--[33]--
* نكاتي از آزموده هاي روحانيون
جهت هماهنگ سازي فعاليتهاي فرهنگي روحانيون كاروانها و بهره بهتر زائران از خدمات ارزشمند آنان نكات كاربردي ذيل تقديم مي شود:
* قبل از جلسات لازم است مخاطب شناسي شده و افراد كاروان از جهت سطح علمي و فرهنگ توسط روحاني شناسايي شوند.
* در ابتدا لازم است روحاني با معين و معينه بر اساس تواناييها و وظايف، محترمانه تقسيم كار نمايند. (فرمهاي شماره 30 و 31)
* جلسات پيش از سفر
1. معرفي خود با لحني متواضعانه و بيان اجمالي و كلي از شرح وظايف روحاني و معين.
2. دادن شماره تلفن خود همراه با نام و نام خانوادگي به افراد.
3. سر فصل فعاليتها:
- آمادگي براي سفر
- آموزش مناسك حج و احكام و لزوم تقليد
- بيان اسرار و معارف حج
- آشناسازي با اماكن مقدس مكه و مدينه و تاريخ اسلام به ويژه تاريخ پيامبر اكرم (ص)
--[34]--
- راهنمايي و ارجاع به امام جماعت مسجد محل سكونت براي تصحيح قرائت نماز و رسيدگي به حساب سال.
- لازم است روحاني اصل مسئله ضرورت صحت قرائت نماز را تذكر دهد و آمادگي خود را براي تصحيح قرائت اعلام كند اما كسي را اجبار به خواندن حمد و سوره ننمايد.
- همراهي با زائران و نظارت تام بر اعمال آنان
4. مطالبي كه پيش از سفر بايد گفته شود:
- خبر دادن به بستگان و دوستان
- مطالعه در زمينه هاي آداب سفر حج، اعمال و مناسك، اسرار و معارف، تاريخ و اماكن
همراه با معرفي كتاب و نوار
- حسابرسي اموال
ـ وصيت
- خداحافظي و حلاليت طلبيدن
- آماده كردن وسايل سفر كه برخي را مدير توضيح داده و آنچه كه جنبه فرهنگي دارد روحاني راهنمايي كند.
* آمادگي براي سفر
فوايد سفر، خواندن سفرنامه هاي حج، اطلاع از اوضاع جوي، فرهنگي اجتماعي عربستان.
* آموزش مناسك
مدينه قبل ـ ابتدا بحث تقليد و سپس اجمالي از مناسك عمره و حج و بحث عمره با تفصيلي بيشتر نه كامل.
مدينه بعد ـ اجمالي از مناسك حج و بيان مناسك عمره تمتع به طور كامل تبيين گردد.
* اسرار و معارف حج
1. اسرار و فوايد سفر حج و برخي از آداب زيارت
2. اسرار و آثار تشريع حج به طور كلي
--[35]--
3. اجمالي از اسرار برخي از اعمال و محرمات براي هر دو گروه و اسرار اعمال عمره به طور كامل براي زائران مدينه بعد.
* حسابرسي اموال
بيان اين بخش با تكيه بر ضرورت صرف مال حلال در سفر حج، ابتدا پرداخت ديوان مردم و سپس كفارات و مظالم عباد و در پايان مسئله خمس و زكات بيان شود.
ضمناً بهتر است مسائل مربوط به وجوهات را به امام جماعت مسجد محل و يا نمايندگان مراجع عظام تقليد ارجاع دهد.
* وصيت
از آنجا كه مردم از وصيت هراس دارند:
ـ اصل استحباب كلي وصيت در هر حال
ـ استحباب وصيت پيش از سفر به ويژه سفر حج
ـ مواد وصيت نامه
ـ شرايط وصي
* خداحافظي و حلاليت طلبيدن:
رفع كدروتها و آشتي با كساني كه قهر هستند.
* وسايل فرهنگي مورد نياز در سفر:
مناسب است فهرستي تهيه و در اختيار زائران قرار داده شود و از جمله لوازم فرهنگي عبارت است از:
1. قرآن غير حجيم و غير مترجم
2. ادعيه و آداب حرمين
3. كتاب يا كتابهايي براي مطالعه در موضوعات لازم براي اين سفر كه قبلاً ذكر شد.
4. جزوه هاي كوچك ادعيه طواف و سعي
5. وسايل مورد نياز براي حلق و تقصير (قيچي و خودتراش)
6. سجاده
7. قلم و دفتر يادداشت براي نوشتن خاطرات سفر
--[36]--
8. تسبيح
9. ساعت كوچك زنگ دار براي بيدار شدن
10. لباس احرام و لنگ و رداي اضافي و دمپايي
* در سفر
ـ در فرودگاهِ مبدأ، گرم گرفتن، و احوال پرسي با زائران و دادن جزوه مختصر حج يا ادعيه به زائران خود. مناسب است داخل هواپيما و قبل از نشستن بر زمين مدينه عرض سلام مختصري بشود.
* در فرودگاه مقصد
ـ خوش آمدگويي به آنان
ـ اعلان برنامه هاي بعدي
مدينه قبل ـ برنامه هاي مدينه
مدينه بعد ـ رفتن به جحفه و مسئله احرام
ـ پاسخ به سؤالها
ـ در بين راه ـ چنانچه ممكن است مقدار كوتاهي با استفاده از بلندگوي اتوبوسها صحبت كند.
ـ از جحفه تا مكه ـ توجه دادن به محرمات احرام و يادآوري اعمال بعدي و اعلان وقت رفتن به مسجد الحرام براي اعمال.
* مدينه قبل:
ـ جلسات سخنراني: بهتر است هر سخنراني به چهار بخش تقسيم شود:
10 دقيقه اماكن و تاريخ
10 دقيقه مناسك
10 دقيقه به بيان آداب زيارت و به مسائل اختلافي و حساسيت برانگيز توجه داده شود و در جلسات پاياني به بيان اسرار و معارف حج بپردازد.
5 دقيقه ذكر مصيبت و دعا
--[37]--
ـ حتي المقدر پيش از زيارت اماكن مقدس مدينه توضيحات راجع به آن اماكن ارائه شود، بعد از آن مطالب ديگر تاريخي بيان شود.
ـ براي آموزش بهتر از لوحه هاي مسجد النبي، بقيع، اُحد و خندق در قطع يك ورقي كه توسط بعثه تهيه شده استفاده شود.
ـ بازديد مجدد و نماز در مسجد قبا و زيارت حضرت حمزه در اُحد.
* همراهي زائران
ـ در ابتداي ورود به مدينه زائران را همراهي كند و در خدمت آنان باشد.
ـ در اولين فرصت آنان را به نماز مسجد النبي و زيارت قبر پيامبر (ص) و ائمه بقيع (ع) برده و توضيحات مختصري داده و آنان را راهنمايي كند و وعده تكميل توضيحات را به جلسات سخنراني موكول نمايد.
ـ چون توضيحات اماكن مدينه بيشتر در جلسات سخنراني همراه با لوحه هاي كروكي انجام مي پذيرد، از توضيح زياد و معطل كردن آنان در مكان پرهيز گردد و به قدر لازم اكتفا شود.
ـ از سخنراني و روضه خواني در كنار بقيع و بين الحرمين پرهيز شده و به زيارت اكتفا گردد.
ـ بجز اماكن مرسوم كه در وقت معين به زيارت آنها مي روند، در اوقاف مناسب آنان را به زيارت برخي اماكن و مساجد ديگر ببرند و براي آنكه زائران خسته نشده و بهتر به اين امر بپردازند اين كار در سه نوبت انجام شود.
1. يك بار به مسجد غمامه و مسجد علي بن ابي طالب و محل پيشين قبر حضرت عبدالله.
2. يك بار به مسجد ابوذر و مسجد الاجابه
3. در نوبت سوم به مشربه ام ابراهيم و فضيح
چنانچه بتوانند افراد علاقه مند را يك بار ديگر به قبا و اُحد ببرند بسيار مناسب است.
--[38]--
* مدينه بعد:
ـ فعاليت فرهنگي روحاني كاروان تفاوتهايي با مدينه قبل خواهد داشت:
1. نظر به اينكه بيان مناسك عمره و حج حذف خواهد شد، تنها به سؤالهاي حاضران در خصوص اعمال انجام شده پاسخ داده مي شود.
2. اسرار و معارف اعمال نيز به طور گذرا و در حد لزوم بيان مي شود.
3. مسائل اخلاق و احكام مورد نياز اين سفر و عمومي براي آنان بيان گردد.
4. زائران را جهت بازديد مسجد شجره و يك بار قبا و اُحد اضافي همراهي كند.
* حركت به سوي ميقات مكه:
پيش از حركت به سمت مسجد شجره به زائران يادآوري شود كه چنانچه تمايل داشته باشند مي توانند غسل احرام را در هتل انجام دهند و لباس احرام را نيز بپوشند.
خانمهايي كه از ورود به مسجد شجره معذورند، آنها را نسبت به نذر احرام پيش از ميقات توجيه فرموده و صيغه نذر را براي آنان بخواند و نيت احرام و لبيك را بگويد تا در مدينه محرم شوند.
و اين نكات را نيز قبل از حركت يادآوري كند:
1. توجه دادن خانمها به لزوم اذن همسر براي صحت نذر احرام
2. توجيه زائران نسبت به كروكي مسجد شجره و جغرافياي منطقه جهت پيشگيري از گُم شدن آنان.
3. همراه داشتن كيسه براي دمپايي ها.
4. همراه نبردن ساك و هر محموله ديگري به مسجد.
5. با طهارت بودن و وضو گرفتن براي رفتن به مسجد، چون معمولاً احرام پس از نماز انجام مي شود.
6. در صورت نداشتن معينه، تعيين راهنما براي بانوان و راهنمايي بيشتر او و بانوان نسبت به احرام در مسجد شجره.
--[39]--
7. ذكر مصيبت و وداعي با مدينه داشته باشند.
* در مسجد شجره
1. پس از پياده شدن از اتوبوسها دستور داده شود كه كنار اتوبوس توقف كنند و توضيح و راهنماييهاي لازم به آنها داده شود.
2. توجيه زائران نسبت به رنگ، شماره تابلوي اتوبوس جهت جلوگيري از گُم شدن آنان.
3. براي جلوگيري از اشتباه رفتن به پاركينگ هاي اتوبوسها جاي مشخص و علامت خاصي براي راهنمايي آنان تعيين كند; مثلاً جهت قبله يا گلدسته بزرگ و يا رنگ تابلوهاي پاركينگ ها.
4. محل توقف خود در مسجد شجره راتعيين كنند، مثلاً اعلام كنند: داخل مسجد شجره در حياط وسط، يا ابتداي شبستان سمت قبله يا جلوي محراب يا روبه روي محراب و غيره.
5. محلي براي افرادي كه گم مي شوند در داخل مسجد مشخص كنند تا در همان مكان بمانند و از آنجا حركت نكنند تا افراد كاروان به سراغ آنان بيايند.
6. شركت در نماز جماعت مسجد شجره.
7. خواندن نماز واجب يا مستحب احرام در مسجد.
8. بيان نيت.
9. گفتن تلبيه.
10. كنترل احرام افراد براي آخرين مرحله پاي اتوبوس يا داخل اتوبوس قبل از حركت.
11. تذكر به تكرار تلبيه.
12. دعاي ورود به شهر مكه و تذكر قطع تلبيه.
تذكر: برخي از موارد فوق جهت كاروانهايي كه از جحفه نيز محرم مي شوند مورد استفاده است.
* در مكه:
وظايف روحاني به طور مختصر و فهرستوار در اعمال عمره تمتع.
--[40]--
1. جدا كردن افراد ناتوان و معذور پيش از حركت براي اعمال و تعيين وقت مناسب براي اعمال افراد معذور و اعلام به آنها.
2. يادآوري طهارت و وضو براي رفتن به مسجد الحرام به زائران.
3. توجيه زائران در اولين لحظات ورود به مسجد الحرام و آغاز اعمال در كنار خانه خدا.
4. خواندن ادعيه مختصر ورود به مسجد الحرام و ديدن كعبه و تذكر آداب ديگر.
5. توقف دادن زائران در محل مناسبي كه كعبه و حجر اسماعيل و مقام ابراهيم را مشاهده كنند بدون مزاحمت براي مردم و توضيحي درباره آنها.
6. تذكر دوباره ترتيب اعمال و تعيين محل قرار زائران پس از هر يك از اعمال.
7. تعيين محل قرار نهايي پس از اتمام اعمال و كساني كه از همراهان خود عقب مانده يا آنها را گم مي كنند.
8. تذكر ورود به مطاف با حال خشوع و در قسمت خلوت و مناسب.
9. تذكر شروع طواف مقابل حجرالاسود و يادآوري نيت طواف.
10. قبل از شروع سعي، صحت طواف و نماز آن را كنترل نمايد.
11. تذكر به نوشيدن آب زمزم از ظروف آب.
12. تذكر و توضيح شروع سعي و نيت و كيفيت سعي پيش از ورود به مسعي و حدود سعي بين صفا و مروه وشروع از سنگ فرش صفا.
13. تذكر مستحبات سعي به زائران جهت اشتغال به ذكر و مستحبات در حال سعي.
14. كنترل سعي زائران در مروه و راهنمايي آنان نسبت به تقصير.
15. كنترل نهايي اعمال آنان در هتل و اطمينان به صحت و اتمام آن.
* يادآوري
معذوران را نيز در وقت مناسب با تمهيدات لازم براي اعمال خواهند برد و نكات فوق الذكر در حد لزوم براي آنان نيز انجام
--[41]--
خواهد شد.
* برنامه سخنراني و آموزش مناسك در مكه مكرمه
* زمان و مكان:
زمان و مكان مناسب براي سخنراني را روحاني كاروان با هماهنگي مدير و روحانيون ديگر كه در آن ساختمان مستقر هستند تعيين خواهند كرد.
* محتوا:
مدت هر سخنراني در حدود نيم ساعت خواهد بود كه همانند سخنرانيهاي مدينه به سه بخش تقسيم مي شود:
1. مناسك حج
2. اماكن و تاريخ
3. فلسفه و اسرار حج
در طول اين ايام آداب و مستحبات مكه مثل تلاوت قران، ختم قرآن گروهي، نماز در مسجدالحرام و طواف مستحبي در صورت امكان مكرّراً تذكر داده شود.
ضمناً براي افراد مدينه قبل در روزهاي آخر برخي از مسائل اخلاقي و احكام مورد نياز زندگي گفته شود.
* زيارت اماكن
زائران را در وقت مناسب به بازديد مولد النبي، شعب ابوطالب، اشاره به مسجد شق القمر در ابوقبيس، زيارت قبرستان حجون، مسجد جن، مسجد شجره و مسجد الرايه كه اين مكانها نزديك هم هستند خواهند برد.
يكي از مراحل حساس و مهم كاري روحانيون كاروانها از هشتم تا دوازدهم ذي حجه است.
1. در آخرين جلسه سخنراني آمادگي لازم براي اعمال حج و زمان حركت و مراحل اعمال توضيح داده شود.
2. زمان حركت كاروان با مدير هماهنگ و سپس در وقت مناسب
--[42]--
اقدام به احرام حج شود.
3. جهت جلو انداختن پنج عمل مكه براي معذورين برنامه ريزي شود.
4. شب عرفه در عرفات بخشي از وقت را به يادآوري اعمال حج و اهميت عرفه و عرفات و دعا و توسل بگذرانند ولي زياد طولاني نشود تا زائران به استراحت خود برسند.
5. صبح روز عرفه در يك سخنراني كوتاه اين مطالب گفته شود:
1. جغرافياي عرفات و توضيح درباره جبل الرحمه و مسجد نمره و حدود عرفات.
2. مسائل تاريخي واقع شده در عرفات.
3. شركت در مراسم بعثه و رعايت دستورات و راهنماييهاي بعثه.
4. اهميت روز عرفه و صحراي عرفات.
5. لزوم بهره گيري از اين وقت و مكان و راهنمايي آنان به دعا، نماز قضا، توبه از گناه و تصميم به ترك گناه در بندگي خدا و طلب توفيق از خداوند و دعاي عهد.
6. يادآوري نيت وقوف در عرفات و مسائل لازم آن نزديك ظهر.
* 6. عصر روز عرفه:
1. خواندن دعاي عرفه و دعاها و اعمال مستحبي كه در مناسك ذكر شده است. بهتر است از خواندن روضه هاي مفصل و سخنراني طولاني پرهيز شود و مردم را به اعمال و آداب عرفه كه فقها در كتب فقهي و مناسك آورده اند راهنمايي كنند.
2. يادآوري مسئله وقوف در مشعرالحرام و مسائل و آداب مربوط به وقوف در آنجا پيش از نماز مغرب و عشا.
3. اقامه نماز جماعت مغرب و عشا در عرفات، در صورتي كه خوف آن است كه ديروقت به مشعر برسند يا آب براي تطهير و وضو در دسترس نباشد.
4. پياده رفتن به مشعر براي افرادي كه قدرت پياده روي دارند، با پيش بيني پرچم يا تابلوي كاروان، اسامي افراد پياده، بلندگوي سيار جهت قرائت دعاي كميل و يا مناجات علي عليه السلام در مسجد
--[43]--
كوفه، موبايل جهت ارتباط با بقيه كاروان در مشعرالحرام.
* 7. شب عيد قربان:
1. تقديم رمي از اعمال معذورين و مشخص كردن همراه آنان.
2. يادآوري مسئله وقوف و ياد و ذكر خدا در شب عيد و جمع آوري ريگها.
3. يادآوري اهميت شب مشعر و برخي از شبهاي مهم تاريخ اسلام مثل ليلة المبيت، شب بيعت عقبه، شبهاي خندق، شب عاشورا و غيره.
* 8. روز عيد:
1. توضيح مختصري درباره اعمال روز عيد و ترتيب آنها و بزرگداشت عيد قربان.
2. بردن زائران پس از صبحانه و استراحت براي رمي اعم از مباشري و نيابتي
3. توجه دادن به مسئله نيابت براي ذبح و آموزش اجمالي نايبان براي ذبح.
4. راهنمايي زائران به اعمال روز عيد و حلق و خروج از عمده محرمات احرام.
5. تذكر پيش نيامدن اشكالي در حج از جهت تأخير ذبح در صورت ضرورت.
* 9. شبها و روزهاي يازدهم و دوازدهم
1. يادآوري نيت بيتوته.
2. كنترل اعمال سه گانه روز عيد زائران در شب يازدهم.
3. سخنراني مختصر و دعا يا ذكر مصيبتي كوتاه. حتماً بايد كوتاه باشد چون زائران شديداً خسته اعمالند.
4. آماده كردن زائران براي رمي روز يازدهم و توضيح مختصري درباره رمي و اعمال بعدي و وظايف زائران.
5. راهنمايي زائران براي استفاده بهتر توقف در مني، مثل اشتغال به
--[44]--
ذكر، دعا، نماز قضا، تلاوت قرآن و رفتن به مسجد خيف.
6. تذكر مضامين خطبه پيامبر (ص) در مني.
7. سخنراني اخلاقي در شب دوازدهم و ذكر نشانه هاي قبولي اعمال.
*
|