--[49]--
* نقش روحاني كاروان
سفر زيارتي حج و عمره و عتبات، سرشار از معنويت، عرفان و تقرب به خداوند است و بيشتر زائران، كه سالها در انتظار چنين سفري بوده اند، آماده بهره گيري از آنند و روحاني كاروان، شمع پرفروغ و هدايتگر كاروانيان به سوي اهداف بلند اين سفر و واسطه اين فيض است.
در سفر حج، كه به فرموده حضرت امام خميني(قدس سره) سفر الي الله است، روحاني وظيفه راهبري و توجيه معنوي زائران و ايجاد پيوند استوار و پيوسته زائران با خدا را به عهده دارد. هنگامي كه در مكّه با آن دسته از زائران ايراني روبه رو مي شويم كه بي كاروان و روحاني بدان مكان مقدّس مشرف شده اند و بدون احرام به حرم پاي مي نهند و يا احرام و اعمال را برابر با فتواي اهل سنّت انجام مي دهند و يا كساني كه سابقه تشرّف دارند و بدون نظارت روحاني، اعمال را باطل انجام مي دهند و متحيّر در عمل خود باقي مي مانند، به ضرورت وجود روحاني در كاروان و جايگاه او بهتر و بيشتر پي مي بريم. از اين رو زائران، خود، طالب حضور در كارواني هستند كه از روحاني موفقي سود جويد تا آنان بتوانند اعمال و مناسك خويش را به گونه صحيح به انجام رسانند. روحاني، هم جان آدمي را صيقل مي دهدو هم زمينه هاي صحيح ارتباط با جانان
--[50]--
را فراهم مي سازد و راههاي حفظ اين ارتباط را نشان مي دهد. او طبيب دوّاري است كه در تمام مراحل سفر در خدمت زائر و كاروان است. همه افراد روحاني وظيفه دارند كه اين جايگاه بلند و نعمت بزرگ خداوندي را پاس دارند كه موجب شده است همسفران بدانان ارج نهند و مصداق سخن امام علي(عليه السلام) شوند كه فرمود: مَنْ وَقَّرَ عالِماً فَقَدْ وَقَّرَ رَبَّه .
* انتظار زائران از روحاني كاروان
روحاني كاروان خود را خدمتگزار زائر مي داند و زائران هر يك به قدر معرفت خويش از روحاني انتظارهايي دارند، ولي بايد توجه داشت كه وظيفه روحاني خدمت به زائران براي انجام صحيح اعمال است و امور اجرايي كاروان به عهده او نيست. در زير كوشيده ايم مهم ترين وظايف روحانيون كاروان را باز نماييم و به اختصار از آن سخن گوييم.
* 1. برخورد همراه با محبت
سفر، خود با مشكلات و جداييها و اشتغالات فكري روبه روست و سفر زيارتي حج يا عمره به دليل اعمال و مناسك خاص خود، براي برخي كسان دل نگرانيهايي به همراه مي آورد و زائران در اين سفر به مسئولان كاروان (مدير و روحاني) اعتماد و تكيه دارند. از اين رو، چون روحاني، مربّي و معلّم زائران به حساب مي آيد، سزاوار است با محبت و مهرباني و رأفت خويش، آنان را دلگرم كند كه اين، خود از اخلاق پيامبر گرامي و اهل بيت پاك او(عليهم السلام) است; چنان كه امام علي(عليه السلام) مي فرمايد: حُسْنُ الْخُلْقِ يُورِثُ المَحَبَّةَ ويُؤكِّدُ المَوَدَّة .
* 2. تواضع و فروتني
چون زائران احساس كنند كه روحاني كاروان يكي از آنان است،
1. كافي الدين علي بن محمد اللّيثي الواسطي، عيون الحكم و المواعظ، كلمه 7629.
2. عيون الحكم و المواعظ، كلمه 4400.
--[51]--
راه حل مشكلات اعمال گذشته خود را از او مي پرسند و خواستار راهنمايي و همراهي او براي آينده خويش مي گردند. بديهي است كه با وجود روحيّه خود برتر بيني در فرد روحاني، اين ارتباط و همراهي پديد نمي آيد. خداوند به پيامبر اسلام(صلي الله عليه وآله) فرمان مي دهد كه وَاخْفِضْ جَنْاحَك لِمَنِ اتَّبَعَك مِنَ المُؤمِنينَ .
* 3. عزّت نفس
زائران كاروان، خواهان كسب فيض و راهنمايي از روحاني خويشند و اين جز از گذر عزّت نفس فرد روحاني به دست نمي آيد. اگر زائران از روحاني عزت نفس نبينند، به مواعظ و راهنماييهايش با شك و ترديد مي نگردند. عزّت نفس در وجود مقدّس پيامبر رحمت(صلي الله عليه وآله) در حد كمال بود; چنان كه خداوند از مكنون قلب آن پيامبر بزرگ آسماني(صلي الله عليه وآله) وحي مي كرد كه: قُلْ ما أَسْئَلُكُم عَلَيْهِ مِنْ اَجْر... .
* 4. احترام گذاردن به افراد
برخورد همراه با محبت در جذب افراد كافي نيست، بلكه بايد شخصيت افراد را نيز ارج نهاد و اين هنگامي عملي مي شود كه روحاني زائر را ميهمان پيامبر(صلي الله عليه وآله) و خداوند بداند و با قطع نظر از ديگر ويژگيهاي زائران، به آنان احترام بگذارد تا آنان، خود را داراي جايگاهي ويژه نزد روحاني بدانند و بيشتر به او تمايل يابند كه: مَنْ حَسُنَ ظَنُّهُ بالنّاسِ حازَ منهم المَحبَّة .
* 5. برخورد عادلانه با زائران
گاه در جمع كاروان افرادي هستند كه بنابر دلايلي به فرد روحاني نزديك ترند، ولي به هر حال، برخورد روحاني با زائران بايد عادلانه باشد و در رسيدگي به امور افراد حق كسي از ميان نرود. زائران بايد احساس كنند كه روحاني به گونه اي عادلانه به آنان
1. سوره شعراء، آيه 215.
2. سوره فرقان، آيه 57.
3. عيون الحكم و المواعظ، كلمه 7529.
--[52]--
خدمت مي كند و بدين سان، از عمق جان به او بگرايند كه مَنْ عَدَلَ تَمَكَّنَ .
* 6. توجه به افراد آسيب پذير و خادمان كاروان
در هر گروهي، افراد بيمار و گرفتار و ضعيف هست. روحاني ضمن دلجويي از چنين كساني بايد در كلّيّه برنامه ريزيهاي خود آنان را در نظر گيرد و از ميان افراد داوطلب، به نوبت، كساني را براي ياري آنان معرفي كند و گاه گاه به خادمان سركشي و از زحماتشان قدرداني كند.
* 7. حضور به موقع در جلسات
نظم و انضباط در سفر براي هماهنگ سازي زائران در مراحل مختلف سفر داراي سهمي ويژه است و رعايت نظم در زمان تشكيل جلسات و مباحث، عاملي مؤثر در سامان بخشي برنامه هاست و زائران مي توانند براي ديگر اوقات خود برنامه ريزي كنند. در اين ميان، حضور به موقع روحاني در جلسه و تعيين وقت آغاز و انجام جلسه در زمان مقرر، نشان از احترام گذاشتن به وقت زائران اعلام شده است.
* 8. سعه صدر
از ويژگيهاي ضروري مربّي و مدير، سعه صدر و تحمل ديگران است. مربي شايسته به نتيجه عمل و فعاليت خود مي انديشد و مشكلات زودگذر و بي ارزش را فراموش مي كند. از اين رو، مي كوشد با درك مشكلات افراد، همچون طبيبي دلسوز به درمان آنان بپرازد. بديهي است كه در يك گروه صد نفره يا بيشتر، تواناييها و حساسيتها و نقاط ضعف افراد مختلف است و روحاني بايد نقش تربيتي خود را به خوبي و با شكيبايي انجام دهد. امام علي(عليه السلام)مي فرمايد: آلة الرياسة سعة الصدر .
1. همان، كلمه 7283.
2. همان، كلمه 25.
--[53]--
* 9. توجيه اماكن در حرمين شريفين
بسياري از اماكن و مشاعر و زيارتگاههاي مكّه و مدينه، مورد توجه زائران است، ولي بسياري از زائران، شماري ديگر از زيارتگاهها، مانند منطقه بدر، غديرخم و ربذه را نمي شناسند و يا زيارت نمي كنند. لازم است روحاني كاروان، زائران را از ارج و تقدّس آنها آگاه سازد، هر چند حضور در آن مكانها برايشان مقدور نباشد.
* 10. مطالب مستند
روحانيون و به ويژه كساني كه چند بار به حج تشرّف يافته اند، نبايد در بيان مطالب به محفوظات خود اعتماد كنند، بلكه بايد با مراجعه به منابع معتبر، مطالب را مستند نقل كنند تا در شنوندگان تأثيري ژرف بگذارد. اين امر در كاروانهاي دانشجويي و مشابه آن، كه عموماً به منابع نيز مراجعه مي كنند، اهميتي بيشتر دارد.
* 11. حفظ حرمت و قداست لباس
گاهي روحاني كاروان در حال احرام يا هنگام سخن گفتن، از آراستگي لباس خويش غافل مي ماند و ناخواسته به كيفيت كار خويش آسيب مي رساند. بايد توجه داشت كه حفظ وقار و آراستگي ظاهري در همه حالات، پسنديده و مطلوب است; چنان كه امام علي(عليه السلام) مي فرمايد: السّكينة عنوان العقل .
* 12. داشتن طرح جامع
لازم است روحاني كاروان با اطلاعات كاملي كه از روحيات و بينش ديني عقيدتي، آگاهيهاي علمي و اخلاقيات زائران به دست آورده نسبت به تهيه طرحي براي توجيه زائران در ابعاد عقيدتي، فقهي و رفتاري برآيد و با برنامه ريزي در طول سفر و بهره گيري از سوژه ها و اماكن آن طرح را عملي سازد; براي غير معتقدين با استدلال، براي مسامحه كاران با تذكر، و براي علاقه مندان با
1. همان، كلمه 987.
--[54]--
راهنمايي ايجاد انگيزه نمايد.
* 13. رسيدگي قرائت و حساب سال
براي انجام اين وظيفه، روحانيون از شيوه هايي گوناگوني بهره مي گيرند. از موفق ترين راههاي تجربه شده، معرفي زائران به روحانيون مساجد محل به وسيله نامه روحاني كاروان، حاوي درخواست او براي بررسي قرائت و رسيدگي به حساب سال زائر است. در اين شيوه، ضمن اينكه از توان روحاني مساجد استفاده مي شود، زائران با روحاني مسجد محل مرتبط مي گردند و بدين سان، شمار بسيار از آنان به برنامه هاي مساجد جذب مي شوند. روحاني كاروان نيز به امر اصلاح قرائت و حساب سال زائراني كه امكان معرفي آنان نيست، مي پردازد.
* 14. اعلام برنامه جلسات به گونه مكتوب
هنگامي كه زائران در آستانه تشرّف و تهيه نيازهاي سفر خويش هستند، بايد زمان تشكيل جلسات به صورت روشن به آگاهي آنان برسد و برنامه هاي مدينه و مكّه و نيز زمان تشكيل جلسات مدينه و مكّه و بين الحرمين، پيش از سفر و در ايران به صورت مكتوب در اختيارشان قرار گيرد تا با ملاحظه آن، ديگر كارهاي خود را به زماني واگذارند.
* 15. همراهي با زائران
اگر روحاني در طول مسير (از فرودگاه گرفته تا مدينه و مكّه و زيارتهاي دوره) سوار اتوبوسهاي زائران گردد و با آنان همصحبت شود، مخاطباني بيشتر خواهد داشت و با كساني كه كمتر در جلسات شركت مي كنند نيز مي تواند سخن گويد. در هواپيماهاي كوچك، كه تنها گنجايش يك كاروان را دارند، روحاني بيشتر مي تواند از فرصت استفاده كند.
--[55]--
* 16. بيان مطالب متنوع و جذّاب
براي برگزاري جلساتي با نشاط و مفيد، لازم است وقت سخنراني در موضوعات لازم، بر اساس اهميت آنها تقسيم شود. برخي از اين موضوعات عبارتند از: تذكرات مناسك و احكام، تاريخ حرمين، اسرار و معارف و اخلاق. در پايان لازم است حدود 10 دقيقه براي پاسخ به پرسشها در نظر گيرند. در بيان مطالب تاريخي، اين نكته داراي اهميت است كه در يك جلسه مطلب به پايان نرسد و داستان به صورت نيمه تمام به جلسه بعد واگذار شود. مدت جلسه در حَرَمين براي عموم، نيم ساعت است، ولي روحاني بايد اعلام كند كه براي پاسخ دادن به پرسش زائران همواره و در همه حال، آماده است.
* 17. سازماندهي كاروان
روحاني كاروان پس از شناسايي زائران، بايد به سازماندهي آنان بپردازد. همچنين مسئولان كاروان بايد افرادي را كه سابقه تشرّف دارند و از اطلاعات ديني خوبي برخوردارند و داوطلب كمك به ديگران هستند، به عنوان سرگروه معرفي كنند و از زائران بخواهند كه به صورت دلخواه با يكي از اين افراد همراه شوند. بدين سان، با تشكيل گروههاي چند نفره، روحاني كاروان مي تواند در برخي موارد از طريق سرگروه براي ايجاد رابطه اقدام كند. اين امر، بر سرعت عمل كاروان در انجام مناسك و بازديد مي افزايد.
* 18. رفت و آمد با زائران
در سفرهايي كه مردان در طبقه اي جدا از زنان استقرار مي يابند، روحاني با اعلام قبلي و يا هنگام نهار و شام در اتاقهاي زائران حضور مي يابد و غذا را در كنار آنان ميل مي كند. اين كار، ضمن پديد آوردن ارتباط عاطفي ميان زائر و روحاني و اطلاع از وضعيت آنان، زمينه توجيه و شيوه آن را براي روحاني مشخص مي كند. بجاست كه روحاني از زائران نيز دعوت كند كه به اتاق او بيايند.
--[56]--
* 19. توجيه در گروههاي كوچك
براي آشنا ساختن زائران با قسمتهاي مختلف مسجدالنبي(صلي الله عليه وآله) و مسجدالحرام، شايسته است زائران را به گروههاي 10 نفره تقسيم كنند و روحاني كاروان قبل از نمازها آنان را همراهي كند و آگاهيهاي لازم در اين دو مسجد به آنان منتقل سازد.
* 20. ايجاد رقابت و نشاط
براي جلوگيري از احساس خستگي و نيز حفظ نشاط زائران، شايسته است كه روحاني كاروان، ميان زائران رقابتي سالم پديد آورد و با برگزاري مسابقه هايي در موضوعاتي چون احكام، مناسك و غيره كاروان را به تلاش وادارد.
* 21. سامان بخشي كار احرام
هنگام احرام براي بسياري نگراني و اضطراب پديد مي آيد. مناسب است روحاني، با آرامش تمام، در حالي كه لباس مقدس روحانيت در بر دارد، زائران را از احرام آگاه سازد و براي محرم شدن به آنان ياري رساند و آن گاه خود محرم شود. اين كار موجب مي شود كه زائران به دليل مشخص بودن روحاني كاروان، آسان تر او را شناسايي كرده و بدو رجوع كنند.
* 22. اصلاح رفتاري زائران
در ميان افراد كاروان، بعضي از زائران رفتار ناهنجار دارند; ريشه يابي و انتخاب راه صحيح در اصلاح رفتاري زائران با توجه به تنوع ناهنجاريها و روحيات مختلف مخاطبان هنر روحاني است.
* روان شناسي زائر
گام نخست در انجام مأموريت به گونه مطلوب، باز شناختن مخاطبان است تا بتوان برابر نيازهاي آنان برنامه ريزي كرد.
|