بخش 1

آزموده ها 7

تهیه و تنظیم: امور روحانیون بعثه مقام معظم رهبری

 

* مقدمه

حج جلوهاي بارز از اعتلاي دين حق و نمايشگر تماميت اسلام ناب محمدي(صلي الله عليه وآله) است. حج سفري معنوي است، كه بندگان خداجوي به عشق و شوق لقاي حق و در جهت تبعيت از دستورات الهي و پالايش روح خوده به آن همت ميگمارند. حج سير متعالي است كه با دل كندن از همه تعلقات دنيوي شروع ميشود و تا ديدار يار در جهت كسب مدارج عالي بندگي ادامه مييابد. حج بهترين ميعاد گاه ملل مسلمان است كه در آن مسلمانان با يكديگر آشنا ميشوند و ضمن بررسي مشكلات، در صدد رفع آن برميآيند. حج يادآور رنجها و مصائب چندين ساله پيامبر اكرم(صلي الله عليه وآله) در مسير اعتلاي اسلام و رستگاري بشريت است. در اين رهگذر اين روحانيون بزرگوار هستند كه ميتوانند ضمن حفظ دستاوردهاي نهضت و شريعت احمدي با تأسي به پيامبر اكرم(صلي الله عليه وآله) و خاندان رسالت، هدايتگر خوبي براي زائران بيت الله الحرام باشند و با تبليغ آموزه هاي ديني، زمينه هاي گرايش مردم را به دين تقويت نمايند.

بر همين اساس و به منظور ماندگار سازي و ترويج و تعميق فرهنگ و معارف حج، كميته تدوين معاونت امور

8

روحانيون، طرح "ره آورد سفر حج" را براي اولين بار در سال 1383 برگزار كرد.

اين طرح كه در اولين مرحله ـ با توجه به محدوديتهاي موجود ـ از روحانيون و معينهاي كاروانها شروع شد، در مراحل و سالهاي بعد به ثبت خاطرات و تجارب زائران بيت الله الحرام خواهد پرداخت.

سال گذشته در جلسه عمومي روحانيون حج، با تقديم برگه ثبت ره آورد و آيين نامه نگارش آن، از روحانيون و معينهاي محترم كاروانها خواسته شد ره آورد سفر خود را در سه بخش مستقل (خاطرات، شبهات، توصيه ها و تجربه ها) نوشته و همراه با دفترچه كنترل اعمال به معاونت امور روحانيون ارسال نمايند.

خوشبختانه اولين دوره، با استقبال روحانيون مواجه شد و بيش از 96ظ اثر به معاونت امور روحانيون رسيد. اين آثار پس از جداسازي، طبقه بندي و تايپ و تصحيح به سايت معاونت وارد شد. همزمان با ورود اطلاعات، كار داوري آثار نيز آغاز شد و آثار برگزيده پس از چهار مرحله داوري انتخاب شدند تا در كنگره حج سال 84 از آنها تجليل و تقدير به عمل آيد.

در مرحله بعد، مجموعه اطلاعات جمع آوري شده براي بررسي، پردازش و بازنويسي در اختيار گروهي از نويسندگان، مؤلفان و فضلاي حوزه قرار گرفت و در نتيجه مجموعهاي سه جلدي با عنوان "ره آورد سفر حج" براي انتشار آماده شد.

از اين مجموعه سه گانه، يكي هم "پيامهاي ماندگار"

9

است كه بر مبناي توصيه ها و تجارب ارسالي روحانيون حج 83 و با قلم روان و شيواي محقق و نويسنده ارجمند حجةالاسلام و المسلمين حميد نگارش تدوين شده است. جا دارد همين جا از پيگيريها و تلاشهاي خستگي ناپذير كميته تدوين در برگزاري مطلوب اولين دوره ره آورد سفر حج و نيز از اهتمام و نغز انديشي نويسنده محترم تجليل و تقدير به عمل آيد.

فرصت را مغتنم مي شماريم و از همه روحانيون و معينهاي محترم كاروانهاي حج براي مشاركت فعال در طرح ره آورد سفر دعوت ميكنيم.

منظور از مشاركت فعال، اهتمام روحانيون كاروانهاي حج به نوشتن دقيق و مستند خاطرات، تجارب و توصيه هايي است كه آگاهي از آنها را بويجه براي ديگر روحانيون حج مفيد و ضروري ميدانند. بي شك اين رويكرد معلومات ارزشمند روحانيون را از حصارهاي فردي و ذهني خارج كرده و با عبور از مرزهاي زماني و جغرافيايي امكان انتقال و بهره وري را براي ديگر ملتها و فرهنگها و نسلهاي آينده فراهم ميآورد.

در پايان اين فراز ضمن آرزوي توفيق روزافزون براي كليه عوامل و خدمتگزاران حج و حاجيان توجه روحانيون محترم را به چند نكته جلب ميكنيم:

ـ نقطه نظرات انتقادي، اصلاحي و تكميلي خود را پيرامون اين شماره از آزمونها به نحو مقتضي براي معاونت ارسال فرماييد.

ـ در ثبت و نگارش ره آورد سفر حج امسال و سالهاي

10

بعد از تكرار و بازگويي نكاتي كه در اين شماره يا شماره هاي پيشين آمده است، خودداري فرماييد و صرفاً به ذكر مطالب و نكته هاي بديع بسنده كنيد.

ـ تجارب و توصيه هاي جديد و كاربردي خود را در مورد انجام صحيح و كامل اعمال و مناسك حج تدوين و بعد از موسم ارسال فرماييد.

ـ براي اطلاعات بيشتر درباره نحوه نوشتن ره آورد سفر حج و چارچوب ها و ضوابط آن، حتما به آيين نامه طرح كه به ضميمه حكم مأموريت به شما تقديم ميشود، مراجعه فرماييد و آن را دقيقاً مطالعه فرماييد.

معاونت امور روحانيون

بعثه مقام معظم رهبري

پاييز 84

11

بخش اول

* * *

مباني و اصول تبليغ

 

13

* تبليغ

دين مقدس اسلام برترين پيام آسماني را براي هدايت و سعادت انسان به ارمغان آورده است. اين پيام را پيامبر گرامي اسلام(صلي الله عليه وآله) در قالب بشارت به نيكيها و انذار از بديها به مردم جهان رسانيده است. قرآن كريم به پيامبر(صلي الله عليه وآله)ميفرمايد: وَما اَرْسَلناكَ اِلاّ كافَّةً لِلنّاس بشيراً و نذير 1) و ما تو را جز براي همه مردم نفرستاديم تا آنها را به پاداش الهي بشارت دهي و از عذاب او بترساني.

كوششهاي پيامبر(صلي الله عليه وآله) آن گاه به بار مينشيند و پيام الهي وقتي در جان آدمي سكني ميگزيند كه چند عامل، كار افتند كه مهمترين آنها رسانيدن پيام به گوش انسان است يعني تبليغ دين.

از آنجايي كه رسالت عظيم روحانيون، تبليغ در رساندن پيام دين به مردم است، ميطلبد كه در اين باب و اجزاي آن بيشتر گفتگو نمائيم.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- سبأ / 28.

14

* ضرورت و اهميت تبليغ

در جهان امروز كه بحرانهاي فرهنگي، در صدد تهي كردن انسان از معنويت ميباشند، تبليغ دين و ارزشهاي نشأت گرفته از آن به جهت مقابله با اين بحرانها ضرورت ويجهاي پيدا ميكند. اين ضرورتها از منظر عقل و دين قابل بررسي است.

الف ـ از نظر عقل: در عصر خاتميت اقتضاء ميكند كه روحانيون و مبلغان محترم، اين جايگاه رفيع انبياء الهي را حفظ كرده و از هيچ كوششي در انتشار سخنان و اهداف پيام گذاران دين دريغ نورزند ودين و هويت نشأت گرفته از آن را پاس بدارند. امام خميني(قدس سره) در اين خصوص ميفرمايد: مسئله تبليغات يك امر مهمي است كه ميشود گفت در دنيا، در رأس همهي امور قرار گرفته است و دنيا بر دوش تبليغات است. بالاترين چيزي كه ميتواند اين انقلاب را به ثمر رساند و به خارج صادر كند تبليغات است.1)

بديهي است كه بهترين هنگامه براي تبليغ روحانيون، كنگره عظيم حج است و بايد از اين فرصت ناب به نحو احسن استفاده نمود.

ب ـ از منظر دين: اگر رسالت يك مكتب محدودهي خاصي را در بر گيرد، قهراً شعاع پيام رساني و تبليغ آن نيز محدود خواهد بود. اما از آنجا كه رسالت مكتب اسلامي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- صحيفه نور / 14 / 41.

15

جهاني و جاويد ميباشد، گسترهي پيام رساني آن نيز نامحدود است. از اين روست كه تبليغ در دين داراي جايگاه والايي است و از اساسي ترين وظيفه انبياء در قرآن شمرده شده است. مرحوم طبرسي در ذيل آيهي شريفه ي وَمَنْ اَحْسَنُ قولا ممِن دعا إلي الله و عَملَ صالح 1)ميفرمايد: و في هذه الايه علي اَنَّ الدعا الي الدين مِنْ اَعظم الطاعات و الواجبات2). آيه دلالت ميكند كه دعوت به سوي دين از بزرگترين عبادات و واجبات ميباشد.3)

* اهداف تبليغ دين

هر تبليغي متضمن اهداف مشخص است و مبلّغ ميكوشد كه به آن اهداف، جامه عمل بپوشاند و اين اهداف هر چه با ارزشتر باشد جايگاه تبليغ، رفيعتر ميشود. در اين قسمت به چند هدف مهم تبليغ در دين اشاره ميشود:

1 ـ دعوت به توحيد، بندگي خدا و اجتناب از طاغوت: قرآن كريم ميفرمايد: ولَقَد بعثنا في كل امة رسولا ان

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- فصلت / 33.

2- تفسير مجمع البيان / ج 22 / ص 59.

3- آيه مفهوم گستردهاي دارد كه تمام مناديان توحيد را فرا ميگيرد، هر چند برترين مصداقش پيامبر اكرم(صلي الله عليه وآله) و درجه بعد معصومين و بعد از آنها، تمام علما، دانشمندان و مبلغان اسلام از هر قشر و گروه ميباشد اين آيه بشارتي بزرگ و افتخاري بينظير است براي همه آنها كه ميتوانند به آن دلگرم باشند.

16

اعبدوالله و اجتنبوا الطاغوت 1) در هر امتي رسولي برانگيختيم تا بگويد خداي يكتا را بپرستيد و از طاغوت بپرهيزيد.

حج، نماد عيني توحيد و بندگي و اجتناب از طاغوت است. همه يكدست و يكرنگ دور خانه حضرت دوست ميچرخند، دل از دنيا بريده، همه يك صدا، اورا ميخوانند و دعوت او را اجابت مينمايند و پا جاي پاي موحّد بزرگ و كوبنده ي بتها و طاغوتيان با همه، نداي توحيد و عبوديت سر ميدهند و نماز ميگذارند.

2 ـ توجه دادن به معاد: اَفَحسبتم اَنّما خلقناكم عبثاً و انكّم الينا لاتُرجَعون 2) آيا گمان كرديد كه شما را بيهوده آفريده ايم و به سوي ما باز نميگرديد؟

حج نمادي از حشر آدميان و جمع آنان در يك نقطه از همهي عالم با همه رنگ و قيافه، ولي با يك لباس و يك شكل و شمايل.

3 ـ زنده كردن دلها و روحها: يا ايها الذين امنوا استجيبوالله و للرسول اذا دَعاكم لما يُحييكم 3) اي كساني كه ايمان آورديد دعوت خدا و پيامبر را اجابت كنيد كه شما را به سوي چيزي ميخواند كه شما را حيات ميبخشد.

4 ـ نويد و هشدار: يا ايها النّبي انا ارسلناك شاهداً و مبشراً و نذيراً و داعياً الي الله باذنه و سراجاً منير 4)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- نحل / 36.

2- مؤمنون / 115.

3- انفال / 24.

4- احزاب / 45-44.

17

اي پيامبر ما تو را گواه و هشدار دهنده و بشارتگر فرستاديم و دعوت كننده به سوي خدا به فرمان او و چراغي تابناك.

در ايام حج زيارات دوره و جلسات و... فرصتهاي طلايي است كه روحانيون محترم به اهداف عظيم دين، همچون تعليم و تزكيه، امر به معروف و نهي از منكر، برانگيختن فطرت و عقل، توجه دادن انسان به مقام و منزلت خويش در هستي و ترغيب به شكوفايي اين منزلت براي رسيدن به غايت خلقتش و... عنايت داشته باشند و از اين فرصتها در ساختن انسانها براي برپايي حج ابراهيمي استفاده نمايند. مقام معظم رهبري در اين باره ميفرمايد: وظيفه اساسي، روحانيون هدايت مردم به سمت اهدافي است كه قرآن كريم و پيامبران در طول تاريخ ترسيم كردند روحانيون بايد ميراث فخيم علماي دين در طول اين هزار سال را حفظ كنند و هدايت مردم را استمرار دهند، بايد به منقلب كردن دلها و روشن كردن ذهنها و تصحيح مسيرها و جهتگيريها و خالص كردن اعمال و تحول دروني مردم به يك مؤمن واقعي با اخلاص همت گمارند.1)

از آنجا كه پيام، پيامگذار و پيام گيرنده مهمترين اركان تبليغ است مطالبي را در اين خصوص متذكر ميشويم.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- فرهنگ و تهاجم فرهنگي، ص 284.

18

* اركان تبليغ

* الف ـ پيام و اهميت آن

پيام هر قدر از محتوا و جذابيت و كارايي لازم و درك فرهنگ زمان برخوردار باشد اهميت بيشتري دارد. پيام الهي اسلام داراي همين امتيازات بود كه توانست در ميان توده هاي مردم گسترش يابد و به همين دليل است كه سران شرك در مكه شبانه و به طور مخفيانه، پشت ديوار خانه پيامبر ميآمدند تا آواي دلنشين قرآن را بشنوند و هر روز تعدادي به جمع مسلمانان افزوده ميشد. بديهي است كه پيامهاي بزرگ و مهم است كه در برابر هر مانعي ايستادگي ميكند. پيامبر اكرم(صلي الله عليه وآله) در برابر تمام موانع مقاومت كردند و پيام حق را به گوش همه جهان رسانيدند. و به جهت همين منزلت پيام بود كه انقلاب اسلامي با تاسي به پيامهاي نوراني اسلام شكل گرفت و توانست دلهاي مردم را به خود معطوف كند.

* ويژگيهاي پيام

1 ـ حق بودن: حق در لغت به معني ثابت و ثابت شدن، ثابتي كه انكار آن روا نباشد. و چون در پيامهاي الهي مبدأ پيام، خود، حق مطلق است پيام او هم حق است. والذي انزل اليك من ربك الحق 1) سخن، وقتي به خدا استناد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- رعد / 1.

19

داده شود هيچ ترديدي در محتوا و مدلول آن راه نمييابد لذا هم سند و هم متن و هم استناد كلام، مصون از شك است.

2 ـ عقلاني بودن: اگر پيامي با عقل و منطق سازگاري داشته باشد، انسان به سان يك مغناطيس آن را جذب ميكند. استاد مطهري ميفرمايد: عقلاني بودن يك پيام يعني اينكه پيام چه آورده؟ و با نيازهاي انسان چه انطباقي دارد؟ و اينجاست كه رسالت روحانيون عزيز، سنگين ميشود كه خردمندانه و مدبرانه عمل كنند و پيام دين را حكيمانه تبليغ كنند تا هم با موازين علمي و هم با موازين عقلي هماهنگ باشد. در ايام حج تمام اعمال را با دليلهاي حكيمانه آن براي زائران توضيح دهند.

3 ـ محرك بودن عواطف: روحانيون بايد همانند انبياء در امر تبليغ دين و ارائه پيام آسماني، محرك عواطف و احساسات مخاطبان باشند، لذا بايد مطالب را به صورت ساده و آسان مطرح نمود تا بتوان ارتباط نزديك و صميمانهتري با مخاطبان و زائران ايجاد نمود.

4 ـ هدايتگر بودن: از ديگر ويجگيهاي پيام هدايتگري آن است. يعني اين قافله بشري كه در مسير خاص حركت مينمايد نياز به يك رهبر خبره دارد تا از فراز و نشيبهاي راه و از قوانين و تحولات مسير آگاه باشد و بتواند بخوبي آگاه نمايد.

5 ـ تناسب با نياز مخاطب: پيام بايد متناسب با قدرت

20

فراگيري، طرز تفكر، شايستگي، فرهنگ و درك پيام گيرنده باشد. توجه به اين مطالب، زمينه متناسب پيام با نياز مخاطب را فراهم ميكند. اگر پيام الهي در دلها نفوذ ميكند و همگان را تحت تأثير قرار ميدهد به جهت انطباق با نيازهاي بشر است. لذا روحانيون محترم عنايت دارندكه نياز مخاطب با توجه به سن و تحصيلات او متغير است. هرچه جوانتر و تحصيل كرده باشد، بايد بر غناي پيام خويش بيفزايد تا او را غنا بخشد و سيراب از زلال پيام الهي گردد. و براي عزيزان مسن و كم سواد بر سهولت پيام و راحتي پذيرش آن بيفزايد تا سنگيني كلام بر سختي اعمال و كسالت و آزردگي او نيفزايد.

6 ـ روشن و گويا بودن: پيام اگر صريح، روان و عاري از الفاظ و واجه هاي پيچيده ارائه شود، روشن و گويا خواهد بود. لذا روحانيون عزيز به نكات زير عنايت داشته باشند:

الف ـ در ارايه پيام از كلمات روان، فصيح و زيبا استفاده شود.

ب ـ از تندگويي و شتابزدگي اجتناب و سعي كنيد كه كلام و پيام شما به درازا نكشد. در عين اختصار، وافي به مقصود باشد.

ج ـ زمان، مكان، سطح فكر، روحيات و قدرت فراگيري مخاطبان را كاملا شناسايي كنيد، آنگاه به ارايه پيام مبادرت ورزيد.

ساير ويجگيهاي پيام به صورت گذرا اشاره ميشود:

7 ـ جامعيت: پيامي جامعيت دارد كه پاسخگوي همه نيازهاي مادي و معنوي روحي، فردي و اجتماعي انسان باشد.

21

8 ـ جاودانگي: پيامي كه هماهنگ با نظر بشر، انعطاف پذير و در عين سهولت، حاوي ادله منطقي و عقلاني باشد جاودانه و فراگير است.

9 ـ كاربردي بودن: اگر پيامي با عبارت ساده، پربار، كوتاه در قالب ادبيات روز و به جهت گره گشاييِ پيام گيرنده منتقل شود، آن پيام كاربردي خواهد بود.

چنانچه مناسك به صورت جملات كوتاه و ساده بيان شود و مطالب دشوار با مثَل، تشبيه و با استفاده از ادبيات روز عنوان شود ابهامي براي زائران باقي نميماند. عبارت زير يك عبارت كاربردي است.

سوز اشكهاي فاطمه(عليها السلام) هنوز پاي عارفان را در بيت الاحزان او سست ميكند و كمر ابرار را ميشكند و آتش به جان اولياء الله مياندازد، معاذالله كه رشحه هيچ قلمي بتواند با اشك سوزناك علي به هنگام شستن پيكر فاطمه(عليها السلام)برابري كند. كجاست اسماء؟ از او بپرسيد فرشتگاني كه در اشكهاي آن هنگام علي(عليه السلام)به تبرّك غسل ميكردند بال و پرشان نسوخت؟ آنچه بر پيشاني تاريخ تشيع چروكهايي اين چنين آفريده، دردهايي از اين دست است. دردهايي كه گفتني نيست، بيان كردني نيست،... .1)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- كشتي پهلو گرفته، ص 6.

22

* ب ـ پيام گزار

تعريف: پيام گذار كسي است كه پيام دين را با استفاده از روشها و ابزارهاي مشروع به مردم ميرساند و از كسي جز خدا واهمه ندارد و اجر و پاداش كوششهاي تبليغي خود را تنها از او ميخواهد. چنانچه قرآن ميفرمايد: الذين يبلّغون رسالات الله و يَخْشَونه و لا يَخْشَون احداً اِلاّ الله و كَفي بالله حسيب 1) (پيامبران) كساني بودند كه تبليغ رسالتهاي الهي را ميكنند و تنها از او ميترسند و از هيچ كس جز خدا بيم ندارند و همين بس كه خداوند حسابگر و پاداش دهندهي اعمال آنهاست.

جايگاه پيام گذار: كار مبلّغ ديني، هدايت انسانها به سوي قرب خداوند است. از اين رو منزلت و جايگاهش نيز به تناسب كار بسيار مهم و ارزشمندي كه بر عهدهاش است بسيار والاست.

ومَنْ اَحْياها كانّما اَحْيا الناسَ جميع 2) روايات زيادي از امامان معصوم رسيده كه كلمهي احيا را زنده كردن معنوي و فكري و روحي نيز معني كرده و آن را به مراتب مهمتر از نوع ظاهري و جسمي آن بر شمردهاند.

ويجگيهاي پيامگذار: امام علي(عليه السلام) ميفرمايند: كسي كه خود را در مقام پيشوايي قرار ميدهد، قبل از آنكه به تعليم ديگران بپردازد، بايد به تعليم خويش بپردازد و بايد تأديب

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- احزاب / 39.

2- مائده / 32.

23

كردن او به عملش، بيش از تأديب كردن ديگران به زبانش باشد. كسي كه معلم و ادب كننده خويش است، به احترام سزاوارتر است از كسي كه معلم و مربي مردم است.1)

* ويژگيها

1 ـ ايمان به محتواي پيام: بايد محتواي پيام خود را از جان و دل باور داشته باشيد.

2 ـ اخلاص در تبليغ: از آنجايي كه عمل تبليغ هم عبادت است، بايستي بسان ساير عبادات با انگيزه قرب الهي به آن پرداخت، و در اين صورت است كه آثار خوبي را به دنبال خواهد داشت.

برخي از آثار و بركات اخلاص مبلغ عبارتند از:

ـ تأثير پيام در قلب و روح مخاطب

ـ در نظر گرفتن مصلحت مخاطبان

ـ آزادگي در بيان حقايق

ـ بيتأثير بودن رويكرد يا رويگرداني مردم، در نشاط تبليغي او

ـ بهرهمندي از پاداش الهي در دنيا و آخرت

ـ منت نگذاشتن بر مردم در برابر كوششهاي تبليغي خود

3 ـ بصيرت و آگاهي: روشن بيني، دانايي، هوشمندي، عقل، درايت و معرفت از مهمترين اركان شخصيت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- نهج البلاغه، حكمت 73.

24

پيامگذار ديني است و كسي كه اين ويجگي را ندارد نبايد گام در عرصه تبليغ نهد، چرا كه خطر گمراهي او و مخاطبانش زياد است. روحانيون عزيز توجه دارند كه تفقه در دين، به معناي كسب شناخت جرف و گسترده از دين، جزء مقدمات لازم براي مبلغ ديني شمرده شده است.

4 ـ توكل: داشتن فضيلت اخلاقي توكل از مهمترين عوامل موفقيت در كار روحانيون است حقيقت توكل، اعتماد و اطمينان به خدا در تمام كارهاست و هيچ منافاتي با فراهم كردن اسباب ندارد و توكل به مهفوم صحيح كلمه، اميد آفرين، نيروبخش و باعث اعتماد به نفس و تقويت اراده است و به انسان شجاعت و شهامت ميبخشد. اگر پيامگزار توكل بر خدا داشته باشد; 1ـاز شر شيطان در امان ميماند.1) 2ـاز مواهب و پاداشهاي الهي برخوردار ميگردد.2) 3ـخدا را شاهد و ناظر گفتار و رفتار خود ميداند.3) 4ـخداي متعال او را دوست دارد.4)

5 ـ صدق و راستي: صداقت كامل، با همراهي دل و زبان و عمل پديد ميآيد. اگر مخاطبان ما بين آنچه از زبان ما ميشنوند و آنچه در عمل ما ميبينند دوگانگي احساس كنند، شيرازه تمام اعتقاداتشان به هم ميريزد و در اين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- انه ليس له سلطانٌ علي الذين آمنوا و علي ربهم يتوكلون (نحل / 99).

2- نعم اجر العالمين الذين صبروا و علي ربهم يتوكلون (عنكبوت / 59).

3- والله علي مانقول وكيل (قصص / 28).

4- ان الله يحب المتوكلين (آل عمران / 159).

25

صورت هيچ كس جز ما مسئول نيست.

6 ـ امانتداري: روحانيون محترم توجه دارند كه دو امانت بزرگ به آنان سپرده شده يكي: پيام الهي (معارف و احكام دين) و ديگري: پيام گيرندگان (مخاطبان و زائران) و بايد اين دو امانت را بخوبي پاس داشت. پس ضروري است كه اين توصيه ها به كار بسته شود:

الف ـ از تفسير به رأي و تحريف لفظي و معنوي شديداً پرهيز شود.

ب ـ معلومات، از منابع موثق عنوان شود.

ج ـ چيزي را كه نميدانيد جزء دين است يا نه؟ به دين نسبت داده نشود.

د ـ در برابر وقت و سرمايه عمر مخاطبان و زائران، خود را مسئول بدانيد.

هــ بدون مطالعه و تحقيق، به ذكر مطلبي پرداخته نشود.

7 ـ نظم و انضباط: نظم و انضباط يعني مرتب كردن، سامان دادن و آراستن در هر زمينهاي از جمله انديشه، سخن، رفتار و در برابر آشفتگي، پريشاني و هرج و مرج است. نظم و انضباط در كار روحانيون سبب بهرهوري بيشتر از امكانات و فرصتها و پيشگيري از اتلاف وقت و سرمايه خود و ديگران ميشود.

8 ـ شرح صدر: شرح صدربه معني توسعه توانايي و آمادگي قلب، فكر و روح آدمي در پرتو انوار و الطاف الهي براي پذيرش معارف ديني و تحمل در برابر ناملايمات و

26

مشكلات تبليغ دين است. قرآن ميفرمايد: فَمَن يُرد الله ان يهديه يَشرح صدره للاسلام 1) آن كس را كه خدا بخواهد هدايت كند، سينه اش را براي (پذيرش) اسلام گشاده ميسازد. شرح صدر آثار بسيار مثبتي را بدنبال دارد از جمله:

الف ـ براي از دست دادن موقعيتهاي اجتماعي و مادي و سياسي... اندوهگين نشدن.

ب ـ از خشونت، بيادبي و كم حوصلگي زائران و مخاطبان، ناراحت نشدن.

ج ـ به اشكالات و ايرادها به منطق استدلال پاسخ دادن.

چگونه شرح صدر يابيم؟

شرح صدر عطيه اي است از جانب خدا براي كساني كه با ايمان و عمل صالح، زمينه و مقدمه دريافت اين نعمت را در خود ايجاد كردهاند و عوامل زير با توجه به رهنمودهاي قرآن و عترت نقش مهمي در شكلگيري آن ايفا ميكند:

ـ مطالعات پي گير و گسترده.

ـ ارتباط مداوم با دانشمندان و علماي صالح.

ـ خودسازي و تهذيب نفس.

ـ پرهيز از گناه مخصوصاً غذاي حرام.

ـ ياد خدا.

ـ پرهيز از دنيا پرستي و تجملات و هوا پرستي.2)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- انعام / 125.

2- تفسير نمونه، ج 89، ص 427، با اندكي تصرف.

27

9 ـ تواضع: تواضع آن است كه آدمي خود را بهتر و بالاتر از ديگران نداند. امام صادق(عليه السلام) تواضع را در چهار چيز ميداند:1)

ـ در نشستن به پايين مجلس راضي باش.

ـ به هر كه برخورد ميكني سلام كن.

ـ مجادله را ترك كن اگرچه حق با تو باشد.

ـ دوست نداشته باشي كه تو را به تقوا بستايند.

در روايات به فوايد و آثار تواضع زياد اشاره شده است از جمله:

1ـ محبت و دوستي، 2ـ نظم، 3ـ رفعت و سربلندي، 4ـسلامتي، 5ـ ابهّت، 6ـ خسته نشدن از طاعت خداي متعال، 7ـ خردمندي، 8ـ شكوفايي حكمت و دانش 9ـگسترش خوبيها 1ظـ فاصله و مانعي بين انسان و شياطين قرار گرفتن و... .2)

10 ـ رفق و مدارا: مدارا به معني نرمي و ملاطفت، مهرباني و ملايمت در گفتار و رفتار است.3) از زيباييهاي اخلاق پيامگزار و از عوامل مهم موفقيت در تبليغ، محبت و مهرباني است. پس با زائران خويش مهربان باشيد كه كار تبليغ بهتر انجام شود. آثار و فوائد رفق و مدارا:

1ـجلب دوستي و محبت مردم 2ـعلاقهمند كردن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- اصول كافي، ج 3، ص 186.

2- تبليغ دين از منظر دين، ص 66.

3- همان.

28

مردم به دين 3ـزدودن كينه و دشمني 4ـارتباط آسان و صميمي با مخاطبان 5ـبرخورداري از امدادهاي الهي 6ـموفقيت در تبليغ.

11 ـ شجاعت: روحانيون در مسير پر مخاطره تبليغ دين، بايد شجاعت داشته باشند كه البته به معناي كنار نهادن دورانديشي و احتياط نيست.

12 ـ عفت و پاكدامني: عفت و پاكدامني يعني خودداري از آنچه حلال نيست،1) و به ويجه در خوردنيها و آشاميدنيها و مسايل جنسي. در روايات متعدد، عفت را بهترين عبادت دانسته اند.2)

چگونه يك پيام گزار عفيف باشيم:

ـ اكتفا به مقدار ضرورت در گفتگو و معاشرت با نامحرم (با زائران خانم در حد ضرورت صحبت نماييد و مسائل خاص آنان را در صورت معينه داشتن به معينه واگذار كنيد.)

ـ خودداري از خلوت با نامحرم (با زنان در اتاق تنها ننشينيد. حتماً دو سه نفري باشند و درب اتاق هميشه باز باشد).

ـ قناعت به مال حلال و راضي بودن به حد كفاف.

ـ همنشيني و ارتباط با افراد عفيف.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- تبليغ دين از منظر دين، ص 70.

2- بحارالانوار، ج 71، ص 268.

29

ـ تشويق و ترويج فرهنگ حجاب در محيط كار و در هتل و مسيرهاي رفت و برگشت.

ـ انديشه در شرح حال اولياء الله و پيروان آنان كه در اثر عفت و مبارزه با شهوات، به چه مقامات دنيوي و اخروي رسيدهاند.

ـ رعايت عفت در كلام، پوشش مناسب، ارتباط و... در همه جا.

ـ توجه به شخصيت معنوي و انساني خود و... .

13 ـ صبر و شكيبايي: صبر عبارت از ثبات و آرامش نفس در سختيها، بلاها و پايداري در برابر آنهاست. قرآن ميفرمايد: فاصبر كما صبر اولوالعزم من الرسل 1) پس صبر كن آنگونه كه پيامبران اولوالعزم صبر كردند.

دقت داشته باشيد كه هيچگاه از سئوالات مكرر زائران خسته نشويد، با ملايمت پاسخگو باشيد و دير ياد گرفتن آنها باعث ملال و عصبانيت شما نشود.

14 ـ مردمي بودن: روحاني مردمي كسي است كه با زائران و ساير مردم ارتباط روحي و عاطفي داشته باشد. از مشكلات آنان آگاه شود، و در جهت مصالح آنان گام بردارد. در برابر ناراحتيهاي آنان بي تفاوت نباشد. براي خير و سعادت و يادگيري و پيشرفت و عزت زائران خود عشق بورزد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- احقاف / 35.

30

چگونه يك پيامگزار مردمي باشيم:

ـ ارتباط آسان، دوستانه و صميمي داشته باشيد و از گوشه گيري و انزوا بپرهيزيد.

ـ به زبان مردم و با ادبيات رايج جامعه بگوييد و بنويسيد تا همگان بفهمند.

ـ نيازهاي واقعي را شناسايي كنيد و در حل و رفع آن تلاش نماييد.

ـ زندگي ساده و به دور از تجملات داشته باشيد. ساده زيستي سبب تسلاي دل عموم مردم است.

ـ ادب و احترام و عدالت را هميشه حتي با مخالفان خود رعايت كنيد.

ـ سبقت در سلام و احوالپرسي، دست دادن، خوشرويي، بر عظمت كار شما ميان مردم ميافزايد.

ـ همت شما ايجاد صلح و دوستي ميان مردم باشد.

ـ خود را خدمتگزار زائر و مردم بدانيد و حتي در كارها با آنها مشاركت كنيد.

15 ـ آراستگي ظاهر: از ديگر نكاتي كه روحاني بايد خيلي به آن توجه كند، آراستگي ظاهر خود است. خدا زيباست و زيبايي را دوست دارد. پاكيزگي بدن و لباس محل كار و زندگي، رعايت بهداشت دهان، پيراستن و شانه كردن موهاي سر و صورت، پوشيدن لباسهاي متناسب با شأن و شخصيت خودتان، به كار بردن عطر و... ، اينها مواردي است كه زائران و مردم را به شما متمايل ميسازد.

31

ويجگيهاي مبلغان و پيامگزاران دين زياد است كه بقيه را تيتر وار عنوان مينماييم: حسن خلق، زهد و ساده زيستي، مشورت و مشاركت، انتقادپذيري، كرامت و بزرگواري، احسان به مردم، عفو و بخشش، ارج نهادن به كارهاي ديگران، خوشبيني به مردم، اعتماد به نفس، وفاي به عهد، مروّت، شناخت زمان و مكان، شناخت مخاطبان، مبارزه با انحرافات و خرافات و ... .

* ج ـ پيام گيرنده

از اركان مهم تبليغ، پيام گيرنده ميباشد. اگر پيامي با واقعبيني و شناخت پيام گيرنده همراه نباشد از كارآيي لازم برخوردار نميباشد. پيام گيرنده يعني مخاطبان شما يعني همان زائران، كه شناخت آنان از جهت سني، تحصيلات و موقعيتهاي اجتماعي و مانند آن، شما روحانيون را ياري ميكند تا در برخورد با آنان و انتقال پيامهاي دين، تربيتي و اخلاقي، رفتارهاي صحيح و مطلوب را پيش گيريد.

* شيوه هاي تبليغ

بهرهگيري از شيوه هاي جذاب و كارآمد، نقش مهمي در تأثير كلام شما ايفا ميكند. جذب اقشار مختلف جامعه به ويجه نسل جوان جز با شيوه هاي نوين ممكن نيست و آنچه بر ضرورت اين جذب ميافزايد، تهاجم فرهنگي دشمن است. اهميت پرداختن به شيوه هاي تبليغ به قدري

32

است كه رهبر انقلاب درباره آن ميفرمايد: اگر چنانچه ما به شيوه تبليغ توجه نكنيم و به آن نپردازيم هيچ كاري نكردهايم، بايستي يك آهنگ زيبا و دلنشين از زير و بمهاي شيوه تبليغ به وجود آورد... .1)

* گونه شناسي شيوه

تنوع شيوه هايي كه در اسلام مطرح شده ناشي از مخاطبان گوناگون و شرايطي است كه فرا روي شما روحانيون عزيز قرار دارد. برخي از اين شيوه ها عبارتند از:

1 ـ حكمت: علم و عقل دو ركن حكمت هستند لذا به سلاح علم و عقل بايد مجهز شد.

2 ـ موعظه حسنه: موعظه بايد عقلاني و متكي به روايات و آيات باشد. پس بايد مستدل موعظه كرد.

3 ـ جدال احسن: در رابطه با زائرين و مخاطباني كه استعداد پذيرش برهان را ندارند و يا از واعظ دروني محرومند و در نتيجه واعظ بيروني بر روي آنها اثر نميگذارد، ميتوان در شرايط مناسب از اين شيوه بهره جست.

4 ـ تشويق: دادن هديه، تبريك گفتن، دعاي خير كردن.

5 ـ شيوه تدريجي و آرام حركت كردن در آموزش: تدريج رمز موفقيت است. در رساندن پيام دين از عجله بايد پرهيز نمود. انتظارنداشته باشيم كه مردم با شنيدن سخنان ما

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- تبليغ دين از منظر دين، ص 138.

33

دفعتاً رويآورند.

6 ـ شيوه الگويي: ذكر نمونه هاي مثبت براي تمسك به او و نمونه هاي منفي و منفور براي برحذر شدن از آنها.

7 ـ شيوه تمثيلي: ذكر مثال براي فهم بهتر زائران و مخاطبان، و تكرار، تداعي معاني، همراهي، پرسش و پاسخ، يادآمدي، مقايسهاي (تطبيقي)، بازسازي، تحريك عواطف از شيوه هاي ديگر تبليغ ميباشد.

تمام اين روشهايي كه ذكر شد متناسب با فهم و درك و سن و جنس زائران و مخاطبان به كار گرفته ميشود. البته با استفاده از ابزارهاي لازم اين امر خطير صورت ميگيرد.1)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- براي اطلاعات بيشتر ر.ك: "تبليغ دين از منظر دين" اثر حميد نگارش.

35

بخش دوم

* * *

رهنمودهاي تبليغي به مبلغان

ـ حضرت امام (ره)

ـ رهبر معظم انقلاب اسلامي

36

به منظور آشنايي با ديدگاه هاي احياگر حج ابراهيمي امام خميني(ره) و مقام معظم رهبري حضرت آيةالله خامنهاي زيد عزه در اين فصل از نقطه نظرات كاربردي آنان، و نيز توصيه هاي معاونت محترم امور روحانيون بعثه مقام معظم رهبري در حج، بهره جسته تا چون مصباح الهُدي فراسوي راه روحانيون محترم كاروانها باشد. بيشك تاسي كردن به اين فرامين تداوم بخش عزت، عظمت و اقتدار زوار ايراني در اين مراسم عظيم خواهد بود.

* رهنمودهاي حضرت امام خميني ره به روحانيون كاروانها

1 ـ مسئوليت حساس و خطير روحاني كاروان

ـ روحانيون از نقش سازندهي خود غافل نشوند. همه در مقابل اسلام مسئوليت داريم.

ـ روحانيون محترم حج با توجه به مسئوليت خطيري كه در توجيه زائرين محترم پذيرفتهاند، تمام همت و تلاش

37

خود را در برگزاري صحيح و منظم حج به كار گيرند.

ـ در اين شرايط حساس و سرنوشت ساز، خطر سوء استفاده ديگران از منزلت روحانيون متصور است، بايد به شدت مواظب حركات خود بود.

ـ اگر امروز روحانيوني كه ارتباط با مسائل دارند قصوري يا اشتباهي بكنند، ديگر اين قصور و اشتباه در محضر خداي تبارك و تعالي و در پيشگاه مردم پذيرفته نيست.

ـ همه دنبال اين هستند كه نقطه ضعفي خصوصاً از اهل علم پيدا كنند و مطرح نمايند.

ـ امروز شما بايد از عهدهي يك مسئوليت بزرگ برآييد و آن حفظ حيثيت اسلام است.

2 ـ برخورد انديشمندانه با زائران به ويجه جوانان

ـ به جاي پرخاش و كنار زدن جوانان، با الفت با آنان برخورد كنيد.

ـ با روي گشاده و آغوش باز، حرفهاي آنان را بشنويد.

ـ اگر به بيراهه ميروند با بياني آكنده از محبت و دوستي، راه راست را به آنان نشان دهيد.

ـ از اشتباهات و خطاهاي كوچك آنان درگذريد.

ـ به همه شيوه ها و اصولي كه منتهي به تعليم و تربيت صحيح جوانان ميشود، احاطه داشته باشيد.

3 ـ شيوهي زندگي اهل علم

ـ من اكثر موفقيتهاي روحانيت و نفوذ آنان را در

38

جوامع اسلامي در ارزش عملي و زهد آنان ميدانم.

ـ هيچ آفت و خطري براي روحانيت بالاتر از توجه به رفاه و حركت در مسير دنيا نيست.

ـ هيچ چيزي به زشتي دنياگرايي روحانيت نيست.

ـ از اهم مسايلي كه بايد تذكر بدهم مسألهاي است كه هميشه نگران آن هستم مبادا اين مردمي كه همه چيزشان را فدا كردند و به اسلام خدمت نمودند و برما منت گذاشتند به واسطهي اعمال ما از ما نگران بشوند.

4 ـ روحاني كاروان و آموزش مناسك حج

ـ يكي ديگر از وظايف مهم، قضيهي آشنا كردن مردم به مسائل حج است.

ـ بايد براي زائران جلسهي درس قرار بدهيد و آداب حج، واجبات و محرمات را بگوييد. آداب هم نشد، نشد، اما محرمات و واجبات را به مردم تعيلم دهيد.

ـ وسواس در برنامه ها و مراسم و عبادتها و ادعيه موجب كسالت و بيتوجهي در واجبات ميشود.

ـ زائران محترم و روحانيون معظم كاروانها، تمام همّ خود را صرف در تعليم و تعلّم مناسك حج كنند.

ـ مسائل را به طور وضوح كه همه كس بفهمد، به زائران خود ياد دهيد.

5 ـ روحاني كاروان و بيان معارف حج

ـ از تأثير بزرگي كه حج براي هميشه در سرنوشت انسان ميگذارد، غافل نشوند.

39

ـ در آن فضا و شرايط معنوي همهي دلها براي تحول و پذيرفتن حق آماده است.

ـ مردم را با توحيد و معارف الهي آشنا كنيد.

6 ـ توجه دادن زائران به قرآن

ـ از تمام علماي اعلام تقاضا دارم كه از كتاب مقدسي كه "تيبان كُلّ شيء"1) است و صادر از مقام جمع اللهي به قلب نور اول و ظهور جمع الجمع تابيده است، غفلت نفرماييد.

ـ از اين خزينهي لايتناهي عرفان و بحر مواج كشف محمدي(صلي الله عليه وآله) بهره هايي برداريد و به ديگران بدهيد.

7 ـ شناساندن راه هاي وحدت

ـ علماي بيدار اسلام كوشش كردهاند به اينكه مسلمين را در تحت لواي اسلام به وحدت و يگانگي دعوت كنند.

ـ گويندگان و نويسندگان كوشش كنند كه با وحدت كلمه و شعار لا اله الاّ الله از تحت اسارت قدرتهاي شيطاني اجانب و استعمارگران و استثمار گران بيرون آيند.

ـ رمز پيروزي مسلمين در صدر اسلام وحدت كلمه بود.

ـ حجّي كه خداوند تبارك و تعالي ميخواهد، و اسلام از ما خواسته، اين است كه وقتي حج برويدع بلاد را بيدار و با هم متحد كنيد.

8 ـ بُعد سياسي اسلام و حج

ـ سياستِ حج، سياستي نيست كه ما درست كرده

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- اشاره به آيه 89 نحل (تبياناً لكلّ شيء)

40

باشيم. حج سياست اسلامي است.

ـ حج از آن روزي كه تولد پيدا كرده است اهميت بعد سياسي اش كمتر از بعد عبادياش نيست و حتي جنبه سياسي آن بيشتر از جنبه هاي عبادي آن است و شما آقايان بايد توجه به اين معني داشته باشيد.

9 ـ افشاي توطئه هاي عمّال استعمار

ـ در مراسم حج ممكن است اشخاصي از قبيل ملاهاي وابستهي خود را وادار كنند كه اختلاف بين شيعه و سني ايجاد كنند. برادران و خواهران هر دو فرقه (شيعه و سني) بايد در برابر توطئه هاي آخوندهاي درباري هشيار باشند.

1ظ ـ دفاع از انقلاب

ـ لازم است علما و دانشمندان محترم با وسايل ممكن اين نهضت مقدس را معرفي نمايند.

ـ روحانيون محترم و گويندگان و نويسندگان متعهد لازم است كه دست آوردهاي اسلامي را كه نصيب كشورشان شده است يادآور شده و قلبها را آگاه كنند.

ـ شما روحانيون براي جمهوري اسلامي ايران الگو باشيد.

ـ بر روحانيون محترم لازم است كه در فرصتهاي مناسب چهره واقعي انقلاب را به جهانيان معرفي نمايند.1)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- رهنمودهاي حضرت امام خميني به روحانيون محترم كاروانها، حوزه نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت، بيتا.

41

* رهنمودهاي مقام معظم رهبري به روحانيون كاروانها

1 ـ حج آبروي اسلام

ـ حج را مايه ي آبروي اسلام و امام قرار بدهيد.

2 ـ حج، حركت عظيم جهاني، عبادي و سياسي

ـ حاجيان همه توجه داشته باشند جزيي از يك حركت عظيم و بزرگ جهاني، اسلامي، انقلابي و سياسي و عبادي هستند.

3 ـ وظيفه ي روحانيون در حج

ـ روحانيوني كه در حج هستيد اگر بتوانيد آن كاري را كه و تكونوا شهداء علي الناس ايجاب ميكند، انجام دهيد تمام دنياي اسلام را زير پوشش گرفتهايد.

4 ـ برائت، گل سرسبد حج

ـ مراسم برائت، مراسم بسيار مهمي است واقعاً گل سرسبد حج ما همين مراسم برائت است.

5 ـ الگوسازي در حج

ـ ما بايد در حج بتوانيم فرهنگ و اخلاف و منش و رفتار مردم خودمان را طوري بكنيم كه الگو بشوند.

6 ـ جايگاه معنوي حج

ـ هر كس از حج بر ميگردد بايستي كانه از عالم معنا و از بهشت برگشته باشد. افراد بايد چنين حالتي داشته باشند. براي اين هم بايستي برنامهريزي مفصلي بشود.

42

7 ـ حج ميراث متقين

ـ حج ميراث متقيّن است. حج ميراث اين ملت و اين انقلاب و متعلق به آن است.

8 ـ برنامه ريزي در حج

الف ـ در مورد حج برنامه ريزي بايد اصولي، عمومي و كلان باشد.

ب ـ ما بايد از تمام ظواهر و مظاهر و شعائر حج استفاده بكنيم مثلا ببينيم در عرفات چه استفادهاي ميتوان كرد. در مني يا در خود مكه، يا در مدينه چه استفادهيي ميتوان كرد در بحبوحه اعمال چه استفاده هايي ميتوان كرد، بعد از ايام حج كه يك مقدار فراغت و آرامش هست و احساسات مردم فروكش كرده و دنبال كارهاي متفرقهاند، چه استفاده هايي ميتوان كرد. ما بايد برنامه داشته باشيم.

9 ـ حج و تبليغ دين

الف ـ شرف هر فنّي به شرف هدف غايي آن فن بستگي دارد. يكي از اشرف فنون، فن تبليغ دين و گويندگي معارف ديني و اسلامي است.

ب ـ شرط اول موعظه اتعاظ نفسي خود ماست.

ج ـ ما نميتوانيم حرف حق خودمان را به همان روش گذشته بگوييم دنيا در زندهترين مسايل و علوم مورد احتياج مردم، ساعت به ساعت روشهاي نو را پيش ميگذارد، پس بايد در اين فن وعظ و تبليغ دين نيز محتوا،

43

قالب، روشها و اسلوبها را مطابق پيشرفت و فنآوري تغيير داد.

د ـ امروز تكليف عظيمي داريم يعني ارايه اسلام به صورتي كه بتواند ذهنها و دلهاي مردم را اشباع و سيراب كند، استفهام آنها را به درستي پاسخ بدهد. ايمان آنها و حضورشان در اين ميدان را به صورت خالصانه حفظ كند.

و ـ موظفيم كه بيش از هميشه جهات الهي و شرعي مثل آزاد منشي، بي اعتنايي به زخارف دنيا و مال و منال و اقتدار مادي، ارتباط و اتصال به خدا، ورع و پرهيز از محارم و توجه به علم را رعايت كنيم.1)

* توصيه هاي معاونت امور روحانيون

1ـ التزام به سياستها و برنامه هاي بعثه

ـ روحانيون محترم كاروانها به سياستهاي بعثه مقام معظم رهبري و دستورالعملهاي ابلاغي ملتزم باشند.

2 ـ همكاري با رابطين بعثه

ـ برادران روحاني با رابطين روحانيون همكاري لازم را داشته و پاسخ گوي سوالات آنها باشند.

3 ـ رعايت شئون روحانيت

ـ روحانيون بزرگوار كاروانها لازم است در كليه مراحل سفر، رعايت شئون روحانيت را در دستور كار خود قرار دهند.

4 ـ شركت در جلسات داخلي و منطقهاي بعثه

ـ لازم است برادران روحاني در جلسات داخلي و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- حديث ولايت، مجموعه رهنمودهاي مقام معظم رهبري، ج 7.

44

منطقهاي بعثه همچنين در جلسات عمومي شركت نمايند.

5 ـ ايجاد فضاي صميمي در بين زائرين

ـ روحانيون بكوشند مشكلات كاروان و تنشهاي بين زائران را كم رنگ نماند و جو محبت، دوستي و خيرخواهي بين اعضاي كاروان را مضاعف نمايند.

6 ـ تعميق بخشي باورهاي زائران

ـ روحانيون بزرگوار تلاش نمايند كه اعتقادات زائران را تحكيم و تعميق بخشند.

7 ـ ارسال به موقع گزارشها

ـ برادران روحاني بكوشند گزارش عملكرد خود را به موقع ارسال نمايند.

8 ـ همكاري با مديران

ـ همكاري با مديران كاروانها را در جهت پيشبرد كارها در اولويت كاري خود قرار دهند.

9 ـ عدم پذيرش نيابت غير تبرعي

ـ از پذيرفتن نيابت غير تبرعي در نماز طواف و موارد مشابه آن اجتناب نمايند.

45

بخش سوم

* * *

تجربه ها و توصيه ها

 

47

از اين بخش به سراغ توصيه ها و تجارب روحانيون محترم كاروانها ميرويم و ضمن دستهبندي به بيان آنها ميپردازيم. سعي شده است كه مواردي را كه از اهميت بيشتري برخوردار بوده و يا روحانيون معظم تأكيد بيشتري داشتهاند آورده شود.

* توصيه به مسئولين

ـ براي كاروانهاي حج تمتع دانشجويي، به مانند عمره دانشجويي برنامهريزي گردد.

ـ آخرين اخبار سياسي، اقتصادي، شرعي و... در عربستان هر ساله توسط سازمان حج به مديران و روحانيون اعلام شود.

ـ به اياب و ذهاب و سرويس زائران در مكه عنايت بيشتري شود. برخي اوقات ازدحام و تبعات ناشي از آن موجب تحقير زائران ايراني است. از تدابير كشورهاي ديگر (مثل تركيه) استفاده شود.

48

ـ موقع اجاره هتلها توجه شود كه هتل داراي سالن اجتماعات باشد، چرا كه آن دسته هتل هايي كه فاقد سالن اجتماعات هستند، روحانيون در بيان و تبيين مسائل و احكام دچار مشكلات زيادي ميشوند.

ـ براي جلساتي كه در بعثه در مكه و مدينه برگزار ميشود، وسيله اياب وذهاب در نظر گرفته شود.

ـ جديدترين شبهات طبق مسائل روز با پاسخهايي فراخور و مناسب تدوين شود و در اختيار روحانيون و گروههاي ارشاد قرار گيرد.

ـ مسايل كلي مناسك حج، به قطع جيبي به زبانهاي مختلف (عربي، انگليسي، تركي و...) ترجمه شده و در اختيار روحانيون زبان دان قرار گيرد، تا در موقع لزوم بتوانند پاسخگوي سؤالات شرعي زائران خارجي باشند.

ـ حتي المقدور از هتلهاي نزديك مسجدالحرام، جهت اسكان ايرانيان استفاده شود (ولو با پرداخت هزينهي بيشتر كه زائران، راضي به پرداخت اين وجه هستند).

ـ فروشگاه هاي شاهد مجهزتر شوند (البسه و پوشاك و لوازم منزل و...) و شعبهاي نيز در مكه و مدينه زده شود، تا حتي المقدور خريد ايرانيان از فروشگاه هاي ايراني باشد و بدينوسيله جلوي بسياري از تبعات سوء خريد از بازارهاي عربستان گرفته شود و ارز مملكت به خود مملكت باز گردانده ميشود.

49

ـ در دفترچه اعمال تجديدنظر شود و مسائل اضافي آن حذف شود.

ـ كلاسهاي مكالمه عربي و انگليسي براي روحانيون و معين و معينه ها در نظر گرفته شود، به طوري كه ميزان تسلط آنان و شركت مستمر در كلاسها در ارزيابي آنان مؤثر افتد. (انگيزه شركت در كلاس) آگاهي روحانيون به زبان عربي و انگليسي در صدور انقلاب و دفاع آن و حقانيت شيعه، رفع شبهات اعتقادي و ايجاد وحدت بين مسلمين جهان بسيار مؤثر است.

ـ از بعضي از مخارج و هزينه هاي اضافي كاسته شود.

ـ بروشورهاي مصور مناسك و اماكن تاريخي جهت زائران تهيه شود.

ـ زمان پرواز هواپيماها طوري تنظيم شود كه با وقت نماز تلاقي نداشته باشد.

ـ شماره صندلي زائران در هواپيما از قبل معيّن باشد به گونهاي كه هر زائري در جاي خود بنشيند.

ـ موقع ثبت نام زائران، حفظ رعايت شئونات اسلامي و رعايت حجاب كامل مورد توجه قرار گيرد.

ـ توجه به كارايي مديران و همسرانشان بشود. بعضاً همسران بعضي از مديران كاري نكرده و موجبات نارضايتي شديد زائران را فراهم ميآورند چرا كه غالباً به خريد سوغات و امور شخصي خود توجه دارند و همراهي مدير هم با آنها سبب ميشود كه وقت مدير هم گرفته شود

50

و كارايي او نيز زير سؤال رود.

ـ كاروانهايي براي افراد بيمار و معذور در نظر گرفته شود با امكانات رفاهي و پزشكي لازم، و مدت زمان سفرشان هم محدود باشد تا خود اين عزيزان هم با مشكلات كمتري مواجه باشند.

ـ تدبيري اتخاذ شود تا در كاروانها از جهت تعداد افراد جوان و مسن و نيروهاي كارآمد و ناتوان هماهنگي باشد بعضي كاروانها اكثراً پير و مسن هستند و زحمت روحاني و معين... بسيار زياد است و برعكس برخي از كاروانها همه جوان و نيرومند و كارآمد، اين نابرابري به نوعي اصلاح شود.

ـ معين و معينه ها به كاروانها زودتر معرفي شوند تا از وجودشان در جلسات استفاده شود، و از همان اول با روحاني هماهنگ گردند.

ـ ارزيابي مديران بعد از اعمال منا و عرفات باشد.

ـ براي دعاي عرفه هم مانند دعاي ندبه و كميل از طرف بعثه برنامهريزي شود تا از معنويت و شكوه بيشتري برخوردار گردد.

ـ مدت عمره كاروانهاي دانشجويي 1ظ روزه شود.

ـ از نيروهاي خدماتي كاروان، يك نفر به پيشنهاد روحاني باشد.

ـ جزوهاي ساده و غني و توانمند، در خصوص وهابيت و عقايد و تلاششان در جهت تضعيف شيعه تهيه شود و در