بخش 2

51

اختيار زائران قرار گيرد، تا از جهت سياسي، عقيدتي هم، زائران اغنا شوند.

ـ در درجه بندي هتلها تمام جوانب در جهت رفاه حال زائران لحاظ گردد.

ـ براي روحانيون كارگاه هاي آموزشي شيوه هاي مديريت فرهنگي و توانايي به كاربستن آنها در نظر گرفته شود.

ـ از آنجايي كه روحانيون بايستي در سه بعد شناختي (دارا بودن مهارتهاي لازم، اطلاع كافي از تاريخ اسلام و امكنه، اطلاع از پيامهاي تربيتي و اخلاقي، عرفاني) و بعد عاطفي (عشق به كار، عشق به هدايت مردم، عدم احساس خود برتر بيني) بعد رفتاري (ارتباط با كاروان و عوامل اجرايي و...) موفق باشند و حركت نمايند وجود كارگاه هاي آموزشي بسيار لازم است.

ـ تقويم حج كه تمام وقايع تاريخي حج را ثبت نموده باشد، تهيه شود.

ـ از اعزام زائران مبتلا به بيماريهاي سخت كه قادر به انجام هيچيك از اعمالشان نيستند، جلوگيري شود.

ـ مسئولين سازمان حج، خوهران معينه را نيز مانند روحانيون به كاروانها معرفي نمايند تا مشكل جذب آنان به كاروانها پيش نيايد، و در همان اولين فرصت با زائران و مشكلات آنان آشنا گردد و از اول برنامه ريزي نمايند.

ـ كارت شناسايي (قابل نصب روي چادر) براي

52

خواهران معينه در نظر گرفته شود تا در اماكني مثل حرمين شريفين و... بتوانند پاسخگوي سئوالات زائرين غير كاروان خود نيز باشند و شناسايي آنها براي ديگران ميسور باشد.

ـ در انتخاب مديران و خدمه دقت بيشتري صورت گيرد.

ـ از روحانيون بومي و محلي براي اعزام استفاده شود.

ـ در روشهاي انتخاب روحاني نمونه، تجديدنظر شود.

ـ معينه ها حتماً محرم روحاني باشند. از معرفي معينه هاي نامحرم به كاروان جداً خودداري شود. اين توصيه را بسياري از روحانيون كاروانها پيشنهاد داده بودند.

ـ از روحانيون كارآمد جوان، جهت هدايت فرهنگي كاروانها استفاده شود.

* توصيه به مديران

توجه به نكات ذيل براي روحانيون بزرگوار كاروانها بسيار مفيد است و ميتوانند از مديران كاروانهاي خود، موارد ذيل را پيگيري نمايند.

ـ مديران محترم از دخالت در امور شرعي پرهيز نمايند.

ـ مديران محترم با روحاني، هماهنگ باشند.

53

ناهماهنگي آنان آثار بدي بدنبال دارد.

ـ مديران محترم زائريني را كه شنوايي كمتري دارند شناسايي كرده و حتماً به تهيه سمعك توصيه نمايند تا براي درك اعمال و تكرار نيات با مشكل مواجه نشوند.

ـ مديران عزيز، جهت قبله در اتاقهاي هتل را بپرسند و زائران را مطلع نمايند.

ـ مديران وسايل و ادوات تبليغاتي و تراكتهاي نام كاروان و... را جهت بازديدهاي دورهاي به همراه داشته باشند.

ـ مديران محترم در ارائه سرويس دهي و خدمات يكسان و عادلانه برخورد نمايند.

ـ مديران از صميمت و ارتباط نزديك با زائران مؤنث و جوان، شديداً پرهيز نمايند.

ـ اعلان برنامه هاي بعثه و زيارات دوره و نصب آن و.... در تابلوي اعلانات توسط مديران صورت گيرد.

ـ قناعت و صبر و بردباري در طول سفر و رعايت حال تمام زائران.

ـ اعلام ساعات زيارت بانوان در مسجدالنبي و زيارت آقايان در بقيع.

ـ برنامه ريزي جهت خريد دسته جمعي هم در مكه و هم در مدينه.

ـ تذكر به زائران در عدم استفاده از دخانيات در اماكن مقدسه مكه و مدينه (در اين اماكن ممنوع است)

54

ـ تذكر به زائران كه قرآنهاي مسجدالنبي و مسجدالحرام را به هتلها نياورند.

* توصيه به رابطين

ـ رابطين محترم غير مستقيم ارزيابي كنند.

ـ رابطين محترم براي شناسايي و ارزيابي روحانيون، وقت بيشتري صرف كنند و عملكرد آنان را درست و دقيق منعكس نمايند.

ـ ارزيابي روحانيون به پايان سفر موكول شود تا نتيجه شفافتر و واقعيتر باشد. البته از ابتداي سفر از كارهاي روحانيون اطلاع حاصل نمايند ولي فرمها در پايان سفر پر شوند.

ـ سبك و روش ارزيابي روحانيون، توسط رابطين مختلف است، يك روش براي همه اِعمال شود.

ـ رابطين محترم ضمن بررسي عملكرد روحانيون، نقاط ضعف آنان را گوشزد نمايند.

* عوامل موفقيت روحاني، معين و معينه

1 ـ تقسيم كار بين روحاني و معين از ابتدا صورت بگيرد به نحوي كه هر كدام وظايف خود را بخوبي بداند كه در سهولت كار، هماهنگي و ايجاد صميميت بسيار مؤثر است.

ـ در انجام اعمال، روحاني از عجله و شتابزدگي

55

بپرهيزد.

ـ اصلاح حمد و سوره خانمهاي زائر، توسط معينه ها صورت گيرد.

ـ روحاني و معين و معينه هيچگونه انتظاري از زائران نداشته باشند.

ـ روحانيون با سعه صدر، تحمل، اخلاص و مهرباني با زائران برخورد نمايند.

ـ هر يك از روحانيون، نهار و شام را در اتاق زائران و با آنان صرف نمايند. اين پيشنهاد را بسياري از روحانيون مطرح كرده بودند.

ـ روحاني معين و معينه شخصاً اعمال زائران را كنترل نمايند.

ـ روحاني، زمينهي فعاليت بيشتر معين و معينه ها را فراهم نمايد.

ـ برخورداري از تقوي و معنويت و اصلاح خود قبل از اصلاح ديگران.

ـ اهتمام روحاني به صحت انجام اعمال افراد بخصوص افراد ضعيف.

ـ توجه روحانيون به تمام ابعاد حج (عبادي ـ سياسي).

ـ مسلط بودن روحاني به زبان عربي و انگليسي.

ـ با مطالعه سخنراني كند و به بيان مسايل بپردازد.

ـ گفتار خود را همراه با عمل كند (در بحثهاي اخلاقي و تقوايي) تا از نفوذ كلام بيشتري برخوردار گردد.

56

ـ هر دو سه روز يك بار، جلسه هماهنگي ميان روحاني، معين و مدير و معينه برقرار گردد.

ـ قبل از شروع جلسات با همكاري معين و روحاني، براي هر جلسه طرح درسي تهيه شود و در هر جلسه مقداري مطالب اخلاقي، فقهي معين شود، تا هم از تكرار مطالب توسط روحاني و معين جلوگيري شود و هم استفاده بهينه از وقت صورت گيرد.

ـ جهت تأثير گذاري بيشتر بين زائران بهتر است روحاني و معين يك كاروان، از جهت سني، هم زبان بودن و آشنا بودن از قبل و حتي خط فكري و سياسي يكي باشند.

ـ برخوردهاي عاقلانه و حكيمانه يك روحاني با معين و معينه در رفع مشكلات بسيار مؤثر است و ميتواند از تشنجات و اختلافات جلوگيري نمايد.

ـ نظم و وقتشناسي از ديگر عوامل موفقيت روحاني است كه موجب انجام كارها طبق برنامه ميشود و به كاروان انسجام خاصي ميبخشد.

ـ روحاني و معين، حتي قبل از شروع جلسه در محل جلسه حضور يابند، تا هم وقتشناسي را عملا آموزش دهند و هم در رفع مشكلات شخصي و مسائل فردي زائران كوشاتر باشند.

ـ تشكيل جلسات گروهي براي ختم قرآن و ختم صلوات.

57

ـ در كاروانهايي كه معنيه دارند، ترتيبي اتخاذ شود كه خانمها در زمانهاي اعلام شده به داخل مسجدالنبي بروند و قسمتهاي مختلف روضه شريفه و منبر حرم شريف و ستونها و... را ببينند.

ـ شناسايي افراد داوطلب براي مساعدت به افراد ناتوان، براي انجام دادن اعمال و تردّد به اماكن مقدس.

ـ تقويت روحيه افراد اعم از زن و مرد به هنگام بروز مشكل.

ـ حفظ خونسردي خود و تدبير براي بهترين راه حل در هنگام بروز مشكلات.

ـ ضمن ذكر اثرات مثبت همياري و همكاري از نيروي خود زائران، در رتق رفتق امور كاوران، استفاده شود. (البته با دادن برنامه و هماهنگيهاي لازم)

ـ با توجه به سطح تحصيلات زائران، توقع آنان بالا ميرود، لذا توجه به اين وضعيت در نحوه عملكرد روحانيون نقش زيادي دارد.

ـ بهترين راه نفوذ در دل زائر، تواضع و تطابق قول و عمل است و نيز داشتن حسن خُلق و سعه صدر.

ـ از زائريني كه مسلط به زبان انگليسي و عربي هستند حتماً در بيان مسائل اعتقادي و صدور انقلاب و دفع شبهات استفاده شود (آموزشهاي لازم به خود آنها داده شود).

ـ روحانيون و معينهاي محترم از شوخيهاي بي مورد

58

بين خودشان و زائران جداً بپرهيزند.

ـ روحانيون و معينهاي محترم با لباس رسمي و مقدس روحانيت، بين زائران و در حرمين شريفين حاضر شوند.

ـ در جلسات آموزشي، ابتدا مديران سخن گويند و بعد كه همه حضور پيدا كردند، روحاني به بيان مسائل و مناسك بپردازد. چرا كه حرفهاي مدير پيرامون مسائل اجرايي حج است و بالتبع همه از آن مطلع خواهند شد; ولي غفلت از يك مسئله شرعي عواقب سويي بدنبال خواهد داشت.

ـ توجه به مناسبتها و ايام الله در طول سفر و بهرهبردراي از تاريخ اسلام و مسائل سياسي روز.

ـ روحانيون از حال سالمندان و بيماران غافل نباشند و تا پايان سفر از آنان دلجويي كرده و به نوبت هر روز يكي دو نفر را به حرم ببرند.

ـ در اختيار قرار دادن جزوه هاي مناسك واماكن بين زائران و از آنها خواسته شود كه در اوقات فراغت در اتاقهايشان بحث و گفتگو كنند، تا هم مسايل براي خودشان و هم براي افراد مسن و بيسواد روشن شود و هم اشكالاتشان و ابهامات را از روحاني بپرسند.

ـ از تراكتهاي خوش خط و زيبا با مضامين عالي، جهت حفظ حجاب خانمها در سالنها و تابلوي اعلانات، استفاده شود و هر روز با متنهاي زيباتر و جديد عوض شوند. (با همكاري مديران)

59

ـ با سعه صدر و برخورد متين و منطقي، حجاب و پوشش زائرين (بخصوص خانمها) تحت كنترل درآيد و عواقب سوء بدحجابي و اثرات زننده اجتماعي آن و فلسفه حجاب در جلسات تذكر داده شود.

ـ درب اتاق روحاني و معين و معينه هميشه به روي زائر باز باشد و در بين زائرين و در جمعشان حضور يابند.

ـ زائريني كه در كاروان از جهات مختلف (ختم قرآن، شركت مستمر در جلسات، فعاليتهاي عبادي و مستحباتها، همكاري و...) ممتاز بودند شناسايي شوند و مورد تقدير قرار گيرند.

ـ در پايان هر جلسه يكي از كتابهاي اعتقادي از استاد مطهري، علامه طباطبايي، دكتر بهشتي، و شهيد هاشمينجاد و... معرفي شود و در 5 دقيقه پيرامون محتواي آن بحث شود تا هم فرهنگ كتابخواني رواج يابد و هم زائران جوان با توجه به شبهات و سئوالاتي كه در ذهنشان موجود است پاسخهاي خود را در كتابها جستجو نمايند.

ـ در جلسات آخر از زائران خواسته شود تا خلاصهاي از سفر خويش را تحت عنوان "سفر در يك نگاه" در سه بعد مشاهدات و اعمال و شنيدنيها به رشتهي تحرير درآورند و رهآورد سفرشان را مكتوب نمايند تا بدينوسيله درك خود را نسبت به فضا و محيطي كه هستند و نسبت به عرفان و صفاي معنوي آن بيان نمايند. مشاهدات شامل (زيارت حرمين شريفين، زيارت دوره، قبرستان ابوطالب

6ظ

و...) اعمال (مناسك و واجبات حج و مستحبات آن...) شنيدنيها شامل تاريخ 23 ساله رسالت پيامبر، زندگي نامه ائمه و پيامبراني كه در مسجدالحرام طواف كردند و...) و هر آنچه در اين سفر از زبان شما شنيدهاند، تقرير شود. اين عمل براي جوانان و تحصيلكرده ها بسيار عمل خوبي است.

ـ در همان دفعه اول كه همهي زائران به حرم برده ميشوند، ضمن اينكه كارت هتل و آدرس را همه دارند، علامتهايي در مسير به آنها گوشزد شود تا مسير رفت و آمد را به خوبي ياد بگيرند كه نگراني از گم شدن و تبعات آن را نداشته باشند و ورود و خروج از دربهاي حرمين با شماره هاي مخصوص را به آنها بگوئيد. (با همكاري مديران)

ـ نسبت به اذانها و اوقات شرعي، برگزاري نمازهاي جماعات، حتماً زائران را مطلع نماييد.

ـ معينه محترم، قبل از حركت به ميقات به بانوان زائر اعلام كند كه لباس احرام خانمها نازك و بدن نما نباشد.

ـ معينه هاي محترم، بانوان زائر را با زندگي زنان اسوه اسلام (حضرت زهرا(عليها السلام) حضرت زينب(عليها السلام)) و زنان موفق صدر اسلام (سميه، حضرت خديجه و...) آشنا نمايند تا درسهايي از الگوهاي موفق بياموزند.

ـ هر روز يكي از ادعيه و مناجاتهايي كه مردم در شهر خود كمتر به آن ميپردازند خوانده شود و توضيح داده شود تا با مناجات صحيفه و ادعيه ها آشنا شوند.

61

ـ روحانيون و معينها و... به امور فردي و شخصي نپردازند و همواره در خدمت زائران باشند.

ـ روحانيون و معينها و... از امور تشريفاتي و تجملاتي شديداً پرهيز نمايند.

ـ روحانيون و معينها و... از زمانهاي خوب و مناسب براي برگزاري جلسات استفاده كنند كه هم درك جلسه براي همه امكانپذير باشد و هم از نماز اول وقت و جماعت محروم نشوند.

ـ روحانيون توجه به سطح فهم مخاطبين داشته باشند.

ـ از تمثيلات و داستانهاي كوتاه و طنزهاي مفيد براي بهتر جا افتادن مسائل عقيدتي و مناسك استفاده شود.

ـ هر روز قبل از شروع جلسه از يكي از جوانان خواسته شود تا قرآن تلاوت كند و حديثي را بيان نمايد.

* توصيه هاي مربوط به جلسات قبل از سفر

* مسائل كلي

در اولين جلسات كه تمام زائران به علت شوق و علاقه حضور دارند، ذكر و تفهيم اين مطالب كلي ضروري است.

1 ـ بيان اهميت عمره و حج از ديدگاه آيات و روايات.

2 ـ بيان اهداف عمره و حج تمتع.

3 ـ بيان اهميت آموزش.

4 ـ مسئله تقليد و تعيين مرجع تقليد براي آنها كه ندارند، و چگونگي بقاء بر ميت.

62

5 ـ بيان مسائل مربوط به وجوهات مثل خمس و زكات و رد مظالم.

6 ـ اهميت نماز و لزوم قرائت صحيح.

7 ـ فراگيري احكام و نقش آن در صحت عمره و حج.

8 ـ توبه و زدودن گناه از دل.

ـ رعايت حجاب و ساير شئونات از آغاز تا پايان سفر.

ـ رعايت اخلاق اسلامي در سفر.

ـ رفع حوائج ديگران در حد امكان .

ـ حلاليتطلبي از ديگران و پاك كردن دل از كينه هايي كه نسبت به ديگران است.

ـ وصيت كردن (حتماً زائر وصيت نامه خود را بنويسد و به فرد مطمئني بدهد).

ـ خداحافظي و طلب حلاليت از ديگران.

ـ لزوم اجازه نذر از شوهر، جهت محرم شدن قبل از ميقات براي بانواني كه به تنهايي سفر ميكنند.

ـ معرفي كتابهاي موردنياز در سفر و ساير لوازم شخصي.

* در بيان احكام و مناسك

ـ تهيه دفترچهاي جهت آموزش مناسك و تنظيم احكام در آن به تعداد 23 جلسه، ده جلسه در ايران 6 جلسه در مدينه و 7 جلسه در مكه، محتواي بيانات در هر جلسه متناسب با فضاهاي مورد نظر و اعمال لازم در آن محيطها

63

لحاظ شود. (در هر جلسه تفسير يك آيه مربوط به حج، بيان تاريخ اسلام، بيان عرفان و اسرار حج و بيان احكام حج در نظر گرفته شود.)

ـ مناسك همراه با اسرار حج مطرح شود كه زوّار خسته نشوند و تنوع بخشي در بيان احكام رعايت گردد.

ـ انتخاب افراد قوي و با تجربه در هر اتاق براي تكرار و تمرين احكام.

ـ تهيه كاغذهايي با نام هر زائر و ذكر نحوه عمل آنها (قرائت و...) و اشتباهات آنها در كاغذ جداگانهاي نوشته شود و به خودشان تحويل داده شود تا در فرصتهاي فراغت برطرف گردد، و در مراحل بعدي اعمال چنانچه اصلاح شده باشد در برگه اوليه ثبت گردد.

ـ تهيه بروشورهاي مربوط به خلاصه اعمال و اماكن تاريخي مكه و مدينه و اعمال مستحب در هر مكان و تحويل آنها به زائران.

ـ از وسايل كمك آموزشي مانند نوار، فيلم، CD، پوسترهاي بزرگ، ماكت جهت آموزش هر چه بهتر مناسك و احكام استفاده شود. خصوصاً موقع توضيح در مورد اماكن تاريخي و يا مكانها و اركان مسجدالحرام و قسمتهاي مسجدالنبي، فيلم و تراكت و پوستر، خيلي مفيد و لازم است.

ـ احكام با بياني ساده و روان توضيح داده شود و از ذكر موارد اختلافي پرهيز شود.

64

ـ مناسك بصورت عملي حتي المقدور آموزش داده شود. (مثل وضو، نماز، نحوه احرام بستن، غسل كردن، طواف به دور كعبه و...) البته خالي از وسواس باشد.

ـ آموزش احكام با پرسش و پاسخ همراه باشد.

ـ در بخش نماز غير از تصحيح حمد و سوره يكبار بطور عملي واجبات نماز (تكبيرة الاحرام، قيام، موالات، ترتيب و...) توضيح داده شود.

ـ زمان جلسات طولاني نشود و از اتلاف وقت و حرفهاي بيهوده زدن خودداري شود.

ـ مسئله پرداخت خمس زائرين را به دفتر مراجع و نمايندگي آنها ارجاع دهيد.

ـ جلسات را متنوع و شاداب نگهداريد، تا انگيزه شركت همه وجود داشته باشد و از جهات مختلف علمي، عبادي، سياسي پر بار نماييد.

ـ در هر جلسه يك شبهه اعتقادي شيعه را مطرح و پاسخ دهيد.

ـ در شناخت چهره وهابيون و تلاشهاي مذبوحانهشان در هر جلسه 5 ـ 2 دقيقه صحبت نماييد.

ـ از مغلقگويي و كلي گويي و ذكر الفاظ مشكل، براي بيان احكام جلوگيري شود.

ـ در جلسات اول، زائرين از جهت سطح تحصيلات (با سواد و بي سواد) جدا شوند تا براي هر دسته با زبان خودشان احكام مسائل مطرح شود.

65

ـ بعد از هر جلسه، ارزيابي بعمل آيد تا اطمينان به يادگيري آنان شده باشد. به باسوادها توصيه شود براي يادگيري بهتر يادداشت نمايند.

ـ خواهران معينه، احكام را به صورت عملي توضيح دهند، مسائلي مانند وضو، غسل، سركردن و برداشتن مقنعه در حال احرام و... تا مشكلات زائران برطرف شود.

ـ نسبت به قرائت نماز (حمد و سوره) براي كساني كه خيلي ضعيف هستند، نوار تهيه شود و در اختيارشان گذاشته شود تا در اوقات فراغت تمرين نمايند.

ـ تلبيه و نيات را در برگهاي تايپ كرده و با خط درشت تكثير نماييد و در اختيار زائرين قرار دهيد.

ـ مسائل مربوط به منا و عرفات در مكه گفته شود، چرا كه منا و عرفات به علت شلوغي و سروصدا و عدم امكانات، مطلوب نخواهد بود.

ـ جلسات زائرين خانم با معينه حتماً جداي از جلسات عمومي برگزار شود و وقت خوب ومناسبي برايش اختصاص داده شود و لزوم شركت خانمها توسط مدير و روحاني حتماً اعلام شود.

* نماز جمعه، جماعت و تحيّت

نماز مقام پاكان و نيكان است. نماز جايگاه بينايان و دانايان است. نماز طريق عاشقان و عارفان است. نماز، راهيابي به بارگاه ربوي است. عارف عاشق، محال است در

66

مسائل نماز و برنامه هايش از معشوق سرپيچي كند، پس به قدر وسف بايد، وقت اين مناجات را غنيمت شمرد و به آداب قلبي قيام كرد و به قلب بايد فهماند كه مايه حيات ابدي و سرچشمه فضايل انساني و... موأنست با حضرت حق است. پس اشتغالات قلبي را بايد موقع نماز كم، بلكه قطع كرد.

* توصيه ها

ـ حتماً به زائران تأكيد شود نماز را به جماعت بخوانند.

ـ آموزش نماز جمعه به زائران داده شود تا با شركت در نماز جمعه، آشنايي كامل به برگزاري آن داشته باشند.

ـ به زائران گوشزد شود كه نمازهاي واجب را در مسجدالنبي و مسجدالحرام تمام بخوانند.

ـ زائران براي شركت در نماز جماعت يك ساعت قبل از شروع نماز در مسجدالحرام و مسجدالنبي حاضر شوند تا در صفهاي مرتب و متصل قرار گيرند و نيم ساعت بعد از نماز حركت نمايند تا دچار شلوغي و ازدحام نشوند.

ـ موقع برگزاري نماز جماعت، نماز فرادي نخوانند.

ـ نمازها در مسجدالنبي و مسجدالحرام خوانده شود كه فضيلت بيشمار دارد.

ـ نمازهاي زيارت ائمه بقيع(عليهم السلام) در مسجدالنبي خوانده شود.

ـ نماز ميت اهل سنت به زائران آموزش داده شود و در نماز ميت آنان نيز شركت نمايند.

67

ـ زائرين از ذكر آمين، بعد از حمد اجتناب كنند و ميتوانند سكوت كرده و يا الحمدلله (يعني شكر خدا را كه ما را جزء ضالّين قرار نداد) بگويند.

ـ خواندن نماز تحيت در مساجد مكه و مدينه به زائران توصيه شود.

ـ با گفتن قدقامت الصلوة در مساجد بلند شده و به نماز جماعت بايستند.

ـ اهل سنت اهميت زيادي به مرتب بودن صفوف نماز جماعت ميدهند، قبل از گفتن تكبيرةالاحرام، امام جماعت جملاتي مانند "اِستووا، سوّوا صفوفكم، اتمّوا الصف الاول فالاول، سدّوا الخلل" ميگويد تمام اين عبارات به معني كامل كردن و منظم شدن صفوف است، توجه نمايند.

ـ اهل سنت اتصال صفوف در مكان واحد مانند مسجدالنبي و مسجدالحرام را لازم نميدانند لذا به زائران توصيه كنيد جايي بايستند كه اتصال صفوف برقرار باشد.

ـ در رفتن به سجود و ركوع و برخاستن از آنها، از امام جماعت تبعيت كرده و تأخير محسوسي نداشته باشند.

ـ از آمين گفتن و دست به سينه نماز خواندن، جداً بپرهيزند كه نماز باطل است.

ـ اهل سنت بعد از سجده فوراً برميخيزند تذكر به زائران كه قدري تأمل كرده (نه طولاني) سپس برخيزند.

ـ بسياري از مراجع تقليد، نماز جماعت با اهل سنت را

68

مجزي ميدانند و اعاده لازم نيست.

ـ بعد از سلام نماز، دستها را بالا نياورده و الله اكبرها را هم آهسته بگويند.

ـ در مسجدالحرام درمسير طواف كنندگان به نماز نايستند.

ـ احكام نماز استدارهاي در مسجدالحرام، براي زائران تبيين شود.

ـ محل ايستادن امام جماعت در مسجدالحرام براي زائران روشن شود تا جلوتر از امام قرار نگيرند.

صبح و مغرب و عشا: نزديك مقام ابراهيم

عصر: بين حجر اسماعيل و در كعبه

نماز جمعه: نزديك مقام ابراهيم

ظهر: زير بالكن مقابل حدفاصل بين ركن يماني و ركن حجر

69

بخش چهارم

* * *

نگاهي گذرا به ابعاد

عبادي و سياسي حج

71

* معارف حج

* بعد عبادي

حج تنها مناسك نيست، بلكه سير و سلوك باطني و طي منازل روحاني است. هر يك از منازل، رازهاي عرفاني، اخلاقي، تربيتي و ارشادي در بر دارد و همينهاست كه به حج روح و معني ميبخشد و دگرگوني اخلاقي و معنوي در زائر ايجاد ميكند. بر روحانيون معظم است كه درك حقيقي حج را براي زائران كوي دوست فراهم نمايند و شهد شيرين حج واقعي را به كام آنان بريزند. لذا اشارهاي به برخي از مواردي كه شما روحاني محترم به آن اشراف داريد، ميشود.

احرام: كندن لباس معمولي است. غسل احرام پيرايش درون و تصفيه قلب و روان از گناهاني است كه قلب را تيره كرده است و احرام يعني عدم وابستگي به دنيا و متعلقات آن. زدودن تشخّصها و منيّتها و يكسان شدن همه (فقير و غني).

تلبيه: لبيك گفتن است، بدين معنا كه خداوند بزرگ را

72

در دعوتي كه فرموده، اجابت نمودي و با صفا و اخلاص و بدون غل و غش پاسخ ميدهي. لبيك گفتن به خدا يعني پيماني زباني با خدا، پس از عهد و تعهد قلبي است. يعني خدا يا به هر چه حق است، زبان ميگشايم و از هر چه باطل است دم فرو ميبندم.

طواف: هفت شوط طواف بر گرد كعبه.

ـ همسويي با جهان هستي است بر محور توحيد گرديدن.

ـ حيات و ممات و عبادات را براي خدا خالص كردن.

ـ هماهنگ شدن با فرشتگان خدا كه لحظهاي از اطاعت حق غافل نيستند.

ـ فرشته خوي شدن و رخت بر بستن صفات حيواني، از انسان است.

نماز طواف: نماز طواف، پشت مقام ابراهيم خواندن يعني قائم مقام ابراهيم شدن و با ابراهيم هم نوا و هم راز شدن و قائم مقام ابراهيم شدن، يعني تأسي به ابراهيم در مبارزه با شرك و برائت از مشركين، تسليم حق بودن، امتثال امر خدا كردن، از دنيا و وابستگيهاي آن بريدن و در جهت سير الي الله فاني شدن.

آب زمزم: نوشيدن زمزم سبب شستشوي بدن از امراض روحي و جسمي ميشود. آب زمزم بهترين آب روي زمين است.

صفا و مروه: 7 شوط سعي صفا و مروه

73

ـ تأسي به هاجر كردن است، نااميد نشدن در طي طريق، سعي و تلاش نمودن و از حركت نايستادن است. توقف در صفا، تصفيه كردن روح و ضمير براي حضور در قيامت است.

ـ رسيدن به مروه، پيش گرفتن مروت و جوانمردي و اصلاح صفات بد خويش است.

ـ سعي، حيران و سرگردان بدنبال خدا بودن است. سعي كننده، دنبال رضاي خدا ميرود تا بندگي او كامل شود.

هروله: رمز هروله، گريختن از معاصي است.

ـ زير پا گذاشتن غرور وقدرت كه آدمي را از خدا غافل ميكند.

ـ گريختن از شيطان و وسوسه هاي اوست.

ـ خواري هر سلطه گر، ستيزه جوست.

عرفات: در عرفات حضرت آدم به خطا و ترك اولي اعتراف ميكند و خدا او را مشمول رحمت قرار ميدهد.

ـ در عرفات حضرت ابراهيم به مناسك حج واقف ميشود و عارف ميشود و دعايش مستجاب ميشود.

ـ عرفات بهترين موقعيت براي دعا و استغفار و طلب حاجات است.

ـ عرفه از اعياد بزرگ براي زائران و براي همه مؤمنان و روز آمرزش و اعتراف است.

ـ عرفه يك روز است به فضيلت شب قدر، پس بايد در

74

اغتنام اين فرصت تلاش كرد.

ـ عرفات مكان وزش نسيم رحمت الهي است.

ـ بر سر كوه عرفات (جبل الرحمة) امام حسين(ع) دعاي عرفه را خواندند كه محل اجابت دعاست.

مشعر: بخشي از شب عيد قربان زائر در مشعر است.

ـ وقوف بين الطوعين در مشعر ركن حج است.

ـ بايد در صبح عيد قربان بهره هاي معنوي لازم را گرفت و از خدا عيدي خواست.

ـ عيدي انسان در آن روز، آمرزش گناهان و قضاي حوائج است.

منا: منا يعني آرزو، آرزوي چه چيزي كه بدنبال آن بايد از شهر و ديار حتي مكه معظمه و خانه دوست آواره شوي، ابراهيم هم، ترك همه را كرد حتي زن و فرزند و... تا به مقام خلّت و خليل الهي رسيد و امانت خلق را به او دادند.

ـ پس بايد از همه تعلقات بريد و تسليم در برابر حق شد و امتثال فرمان او بدون چون و چرا كرد.

رمي جمره: سنگ زدن به شيطان (رمي جمره عقبه) از واجبات روز عيد قربان است.

ـ نوعي آموزش به انسان است كه چون ابراهيم و اسمعيل بايد شيطانهاي مرئي و نامرئي را رمي كني.

ـ ابليس سوگند ياد كرده كه دمي از بندگان خدا غافل نباشد، پس تو دمي از خدا غافل نباش تا دامهاي او را يكي پس از ديگري پاره كني و به حبل الهي چنگ زني.

75

ـ هواهاي نفساني را لگدكوب كرده كه آنها از عوامل اسارت در برابر شياطين جني و انسي هستند.

تقصير: (ناخن يا مو كوتاه كردن) در واقع آرزوها و خواهشهاي نفساني و حيواني را كوتاه كردن و بريدن است و وصل به رحمت لايزال حق شدن.

حلق (سر تراشيدن): يكي ديگر از واجبات روز عيد قربان حلق است.

ـ زائر موي سر را ميتراشد و تسليم امر الهي است و با زدودن موي سر عيوب ظاهر و باطن را از درون ميزدايد.

قرباني: امام صادق(عليه السلام): با قرباني كردن حلقوم هوا و طمع را ذبح كن و از خود دور گردان.

ـ ابراهيم در مسلخ عشق فرزند عزيزش اسماعيل را به خاك افكند تا به امر خدا قرباني كند.

ـ اسماعيل، پدر را در راه امتثال امر حق تشويق و ترغيب ميكرد تا هر چه زودتر او را ذبح نمايد.

ـ حقيقت قرباني، كشتن هواي نفس و آز و طمع است.

ـ حقيقت قرباني، از بين بردن تعلقاتي است كه آدمي را از حريم دوست دور ميسازد.

* بعد سياسي حج

خداوند ميفرمايد: جعل الله الكعبه البيت الحرام قياماً للناس قيام وسيله پايدار بودن است، مسلمان اگر بخواهد پايدار باشد، بايد قيام در راه خدا كند.

76

ـ حج صرفاً اعمال و مناسك نيست، درست است كه حج بي احرام و بي طواف نميشود و رمي جمره، حلق، قرباني و وقوفين هم جزء واجبات و شرايط حج است. اما فقط حج اين نيست.

ـ حج بيداري است.

ـ حج برائت است. برائت از مشركين از ازل تا ابد.

ـ حج وحدت و انسجام مسلمين در سايه تمسك به حبل الهي براي شكست و نابودي تمامي كفر و ظلم است.

ـ حج رساندن پيام 14ظظ ساله قرآن به گوش تمامي جهانيان است. اجتنبوا الطاغوت

ـ حج، برائت و اعلان انزجار از تفكر شرك آلود و تمدن باطل شرك زدگان است.

ـ حج، برائت از استعمار ظالمانه ملحدان و استثمار ماديين و استعباد بي رحمانه مستكبران است.

ـ حج، برائت از استعمار سامريگرانه اسرائيل و استضعاف مكارانه ابرقدرتهاست.

حج مجهز شدن به سلاح توحيد، معزّز شدن به عزّت حق و متخلّق شدن به اخلاق الهي و مفتخر شدن به كسب فضايل مادي و معنوي است.

پس در راستاي بعد سياسي حج، روحانيون محترم بايد به نكات زير توجه داشته باشند:

ـ بيان خدمات انقلاب و نظام جمهوري اسلامي;

ـ بررسي و تبيين ديدگاه هاي امام و رهبري پيرامون

77

مسائل اساسي ايران و جهان اسلام;

ـ تبيين نقش و مسؤوليت مسلمانان در دفاع از انقلاب اسلامي و مقابله با توطئه هاي دشمنان;

ـ تأكيد بر ضرورت ارتباط و تعامل دوستانه با ساير مسلمانان و تبادل ديدگاه ها پيرامون مسائل منطقه و جهان اسلام;

ـ در محلهاي اجابت دعا، براي نابودي اسرائيل و آمريكا و نجات تمامي مسلمانان جهان دعا كردن;

ـ حمايت از مردم مظلوم فلسطين; عراق و افغانستان

ـ رويكرد سياسي در زمان حج باعث اتحاد مسلمانان و يك دلي و يك رنگي آنان ميگردد و كمك ميكند كه مسلمانان، تحت رايت اسلام زمينه هاي تفرقه را كنار زده و با تكيه بر قدرت الهي شوكت و مجد اسلام را به ارمغان آورند.

79

بخش پنجم

* * *

در حرمين شريفين

81

* مسجدالحرام

ـ اِنّ اول بيت وضع للناس للذي ببكةَ مباركاًو هدي للعالمين.1) مسجدالحرام، اولين خانهاي كه براي عبادت مردم مقرر شد. همان كه در سرزمين مكه است و مايه حركت، بركت و هدايت جهانيان است. يادآوري نكات زير براي زائران مفيد است:

ـ طواف عاشقانه به دور كعبه و ديدن صاحب خانه با چشم دل.

ـ به يادآوردن خاطرات كعبه مانند معراج پيامبر ـ تولد حضرت علي(ع) ـ قيام امام زمان از كنار آن به هنگام ظهور

ـ نماز خواندن در مقام ابراهيم و الگو قرار دادن ايشان.

ـ نماز خواندن در مسجدالحرام و ثواب فراوان آن.

ـ قرائت قرآن و آثار فراوان آن.

ـ انجام طوافهاي مستحب و هديه كردن به انبياء، معصومين، مؤمنين و ذوي الحقوق و ذكر ثوابهاي بيشمار آن.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- آل عمران / 96.

82

* شناساندن قسمتهاي مختلف مسجدالحرام

الف ـ اركان

ركن حجر: ركن شرقي كعبه كه سنگ مقدس حجرالاسود روي آن نصب شده است. اين سنگ بهشتي همراه حضرت آدم به زمين آمد.

ـ حجر سنگ بهشتي است و تمام انبياء و معصومين آن را استلام كردهاند.

ـ استلام نمودن حجر در صورت امكان، چرا كه دست راست خداوند است.

ـ حجرالاسود، اول سفيد بود كه به جهت گناه مشركان و گناهكاران سياه شد.

ـ ركن حجرالاسود از ديگر اركان كعبه با فضيلتتر است.

ـ در آداب تشرف خوب است روحانيون محترم به خانمها تذكر دهند كه به جهت ازدحام جمعيت در نزديك ركن حجر، از استلام آن جداً پرهيز نمايند.

ركن يماني: ركن جنوبي كعبه است و امام صادق(عليه السلام)فرمودند: الركن اليماني بأبنا الذي ندخُلُ منه الجنّه.

ركن عراقي: ركن شمالي كعبه و ركن شامي كه ركن غربي كعبه ميباشد و اين دو ركن، حجر اسماعيل را در برگرفتهاند.

حجر اسماعيل: محل دفن بسياري از انبياء الهي از جمله حضرت اسماعيل(ع).

83

ـ محل زندگي هاجر و اسماعيل

ـ محل دفن هاجر

مقام ابراهيم: قدمگاه حضرت ابراهيم ميباشد.

ـ مقام ابراهيم، پله بالا بر ابراهيم، براي خواندن آيات مناسك حج است.

ـ خواندن نماز طواف بايد پشت مقام باشد، چرا كه ابراهيم، اول مبارز با شرك و مجاهد در راه توحيد بود.

ناودان طلا: روايت است كه امام باقر(عليه السلام)، ميفرمايد: موقع طواف وقتي به زير ناودان رسيدي از خداوند طلب روزي حلال، نجات از آتش دوزخ كم شدن شر فاسقين و شياطين انسي و جني و دخول در بهشت را بنماييد. زير ناودان طلا، جاي استغفار و محل نزول رحمت خداست.

ملتزم: قسمتي از ديوار كعبه كه حجرالاسود در يك سمت آن و باب كعبه در سمت ديگرش است.

ـ محل اجابت دعاست. هيچ بندهاي نيست كه در آنجا خدا را بخواند و دعايش مستجاب نشود.

حطيم: نيم دايره حدفاصل حجرالاسود و مقام ابراهيم است.

ـ اين مكان براي استجاب دعا و نفرين سفارش شده است.

ـ لعن مشركين و ظالمان و... .

چاه زمزم: چشمهاي كه در سرزمين خشك و برهوت عربستان زيرپاي اسماعيل جاري گرديد.

ـ چشمهاي كه سبب آباداني سرزمين عربستان گرديد.

ـ چشمهاي كه سبب جمع شدن تمامي مردم و كاروانها

84

در مسير شد.

ـ آبي كه شفا بخش امراض جسمي و روحي است.

ـ آبي است كه مستحب است بعد از طواف و قبل از سعي از آن نوشيد و به سر و صورت و سنيه خود پاشيد تا مرهمي بر دردها و تزكيهاي بر نفس و روح انسان باشد.

ـ نوشيدن از زمزم، سيراب شدن از معرفت الهي است.

مسعي: محل سعي بين دو كوه صفا و مروه

ـ صفا در دامن كوه ابوقبيس و مروه در دامن كوه قيقعان قرار دارد.

ـ حدفاصل صفا و مروه 4ظظ متر كه هاجر اين مسير را 7 مرتبه براي يافتن آب براي اسماعيل طي نمود. حد فاصل مسعي 4ظظ متر، فاصله بين حرم امام حسين و حرم حضرت عباس (بين الحرمين) هم حدوداً 4ظظ متر كه عصر عاشورا حضرت زينب بين اين دو مقتل سعي مينمود و بدنهاي مبارك تكه تكه شده دو برادر را در هر سعي رؤيت ميكرد. (تشبيه بين مسعي و بين الحرمين و وقايع عاشورا نوعي تنوع و جاذبهاي خاص براي زائران خواهد داشت.)

ـ سعي در صفا و مروه نياز به طهارت ندارد. توضيح دادن اين مسئله براي زائران دغدغه زائر را كمتر ميكند.

ب ـ نكات ديگري كه روحانيون بايد مدنظر داشته باشند:

ـ آماده كردن زائران از جهت معنوي براي ورود به مسجدالحرام

85

ـ ابتدا زائران را به بام مسجدالحرام برده و قسمتهاي مسجدالحرام را در آنجا توضيح داده و نشان دهند وبا آرامش پايين آمده و اعمال را آغاز نمايند.

ـ درخواستهاي معنوي از خداوند با رؤيت اوليه كعبه. بديهي است زائراني كه مشرف شدهاند، به محض ورود به مسجدالحرام از نظر روحي و معنوي در شرايط بسيار خوبي قرار دارند كه ميشود از اين زمينه حداكثر بهرهبرداري را نمود.

ج ـ توصيه به پرهيز از موارد ذيل در مسجدالحرام

ـ فشار آوردن به ديگران به منظور استلام حجرالاسود.

ـ نماز خواندن در مسير طواف كنندگان.

ـ توصيه شود، زائرين محترم نمازهاي مستحبي را در پشت مقام نخوانند تا ديگر زائران براي خواندن نماز واجب به مشقت و رنج نيفتند.

ـ پشت به كعبه نشستن.

ـ قران را زمين گذاشتن.

ـ تردد و حركت از روي قرآن (پا را از ميان قران برداشتن)

ـ كفش و قرآن را در يك دست گرفتن.

ـ با كاغذ و مهر و دستمال... نماز خواندن.

ـ ترك مسجدالحرام در آستانه نماز جماعت.

ـ نماز فرادي خواندن به هنگام اقامه نماز جماعت.

ـ خواندن قرآن هنگام ايراد خطبه هاي نماز جمعه.

ـ صحبت كردن هنگام اذان و خطبه هاي نماز جمعه.

86

ـ فرستادن صلوات با صداي بلند.

ـ بهم زدن صفوف نماز جماعت و تردد از بين صفوف.

ـ ائمه را با صداي بلند خواندن.

روحانيون بزرگوار كاروانها تا آنجايي كه مقدور است با تذكرات سودمند خود زمينه عزت، اقتدار، يكدلي و اتحاد بين زائران ايراني و كشورهاي ديگر را برقرار نمايند. بايد اعتراف نمود، امروز نگاه بسياري از مسلمانان و زائران دنيا به مردم و زائران كشور ما ميباشد، بكوشيم با پرهيز از زمينه هاي افتراق، الگوي نمونه براي ديگر زوار و حاجيان باشيم.

* مسجد النّبي

حرم امن پيامبر اكرم(صلي الله عليه وآله) عظيمترين منبع فيض، بزرگترين سفير الهي در ميان خلق، رحمة للعالمين و مظهر اسماء الهي.

ـ جايگاه زيارت پيامبر و مسجدالنبي. پيامبر(صلي الله عليه وآله)ميفرمايد: كسي كه زيارت خانه خدا نمايد و مرا زيارت نكند، من هم در قيامت توجهي به او نداشته و شفاعتش نمينمايم.

ـ به آداب زيارت شامل غسل، وضو، لباس پاكيزه و قلبي سرشار از عشق به خداوند، لباني لبريز از ذكر خداوند و... توجه شود.

87

* شناساندن اماكن موجود در مسجدالنبي

ـ روضه شريفه: پيامبر اكرم(صلي الله عليه وآله): ما بين بيتي و منبري روضه من رياض الجنة

ـ اين روضه با علاماتي مشخص است و داراي ستونهايي است كه پايين آن سفيد است.

ـ منبر: اين منبر در محل اصلي منبري كه پيامبر براي وعظ و ارشاد بر روي آن مينشستند، قرار دارد.

محراب: محراب در محلي ساخته شده كه پيامبر در همانجا نماز ميگذاردند. محراب ديگري با نام محراب تهجّد در سمت ديوار شمالي ضريح مطهر است كه محل نماز شب پيامبر بوده است.

ـ خانه حضرت زهرا(عليها السلام): در شمال شرقي مرقد مطهر پيامبر(صلي الله عليه وآله) خانه حضرت زهراست و بنا به نقلي، مرقد آن حضرت.

ـ ستون توبه: ستوني كه ابولبابه خود را به آن بست تا مورد عفو خدا قرار گيرد. و نسيم رحمت الهي در اين مكان به او وزيد و بخشيده شد.

ـ استوانه السرير: مسند و جايگاه رسول اكرم(صلي الله عليه وآله) براي رفع مشكلات و محل اعتكاف آن حضرت بوده است.

استوانه المحرس: جايي كه علي بن ابي طالب براي حراست و حفاظت از پيامبر ميايستاد.

مقام جبرئيل: جبرئيل از آنجا بر پيامبر وارد ميشد و درب ورودي خانه حضرت زهرا(عليها السلام) نيز بوده است.

88

استوانه الوفود: ـ مكاني كه پيامبر اكرم(صلي الله عليه وآله) با سران قبايل ملاقات داشتند، با آنان جهت آشنايي دين و يا مذاكرات سياسي صحبت ميكردند.

استوانه الحنانه: مكاني كه قبل از ساختن منبر، پيامبر آنجا ميايستادند و به درخت خرمايي تكيه ميكردند و خطبه ميخواندند. زماني كه منبر ساخته شد و پيامبر بر روي منبر رفتند از آن تنهي درخت، نالهاي برخاست. ستون حنّانه، يادگار آن درخت باوفاست.

استوانه القرعه (مهاجرين) (عايشه): محلي كه پيامبر فرمودند اگر مردم اين زمين را ميشناختند براي نماز خواندن در آنجا ميان خود قرعه ميانداختند.

صفه: محل اجتماع مهاجريني كه جهت ياري پيامبر و دين اسلام، خانه و شغل و كاشانه خود را رها كرده و به مدينه آمده بودند. آيه 273 سوره مباركه بقره شأن نزول اين افراد است.

* توصيه ها

موقع توضيح دادن قسمتهاي مسجدالنبي، زائران گروهبندي شوند تا موجب ازدحام و اذيت و آزار زائران ديگر فراهم نشود.

ـ يك ساعت مانده به بستن دربهاي مسجدالنبي، بهترين زمان براي تشرف به همراه روحاني و معين جهت توضيح اماكن ميباشد.

ـ كاروانهايي كه معينه ندارند، روحانيون محترم

89

پوستر، بروشور، فيلم و... از داخل مسجدالنبي تهيه كرده و به توضيح كامل و واضحتر مسجد بپردازند.

ـ مشخصات حرم پيامبر(صلي الله عليه وآله) و درب خانه حضرت زهرا(عليها السلام) به طور كامل توضيح داده شود.

ـ رعايت آداب زيارت و حضور قلب كامل داشتن.

ـ توجه دادن به اينكه حيات و ممات پيامبر(صلي الله عليه وآله) و ائمه(عليه السلام) يكسان است، پس خود را در محضر پيامبر ببينند و آداب واقعي حضور در مقابل نبي اكرم(صلي الله عليه وآله) را داشته باشند.

ـ آماده كردن زائران براي انقلاب دروني، چرا كه مسجدالنبي بهترين مكان براي پاك شدن و پذيرفتن توبه است.

ـ شناخت پيامبر و تأثير آن در قبولي زيارت.

ـ امتناع از بوسيدن دربهاي حرم.

ـ امتناع از بلند صلوات فرستادن.

ـ ترك نكردن مسجد موقع اقامه نماز جماعت.

ـ عدم استفاده از مهر و چوب و كاغذ... موقع نماز.

ـ اجتناب از پشت به حرم مطهر نشستن.

از آنجايي كه غالب زائران براي اولين بار به زيارت پيامبر(صلي الله عليه وآله) مشرف ميشوند فرصت خوبي است براي روحانيون محترم كاروانها كه عرفان زوار را به ساحت مقدس پيامبر اكرم(صلي الله عليه وآله) زياد نمايند. از مهمترين موضوعاتي كه در آن مكان ميتوان به آن اشاره نمود شفاعت ميباشد. از ديد شيعه شفاعت چه معنايي دارد؟ چه كساني شفاعت

9ظ

كننده هستند، بيان آيات و روايات تأثير خوبي براي زوار خواهد داشت. هم چنين براي زائران جوان دو يا سه شبهه از شبهات شفاعت و جواب آن بيان شود.

* بقيع

* توصيه ها

ـ حرم بودن بقيع و لزوم رعايت آداب حرم

ـ معرفي ائمه بقيع (حضرت امام حسن مجتبي(ع) ـ امام زين العابدين(ع) ـ امام محمد باقر(ع) ـ امام جعفر صادق(ع).

خوب است روحانيون بزرگوار در كنار مباحث مربوط به شناخت ائمه بقيع در خصوص جايگاه امامت در نگاه شيعه و مسائل پيرامون آن مطالبي را ارائه نمايند. و هم چنين در خصوص صحيفه سجاديه و ادعيه آن مطالبي براي زوار بيان گردد.

ـ شناخت ساير افرادي كه در بقيع مدفونند (فاطمه بنت اسد ـ عباس عموي پيامبر ـ فرزندان و همسران پيامبر ـ عمه هاي پيامبر و...)

ـ عنايت خاص حضرت رسول(صلي الله عليه وآله) به آرميدگان در بقيع.

ـ روحانيون محترم اعلام نمايند كه زائران از دخيل بستن به پنجره هاي قبرستان جداً خودداري كنند. هم چنين از برداشتن خاك بقيع پرهيز نمايند چرا كه موجب وهن و

91

تمسخر شيعه ميشود.

ـ از خواندن نماز در جلوي درب بقيع اجتناب كنند. به زائران توضيح داده شود كه ميتوانند نماز زيارات خود را در مسجدالنبي به جا آورند.

ـ از بوسيدن درب و شبكه هاي بقيع خودداري نمايند.

در خصوص بقيع روحانيون محترم كاروانها، به زائران تذكر دهند از خواندن زيارات و دعاي توسل با صداي بلند اجتناب نمايند. بعضاً برادران مداح ديده شده موقع توسل با صداي بلند به ذكر مصيبت ميپردازند كه موجب عكسالعمل مأموران سعودي شده است. خوب است دربارهي فلسفه توسل به اهل بيت و معني توسل مطالبي براي زائران جوان كاروان بيان شود. بي ترديد مدينه بهترين جا براي تشريح و توضيح اين گونه موضوعات خواهد بود.

ـ به زائران گفته شود كه تنها براي آمرزش و ثواب به مدينه دعوت نشدهاند. مدينه مدرسه خداست و محمد(صلي الله عليه وآله)، فاطمه(عليها السلام) و... معلمان و مدرسان اين مدرسه. آمرزش و ثواب و روا شدن حاجات، بهانهاي است براي آمدن و آموختن چگونه زيستن. تأمل در زندگي آرميدگان جاودان مدينه و بقيف به ما آموزد كه براي سربلندي و سرافرازي در زندگي، فقط بايد بندگي كرد.

92

بخش ششم

* * *

... وباز هم تجربه و توصيه

95

* زائران

* توصيه هاي كلي

تهيه كتابي جامع و ساده شامل اعمال واجب حج، مستحبات و... براي زائران.

ـ تماس چهره به چهره با زائران در اتاقهايشان و گوش كردن حرفهاي زائران و درد دلهايي كه دارند. به ديد بسياري از شما روحانيون از راه هاي تبليغ عملي ارتباط مستقيم و چهره به چهره است بايد به سراغ زائرين برويم تا بتوانيم در تبليغ دين موفق باشيم.

ـ ضمن اينكه مسائل شرعي را بطور جدي آموزش داده و پيگيري ميكنيد از شدت اضطراب و استرس زائران بكاهيد.

ـ تاريخ و ساعت دقيق جلسات و ريز برنامه هاي عنوان شده در هر جلسه در جزوهاي چاپ شده و از همان ابتدا به زائران داده شود.

ـ ايجاد روحيه تعاون و همياري بين زائران كه نقش مهمي در پيشرفت كارها دارد، زائر بايد توسط شما

96

روحاني محترم توجيه شود كه همه زائران به يكديگر نياز دارند و بايد به يكديگر كمك كنند.

ـ شناسايي و تفكيك زائران تحصيل كرده جهت كمك به ساير زوّار.

ـ تفكيك زائران مسن و معذور از ساير زوار. در بخش انجام اعمال، ابتدا زائران غير معذور و جوان برده شوند و بعد از انجام اعمال آنها، معذورين و افراد بيمار و مسن به همراه كساني كه اعمالشان را انجام دادهاند برده شوند.

ـ بايد كوشيد كه مشكلات زائران برطرف شود و در مواردي كه ميسور نميباشد لااقل با آنها بايد اظهار همدردي نمود.

ـ تعيين همراه براي زائران مسن و بيمار. زائران بيمار و مسن حتماً همراه داشته باشند تا ديگران به حرج نيفتند. چه بسا يك زائر مسن كه همراه ندارد مشكلات زيادي براي كاروان ايجاد ميكند.

ـ ياد دادن برخي از كلمات و اصطلاحات موردنياز عربي به زوّار از قبيل: اجلس، امش، تفضّل، كم ريال و... اين اصطلاحات را مدير ميتواند با درخواست روحاني محترم كاروان در يك صفحه تايپ كرده و در اختيار زائران قرار دهد.

ـ استفاده از زائران توانمند (خطاط، زباندان و...)

ـ تهيه ليستي از خصوصيات علمي، سني، هنري و شغلي زائران تا عنداللزوم از وجود آن استفاده مطلوب

97

شود.

ـ احترام يكسان به زائران گذاشتن و عدم تبعيض بين آنان.

ـ دلجويي از زائران مسن و بيمار.

ـ گذاشتن صندوق پيشنهادات، انتقادات. هر شب توسط روحاني و مدير، سئوالها و نظرها كنترل شود و پاسخ لازم در جلسات داده شود و يا در صورت لزوم در تابلو اعلانات نصب شود.

ـ همانطور كه ملاحظه گرديد اين قسمت از توصيه ها از يك طرف به مدير محترم ارتباط پيدا ميكند و از طرف ديگر به روحاني محترم كاروان كه ميطلبد هر دو با هماهنگي با يكديگر مشكلات بوجود آمده را برطرف نمايند. تجربه ثابت نموده است كه هر چقدر اين هماهنگيها بيشتر باشد آثار موفقيت و رضايت زائران بيشتر خواهد بود.

* زائران جوان و تحصيلكرده ها

بايد اعتراف نمود كه جوانان، جوانه هاي سبز و شكوفه هاي دلپذير درخت زندگي و حيات انسانياند. بيترديد پويايي و تداوم حيات اجتماعي، سياسي و ديني يك ملت مرهون ايثارگريها و تكاپوي فكري و عملي و تلاش نسل جوان ميباشد. اهتمام نسبت به جوانان، جايگاه آنان، ويجگيهاي آنان، نيازهاي شخصيت آنان

98

موجبات توفيق بيشتر مسئولين اجرايي سازمان، بخصوص روحانيون محترم خواهد بود. اگر ما روحانيون بتوانيم با رويكردي تعاملي و فرآيندي، گرايش جوانان را در ايام حج به معارف و اسرار بيشتر نماييم، قدم بزرگ را در رشد و تعميق باورهاي ديني آنان برداشتهايم. بايد ليستي از كتابها و جزوات اعتقادي در حوزه مسائل كلام اسلامي در دست داشته باشيم تا در صورت لزوم با معرفي كتاب، به آنان زمينه مطالعه بيشتر را در مسائل اعتقادي براي آنان فراهم نماييم. روشهاي دعوت ما براي نسل جوان بايد بر اساس موعظه حسنه، حكمت و جدال احسن باشد. بايد شور و شعور ديني آنان را با تذكر، انگيزش، تفكر، زياد نمود. بايد هسته هاي ديني مخصوصي در ايام حج و حتي قبل و بعد از حج با اين نسل برقرار نمود.

* توصيه ها

ـ برقراري جلسات ويژه جوانان و تحصيل كرده ها

ـ طرح بحثهاي اعتقادي، سياسي و تفسيري جهت پاسخ به سؤالات جوانان.

ـ آموزش مستحبات و خواستن از آنها براي انجام آن، چرا كه از نيروي جواني خود وشكر اين نعمت بايد استفاده خوبي بكنند.

ـ آموزش نماز شب و اصرار بر خواندن آن.

ـ آموزش نوافل و...

ـ برگزاري مسابقات كتابخواني و اهداء جوايز به

99

برندگان.

ـ معرفي كتابهاي عقيدتي مناسب.

ـ تشويق و ترغيب به ختم قرآن، ختم صلوات و... .

ـ ذكر مسائل اعتقادي غير از حج، شامل فلسفه عبادات، خويشتن داري و حفظ تقوي، ترك گناه چشم، ساده زيستي، پرهيز از تجملات، پرهيز از غيبت و دروغ ... و پاسخگويي به شبهات اعتقادي آنان.

ـ شناساندن فرقه ضاله وهابيت و آگاه نمودن آنان از تبليغات مسموم اين گروه.

* بانوان زائر

جلسات مخصوص خواهران زائر برگزار شود. اگر كارون معينه دارد بعهده ايشان و الّا خود روحاني حداقل چند جلسه براي خانمها داشته باشد. در اين جلسات ميتوان به موارد ذيل اشاره نمود.

ـ توجه دادن به نقش زن در اجتماع و نقش زنان در صدر اسلام و در خصوص مقام و منزلت حضرت زهرا(عليها السلام)، مريم، هاجر، فاطمه بنت اسد و... توضيح داده شود، مثلا ميتوان اين گونه مطرح نمود كه:

ـ بخاطر وجود يك زن و دلجويي او كعبه شكافت و فاطمه بنت اسد وارد كعبه شد.

ـ آسيه و مريم براي پرستاري از فاطمه بنت اسد به درون كعبه راه يافتند.