درس اوّل: فضیلت حج

درس اوّل:

فضيلت حج

در روايات خاصّه و عامّه

محمدجواد حجتّي كرماني

بر مردم است حجّ خانه خدا

} وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالا وَعَلَي كُلِّ ضَامِر يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجّ عَمِيق{.

(اي ابراهيم!) فرياد حج در ميان مردم برآور كه پيادگان و سوار بر شتران لاغر، از همه دره هاي ژرف به سويت آيند.

قتاده در ذيل آيه بالا گويد: چون خداي تعالي ـ كه با عزّت و جلال باد ـ به ابراهيم(عليه السلام)دستور داد كه در ميان مردم اعلان حج دهد، فرياد برآورد:

اي مردم! خداي را خانه اي است، پس آهنگ آن كنيد.

و خدا فرياد او را ـ تا روز رستاخيز ـ به گوش همه آنان كه از دودمان ابراهيمند رسانيد.

خداوند مي فرمايد: } لِيَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ...{; براي آنكه سودهايي كه دارد ببينند.

برخي گفته اند: (اين سود) تجارت در موسم حج و اجر در آخرت است و گروهي از گذشتگان چون اين را شنيدند گفتند: سوگند به پروردگار كعبه كه آمرزيده شدند.

و در تفسير آيه: } لأقْعُدَنّ لَهُمْ صِراطَكَ المُسْتَقيم{; من در برابر آنان، بر سر راه راست تو سخت خواهم نشست گفته اند: مراد از مستقيم در اينجا، راه مكه است كه شيطان بر آن

12

مي نشيند تا مردم را از طي نمودن آن باز دارد.(1)

در كتاب من لا يحضره الفقيه آمده است:

ابراهيم(عليه السلام) چنين ندا در داد: هَلُمَّ إلي الحجِّ ، هَلُمَّ اِليَ الحَجِّ . و اگر چنين ندا در داده بود كه: هَلُمُّوا الي الحجّ ، به جز همان انسان هايي كه آن روز، آفريده شده بودند، حج بجا نمي آوردند ولي چون ابراهيم ندا در داد كه: هَلُمَّ اِلي الحَجِّ مردمي كه در صلب مردان و رحم زنان بودند، به او چنين لبيك گفتند: لَبّيك داعي الله! لبيك داعي الله! ; يعني تو را پاسخ گوييم، اي كه ما را به خدا مي خواني! تو را پاسخ گوييم اي كه ما را به خدا مي خواني!.

هر كه پاسخ ابراهيم(عليه السلام) را يكبار گفت، يكبار حج كرد و آنكه ده بار گفت، ده بار حج كرد، و آنكه پاسخ نگفت، حج نكرد.(2)

خداوند همچنين فرمود: } فَفِرُّوا اِلي الله{; يعني حِجُّوا اِلي الله ، مَنِ اتَّخَذَ مَحْمِلاً لِلحَجّ كانَ كَمَن ارتَبَطَ فَرَساً فِي سَبِيلِ الله .(3)

} ففِرُّوا اِلَي الله{; به سوي خدا فرار كنيد; يعني به سوي خدا حج كنيد. و هر كس مركبي براي سفر گيرد، چنان است كه اسب خود را در راه خدا آماده جنگ كرده باشد.

پاداش حج

* پيغمبر(صلي الله عليه وآله) فرمود: هركس به قصد حج يا عمره از خانه اش بيرون رود و بميرد، تا روز رستاخيز به او پاداش حج گزار و عمره گزار مي دهند و آنكه در مكه يا مدينه بميرد، او را به عرصه حساب نبرند و به حساب نكشند و به او گويند: به بهشت اندر آي!(4)

* من لايحضره الفقيه از امام صادق(عليه السلام) آورده است: آنكه يك حَجة الاسلام بجاي آورد، بندي از آتش از گردن خود گشوده است و آنكه دو حج كند پيوسته تا روزي كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ درالمنثور، ج 3، ص 426. (طبع جديد)

2 ـ فقيه ج 2، ص 150، ضمن ح 658

3 ـ فقيه، ج 2، ص 130

4 ـ احياء العلوم، ج1، ص240 ; كامل ابن عدي، ج 5، ص 1992 مختصراً.

13

بميرد در خير به سر برد و آنكه سه حج پي درپي بجا آورد، خواه پس از آن حج كند يا
نكند، چون كسي است كه همه ساله حج بجا آورد.(1)

* حضرت صادق(عليه السلام) همچنين فرمود: هركس، يك سال در ميان حج كند،

دائم الحج به شمار آيد. (2)

* اسحاق بن عمار گويد به امام صادق(عليه السلام) گفتم: من با خودم قرار گذاشته ام كه هر ساله، حج گزارم، يا يكي از خاندانم با دارايي خودم حج گزارد. حضرت فرمود: بر اين كار، تصميم داري؟ گفتم: آري! فرمود: اگر چنين كرده اي، يقين داشته باش كه مالت زياد شود، يا فرمود: بشارت باد تو را به افزوني مال. (3)

* در حديث صحيح از حضرت صادق(عليه السلام) روايت شده است كه: يكي اعرابي به حضرت رسيده گفت: اي پيامبر خدا! من به قصد حج بيرون آمده ام ولي حجّ از كفم رفت! من مردي ثروتمندم، به من دستوري ده كه با داراييم كاري كنم كه به اجري مانند اجر حج برسم. پيامبر(صلي الله عليه وآله)رو به او كرد و گفت: به ابوقبيس بنگر! اگر ابوقبيس طلاي سرخ شود، كه تو در راه خدايش انفاق كني، به چيزي كه حاجي مي رسد، نمي رسي! آنگاه فرمود: آنگاه كه حاجي بار سفر بست، چيزي برندارد و نگذارد، مگر آنكه خدا برايش ده حسنه نويسد و ده سيّئه محو كند و ده درجه بالا برد.

و آنگاه كه سوار شترش شود، گامي بر ندارد و نگذارد، مگر آنكه همانند آن برايش نويسد.

و آنگاه كه به دور خانه طواف كند، از گناهانش بدر آيد.

و آنگاه كه سعي بين صفا و مروه كند، از گناهانش بدر آيد.

و آنگاه كه وقوف به عرفات كند، از گناهانش بدر آيد.

و آنگاه كه رمي جمرات كند، از گناهانش بدر آيد...

امام(عليه السلام) مي گويد: پيامبر اين موقف و آن موقف حج را شمرد كه وقتي حاجي بدان

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ فقيه ج 2، ص 139، ح 603

2 ـ فقيه، ج2، ص 140، ح 607

3 ـ فقيه، ج2،ص140، ح 608

14

موقف رسد، از گناهانش بدر آيد و آنگاه بدان مرد فرمود:

تو كجا مي تواني به آنچه حاجي مي رسد، برسي؟!

امام صادق(عليه السلام) در پايان اين روايت فرمود:

تا چهار ماه، بر حاجي گناه ننويسند و برايش حسنات نويسند، مگر آنكه گناه كبيره اي بجاي آورد. (1)

* روايت شده است كه فضيلت حج، از نماز و روزه بيشتر است زيرا نمازگزار، تنها ساعتي از خانواده اش مشغول مي شود و روزه دار از سپيدي روز، مشغول مي شود; ولي حاجي با تمام وجود، بيرون مي آيد و خودش را فدا مي كند و داراييش را خرج مي كند و مدت زيادي از خاندانش غايب مي شود در حالي كه نه اميد دريافت مال دارد و نه در پي تجارت است.(2)

* پيامبر(صلي الله عليه وآله) فرمود: آنكه حج خانه كند، پليدي نكند و فسق بجا نياورد،(3) از گناهان خود بيرون رود مانند روزي از مادر زاده باشد.(4)

* پيغمبر(صلي الله عليه وآله) فرمود: يك حج نيكو، (مبرور) از دنيا و هر آنچه كه در دنياست، بهتر است و چنين حجّي پاداشي جز بهشت ندارد. (5)

* پيغمبر(صلي الله عليه وآله) همچنين فرمود: حج گزاران وعمره گزاران مهمانان(6) و ديدار كنندگان با خدايند، اگر از او درخواست كنند، به آنان خواهد داد و اگر آمرزش خواهند، آمرزيده خواهند شد و اگر خدا را بخواهند پاسخ خواهند يافت و اگر شفاعت برند، شفاعتشان پذيرفته خواهد شد.(7)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ تهذيب ج 5، ص 19، ح 56

2 ـ فقيه، ج2،ص143، ح 726

3 ـ لم يرفث و لم يفسق.

4 ـ مسند احمد، ج 2، ص 484 و صحيح مسلم كتاب الحج، ح 438 و صحيح البخاري كتاب الحج، باب 4

5 ـ احياء العلوم ج1، همان، ذيله في كامل ابن عدي، ج 3، ص 1288 و ج 6، ص 2146

6 وفدالله و زواره.

7 ـ احياء العلوم،ج1، ص240، كامل ابن عدي ج 6، ص 2204

15

* و ابن عباس(رضي الله عنه) از پيامبر(صلي الله عليه وآله)روايت كرده است كه فرمود: هر روز، يكصد و بيست رحمت بر اين خانه فرود مي آيد: شصت رحمت براي طواف گران، چهل رحمت براي نمازگزاران و بيست رحمت براي نگاه كنندگان به خانه. (1)

* در خبر آمده است: بسيار طواف خانه كنيد كه مجلل ترين چيز و مورد غبطه ترين كاري است كه روز رستاخيز در كارنامه هاتان (نامه عملتان) خواهيد يافت و از اينروست كه طواف ابتدايي بي حج و بي عمره مستحب است. (2)

* و در خبر آمده است كه: هركس يك هفته و سربرهنه(3) طواف كند، پاداشي چون پاداش يك بنده آزاد كردن دارد و هر كس يك هفته دو بار طواف كند گناهان گذشته اش آمرزيده شود. (4)

* پيغمبر(صلي الله عليه وآله) فرمود: خدايا! حج گزار و هر كه حج گزار برايش آمرزش خواهد را بيامرز. (5)

* و روايت كرده اند كه: علي بن موفق، از سوي پيامبر(صلي الله عليه وآله) چند حج گزارد. مي گويد پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله) را در خواب ديدم، به من گفت: اي ابن موفق از سوي من حج گزاردي؟ گفتم: آري! گفت: از سوي من لبيك گفتي؟ گفتم! آري! گفت: من روز رستاخير پاداشت(6) مي دهم. دستت را در موقف قيامت مي گيرم و در حالي كه مردمان در گرفتاري حساب اند به بهشت اندر مي آورم.(7)

* حسن، ]بصري[ گفته است: هر كه پس از رمضان يا پس از جنگ يا پس از حج بميرد شهيد مرده است.(8)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ احياء العلوم، ج1، ص240

2 ـ احياء العلوم، ج1، ص240

3 ـ حاسراً.

4 ـ احياء العلوم، ج1، ص240

5 ـ احياء العلوم، ج1، ص241 ; مستدرك الحاكم ج 1، ص 441، كامل ابن عدي، ج 4، ص 1326

6 ـ اُكافِئُكَ.

7 ـ احياء العلوم، ج1، ص241

8 ـ احياء العلوم، ج1، ص241

16

* عمر گفته است: حج گزار آمرزيده است و هركس كه حج گزارد در ذي الحجه و محرم و صفر و بيست روز اول ربيع الأول براي او آمرزش بخواهد، آمرزيده خواهد شد. (1)

* امام صادق(عليه السلام) فرمود: هركس يك درهم در حج خرج كند، برايش بهتر از يك هزار درهم است كه به حق خرج كند. (2)

محرومان از حج

* در كتاب من لايحضره الفقيه آمده است كه خداي جبار ـ جلّ جلاله ـ فرمايد: آن بنده اي كه من به او نيكي و خوبي كرده ام و او هر 5 سال يكبار مرا در اين مكان زيارت نكند به حقيقت، محروم است.(3)

* حضرت امام باقر(عليه السلام) فرمود: آن بنده كه حاجت دنيايي اش را بر حجّ مقدم دارد، پيش از آنكه حاجتش برآورده شود، به نظاره حاجيان سرتراشيده خواهد پرداخت!. (4)

* حضرت صادق(عليه السلام) فرمود: هيچكس جز به گناه، از حجّ تخلّف نكند و خدا بيش از اينها را عفو خواهد كرد! (5)

حجّ پياده هماورد هفتاد حج است

* روايت شده است كه: هيچ بنده اي به خدا نزديك نشود به كاري كه از پياده رفتن به خانه خدا، محبوب تر باشد كه يك حج پياده، هماورد هفتاد حج است و هركس بر شتر خود رود، خدا ثواب ميان سواره و پياده را براي او بنويسد و آنگاه كه بند كفش حج گزار، بگسلد، خدا ثواب ميان پابرهنه و كفش بپا را به او بدهد و حجّ سواره، از حج پياده افضل

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ احياء العلوم، ج1، ص241

2 ـ فقيه، ج2، ص145، ح 637

3 ـ فقيه، ج 2، ص 136 ح 581

4 ـ فقيه، ج 2، ص 260، ح 1261

5 ـ فقيه، ج 2، ص 259، ح 1260

17

است; زيرا كه رسول خدا(صلي الله عليه وآله)سواره حج كرد.(1)

* مجاهد و علماي ديگر گفته اند: هنگامي كه حاجيان به مكه در آيند. فرشتگان با آنان ديدار مي كنند و بر شتر سواران سلام مي كنند و با درازگوش سواران دست مي دهند و با پيادگان گردن به گردن مي نهند (معانقه مي كنند).(2)

* ابوبصير از حضرت صادق(عليه السلام)روايت كرده است كه فرمود: راه رفتن با پاي پياده افضل است يا سواره؟ فرمود: اگر شخص توانگر است و بخواهد به خاطر خرج كمتر پياده رود، سواره افضل است. (3)

* و حسن بن علي(عليهما السلام) پياده مي رفت و محملها و توشه ها را همراه او راه مي بردند.(4)

حج فقر و نداري را مي زدايد

* در روايت صحيح از معاوية بن عمار از امام صادق(عليه السلام) آمده است كه: پيامبر(صلي الله عليه وآله)فرمود: حج و عمره بي چيزي و نداري را مي زدايد، همانگونه كه آتش تيرگي آهن را مي زدايد.

معاويه گويد: به امام گفتم: يك بار حج برتر است يا بنده آزاد كردن؟

فرمود: حج افضل است.

گفتم: دوتا؟ گفت: حج. و من هر چه بر شمار مي افزودم امام(عليه السلام) مي گفت: حج افضل است. تا رسيدم به سي بنده، باز فرمود: حج افضل است!(5)

* باز در روايت صحيح آمده است كه: حاجيان سه دسته اند: يك دسته اند كه از آتش آزاد گردند، دسته ديگر، از گناهانشان بدر آيند به گونه روزي كه از مادر زادند و دسته ديگر، خانواده و داراييشان محفوظ ماند و اين كمترين چيزي است كه حاجيان به آن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ فقيه، ج2، ص 140،ح 609

2 ـ احياءالعلوم، ج1، ص241

3 ـ فقيه، ج2، ص141، ح 610

4 ـ فقيه، ج2، ص141، ح611

5 ـ تهذيب، ج 5، ص 21، ح 60

18

باز  گردند.(1)

لبّيك گويان، بشارت بهشت شنوند

* در من لايحضره الفقيه آورده است: اميرالمؤمنين(عليه السلام) فرمود: كسي كه فرياد خود به تلبيه (لبيك گفتن) بلند كند، همه چيزهايي كه در طرف راست اويند، تا آنجا كه خاك به پايان رسد و همه چيزهايي كه در طرف چپ اويند، تا آنجا كه خاك به پايان رسد، با او تلبيه گويند و دو فرشته ـ كه بر او موكّلند ـ به او گويند:

مژده باد تو را، اي بنده خدا! و خدا جز به بهشت بشارت ندهد!

و هر كه در احرام خود هفتاد بار با ايمان و احقاب لبيك گويد خداوند هزار فرشته شاهد گيرد كه از آتش و از نفاق بيزار است.

و آنكه به حرم رسد و فرود آيد و غسل كند و دو كفش به دست گيرد و پياده در حال تواضع در برابر خدا به حرم درآيد، خدا صدهزار سيئه از او محو كند و صدهزار حسنه برايش بنويسد و صد هزار درجه برايش بالا برد و صد هزار حاجت برايش برآورد.

و آنكه با آرامش به مكه درآيد; يعني بدون تكبر و زورگويي بدان درآيد.

و آنكه پابرهنه، با آرامش و وقار و خضوع به مسجدالحرام درآيد، خدا او را بيامرزد.

و آنكه با معرفت، به كعبه نظر افكند، خدا گناهانش را بيامرزد و مهماتش را كفايت  كند.(2)

سعي بين صفا ومروه

* امام علي بن الحسين(عليهما السلام) فرمود: آنكه بين صفا و مروه سعي كند، فرشتگان شفيع او گردند و شفاعتشان قبول شود. (3)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ تهذيب، ج5، ح 59 و كافي ج 4 ص 253، ح 6 و ثواب الاعمـال ص 72، ح 9

2 ـ فقيه ج 2، ص 132، ح 553

3 ـ فقيه، ج 2، ص 135، ح 577

19

* امام باقر(عليه السلام) فرمود: هيچ نيكوكار و بدكاري براين كوه ها نايستد مگر آنكه خدا دعايش را مستجاب كند، نيكوكار براي آخرتش مستجاب شود و بدكار براي دنيايش! (1)

وقوف در عرفات و آمرزش گناهان

* گفته اند كه: خدا، آنگاه كه گناهي را براي بنده اي در موقف عرفه بيامرزد، هر چيزي هم كه در موقف به او برسد، خواهد آمرزيد. (2)

* گروهي از پيشينيان گفته اند: هنگامي كه عرفه با جمعه يكي شود، خداوند همه اهل عرفه را خواهد آمرزيد و آن برترين روز در گيتي است. و در اين روز بود كه پيامبر(صلي الله عليه وآله) حجة الوداع را انجام داد. او در حال وقوف به عرفه بود كه اين آيه بر او نازل شد: } الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الاِْسْلاَمَ دِيناً{.

اهل كتاب گفتند:(3) اگر اين آيه بر ما فرود آمده بود، آن روز را عيد مي گرفتيم و عمر در پاسخ گفت: من گواهي مي دهم كه اين آيه در دو عيد روز عرفه و روز جمعه بر پيغمبر  ـ درود خدا بر او باد ـ فرود آمد در هنگامي كه وقوف به عرفه داشت.(4)

* امام صادق(عليه السلام) فرمود: هر آبادي نشين مؤمني كه در عرفه وقوف كند، خدا همه مؤمنانِ آن آبادي را بيامرزد، و هر شخص مؤمني از يك خانواده در عرفه وقوف كند، خدا مؤمنان آن خانواده را بيامرزد. (5)

* باز در من لايحضره الفقيه آورده است: گناهكارترين مردم در عرفاتيان، آن كسي است كه از عرفات برگردد، با اين گمان كه خدايش نمي آمرزد; يعني كسي كه نا اميد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ فقيه، ج2، ص 136، ح 583

2 ـ احياء العلوم، ج1، ص240

3 ـ صحيح بخاري ج 1، ص 31، ح 44، كتاب الايمان و صحيح مسلم ج 5، 517 تا 518 ح 3 تا 5 و مصادر آخر لاتعدّ ولاتحصي.

4 ـ احياء العلوم، ج 1، ص 240 و 241

5 ـ فقيه، ج2،ص136، ح 584

20

از رحمت خداست.(1)

* پيامبر(صلي الله عليه وآله) فرمود: هيچ روزي، شيطان كوچك تر و خردتر و زبون تر(2) و خشمگين تر از روز عرفه ديده نشد.(3) و اين نيست مگر بدانجهت كه مهرباني، گذشت و آمرزيدن خدا گناهان بزرگ را مي بيند. كه گفته اند:

پاره اي از گناهان است كه جز وقوف به عرفه، كفاره آن نيست . و جعفر بن محمد(عليهما السلام) اين گفته را به رسول خدا(صلي الله عليه وآله)نسبت داده است.

* از علي بن موفق روايت شده است كه گفت: سالي، حج گزاردم و چون شب عرفه شد در منا در مسجد خيف خوابيدم در خواب ديدم گويي دو فرشته كه جامه سبز بر تن داشتند، از آسمان فرود آمدند، يكي ديگري را فرياد زد: اي بنده خدا! و ديگري گفت: لبيك اي بنده خدا! فرشته نخست گفت: مي داني امسال چند كس حجّ خانه پروردگار ـ كه بلند مرتبه و والا باد ـ گزاردند؟ فرشته دوم گفت: نمي دانم. فرشته نخست گفت: شصت هزار كس حج خانه پروردگار گزاردند، آيا مي داني حج چند تن پذيرفته شده است؟ فرشته دوم گفت: نه. فرشته نخست گفت: شش كس! مي گويد: آن دو فرشته، به هوا برخاستند و از ديد من پنهان شدند و من سراسيمه از خواب بيدار شدم و به سختي اندوهگين گشتم و در كار خود به انديشه فرو رفتم و گفتم: اگر تنها حج شش كس پذيرفته شده باشد من كجا در ميان اين شش كس باشم؟ و چون از عرفه كوچ كردم و در مشعرالحرام وقوف كردم همچنان در انديشه بسيار بودن آفريدگان و اندك بودن كساني كه حجشان پذيرفته شده است بودم كه خواب بر من چيره شد و آن دو فرشته را ديدم با همان شكل فرود آمدند و يكي ديگري را فرياد زد و همان سخن را دوباره گفت. و آنگاه گفت: مي داني پروردگار امشب چه فرماني داده است؟ ديگري گفت: نه. فرشته نخست
گفت: به هر يك تن، صد هزار كس بخشيد! مي گويد: از خواب بيدار شدم و چنان شاد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ فقيه، ج2، ص137، ذيل ح 587

2 ـ ادحر.

3 ـ احياء العلوم، ج 1، ص 240

21

بودم كه به توصيف درنمي آيد. (1)

* در حديث مُسندي از طريق اهل بيت(عليهم السلام) آمده است: گناهكارترين مردم كسي است كه در عرفه وقوف كند و گمان برد خداي متعال او را نخواهد آمرزيد. (2)

بازداشتن از سفر حج

* از اسحاق بن عمار روايت شده است كه گويد: به امام صادق(عليه السلام) گفتم: مردي ناتوان در مورد حج با من مشورت كرد و من به او اشاره كردم كه حج نكند، فرمود: سزد كه يكسال بيمار شوي; و من يكسال بيمار شدم! (3)

* حضرت صادق(عليه السلام) فرمود: مبادا احدي از شما برادرش را از حجّ باز دارد كه در دنيا به او فتنه خواهد رسيد، افزون برآنچه در آخرت برايش ذخيره شود. (4)

شريك كردن ديگران در ثواب حج

* از امام صادق(عليه السلام) درباره كسي كه از جانب ديگري حج مي كند سؤال شد كه هيچ اجر و ثوابي دارد؟ حضرت فرمود: كسي كه از جانب ديگري حج مي كند اجر و ثواب ده حج دارد و خودش، پدر، مادر، پسر، دختر، برادر، خواهر، عمو، عمه، دايي و خاله اش آمرزيده شوند كه خدا گشاده دست و با كرامت است. (5)

* هر كس از سوي انسانِ ديگري حج كند، آن دو شريك همند، تا وقتي كه طواف واجب به پايان رسد شركت هم منقطع مي شود و اعمالي كه بعد از طواف فريضه انجام مي دهد، ويژه حج گزار خواهد بود.(6)

* حضرت صادق(عليه السلام) فرمود: اگر هزار نفر را در حج خود شريك گيري هر كدام

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ احياء العلوم، ص 241 ; مستدرك الحاكم ج 1، ص 441;  كامل ابن عدي، ج 4، ص 1326

2 ـ احياء العلوم، ج1، ص240

3 ـ فقيه، ج2، ص143، ح74

4 ـ همان، ح 625

5 ـ فقيه، ج2، ص 144، ح 629

6 ـ همان، ح 630

22

آنان، (ثواب) حج خواهند داشت بي آنكه از حج خودت چيزي كم شود. (1)

* روايت شده است كه خدا براي حج گزار و كساني كه شريك حج خويش گرفته، حجّ خواهد نوشت و حج گزار اجر ديگري خواهد داشت; زيرا او آنان را به هم پيوند داده است.(2)

* غزالي سند گفته بالا را به حديثي از اهل بيت(عليهم السلام) مي رساند و مي گويد: گفته اند پاره اي از گناهان كه چيزي جز وقوف به عرفه، كفاره اش نيست و جعفر بن محمد(عليهما السلام)سند اين گفته را به رسول خدا(صلي الله عليه وآله) رسانده است. (3)

پاداش زيارت زائران خانه خدا

* حضرت علي بن الحسين(عليهما السلام)فرمود: اي گروه حج ناكرده! شما را به حاجيان بشارت باد، آنگاه كه از حج بازگشتند با آنان مصافحه كنيد و آنان را بزرگ شماريد كه اين بر شما واجب است و شما شريك اجر آنان خواهيد بود... (4)

* باز آن حضرت فرمود: به سلام و دست دادن به حاجيان ـ پيش از آنكه گناهان با آنان درآميزد ـ پيشي جوييد.(5)

رويه پيشينيان اين بود كه جنگ آوران را بدرقه مي كردند و به پيشواز حاجيان مي رفتند و ميان چشمهايشان را مي بوسيدند و از آنان درخواست دعا مي كردند و به اين كار پيشي مي جستند پيش از آنكه زائران به گناهان آلوده شوند. (6)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ همان، ج2، ص144، ح632

2 ـ همان، ح 630

3 ـ احياء العلوم ج 1، ص 240

4 ـ فقيه، ج2، ص147، ح 647

5 ـ همان، ح 648

6 ـ احياء العلوم، ج1، ص241

23

خداوند به بخشندگي سزاوارتر است

* از علي بن موفق رسيده است كه مي گويد: به سالي حج گزاردم و چون مناسك حجّم را به پايان رساندم، درباره كساني كه حجّشان پذيرفته نشده است در انديشه رفتم و گفتم: خدايا! من حجّم را بخشيدم و پاداش آن را به كساني دادم كه حجشان پذيرفته نشده است. مي گويد: خداي را ـ كه والا و بلند مرتبه باد ـ در خواب ديدم كه به من گفت: اي علي! تو بر من، گشاده دستي مي كني در حالي كه من گشاده دستي و گشاده دستان را آفريده ام! و من از همه بخشندگان بخشنده ترم و از همه بزرگواران بزرگوارترم و از همه جهانيان به بخشندگي و بزرگواري شايسته ترم من حج همه كساني را كه حجشان را نپذيرفته ام به كساني كه حجشان پذيرفته شده است، بخشيدم. (1)

چند نكته:

* مرحوم فيض كاشاني، با آنكه حج را ـ از قول غزالي ـ تمام اسلام و كمال دين معرفي كرده است، اما آيه كريمه اي را كه غزالي در اين مورد آورده، ذكر نكرده است. اين آيه، آيه معروف } الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ...{است كه در روايات شيعه، مربوط به جريان غدير خم و نصب حضرت علي(عليه السلام) بر خلافت دانسته شده است.

براي تفصيل اين بحث رجوع شود به تفسير الميزان ج 5، ص 178 تا 194 (بحث تفسيري) و نيز ص 205 تا 214 (بحث روايي). استاد فقيد علامه طباطبائي(رحمه الله)، بحثي مستوفي و مستدل با ذكر اقوال مفسرين عامه و بيان موارد ايراد و اشكال، ثابت كرده اند كه آيه مورد بحث (كه بخشي ازآيه 4 سوره مائده است) در مورد ولايت حضرت علي(عليه السلام)نازل شده است.

* آنچه از علي بن موفق در مورد خواب ديدن خدا آمده است، با مذاق مجسّمه سازگار است كه نه تنها با مذاق اهل بيت(عليهم السلام) و پيروان آنان سازگار نيست، بلكه درست انديشان اهل سنت نيز چنين گفته هايي را نادرست مي دانند. مگر آنكه كسي بگويد خواب ديدن خدا به معني شنيدن صداي محض است بدون ديدن كسي كه آن هم از شأن امثال علي بن موفق بسي بالاتر است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ احياء العلوم، ج1، ص241

24

* روايات فراواني كه ثوابهاي بسيار با رقمهاي هزار و ده هزار و صدهزار و بيش و كم از اينها نقل مي كند، جز آنكه از خزانه بيكرانه رحمت الهي، هر چه بگويي، برمي آيد، شايد به مراتبِ مختلفِ روحي و اوج و فرود حالات عبادي حاجيان نيز نظر داشته باشد. و به هر حال نبايد از بسياري عطاياي الهي چه معنوي چه مادي چه بهشتي و چه دنيايي در شگفت شد... كرم خدا، بي نهايت است و اينها، قطراتي ناچيز از كرم الهي است...