درس چهاردهم: بلال

درس چهاردهم:

بــلال(1)

محمد نقدي

روزي بلال را در شهر حلب(2) ديدم، از او پرسيدم: بلال! به من بگو ببينم، انفاقهاي پيامبر چگونه بود؟

بلال گفت: انفاقي از سوي پيامبر انجام نمي شد مگر اين كه مرا در انجام آن مأمور مي كرد.

همواره روش پيامبر اينگونه بود كه: هرگاه مسلماني به نزدش مي آمد و پيامبر او را برهنه و فقير مي يافت، قبل از اين كه او از پيامبر چيزي بخواهد، پيامبر(صلي الله عليه وآله) آنچه را آماده

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بِلال بن رَباح، از اصحاب خوب پيامبر، و از سابقينِ در پذيرفتن اسلام است، اصل او حبشي است، در مكه اسلام آورد و در پذيرفتن اسلام متحمل رنجها و شكنجه هاي بسيار شد; تا سرانجام به سفارش پيامبر اكرم، ابوبكر او را خريد و آزاد كرد. او مؤذّن پيامبر در سفر و حضر بود، در بيشتر جنگهاي پيامبر شركت جست و در جنگ بدر، هنگامي كه چشم بلال به امية بن خلف همان كافري كه به دست او بارها در مكه شكنجه شده بود افتاد، با فرياد، توجه مسلمانان را به او جلب نمود و او را به قتل رساندند.

بلال، بعد از رحلت پيامبر، حاضر نشد كه براي ديگران اذان بگويد، به همين خاطر به شام هجرت نمود. و در سن شصت و سه سالگي در اثر مرض وبا، در سال بيستم هجري درگذشت. تهذيب الكمال، ج4، ص 290

مدفن او، در قبرستان باب الصغير در شهر دمشق در كشور سوريه است.

2 ـ حلب يكي از شهرهاي مهم سوريه است كه در شمال آن كشور قرار دارد.

201

داشت به او مي داد، و اگر چيزي آماده نداشت به من مي فرمود: بلال برو پولي قرض بگير و برايش لباس و غذا تهيه كن.

من هم مي رفتم مقداري پول قرض مي كردم و با آن، قدري غذا و لباس و ساير لوازم را تهيه مي كردم. و آن شخص را با اين پول، هم مي پوشانديم و هم غذا مي داديم.

روزي يكي از مشركين(1) مدينه جلوي مرا گرفت و گفت:

بلال! من از تو تقاضايي دارم. گفتم: بگو. گفت: من فردي پولدارم، دلم مي خواهد از امروز به بعد فقط از من قرض بگيري. هرگاه خواستي چيزي تهيه كني، به نزد من بيا تا پول در اختيارت بگذارم. چون پيشنهاد از طرف او بود، من هم پذيرفتم و از آن روز به بعد هر وقت نياز بود به سراغ او مي رفتم و از او پول قرض مي گرفتم و حاجت نيازمندان را با آن برآورده مي كردم. تا اين كه يك روز وضو گرفته بودم و خود را آماده مي كردم كه به مسجد بروم و اذان(2) بگويم، ناگهان آن مشرك را با جمعي از دوستان تاجرش كه در حال عبور بودند ديدم. آن مشرك تا چشمش به من افتاد با لحني تند و با بي ادبانه فرياد زد:

هَي...، حبشي، هيچ مي داني تا اول ماه چقدر مانده؟

گفتم: بله مي دانم، خيلي نمانده!

گفت: خواستم يادت بياورم كه بداني تا اول ماه چهار شب بيشتر نمانده، حواست

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ ظاهراً منظور از افراد، اهل كتابي است كه آن زمان در مدينه در كنار مسلمانان زندگي مي كردند; و همواره مسلمانان را آزار مي دادند.

2 ـ در اين كه بلال اولين مؤذن در اسلام است، هيچ اختلافي نيست; او از ابتداي تشريع اذان، افتخار مؤذني پيامبر را داشت، اما بعد از رحلت پيامبر، حاضر نشد كه براي ديگران اذان بگويد: مگر دوبار.

بار اول در فاصله كمي پس از رحلت پيامبر و به تقاضاي حضرت فاطمه(عليها السلام) كه با شروع اذان، صداي ضجه و ناله حضرت فاطمه بلند شد، تا جايي كه وقتي بلال به كلمه أشهدُ أنّ محمّداً رسول الله رسيد، حضرت به حال غش افتاد، همه از ادامه اذان گفتنش جلوگيري كردند و گفتند: ممكن است فاطمه(عليها السلام) جان تهي كند.    قاموس الرجال، ج 2، ص 394 و 395.

بار دوم زماني بود كه بلال از شام براي زيارت قبر پيامبر به مدينه آمد. امام حسن و امام حسين را در حرم پيامبر ديد، آنها را بغل كرد و به سينه چسبانيد و بسيار گريست، مردم مدينه از او خواستند كه به ياد زمان پيامبر اذان بگويد.

با بلند شدن صداي اذان بلال، مدينه به خود لرزيد و با يادآوري خاطره زمان پيامبر، شهر مدينه، يكپارچه عزا و ماتم شد.

202

جمع باشد كه حتماً سر ماه به سراغت خواهم آمد و طلبم را خواهم گرفت.

من از سخنان آن مشرك بُهتم زده بود و سخت متعجب شده بودم; او هم يكسره جسارت و بلندپروازي مي كرد كه: من اين پولها را به خاطر بزرگي دوستت (پيامبر) و يا بزرگي خود تو قرض نداده ام. بلكه مي خواستم با اين كار، تو بنده من باشي تا مثل قبل از اسلام آوردنت تو را بفرستم گوسفند چراني!

هرچه با خود فكر كردم، خدايا! چه پاسخي به او بدهم. ديدم بهتر است با بي اعتنايي از آن بگذرم.

آنها رفتند، و من هم به سوي مسجد روان شدم. اما خيلي ناراحت.

لحظه اي از فكر آن مشرك و حرفهايش غافل نمي شدم; گويي شهر مدينه روي سرم مي چرخيد; افكار رنگارنگ رهايم نمي كردند; به مسجد رسيدم، اذان گفتم، نماز عشا را هم بجاي آوردم، صبر كردم تا همه متفرق شدند. و پيامبر از مسجد به سوي منزل حركت كرد، داخل خانه شد; دنبالش روان شدم، اجازه ورود خواستم، پيامبر اجازه فرمودند.

داخل شده، سلام كردم. در كمال خضوع عرض كردم: اي رسول خدا، پدر و مادرم به فداي شما باد، همان مشركي كه قبلاً به شما گفته بودم از او پول قرض مي كنم، امروز مرا در مسير مسجد ديد و با من اينگونه رفتار كرد. در حال حاضر نه شما پولي داري و نه من، او هم كه بناي آبروريزي دارد، لطفاً اجازه دهيد به ميان محله هاي مسلمانها سري بزنم، بلكه خداوند عنايتي كند و بتوانيم بدهي خود را بپردازيم.

اين سخنان بگفتم و از محضر پيامبر خارج شدم. پاسي از شب گذشته و شهر كاملا خلوت شده بود، همه شام شب را گذاشته و خوابيده بودند. به سوي خانه ام روان شدم.

به خانه رسيدم. حوصله هيچ كاري را نداشتم، شمشير و نيزه و كفشم را بالاي سرم گذاشتم و طاق باز روي بام دراز كشيدم كه بخوابم. دستانم را زير سر گذاشتم و به آسمان نيلگون خيره شدم.

هرچه سعي كردم بخوابم، اما از فرط ناراحتيِ كارِ آن مشرك، خواب از چشمانم رفته بود. راستي شبي سخت و سنگين بود.

سرانجام سحرگاهان بلند شدم كه مهيا شوم براي رفتن به مسجد. ديدم يكي

203

نفس زنان به سويم مي آيد و صدا مي زند: بلال، بلال...

از بالاي بام بي صبرانه فرياد زدم: چه مي گويي؟

گفت: زود بيا، كه پيامبر تو را مي خواهد.

به سرعت لباس پوشيدم، و به سوي خانه پيامبر حركت كردم. نزديك خانه پيامبر رسيده بودم كه ديدم، چهار شتر پر از بار، كنار خانه پيامبر زانو زده، استراحت مي كنند.

در زدم، اجازه خواستم، وارد شدم، سلام كردم.

پيامبر با تبسم فرمود: بلال خوشحال باش، خداوند حاجت تو را برآورده كرد.

من هم حمد خداي بجا آوردم.

پيامبر فرمود: آيا آن چهار شتر را با بار بيرون خانه نديدي؟

عرض كردم: چرا يا رسول الله.

پيامبر فرمود: هم بار شترها و هم خود آنها براي تو، بار آنها لباس و طعام است. آنها را يكي از بزرگان فدك(1) هديه كرده، بارها را برگير و قرضهايت را با آنها بپرداز.

خوشحال از شنيدن اين خبر، با عجله به سراغ شترها رفتم، اول بارشان را پياده كردم. بعد هم خودشان را محكم بستم و به سوي مسجد رفتم براي گفتن اذان.

منتظر شدم تا پيامبر نماز گزارد. پس از نماز به قبرستان بقيع(2) رفتم و با صداي بلند فرياد زدم:

هركه از پيامبر طلبي دارد فوراً بيايد. و يكسره مشغول فروش اجناس و پرداخت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ فَدَك نام قريه اي است آباد و مشهور كه داراي آب فراوان و نخلستان هاي پربار مي باشد و بين مكه و مدينه قرار دارد، فاصله آن تا شهر مدينه دو يا سه روز راه است.

اين قريه در اختيار يهود خيبر بود كه در سال هفتم هجري بدون جنگ و خونريزي به پيامبر بخشيده شد.

هنگامي كه آيه }فَآتِ ذَا الْقُربْي حَقَّه{ (سوره روم آيه 38)، نازل شد، پيامبر فدك را يكجا به حضرت فاطمه بخشيد. و همواره در دست او بود تا اين كه پيامبر از دنيا رفت و سپس با زور، از فاطمه گرفته شد. مجمع البحرين، ج 5، ص 283 و معجم البلدان، ج 4، ص240 ـ 238

2 ـ بقيع نام قبرستان مشهور شهر مدينه است، كه نزديك مسجدالنبي و در وسط شهر مدينه واقع شده است. قبر مطهر چهار امام معصوم، فرزندان پيامبر، همسران او و بسياري از صحابي گرانقدر پيامبر در آنجا قرار دارد.

204

بدهي بودم. به بعضي ها پول و به بعضي ها جنس مي دادم.

همه طلب خود را گرفتند. دو دينار اضافه آمد.

رفتم مسجد. پيامبر تنها در مسجد نشسته بود.

سلام كردم، پيامبر فرمود: چه كردي بلال؟

عرض كردم: خداوند آنچه بر عهده پيامبرش بود ادا نمود.

پيامبر فرمود: آيا چيزي هم اضافه آمد؟

عرض كردم: دو دينار.

پيامبر فرمود: دلم مي خواهد اين دو دينار را هم به مستحق بدهي و مرا از وجود آن راحت كني، من از مسجد بيرون نمي روم، تا تو اين دو دينار را هم خرج كني.

آن روز فقيري را نيافتم. پيامبر شب را در مسجد خوابيد و روز هم در مسجد ماند.

اواخر روز دو سواره از دور پيدا شدند.

به استقبال آنها شتافتم. آنها را غذا و لباس دادم و نماز عشا را هم با پيامبر خواندم. پس از نماز، پيامبر مرا صدا زدند، خدمت رسيدم.

فرمود: بلال چه كردي؟

عرض كردم خداوند شما را از فكر آن دو درهم هم راحت كرد. پيامبر خوشحال شد و تكبير گفت و حمد خداي بجا آورد كه: سپاس خداوندي را كه نمردم و زنده بودم تا اين دو درهم، به اهلش رسيد.

پيامبر به سوي خانه حركت كرد و من هم او را مشايعت مي كردم تا داخل خانه شد.

آري برادر، اين بود چيزي كه درباره اش از من سؤال كردي.

اين چنين بود انفاق پيامبر!(1)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ شرح اين ماجرا در كتاب دلائل النبوه بيهقي، ج1، ص350 ـ 348، چاپ دارالكتب العلميه، بيروت. و البداية و النهايه، ابن اثير، ج 6 ، ص 55 آمده است.