بخش 1

آزموده ها

تجربيات روحانيون كاروانهاي عمره

 

امور روحانيون بعثه مقام معظم رهبري

16

را از ملال خودگرايي و تب جانكاه گناه و خستگي دوري از ياد خدا نجات بخشد و به بهشت خداجويي و تقوا و ياد خدا رهنمون سازد.

امور روحانيون نمايندگي ولي فقه در حج و زيارت، كه وظيفه خدمتگزاري روحانيان محترم كاروانها را در جذب، آموزش و اعزام بر عهده دارد، اين نوشته را به عنوان يادآوري آموخته ها و آزموده هاي عزيزان روحاني در عمره 79 فراهم آورده و انتظار آن دارد كه با پيشنهادها و انتقادها، اين طرح را پربارتر و بارورتر سازد.

شايسته است در اين جا، از همكاري دفتر نمايندگي بعثه مقام معظم رهبري در عربستان و حجج اسلام آقايان فلاح زاده، مقدادي و رضواني، كه در پديد آمدن اين نوشتار ما را ياري رسانيده اند، تشكر مي نماييم.

والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته

امور روحانيون

حوزه نمايندگي ولي فقيه در حج و زيارت

 

17

 

 

 

 

 

 

 

آزموده ها

تجربه هاي روحانيان كاروانهاي عمره 78

18

 

19

 

 

 

 

 

توضيح

دانش بشري بيش از هر چيز وامدار آزموده هاي انسانهاي پرتلاش تاريخ است; آزموده هايي كه رشد و بالندگي در همه شاخه هاي دانش انساني را برمي تابد و همواره مورد توجه و گراميداشت اسلام و فرهيختگان مسلمان بوده است.

در هدايت و راهبري كاروانهاي زيارتي حج و عمره، مربّيانِ زائران در بهينه سازي خدمات فرهنگي و عرفاني، روشهايي گوناگون را در شرايطي متفاوت تجربه كرده اند و اين تجره ها را خود آزموده و اندوخته اند و اين در حالي است كه مربّيان امروز همچنان بايد براي كسب آزموده هاي همكاران ديروز، خود بيازمايند و گاهي با شكست نيز روبه رو شوند.

دفتر نمايندگي بعثه مقام معظم رهبري در عربستان، از عمره سال 78 بر آن شد تا تجربه ها و آزموده هاي موفق روحانيان كاروانها را گرد آورد و در اختيار همگان بگذارد تا بدين وسيله، زمينه بهره برداري بيشتر را فراهم كند. آنچه پيش روي داريد،

20

حاصل آزموده هاي روحانيان عمره سال 78 است. به اميد آن كه با بهره مندي از تجربه هاي موفق شما برادران عزيز، كيفيت اين حركت روي به بهبود و شكوفايي و بالندگي نهد.

شايسته تذكر است، آزموده ها در شرايط و زمان و مكان ويژه خود با توفيق روبه رو خواهند شد و از اين رو، براي استفاده از اين آزموده ها، مي بايد شرايط و روحيات زائران خود را بازشناسيد و مواردي را كه مفيد مي دانيد به كار گيريد. پيشاپيش، كساني را كه در بهينه بخشي اين حركت، با پيشنهادها و انتقادهاي خود ما را ياري مي كنند، سپاس مي گوييم.

دفتر نمايندگي بعثه مقام معظم رهبري

در عربستان

 

21

   آزموده ها

انتظارات از روحاني كاروان   

 

 

 

 

 

فصل اول

 

جايگاه روحاني كاروان

سفر زيارتي حج و عمره و عتبات، سرشار از معنويت، عرفان و تقرب به خداوند است و بيشتر زائران، كه سالها در انتظار چنين سفري بوده اند، آماده بهره گيري از آنند و روحاني كاروان، شمع پر فروغ و هدايتگر كاروانيان به سوي اهداف بلند سفر و واسطه اين فيض است.

در سفر حج، كه به فرموده حضرت امام خميني(قدس سرهم) «سفر الي الله» است، روحاني وظيفه راهبري و توجيه معنوي زائران و ايجاد پيوند استوار و پيوسته زائران با خدا را به عهده دارد. هنگامي كه در مكّه با آن دسته از زائران ايراني روبه رو مي شويم كه بي كاروان و روحاني بدان مكان مقدّس مشرف شده اند و بدون احرام به حرم پاي مي نهند و يا احرام و اعمال را برابر با فتواي اهل سنت انجام مي دهند و يا كساني كه سابقه تشرّف

22

دارند و بدون نظارت روحاني، اعمال را باطل انجام مي دهند و متحيّر در عمل خود باقي مي مانند، به ضرورت وجود روحاني در كاروان و جايگاه او بهتر و بيشتر پي مي بريم. از اين رو زائران، خود، طالب حضور در كارواني هستند كه از روحاني موفقي سود جويد و آنان بتوانند اعمال و مناسك خويش را به گونه صحيح به انجام رسانند. روحاني هم جان آدمي را صيقل مي دهد و هم زمينه هاي صحيح ارتباط با جانان را فراهم مي سازد و راههاي حفظ اين ارتباط را نشان مي دهد. او طبيب دوّاري است كه در تمام مراحل سفر در خدمت زائر و كاروان است. همه افراد روحاني وظيفه دارند كه اين جايگه بلند و نعمت بزرگ خداوندي را پاس دارند كه موجب شده است همسفران بدانان ارج نهند و مصداق سخن امام علي(عليه السلام)شوند كه فرمود:«مَنْ وَقَّرَ عالِماً فَقَدْ وَقَّرَ رَبَّهُ».(1)

 

انتظارها از روحاني كاروان

روحاني كاروان خود را خدمتگزار زائر مي داند و زائران هر يك به قدر معرفت خويش از روحاني انتظارهايي دارند، ولي بايد توجه داشت كه وظيفه روحاني خدمت به زائران براي انجام صحيح اعمال است و امور اجرايي كاروان بر عهده او

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. كافي الدين علي بن محمد الليثي الواسطي، عيون الحكم و المواعظ، كلمه 7629.

23

نيست. در زير كوشيده ايم مهمترين وظايف روحانيان كاروان را باز نماييم و به اختصار از آن سخن گوييم.

 

1ـ برخورد همراه با محبت

سفر، خود، با مشكلات و جداييها و اشتغالات فكري رو به روست و سفر زيارتي حج يا عمره به دليل اعمال و مناسك خاص خود، براي برخي كسان دل نگرانيهايي به همراه مي آورد و زائران در اين سفر به مسئولان كاروان(مدير و روحاني) اعتماد و تكيه دارند. از اين رو، چون روحاني، مربّي و معلّم زائران به حساب مي آيد، سزاوار است با محبت و مهرباني و رأفت خويش، آنان را دلگرم كند كه اين، خو از اخلاق پيامبر گرمي و اهل بيت پاك او(عليهم السلام) است; چنان كه امام علي(عليه السلام) مي فرمايد:«حُسْنُ الْخُلْقِ يُورِثُ المَحَبَّةَ و يُوكَّدُ المَوَدَّة».(1)

 

2ـ تواضع و فروتني

چون زائران احساس كنند كه روحاني كاروان يكي از آنان است، راه حل مشكلات اعمال گذشته خود را از او مي پرسند و خواستار راهنمايي و همراهي اش براي آينده خويش مي گردند. بديهي است كه با وجود روحيّه خودبرتربيني در فرد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. عيون الحكم و المواعظ، كلمه 4400.

24

روحاني، اين ارتباط و همراهي پديد نمي آيد. خداوند به پيامبر اسلام(صلي الله عليه وآله)فرمان مي دهد كه (وَاحْفِضْ جَناحَكَ لِمَنَ اتَّبَعَكَ مِنَ المُومِنينَ)(1) و اين نشان از تأثير كارساز فروتني در توفيق مبلّغان و آموزگاران ديني و آسماني است و نيز در حديث است كه «التَّواضُعُ يَرفَعُ الوَضيعُ».(2)

 

3ـ عزّت نفس

زائران كاروان، خواهان كسب فيض و راهنمايي از روحاني خويشند و اين جز از گذر عزّت نفس فرد روحاني به دست نمي آيد. اگر زائران از روحاني عزّت نفس نبينند، به مواعظ و راهنماييهايش با شك و ترديد مي نگرند. عزّت نفس در وجود مقدس پيامبر رحمت(صلي الله عليه وآله) در حد كمال بود; چنان كه خداوند از مكنون قلب آن پيامبر بزرگ آسماني(صلي الله عليه وآله) وحي كرد كه (قُلْ ما أَسْئَلَكُمْ عَلَيْهِ مِنْ اَجْر).(3)

 

4ـ احترام گزاردن به افراد

برخورد همراه با محبت در جذب افراد كافي نيست، بلكه بايد شخصيت افراد را نيز ارج نهاد و اين هنگامي عملي مي شود

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. سوره شعراء، آيه 215.

2. عيون الحكم و المواعظ، كلمه 853.

3. سوره فرقان، آيه 57.

25

كه روحاني، زائر را ميهمان پيامبر(صلي الله عليه وآله) و خداوند بداند و با قطع نظر از ديگر ويژگي هاي زائران، به آنان احترام بگزارد تا آنان، خود را داراي جايگاهي ويژه نزد روحاني بدانند و بيشتر به او تمايل يابند كه «مَنْ حَسُنَ ظَنُّهُ بالنّاسِ حازَ منهم المَحَبَّة».(1)

 

5ـ برخورد عادلانه با زائران

گاه در جمع كاروان افرادي هستند كه بنابر دلايلي به فرد روحاني نزديك ترند، ولي به هر حال، برخورد روحاني با زائران بايد عادلانه باشد و در رسيدگي به امور افراد حق كسي از ميان نرود. زائران بايد احساس كنند كه روحاني به گونه عادلانه بدانان خدمت مي كند و بدين سان، ژرفانه بدو بگرايند كه «مَنْ عَدَلَ تَمَكَّنَ».(2)

 

6ـ توجه به افراد آسيب پذير و خادمان كاروان

در هر گروهي، افراد بيمار و گرفتار و ضعيف هست.
روحاني ضمن دلجويي از چنين كساني بايد در كلّيّه برنامه ريزيهايش آنان را در نظر گيرد و از ميان افراد داوطلب، به نوبت، كساني را براي ياري آنان معرفي كند و روزانه يك نوبت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. عيون الحكم و المواعظ، كلمه 7529.

2. همان، كلمه 7283.

26

به خادمان كاروان سركشي و از زحماتشان قدرداني كند.

 

7ـ حضور به موقع در جلسات

نظم و انظباط در سفر براي هماهنگ سازي زائران در مراحل مختلف سفر داراي سهمي ويژه است و رعايت نظم در زمان تشكيل جلسات و مباحث، عاملي مؤثر در سامان بخشي برنامه هاست و زائران مي توانند براي ديگر اوقات خود برنامه ريزي كنند. در اين ميان، حضور به موقع روحاني در جلسه و آغاز و انجام جلسه در زمان مقرر، نشان از احترام گزاردن به وقت زائران و برنامه اعلام شده است.

 

8ـ سعه صدر

از ويژگي هاي ضروري مربّي و مدير، سعه صدر و تحمل ديگران است. مربّي شايسته به نتيجه عمل و فعاليت خود مي انديشد و مشكلات زودگذر و بي ارزش را فراموش مي كند. از اين رو، مي كوشد با درك مشكلات افراد، همچون طبيبي دلسوز به درمان آنان بپردازد. بديهي است كه در يك گروه صد نفره يا بيشتر، تواناييها و حساسيتها و نقاط ضعف افراد مختلف است و روحاني بايد نقش تربيتي خود را به خوبي و با شكيبايي انجام دهد. امام علي(عليه السلام)مي فرمايد«آلة الرياسة سعة

27

الصدر.»(1) بسيار روشن است كه سعه صدر در امور ديني و تربيتي اثري ژرف و شگرف دارد.

 

9ـ آگاه ساختن زائران

بسياري از اماكن و مشاعر و زيارتگاه هاي مكّه و مدينه، مورد توجه زائرانند، ولي بسياري از زائران، شماري ديگر از زيارتگاهها ـ مانند منطقه بدر، غدير خم و ربذه ـ را نمي شناسند و يا زيارت نمي كنند. لازم است روحاني كاروان، زائران را از ارج و تقدّس آنها آگاه سازد، هرچند حضور در آنها برايشان مقدور نباشد.

 

10ـ مطالب مستند

روحانيان و به ويژه كساني كه چند بار به حج تشرّف يافته اند، نبايد در بيان مطالب به محفوظات خود اعتماد كنند، بلكه بايد با مراجعه به منابع معتبر، مطالب را مستند نقل كنند تا در شنوندگان تأثيري ژرف بگذارد. اين امر در كاروانهاي دانشجويي و مشابه آن، كه عموماً به منابع نيز مراجعه مي كنند، اهميتي بيشتر دارد.

 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. همان، كلمه 25.

28

عوامل موفقيت روحاني كاروان   

 

11ـ حفظ حرمت و قداست لباس

گاهي روحاني كاروان در حال احرام يا هنگام سخن گفتن، از آراستگي لباس خويش غافل مي ماند و ناخواسته بر كيفيت كار خويش آسيب مي رساند. بايد توجه داشت كه حفظ وقار و آراستگي ظاهري در همه حالات، پسنديده و مطلوب است; چنان كه امام علي(عليه السلام) مي فرمايد:«السّكينة عنوان العقل.»(1)

 

عوامل موفقيت روحاني كاروان

عوامل موثر در موفقيت روحاني كاروان بسي پر شمارند و البته پديد آوردن همه آنها بر عهده و نيز در توان تو نيست و ديگر كسان نيز مي بايد در فراهم آوردن آنها بكوشند. در اين جا تنها به عواملي كه پديد آوردنشان از وظايف روحاني كاروان است، اشاره مي كنيم.

 

1ـ اصلاح قرائت و حساب سال

براي انجام اين وظيفه، روحانيان از شيوه هايي گوناگون بهره مي گيرند. از موفقترين راههاي تجربه شده، معرفي زائران به روحانيان مساجد محل به وسيله نامه روحاني كاروان، حاوي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. همان، كلمه 987.

29

درخواست او براي بررسي قرائت و تسويه حساب سال زائر است. در اين شيوه، ضمن اين كه از توان روحاني مساجد استفاده مي شود، زائران با روحاني مسجد محل مرتبط مي گردند و بدين سان، شماري بسيار از آنان به برنامه هاي مساجد، جذب مي شوند. روحاني كاروان نيز به امر اصلاح قرائت و حساب سال زائراني كه امكان معرفي آنان نيست، مي پردازد.

 

2ـ اعلام برنامه جلسات به گونه مكتوب

هنگامي كه زائران در آستانه تشرّف و تهيه نيازهاي سفر خويش هستند، بايد زمان تشكيل جلسات به صورت روشن به آگاهي آنان برسد و برنامه هاي مدينه و مكّه و نيز زمان تشكيل جلسات مدينه و مكّه و بين الحرمين، پيش از سفر و در ايران به صورت مكتوب در اختيارشان قرار گيرد تا با ملاحظه آن، ديگر كارهاي خود را به زماني ديگر واگذارند.

 

3ـ همراهي با زائران

اگر روحاني در طول مسير(از فردگاه گرفته تا مدينه و مكّه و زيارت دوره) در اتوبوسهاي آنان سوار گردد و با آنان همصحبت شود، مخاطباني بيشتر خواهد داشت و با كساني كه كمتر در جلسات شركت مي كنند نيز مي تواند سخن گويد. در

30

هواپيماهاي كوچك، كه تنها گنجايش يك كاروان را دارند، روحاني بيشتر مي تواند از فرصت استفاده كند.

 

4ـ بيان مطالب متنوع و جذّاب

براي برگزاري جلساتي با نشاط و مفيد، لازم است وقت سخنراني در موضوعات لازم، بر اساس اهميت آنها تقسيم شود. برخي از اين موضوعات عبارتند از: تذكرات مناسك و احكام، تاريخ حرمين، اسرار و معارف و اخلاق. در پايان لازم است حدود 10 دقيقه را براي پاسخ به پرسشها در نظر گيرند. در بيان مطالب تاريخي اين نكته داراي اهميت است كه در يك جلسه مطلب به پايان نرسد و داستان به صورت نيمه تمام به جلسه بعد واگذار شود. مدت جلسه در حرمين براي عموم، نيم ساعت است، ولي روحاني بايد اعلام كند كه براي پاسخ دادن به پرسش زائران همواره و در همه حال، آماده است.

 

5ـ سازماندهي كاروان

روحاني كاروان پس از شناسايي زائران، بايد به سازماندهي آنان بپردازد. همچنين مسئولان كاروان مي بايد افرادي را كه سابقه تشرّف دارند و از اطلاعات ديني خوبي برخوردارند و داوطلب كمك به ديگران هستند، به عنوان سرگروه معرفي

31