بخش 2

كنند و از زائران بخواهند كه به صورت دلخواه با يكي از اين افراد همراه شوند. بدين سان، با تشكيل گروه هاي چند نفره، روحاني كاروان مي تواند در برخي موارد از طريق سرگروه براي ايجاد رابطه اقدام كند. اين امر، بر سرعت عمل كاروان در انجام مناسك و بازديدها مي افزايد.

 

6ـ رفت و آمد با زائران

در سفرهايي كه مردان در طبقه اي جداي از زنان استقرار مي يابند، روحاني با اعلام قبلي و يا هنگام نهار و شام در اتاقهاي زائران حضور مي يابد و غذا را در كنار آنان ميل مي كند. اين كار، ضمن پديد آوردن ارتباط عاطفي ميان زائر و روحاني و اطلاع از وضعيت آنان، زمينه توجيه و شيوه آن را براي روحاني مشخص مي كند. به جاست كه روحاني از زائران نيز دعوت كند كه به اتاق او بيايند.

 

7ـ در حرمين با گروههاي كوچك

براي آشنا ساختن زائران با قسمتهاي مختلف مسجد النبي(صلي الله عليه وآله)و مسجد الحرام، شايسته است زائران را به گروه هاي 10 نفره تقسيم كنند و روحاني كاروان قبل از نمازها آنان را همراهي نموده، آگاهيهاي لازم را در اين دو مسجد بدانان منتقل سازد.

32

 

8 ـ رقابت و نشاط

براي جلوگيري از احساس خستگي و نيز حفظ نشاط زائران، شايسته است كه روحاني كاروان، ميان زائران رقابتي سالم پديد آورد و با برگزاري مسابقه هايي در موضوعاتي چون احكام و مناسك و... كاروان را به تكاپو اندازد.

 

9ـ آخرين مُحرم

هنگام احرام براي بسياري نگراني و دلشوره پديد مي آيد. مناسب است روحاني، با آرامش تمام، در حالي كه لباس مقدّس روحانيت در بر دارد، زائران را از احرام آگاه سازد و براي محرم شدن بدانان ياري رساند و آن گاه خود محرم شود. اين كار موجب مي شود كه زائران به دليل مشخص بودن روحاني كاروان، آسانتر و سريعتر او را بازشناسند و بدو رجوع كنند.

 

33

با زائران در نخستين جلسه   

 

 

 

 

 

فصل دوم

 

روان شناسي زائر

گام نخست در انجام مأموريت به گونه مطلوب، بازشناختن مخاطبان است تا بتوان برابر نيازهاي آنان برنامه ريزي كرد.

 

1ـ شناسايي نخستين

روحاني كاروان در اين مرحله، اطلاعات اوليّه زائران را از مدير كاروان برمي گيرد (مانند شمار زنان و مردان، شمار خانواده ها، شغل زائران، تحصيلات، قوميتها، حساسيتها و ارتباطات به ويژه در استانهاي كوچك) و از سلامتي زائران و افراد آسيب پذير آگاه مي شود.

 

2ـ بررسي نيازهاي عقيدتي و فقهي زائران

اين مرحله عبارت است از تهيه پرسشنامه هايي ويژه براي

34

شناسايي مرجع تقليد، سابقه تشرّف، حساب سال، نيابت، سابقه مطالعاتي در مسائل حج و اسرار آن و كتابهاي مطالعه شده. پس از آن كه زائران پرسشنامه ها را پر مي كنند، روحاني كاروان اطلاعات به دست آمده را به گونه اي منظم گرد مي آورد.

 

3ـ برنامه ريزي براي رفع نيازها

در اين مرحله، روحاني با شناسايي نخستين و اطلاعات تكميلي، براي رفع نيازهاي فرهنگي زائران برنامه ريزي مي كنند و در غني سازي اطلاعات و سامان دادن به وظايف زائران در انجام مناسك مي كوشد.

 

4ـ جلسه هاي ويژه

گاه در كاروان كساني يافت مي شوند كه با ديگران دگرگونند; يعني از اطلاعات ديني خوبي برخوردارند و يا در اين زمينه بسيار ناتوانند. مناسب است روحاني كاروان براي كم سوادان، جلسه هاي ويژه اي برگزار كند و در جبران نياز آنان بكوشد و نيز از افراد توانا براي راهنمايي ديگر زائران سود جويد.

 

5ـ روحاني زائر

اگر در جمع زائران كاروان، فردي روحاني يافت شود،

35

شايسته است ضمن ايجاد ارتباط با وي، از او خواسته شود كه در جمع زائران سخن گويد و در صورت امكان، محل سكونتش در اتاق روحاني كاروان پيش بيني شود.

 

6ـ ارتباط با افراد منتقد

روحاني كاروان مي بايد به سرعت افراد آسيب پذير و معترض و منتقد كاروان را بازشناسد و ضمن برقرار ساختن ارتباطي دوستانه به مطالبشان گوش فرادهد و با برنامه ريزي درست، به انتقاداتشان پاسخ گويد.

 

7ـ ملاك برنامه ريزي

در همه برنامه ريزيها مي بايد بر ميانه روي ارج نهاده شود و از افراط و تفريط خودداري گردد.

 

با زائران در نخستين جلسه

نخستين جلسه براي روحاني كاروان و زائران بسيار مهم است به ويژه اگر سابقه آشنايي نداشته باشند. روحاني كاروان در اين جلسه همراه با اطلاعات به دست آمده و نيز با برنامه حساب شده حضور مي يابد.

 

36

آموزش مناسك و احكام    

 

الف ـ چگونگي برخورد با زائران

1 ـ روحاني كاروان، نخست بايد خود را معرفي كند و از اين كه خداوند توفيق همسفري با اين گروه را نصيبش كرده است، او را سپاس گويد و متذكر شود كه در طول سفر به صورت شبانه روزي در خدمت زائران است.

2 ـ در معارفه بايد برخورد، صادقانه و بي پيرايه باشد و بر شخصيت زائران ارج نهاده شود و روحاني كاروان در صورت امكان هنگام ورود با آقايان دست دهد و احوالپرسي كند.

3 ـ برخورد اول بايد كاملا عاطفي و همراه با تفاهم باشد. از برخورد مغرورانه بايد پرهيز كرد و روحاني كاروان نبايد بر خود ببالد كه چند بار به حج تشرّف يافته و يا زائران بدو
نيازمندند.

4 ـ روحاني كاروان بايد قول دهد كه در حدّ توان خويش زائران را خدمت مي گذارد نه بيشتر، تا در هنگام عمل، زائران احساس نكنند كه ميان گفتار و كردار او فاصله اي زياد است.

 

ب ـ مطالب مورد بحث

1 ـ شايسته است از بهره هاي معنوي سفر و اين كه سفر الي الله است و بايد در اين سفر در پي تحوّل و دگرگوني باشيم سخن به

37

ميان آيد.

2 ـ دعوت به محبت و همكاري با يكديگر به ويژه با افراد نيازمند و ناتوان در طول سفر، بسيار پسنديده است.

3 ـ همچنين مي بايد اهداف و آداب سفر زيارتي حج يا عمره بيان شود.

4ـ از خاطرات افرادي كه در سفرهاي پيش دگرگون شده اند، مي توان به گونه اي شايسته و به عنوان الگو سود جست.

5ـ لازم است هر گونه تذكر كه بايد به اطلاع زائران برسد، در اين جلسه و پس از آن به تدريج مطرح شود.

 

آموزش مناسك و احكام

1ـ قرائت و تبليغ در همه جلسه ها

اگر همسفران افرادي كم سواد هستند، مناسب است پس از خطبه اي كوتاه و سخنراني، يك بار حمد و سوره و ذكر تلبيه قرائت شود. اين كار موجب آشنايي بيشتر زائران با حمد و سوره و تلبيه صحيح خواهد شد.

 

2ـ وسايل كمك آموزشي

امروزه ثابت شده است كه آموزش به صورت سمعي ـ بصري، فرايند يادگيري را سريعتر و ژرفتر مي كند. از اين رو،

38

بايد سعي شود براي آموزش از تابلو(تخته و گچ) و ماكت كعبه و سعي صفا و مروه استفاده شود. مي توان از يك ماژيك وايت برد سود جست و در هر جايي كلاس را تشكيل داد.

 

3ـ پرهيز از بيان اختلاف فتواها

زائر بايد در طول سفر از آرامش روحي و رواني كامل برخوردار باشد. از اين رو، بيان موارد اختلاف فتواها در جلسه هاي عمومي، موجب تحيّر زائران مي گردد. به جاست به زائراني كه فتواي مرجع تقليدشان داراي اختلافي فاحش با فتواي نقل شده است، جداگانه تذكر داده شود كه فتواي مرجع تقليد شما در اين مورد به فلان صورت است.

 

4ـ آموزش با پرسش و پاسخ

برخي زائران از اهميت مسائل و احكام آگاه نيستند و آنها را ساده و روشن مي انگارند. مناسب است روحاني كاروان در هنگام سخنراني و بيان احكام، پس از طرح مسئله اي، حكم آن را از زائران بپرسد. زائران حتماً با اختلاف پاسخ مي دهند. در اين جا روحاني هم حكم مسئله را به صورت صحيح بيان مي كند و هم زائران را از اهميت مسائل و احكام آگاه مي سازد.

 

39

 

5ـ احكامي كه زائران بدان دچارند

معمولا زائران در سفر با احكام حساب سال و خمس، طهارت، نماز، نماز ميّت و... روبه رو هستند كه لازم است روحاني كاروان مشكلات آنان را در اين موضوعات فرو بشكافد.

 

6ـ اصلاح قرائت

براي تصحيح قرائت و تلبيه، افزون بر اين كه بايد از افرادي كه سازماندهي شده اند و نيز از ائمه جماعات ياري گرفته شود، مي بايد سعي شود كه عين كلمه اي كه غلط خوانده مي شود بازشناخته گردد و صحيح آن به صورت مكتوب در اختيار زائر قرار گيرد تا با تمرين اصلاح نمايد.

 

7ـ احرام كودكان

در صورتي كه در كاروان، كودكي غير مميّز(نابالغ) يافت شود و والدينش بخواهند او را مُحرم كنند، بهتر است پس از انجام اعمال عمره خود، از تنعيم او را محرم كنند، نه از مسجد شجره يا جحفه، تا با فراغت بال بتوانند به اعمالش برسند.

 

40

در مهماني پيامبر رحمت و ائمه معصومين بقيع(عليهم السلام)   

 

8ـ همه جا با مناسك

براي آسان ساختن دسترسي به فتاواي مراجع عظام تقليد، مناسب است مسائل اختلافي هر بخش از مناسك و اعمال را روي صفحه اي مقوايي يادداشت نمايند تا در صورت نياز در مراحل احرام، طواف، نماز طواف و... به آن مراجعه كنند.

 

9ـ آموزش به زبان ساده

شايسته است احكام و مناسك را به زبان ساده بيان كنند و از كلمات ناآشناي علمي و فقهي بپرهيزند و توجه زائران را به انجام اعمال با نيت خالص جلب نمايند.

 

به سوي قبله گاه

1ـ با نگاه بدرقه كنندگان

در آستانه حركت به سوي مكّه، به جاست زائران در حسينيه اي گرد آيند تا واپسين خداحافظي ها و بدرقه ها انجام گيرد و حقوق متقابل زائران و بدرقه كنندگان توضيح داده شود. اين كار در شهرهاي كوچك اثري بسيار ارزنده در پي دارد.

 

41

 

2ـ نشاط در مسير

سفر همواره با جداييها و مشكلات همراه است. روحاني كاروان مي تواند در ميان راه عربستان با تذكرات لازم و راهنماييها و بيان داستانهاي كوتاه و موقعيتهاي ميان راه و نكات تاريخي، نشاط و شادابي زائران را برانگيزد.

 

در ميهماني پيامبر رحمت

و امامان معصوم بقيع(عليهم السلام)

در مدت حضور در شهر پيامر رحمت(صلي الله عليه وآله) مي بايد برنامه اي را كه پيشتر در ايران به اطلاع زائران رسانيده اند، به گونه اي استوار عملي سازند تا آموزش مناسك و تقويت بُعد معنوي فراهم آيد و غايبان جلسه را بازشناسند و آنان را با محبت به حضور در جلسه ها دعوت كنند. نبايد فراموش كرد كه شهر مدينه و تاريخچه شگفت آور آن و انتظارت پيامبر و امامان معصوم(عليهم السلام) از زائران، مطالبي آموزنده اند و سزاوار است كه به بيان آيند.

 

1ـ سوغات مدينه يا پاي منبر پيامبر و بزرگان معصوم(عليهم السلام)

با توجه به فضاي معنوي مدينه و روحيّه اي كه معمولا

42

زائران در آن جا به خود مي گيرند، به جاست هر روز روحاني كاروان سخني از معصومين(عليهم السلام) مدفون در مدينه را براي آنان بازگويد; سخني كه نياز واقعي زائران را نيز برآورده كند و اين بهترين سوغات مدينه است. مي توان براي اين كار، پيش از سفر و در ايران برنامه ريزي كرد و روايات مناسب را برگزيد.

فوق برنامه هاي معنويت زا   

 

2ـ نخستين تشرّف

زمان تشرّف به حرم پيامبر(صلي الله عليه وآله) و قبرستان بقيع از پيش اعلام مي شود و روحاني كاروان در نخستين تشرّف همراه با زائران در حرم پيامبر و امامانمعصوم(عليهم السلام) بقيع حضور مي يابد. اين امر از تفرق و پراكندگي زائران خواهد كاست و چگونگي و زمان حضور زائر را مشخص مي سازد.

 

3ـ جايگاه والاي پيامبر(صلي الله عليه وآله)

بايسته است هنگام حضور در مسجد النبي، روحاني كاروان از جايگاه والاي آن جا و منزلت آن پيامبر بزرگ آسماني(صلي الله عليه وآله) در پيشگاه باري تعالي و مقام شفاعت و اخلاق آن حضرت و اين كه همگان به محضر پيامبر و امامان معصوم(عليهم السلام) بار يافته اند، سخن گويد.

 

43

 

4ـ در كنار بقيع

زائران در زمان برگزاري نمازهاي پنج گانه به هيچ روي نبايد در پيش بقيع تجمع كنند. در بررسيهاي انجام شده مشخص گرديده است كه خطاها و اشتباههاي زائران به دليل عدم توجيه آنان در مسائل مختلف بوده است.

 

5ـ عرض ارادت به اهل بيت عصمت(عليهم السلام)

از خواندن روضه هاي بي مدرك و اغراق آميز در داخل و جلوي بقيع، كه با جايگاه با عظمت اهل البيت(عليهم السلام) ناسازگارند، بايد جدّاً جلوگيري شود.

 

6ـ بانوان در رواق بقيع

براي استفاده شايسته بانوان از زيارت معصومين(عليهم السلام) و آشنايي آنان با بقيع، مي توان از راهروي شمالي بقيع سود جست تا هم زيارت رو به قبله باشد و هم شناسايي قبور بقيع به نيكي انجام گيرد.

 

فوق برنامه هاي معنويت زا

زائران حرمين در پي كسب معنويت و از ميان بردن معاصي

44

خودند. از اين رو، بيان موضوعات معنويت زا موجب توجه بيشتر به اهداف سفر و خودسازي مي شود.

 

1ـ سحرخيزي و دعا و استغفار

برخي زائران به بيدار شدن در سحرگاهان خوي نگرفته اند. به جاست با هماهنگي آنان، هر روز هنگام سحر، افراد علاقه مند را براي شركت در نماز صبح از خواب بيدار كنيم.

 

2ـ ختم قرآن گروهي

قرائت قرآن به صورت گروهي در حرمين اثري مطلوب و معنوي براي زائران و قاريان در پي دارد.

 

3ـ طواف

شايسته است هنگامي كه مطاف خلوت است به نيابت از نيكان و به ويژه معصومين(عليهم السلام) و شهيدان و امام راحل ـ رضوان الله عليه ـ طواف مستحبي انجام گيرد و در صورت امكان، زائران به شمار ايام سال طواف كنند.

 

4ـ خودسازي

با توجه به فضاي معنوي حرمين و اين كه زائران در آن جا از

45

مشغله هاي دنيوي به دورند، بستري شايسته براي تقويت عوامل مراقبه بر خويش در آن جا فراهم است كه از اين فرصت مي بايد به گونه اي درخور استفاده شود.

 

5ـ الگوهاي مدينه

ذكر جايگاه و منزلت و خُلق و خوي پيامبر(صلي الله عليه وآله) و امامان معصوم(عليهم السلام) و شاگردان آنان و چگونگي خودسازي و كسب رضايت بزرگان معصوم(عليهم السلام) بهره اي ارزشمند براي زائران در پي خواهد داشت.

 

6ـ قُبا و اُحُد

شايسته است روحاني كاروان همراه با زائران علاقه مند و توانا، در وقت مناسب (در صورت امكان به گونه پياده) براي زيارت شهيدان اُحُد و نماز در مسجد قبا حركت كند.

 

7ـ نيايش و ادعيه

سفر حجّ فرصتي است ارزشمند براي آشناسازي زائران با برخي ادعيه، كه در طول سال قرائت مي شود; مانند دعاي عهد و مناجات خمسة عشر. شايسته است هيچ گاه از ادعيه ماثوره در حرمين غفلت نشود.

46

برنامه ويژه خواهران   

 

8ـ هنگام احرام

هنگام احرام، زائر از قربت روحي خاصي برخوردار است و در آن حال آمادگي پذيرش بسياري از امور، مانند توبه و معاهده با خدا را داراست. مناسب است برنامه اي ويژه با توجه به نوع روحيّه زائر براي اين مرحله از حج در نظر گرفته شود.

 

برنامه ويژه خواهران

بانوان، كه نيمي از كاروانها را تشكيل مي دهند، در سالهاي اخير علاقه مندي خود را با شركت گسترده در جلسه هاي ديني نشان داده اند. بنابراين، سزاوار است براي آنان جلسه هايي جداگانه برگزار شود.

 

1 ـ آموزش احكام ويژه

فرد روحاني، مَحْرم اسرار زائران است و از طرفي بايد زائران، به ويژه بانوان را به احكام و مناسك خود آشنا كند احكام و مناسك اختصاصي بانوان به ويژه احكام معذورين و اخلاقيات ويژه بانوان مي بايد در اين جلسه ها به بحث گذاشته شود.

47

 

2 ـ احرام بانوان

لازم است براي اطمينان از صحّت احرام بانوان، نخست آنان با نظارت روحاني كاروان در محاذي مسجد شجره(در صحن مسجد) محرم شوند و كساني كه مقلّد مراجعي هستند كه بايد حتماً در داخل مسجد محرم شوند، مي بايد پس از ورود به مسجد محرم شوند.

 

3 ـ همكاري بانوان

شايسته است روحاني كاروان از بين بانواني كه نسبتاً با مسائل ديني آشنايند، چند نفر را براي كمك به افراد ناتوان در اداي تلبيه و قرائت برگزيند و افراد ناتوان را به آنان بسپارد.

 

4 ـ تمهيدات ويژه

در جلسه هايي كه در ايران برگزار مي شوند، مي بايد به بانوان تذكر داده شود كه اجازه نذر از شوهران خود داشته باشند تا در صورت لزوم با نذر از مدينه محرم شوند.

 

5 ـ تكرار تلبيه

بانوان در هنگام برگزاري نماز جماعت مغرب و عشا در

48

مسجد شجره، نبايد تلبيه را تكرار كنند، بلكه لازم است سكوت را رعايت نمايند و در زماني ديگر تلبيه را تمرين و تكرار كنند.

با احرام به سوي حرم   

 

زيارت دوره مدينه

زائران در زيارت دوره مدينه، مساجد قبا، سبعه ذوقبلتين، احد و... را زيارت مي كنند. مناسب است روحاني كاروان به صورت برنامه اي، زائران را به مساجد حاشيه مسجد النبي(صلي الله عليه وآله)و مسجد بلال، مسجد ابوذر، مسجد مباهله، مسجد جمعه، مسجد الدرع، مسجد المستراح و فضيخ ببرد و تاريخچه و نكات آموزنده آنها را براي زائران علاقه مند بيان كند و زائران را آگاه سازد كه حتي المقدور نماز تحيّت بخوانند.

 

1ـ موضوعها و زيارت دوره

در هر يك از مراحل زيارت دوره، با پيش بيني، مي توان از مسائل مورد نياز زائران در موضوعات اخلاقي، سياسي، اعتقادي و تاريخي سخن گفت و به زائران بهره لازم را رساند.

 

2ـ اماكن در قرآن

درباره بسياري از اماكن مورد بازديد زائران، آياتي از قرآن

49

نازل شده است. اگر روحاني كاروان موارد آيات نازله را از روي قرآن براي زائران بخواند و توضيح دهد، دلپذيرتر خواهد بود; چنان كه امام علي(عليه السلام)فرموده است:«مَنِ اتَّخَذَ قَولَ الله حُجَّتَهُ هُدِيَ الي الّتي هِيَ أقوَم».(1)

 

3ـ زمان حضور در مساجد حاشيه مسجد النبي(صلي الله عليه وآله)

براي بازديد از مساجد حاشيه مسجد النبي(صلي الله عليه وآله) و خواندن نماز تحيّت، مي توان از فرصت بين نماز مغرب و عشا استفاده كرد كه مساجد باز باشند.

 

4ـ بهترين زمان براي زيارت دوره

انتخاب زمان بازديد در زيارت دوره تا حدودي بسيار در اختيار كاروان است. اگر كاروانهاي صبح، هنگام طلوع آفتاب حركت كنند و كاروانهاي بعد از ظهر، ابتدا از مسجد قبا آغاز كنند، در فصل گرما، با گرما روبه رو نخواند شد.

 

با احرام به سوي حرم

تأثير آموخته هاي زائران در جلسه هاي ايران و مدينه، هنگام احرام و ورود به حرم و اعمال نمودار مي گردد. بسياري از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. عيون الحكم و المواعظ، كلمه 7553.

50

زائران در طول عمر، تنها يك بار به حجّ مشرف مي شوند. از اين رو، مناسب است تلاش بايسته انجام گيرد تا زائر بهره اي كافي از احرام برگيرد.

با عرشيان در مطاف   

 

1ـ بازگشت به سوي خدا

بايد هنگم احرام به زائر تذكر داد كه احرام و رفتن به سوي حرم، نمادي از حشر و نشر قيامت و بازگشت به سوي خداست.

 

2ـ وحدت در تلبيه

شايسته است زائران كاملا از اهميّت تلبيه آگاه گردند و خود، با حال معنوي تلبيه گويند، ولي اگر تلبيه را در خاطر ندارند، مناسب آن است كه روحاني كاروان به صورت شمرده و كلمه كلمه تلبيه را بر زبان آورد و زائران به صورت هماهنگ پاسخ دهند.

 

3ـ معناي تلبيه

بيشتر زائران معناي تلبيه را نمي دانند و از اين رو، هنگام تكرار آن احساس معنوي پيدا نمي كنند. تجربه نشان داده است كه اگر در همه جلسه ها، تلبيه همراه با ترجمه اش براي

51

زائران بازگفته شود، مفيد و مؤثر است.

 

4ـ تلبيه در تعقيب نماز عشا

سزاوار است در صورت امكان، پس از نماز عشا، زائران به صورت جماعت، يك بار و هماهنگ تلبيه را بازگويند.

 

5ـ نظارت بر احرام و تلبيه

در مسجد شجره بايد بررسي شود كه آيا همه زائران تلبيه را گفته اند يا نه. به ويژه افرادي كه بايد تلبيه را بدانان تلقين كرد، بدين كار نيازمندترند.

 

با عرشيان در مطاف

مطاف محبوبترين نقطه اي است كه زائر در طول سفر حج يا عمره براي انجام دستور الهي در آن جا حضور مي يابد و نتيجه آموزشها و آموخته ها در اين نقطه پديدار مي شود و در همين جايگاه است كه زائران با حالت روحي خاصي رو به رو مي گردند و گاهي آموخته ها را فراموش مي كند. در واقع، هنر روحاني كاروان آن است كه با مقدماتي كه پيش مي بيند، زائر را با آرامش وارد مطاف كند.

 

52

 

1ـ پيش از ورود به مسجد الحرام

روحاني ابتدا از وضعيت شستشوي مسجد الحرام و امكان طواف اطلاع به دست مي آورد و زائران را در خارج از مسجد براي ورود به مسجد و مسائل مربوط به آن توجيه مي كند و تذكرات ـ از جمله محل گمشدگان و آرامش در اعمال ـ را يادآوري مي نمايد.

 

2ـ نخستين نگاه

زائران هنگام ورود به مسجد، ادعيه مربوطه و سلام به حضرت ابراهيم(عليه السلام)را بر زبان مي آورند و سپس سجده شكر به جاي آورده، حاجتهاي خود را از خداوند مي خواهند.

 

3ـ نگريستن به طواف كنندگان

براي آشنايي بيشتر زائران با چگونگي طواف، بايد از آنان بخواهيم كه چند دقيقه در ايوان مقابل ركن يماني و حجر الاسود باز ايستد و طواف ديگر زائران را بنگرند. بايد نيّت طواف را به صورت بسيار ساده به آنان بياموزيم تا در مطاف بدون توقف و يا مزاحمت براي ديگران طواف كنند.

 

53

 

4ـ وقت طواف

انتخاب وقت طواف در انجام آسان اين عمل واجب و تلاقي نيافتنش با هنگام نماز جماعت بسيار مؤثر است. در شبهاي كوتاه تابستان، انجام عمل پس از نماز صبح مناسبتر است. البته لازم است به برادران و خواهران براي رعايت شرايط و واجبات تذكراتي ارائه داد.

 

5ـ زائران جوان

در شبهاي كوتاه تابستان، كاروانهاي يكدست جوان، مي توانند هنگام ورود به هتل پيش از تحويل گرفتن اتاقها به مسجدالحرام مشرف شوند و اعمال را انجام دهند و براي وضو گرفتن از وضو خانه مسجدالحرام سود جويند.

 

6ـ خروج از مطاف

خروج يكباره كاروانها از مطاف مزاحمتي بسيار براي ديگر طواف كنندگان پديد مي آورد. از اين رو، مناسب است روحاني كاروان، زائران را از حدود مستجار و ركن يماني به تدريج به سوي راست هدايت كند تا هنگامي كه مقابل حجرالاسود مي رسند، به راحتي از مطاف خارج شوند.(توجه به فتاواي

54

مراجع نيز بايسته است).

زيارت دوره مكه   

 

7ـ اعمال روحاني كاروان

گاه رسيدگي به اعمال زائران، وقتي بسيار مي خواهد و دقتي بيشتر مي طلبد; مانند زائراني كه اهل مناطق محرومند. در چنين حالتي، شايسته است روحاني كاروان اعمال خود را همزمان با زائران انجام ندهد، بلكه بر اعمال آنان نظارت كند و اعمال خود را در وقتي ديگر انجام دهد.

 

8ـ دعاي اشواط

زائر در ادعيه اشواط، افزون بر ادعيه مأثور مي تواند در شوط او ذكر «استغفرالله» را بر زبان آورد و در شوط دوم «سبحان الله» و در شوط سوم«الحمدلله» و در شوط چهارم «لا اله الا الله» و در شوط پنجم «الله اكبر» (تسبيحات اربع) و در شوط ششم صلوات و در شوط هفتم براي خود و ملتمسين دعا حاجت بخواهد و دعا بخواند و از تكرار نام امامان(عليهم السلام) در مطاف خودداري كند; زيرا نام بردن از اين بزرگان پاك نهاد(عليهم السلام)پي آمدهايي زيانبار در پي دارد و موجب برانگيخته شدن خشم مخالفان مي گردد و چه بسا براي شيعه و بزرگان معصوم(عليهم السلام)توهين و بي احترامي به همراه آورد.

55

 

9ـ نيايش در سعي

در «سعي» مي توان از دعاي «جوشن» يا «مجير» سود جست. شايسته است روحاني كاروان، زائران را از معناي قسمتي كه تكرار مي شود، آگاه سازد.

 

زيارت دوره مكّه

براي زيارت دوره مكّه، بيشتر كاروانها، قبرستان ابوطالب، مني، مشعر، عرفات، جبل الثور و جبل النور را باز مي بينند يا زيارت مي كنند، ولي از بسياري اماكن مهم ديگر بازديد نمي كنند; اماكني مانند مسجد البيعه در مني مسجد جن، مسجد الرايه، مسجد حمزه سيدالشهداء، مولد النبي(صلي الله عليه وآله)، شهداي فخ و... سزاوار است روحاني كاروان در سخنراني خويش از اين اماكن نيز سخن گويد و همراه با علاقه مندان از آنها ديدن نمايد. بهتر است منطقه شهداي فخ را به صورت غير گروهي زيارت كنيم.

 

1ـ اماكن درون مسجدالحرام

براي اين كه اماكن درون مسجدالحرام را به زائران معرفي كنيم، بهتر است به طبقه فوقاني و يا به نزديكي همان آثار رويم

56

و بدين كار همّت گماريم.

 

2ـ قبرستان ابوطالب

بايسته است درباره شخصيت هاي مدفون در قبرستان ابوطالب، به ويژه «امّ المؤمنين» حضرت خديجه(عليهما السلام)و حضرت ابوطالب(عليه السلام) توضيحات شايسته به دست داده شود تا زائران با شناختي بهتر زيارت كنند.

زمان اين توضيحات، هنگام شب، پيش از زيارت است; زيرا اگر هوا گرم باشد، در روز مناسب نيست زائر را معطل كرد.

دستاوردهاي سفر   

 

3ـ شهيدان جمعه خونين

سزاوار است در قبرستان ابوطالب از شهيدان انقلاب اسلامي و جمعه خونين ياد شود و فاتحه اي به روح ارجمندشان هديه گردد.

 

4ـ عارفانه در عرفات

در عرفات مي بايد حداكثر چهار سطر از دعاي عرفه با انتخاب روحاني كاروان و نياز زائران شرح و توضيح داده شود. بايد از توسلات طولاني و دعاي توسل و زيارت عاشورا پرهيز كرد و از حركت امام حسين(عليه السلام) و اهداف بزرگ آن امام همام و

57

حسيني زيستن و حسيني رفتن به گونه اي مختصر و مفيد سخن گفت.

 

5ـ زيارت مشاعر

در حجّ تمتع، عموم زائران، شبانه به عرفات و مشعر مي رود و از آن جا خارج مي شوند. زائران، سرزمين مني را به دليل ازدحام جمعيت نمي توانند به گونه شايسته بازديد كنند. كاروانهايي كه پس از انجام اعمال در مكّه فرصتي كافي دارند، مناسب است زائران علاقه مند خويش را با هزينه خود آنان يك بار به ديدن اين اماكن ببرند; مانند آنچه در عمره انجام مي شود و در هر مورد توضيحات لازم را براي آنان بيان كنند.

 

دستاوردهاي سفر

سفر زيارتي خانه خدا، اگر به گونه اي شايسته انجام گيرد و پيام الهي اش در جان زائران بنشيند، مي تواند زائران را براي يك عمر بيمه كند و اين توفيقي است بزرگ كه خداوند به زائران خويش عطا مي كند.

 

1ـ درمان بيماريهاي روحي

روحاني كاروان، كه در حقيقت مربّي زائران است، در مدت

58

حضور در كاروان بايد بيماريهاي روحي زائران را بازشناسد و به درمانشان بپردازد و فرصتها را براي انجام اين وظيفه الهي غنيمت شمارد.

 

2ـ توجه به نيازهاي روز

جامعه امروز ايران اسلامي، جوان است و از اين رو، مناسب است روابط و وظايف متقابل والدين و فرزندان از نظرگاه اسلامي براي زائران به بيان آيد. بهره جستن از آنچه در جلد 15 كتاب وسائل در اين باره آمده است، بسيار كارساز و مشكل گشا خواهد بود.

 

3ـ سپاسگزاري از خداوند

سپاسگزاري در هر نعمتي بايد با نعمت سازگار و متناسب باشد. زائران بايد بر شكرگزاري خداوند، از آن روي كه آنان را به خانه خويش دعوت كرده است، بيفزايند و روحيه بندگي و نيايشگري و سپاسگزاري را در خويش توانمند سازند و در حفظ آن بكوشند.

 

4ـ واپسين ودعا

شايسته است روحاني كاروان هنگامي كه حاجيان، اعمال

59

حج را با موفقيت به پايان رسانيده اند و اينك مي خواهند به وطن خويش بازگردند، با يكايك آنان وداع كند و در فرودگاه جدّه و ايران با حاجيان و به ويژه با آقايان خداحافظي كند و براي زدودن كدورتها و بخشودن قصورها عذرخواهي نمايد.

 

5ـ پاسداري از دستاوردهاي سفر

زائران خانه خدا، پس از آن كه به سرزمينهاي خويش باز مي گردند، بايد بكوشند كه دستاوردهاي اين سفر ارزشمند الهي را از كف ندهند و همواره از رهاوردهاي شكوهمندش بهره مند مانند. چه خوب است، حاجيان، سالانه در روزي گرد يكديگر درآيند و به مناسبت سالگرد تشرف، از آن روزهاي عرفاني سخن گويند و يكديگر را به پاسداري از دستاوردهاي سفر الهي حج سفارش كنند.

 

60