بخش 1

پيامهاي ماندگار

پيش درآمدي بر شرح وظايف و مأموريت معينه­هاي كاروان حج

حوزه نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت

معاونت امور روحانيون

واحد خواهران

مقدمه

انسان موجودي است متفكر كه مهر« تبارك الله»ي بر جبين او نقش بسته و مظهر و مجلاي صفات معبود يگانه است.
او در مسير وارهيدن از نفس خويش و پيوستن به حقيقت ملكوت، ارتباط متعالي با مقدس ترين و متعالي ترين حقايق هستي را بر مي‌گزيند.
سفر معنوي و روحاني حج، بارزترين جلوه اين ارتباط است.
به ضيافت الهي راه يافتن، در فضاي مطهر مسجد النبي(ص) نفس كشيدن، نجواي نجيبانه زائران دلداده خانه خدا را شنيدن و در بارش آيات الهي تطهير شدن، آرزوي ديرينه همه انسانهاي سالك و عاشق است.

آنگاه كه اين سفر معنوي با اهداف و برنامه هاي مشخص و همراهي هدايت‌گران مخلص، صفاي باطن به خود 
گيرد، مصداق « ليلة القدر»ي است كه بهتر از هزاران شب است.

از راهنمايان و هدايت‌گران اين سفر الهي، يكي هم «معينه»‌هاي محترم كاروان‌ها هستند كه ياري‌گر بانوان زائر در انجام اعمال و مناسك حج مي باشند.

معينه‌هاي كاروان با آگاهي‌هاي فقهي و عقيدتي و نيروي مثبت عاطفي و معنوي، آرامش روحي را براي بانوان زائر به ارمغان مي‌آورند و اعمال و مناسك آنان را به عطر معارف و اسرار الهي معطر مي‌سازند.
نوشتار حاضر به وظايف اين گروه از مبلغان مي‌پردازد.

ضرورت و اهداف بحث

از هنگامي كه ضرورت حضور بانوان مبلغ با عنوان «معينه» در كاروان‌هاي حج احساس شد و نماينده محترم ولي فقيه در امور حج و زيارت در صدد ايجاد زمينه حضور آنان برآمد و برنامه‌ريزي گزينشي، آموزشي و اجرايي توسط معاونت امور روحانيون صورت گرفت، وجود اثري كه وظايف اين گروه را به گونه‌اي تخصصي و با توجه به نيازهاي زائران تبيين و تشريح كند، ضروري به نظر رسيد، تا افزون بر اطلاع رساني، موجب هماهنگي و وحدت رويه معينه‌ها به تناسب اهداف والاي اين سفر روحاني باشد.
بنابراين ضرورت، واحد خواهران معاونت امور روحانيونبا تلاشي پيگير و برگزاري جلسات تخصصي و كارشناسانه و كميسيون‌ها و كميته هاي علمي و اجرايي به اين مهم دست يافت.

اهداف نوشتار حاضر را مي توان در موارد زير ترسيم نمود:

الف) جهت بخشي به عملكرد معينه‌ها و وحدت رويه آن‌ها

ب) بهينه سازي فعاليت‌هاي تبليغي در حج و پيش از آن

ج) بهره‌مندي از تجربيات گرانسنگ خواهران مبلّغ كه پيش از اين در مراسم معنوي حج ابراهيمي(ع) حضور داشته‌ا‌ند و حاصل تجربيات ايشان به صورت مكتوب و عملياتي جهت روشمند شدن تبليغ در حج در اختيار واحد گزينش معينه‌هاي كاروان‌هاي حج قرار مي‌گيرد.
‌

در اثر حاضر، بانوان معين با وظايف خود در حين، پيش و پس از سفر حج آشنا مي شوند.
همچنين در مواردي، توصيه هاي برگرفته از تجربيات روحانيون و معينه‌هاي كارآزموده و موفق ارائه مي‌شود تا در صورت بروز مشكلات به شيوه هاي حل آنها آگاهي داشته باشند و نيرو و توان خود را براي امور مهم تر مانند تفهيم و كنترل اعمال و مناسك به كار گيرند.

افزون بر مطالعه اين نوشتار، پيشنهاد مي شود معينه ها با مطالعات عميق اعتقادي و اخلاقي و مرور مناسك، به دانسته هاي خود نظم و طراوت بخشيده و با مراقبت‌هاي ويژه در زمينه اخلاق و انس با عبادات و امور معنوي، خود را براي انجام وظايف مهم در اين سفر روحاني مهيا سازند.
بي شك در سايه اخلاق عملي، رعايت تقواي عملي، ممارست با معنويات و صفاي باطن، مي‌توان ميزان اثر‌گذاري بر ديگران را افزايش داد و زمينه قضاوت مثبت در مورد مبلغان دين را براي زائران فراهم ساخت.

در پايان جا دارد از تلاش‌ها و فعاليت‌هاي پيگير و هدفمند "واحد خواهران"معاونت امور روحانيون و كميته تدوين در تهيه و نگارش اولين اثر كاربردي ويژه بانوان معين تجليل به عمل آيد.
نيز از اهتمام و تلاش ارزشمند سركار خانم طيبي كه به تدوين و نگارش آزموده‌هاي شماره (1) بانوان انجاميد، تقدير مي‌شود.

فرصت را مغتنم شمرده و از همه معينه‌هاي تلاشگر كاروان‌هاي حج دعوت مي‌شود تا با طرح ديدگاه‌ها، نقطه نظرات و تجارب خود، در بالندگي و پويايي اين حركت نوپا مشاركت نمايند.

معاونت امور روحانيون

بعثه مقام معظم رهبري

        پاييز 1385

 

نقش‌ها و مأموريت‌هاي پيش از سفر حج

از آنجا كه سفر نوراني حج، عبادتي روشمند و متكي بر مناسك و معارف مشخص و معيني است، طراحي و برنامه‌ريزي متناسب با  اهداف و انگيزه‌هاي اين سفر، امري ضروري است.
از اين رو در بخش ابتدايي اين نوشتار به شرح وظايف خواهران معينه پيش از سفر حج مي‌پردازيم:

الف) انتخاب كاروان: در صورتي كه معينه‌ها از قبل با روحاني و مدير كاروان آشنايي داشته باشند بايد براي عضويت در كاروان با آنها مشورت و هماهنگي كنند؛ در غير اين صورت از طريق واحد خواهران بعثه مقام معظم رهبري به كاروان‌ها معرفي خواهند شد.
بديهي است در صورت اول، امكان همسويي و همدلي، بيشتر خواهد بود كه اين امر موجبات موفقيت بيشتر يك معينه را موجب خواهد شد.

ب ) شركت در جلسات آموزشي پيش از سفر حج: اين جلسات افزون بر آموزش، زمينه آشنايي مسئولان و زائران را فراهم مي سازد.
از اين رو شركت فعال در آن اهميّت زيادي داشته و الزامي است.
توضيح اينكه: خواهران معين بايد از جلسه اول حضور داشته باشند؛‌ خود را به زائران معرفي كنند و با هماهنگي مدير و روحاني كاروان در مكان ثابت و مشخصي مستقر شوند تا زائران براي يافتن و آشنا شدن با آنها دچار مشكل نشوند.

ج) توصيه‌هايي در مورد جلسات اختصاصي خواهران

در جلسات خواهران لازم است معينه ها به سه مورد توجه خاص داشته باشند؛ نوع مخاطب و سطح آگاهي آنها، متن انتخابي از نظر محتوايي و قابل ارائه به مخاطبان، مكان و موقعيت زماني جلسه.

توصيه هاي زير بر همين اساس ارائه مي شود تا معينه هاي محترم با آگاهي بيشتر به وظايف خويش عمل كنند:

مخاطب شناسي

- معينه‌ها بايد در همان جلسات اوليه با دقت نظر و ارتباط صميمانه و نيز با استفاده از پرونده اي كه هر يك از بانوان زائر دارند و معمولاً مدير كاروان و دستيار او مأمور تنظيم آن هستند، به شناسايي زائران بپردازد.
سطح سني، تحصيلي و موقعيت شغلي و حتي خانوادگي زائر (در صورتي كه اطلاعات در دسترس باشد) مي تواند در انتخاب موضوع و شيوه تبليغ از سوي معينه ها مؤثر باشد.
آخرين اطلاعات مربوط به كاروان و زائران در صفحه شخصي كليه روحانيون و معينه‌ها در پايگاه اطلاع رساني معاونت امور روحانيون موجود است.

- بديهي است كه كاروان‌هاي حج به صورت يك دست و كاملاً هماهنگ نيستند، اما با مطالعات قبل از سفر مي توان از اوضاع موجود در كاروان واقف شد و برنامه اي متناسب با اكثريت زائران طرح كرد و در صورت لزوم براي مخاطبان خاص، جلسات ويژه اختياري برگزار نمود.

- توجه به فرهنگ زائران مخاطب و دغدغه ها و مسائل مورد توجه آنها و به عبارتي، نياز سنجي معنوي و اخلاقي، از جمله مواردي است كه در تأثير و نفوذ كلام و عمل معينه مؤثر است.

- بايد توجه داشت مخاطبان در اين سفر معنوي و روحاني از هر قشر يا گروه و با هر گونه تفاوت هاي فردي، داراي مشتركاتي هستند كه معينه‌ها مي‌توانند با استفاده از همين مشتركات، آنها را به هم نزديك كرده و نوعي هماهنگي بين آنها ايجاد كنند تا در تبليغ مؤثر، موفق باشند.

متن سخنراني

- بهتر است معينه ها در ايران و در فرصتي مناسب (پس از مشورت با معينه‌هاي با تجربه يا مراجعه به ره‌آورد تشرف معينه‌هاي سفرهاي قبل كه در پايگاه اطلاع رساني امور روحانيون وجود دارد)، متن‌هايي را به طور خلاصه، مستند و متنوع آماده سازند تا در جلسات اضطراب نداشته باشند و اگر زائراني جوياي مدرك و سند مطلب ارائه شده بودند، به راحتي در دسترس او قرار دهند.

- برخي موضوعات به عنوان «موضوع مادر» در همه زمان ها و مكان ها قابل استفاده است.
بهتر است معينه ها تعدادي از اين موضوعات را انتخاب كرده و فيش برداري كنند؛ مباحثي مانند هدف آفرينش، جايگاه دين در زندگي بشر، نقش معنويت در زندگي، خداشناسي و رابطه انسان و خدا، امامت و ولايت و آثار اعتقاد به آن، مباحث زنان ( زن در اسلام) جبر و اختيار، نقش دعا در زندگي و... از جمله اين موضوعات است.

- معينه‌ها در متن سخنراني بايد از اصل ترغيب و اقناع غافل نباشند؛ به اين معنا كه شروع بحث بايد حالت ايجاد رغبت در مخاطب نسبت به ادامه بحث داشته باشد.
اين عمل مي تواند با طرح سؤالي جذّاب و متناسب با حال مخاطب انجام گيرد؛ سؤالاتي مانند "دين از انسان چه مي خواهد؟ آيا چيزي از او مي گيرد و يا چيزي به او مي دهد؟".
طرح چنين پرسشي مخاطب را ترغيب مي كند؛ حتي اگر ابتدا پاسخ هاي مخاطبان دريافت شود و بعد با آيه شريفه « يا ايها الذين آمنوا استجيبوا لله و للرسول اذا دعاكم لما يحييكم» و با برجسته نمايي در « لما يحييكم» ثابت شود كه دين به انسان حيات مي‌دهد، سپس انواع حيات( مادي و معنوي) مطرح شود و در حيات معنوي بحث احكامي مثل وجوب حج، چرايي آن و... تبيين گردد، در اين صورت، رغبت مخاطب نسبت به بحث بيشتر خواهد شد.

- اقناع به معناي استفاده از مطالبي است كه فرد مخاطب را قانع كند؛ سست و بدون سند و يا مبهم نباشد.
گاهي استفاده از مطالب مربوط به كشف و شهود اولياي خدا براي مخاطبان قابل اثبات نيست و حتي در مواردي با اصول كلي ناسازگار است.
اگر بيان فلسفه برخي اعمال، مستند به كلام معصوم(ع) نباشد و متناسب با ذوق شخصي مطرح شود، گاهي تنها به يك بعد پرداخته و ابعاد ديگر مطرح نمي‌شود و در اين صورت، مخاطب اقناع نشده و ممكن است در جلسه هاي آتي حاضر نشود.

- تنوع و نوع آوري در متن سخنراني نيز تأثير بسزايي در تفهيم مطلب دارد.
استفاده از شعر، حكايت‌هاي كوتاه و پندآموز كه در زمان بسيار كوتاهي پيامي سريع و تأثير گذار به مخاطب مي‌رساند، مؤثر است تمثيل ها، ضرب المثل ها و گاه برخي نكات ظريف و لطيف در مورد كلمات، مانند كلمه خدا كه تركيب از «خود» و «آ» است و به معناي كسي كه خود آمده و خالقي نداشته است( ازلي بودن) و يا «مدينه» كه از مدنيت و تمدن گرفته شده و به معناي ورود تمدن به شهر يثرب با هجرت پيامبر(ص) به آن شهر است نيز در جذب و رغبت مخاطب، حائز اهميت است.

موقعيت مكاني و زماني جلسات

- بايد توجه ويژه‌اي به تأثير مكان و زمان در نفوذ كلام صورت گيرد.
سخنران بايد بداند كه بعضي لحظات، مثل شب جمعه، اعياد و مراسمات مذهبي و پاره اي از مكان‌ها مانند شهر مقدس مكه و مدينه يا كنار كوه احد و يا مسجد شجره و... در گزينش موضوعات و نفوذ آن مطالب در جان شنونده، تأثيرگذار است.
اگر بحث هاي معنوي، اخلاقي، احكام، تاريخي و... در جايگاه اصلي خود مطرح شوند، مؤثر تر خواهند بود؛ براي مثال در مسجد شجره به هنگام احرام و قبل از نيت احرام و ذكر تلبيه، بحث فقر انسان و غناي وجود مقدس حق، فناي في الله، صفات عاليه خداوند و مباحث توحيدي و معنوي، بسيار دلنشين است.
همچنين در مدينه، مبحث راهنما شناسي، جايگاه نبوت و اخلاق محمدي(ص) و ... بسيار پسنديده و تأثيرگذار خواهد بود.

- با توجه به موقعيت مكاني و زماني، مي‌توان در زمانبندي جلسات متعادل تر برنامه ريزي كرد؛ به عنوان نمونه، نبايد وقت كوتاه حضور زنان در مسجد النبي(ص) را براي برپايي جلساتي كه مي‌شود در غير اين اوقات برگزار كرد، گرفت.

* نمونه يك حكايت كوتاه و پندآموز

     مردي تخم عقابي را يافت و آن را بين ديگر تخم‌مرغ‌ها، زير مرغ خانگي‌اش گذاشت.
جوجه عقاب سر از تخم در آورد و مانند جوجه‌هاي مرغ، روي زمين راه رفت، كرم هاي باغچه را به عنوان غذا خورد و تا ميانه كوچه مي رفت و بر مي‌گشت و به اين صورت زندگي مي‌كرد تا پير شد.

روزي پرنده اي را ديد كه چرخي در آسمان زد و با شهامت و شجاعت عبور كرد.
به خروسي كه در كنار او بود، گفت: اين چيست؟ گفت: عقاب است.
گفت: چه مي شد اگر من هم عقاب خلق مي شدم و مي توانستم در دل آسمان پرواز كنم و اينگونه زمين‌گير نمي‌شدم!

اين عقاب مثل يك مرغ زندگي كرد، مثل يك مرغ خورد، مثل يك مرغ پير شد.
زيرا فكر مي كرد كه يك مرغ است.

پيام: اگر توانايي ها، استعداد ها و اهداف خلقت را بشناسيم، هرگز در زندگي، خود را به حداقل­ها و كمترين­ها عادت نمي‌دهيم و اوج مي‌گيريم و به آسمان نامتناهي پر خواهيم كشيد.

نكاتي در مورد جلسات پيش از سفر

وظايف خاص معينه ها در جلسه هاي پيش از سفر عبارتند از: معرفي خود و بيان نقش و مسؤوليت معينه در كاروان تا بانوان زائر انتظارات ديگري از او نداشته باشند.

- بيان احكام ويژه بانوان در حج كه با هماهنگي مسئولان(مدير و روحاني) در زماني مشخص و به طور اختصاصي براي بانوان بيان مي‌شود.
پيشنهاد مي‌شود كه اين كار به سه صورت سخنراني، پرسش و پاسخ جمعي و پس از آن، مشاوره خصوصي صورت گيرد.

- بيان احكام عمومي مورد نياز در سفر، مانند احكام وضو، غسل، تيمّم و خمس.
اين احكام اگر چه توسط روحاني محترم كاروان مطرح مي شود، اما معينه ها بايد آن را به طور كامل و با تمام جزئيات و حتي به صورت عملي و با برجسته نمايي تفاوت‌هاي زنان و مردان در احكام مورد نظر مطرح نمايند و پاسخ گوي زائران باشند.

- بيان احكام ويژه حج در ارتباط با بانوان زائر، مانند كيفيت برداشتن مقنعه از سر به هنگام وضو در حال احرام، نوع پوشش زنان در حال احرام (نازك نبودن لباس احرام و ...) و مسائلي از اين قبيل.

- تصحيح قرائت بانوان زائر كه اهميّت ويژه اي دارد.
اگر چه جهت تصحيح قرائت و كنترل اعمال، از سوي بعثه مقام معظم رهبري دفترچه‌اي در اختيار روحاني كاروان قرار خواهد گرفت، اما معينه‌ها بايد از جلسات آغازين به تصحيح قرائت زنان زائر پرداخته و به طور موقت دفترچه اي تهيه نموده و نماز و قرائت زائران را كنترل كنند.

توصيه هايي در مورد تصحيح قرائت

تصحيح قرائت و اذكار نماز، از جمله وظايف معينه ها در ارتباط با زائران است كه اهميت خاصي دارد.
زيرا برخي اغلاط در قرائت نماز و اذكار، صحت عمل حج را خدشه دار مي كند و از طرفي در طول سفر و قبل از آن، جزء دغدغه هاي زائران به شمار مي رود.
در اين مورد توصيه هايي ارائه مي شود:

- معينه‌ها هنگام تصحيح قرائت، لازم نيست به محض برخورد با اشكال زائر، وي را متوقف كنند؛ بلكه پس از اتمام قرائت حمد و سوره، ذكر ركوع و سجود، تشهد و سلام، غلط هاي وي را يادداشت كرده و سپس يكي يكي اين غلط ها را مرور كنند تا بدون شتاب و با طمأنينه و آرامش، اشكالات رفع شود.

- در صورتي كه بانوي زائر اشكالات اساسي داشت، معينه بايد او را به افراد با سواد منزل و يا امام جماعت محله راهنمايي كند يا او را با نوارهاي قرائت نماز آشنا سازد و در جلسه بعد، در مورد اشكال مورد نظر كنترل بيشتري لحاظ كند.

- معينه آگاه از افراد با سواد و حوزوي كاروان جهت تصحيح قرائت ساير افراد استفاده كند تا حجم زياد كار از كيفيت آن نكاهد و وقت بيشتري به هر زائر اختصاص داده شود.

- معينه كار آزموده در برخورد با افرادي كه به علت كهولت سن و يا مشكلات زندگي و عدم تمركز قادر به تصحيح اغلاط نيستند، شكيبا بوده و بزرگ منشانه رفتار مي‌كند و براي هر يك از زائران از راه ها و شيوه‌هاي مختلف بهره مي‌برد.
داشتن سعه صدر و صبوري در اين مرحله بسيار ضرورت دارد.

- از آنجا كه حتي سخن گفتن در جمع براي برخي زائران سخت است و نمي‌توانند در حضور ديگران حمد و سوره بخوانند، معينه بايد قرائت آنها را به طور خصوصي كنترل كند و از ايجاد اضطراب و نااميدي در زائران بپرهيزد.

- نسبت به افرادي كه تمايل به خواندن نماز نزد معينه را ندارند، نبايد اصرار و پا فشاري كرد و فقط اعلام آمادگي جهت تصحيح قرائت، كافي است.

- در صورتي كه غلط هاي قرائت زائر قابل تصحيح نبود، معينه با هماهنگي روحاني كاروان در جهت رفع مشكل نماز طواف، چاره انديشي كند.

- در تصحيح قرائت به نكات تجويدي در اندازه‌اي كه اساتيد تجويد اصرار مي‌كنند، نبايد تكيه كرد.
زيرا موجب ايجاد غلط‌هاي بيشتر در قرائت مي‌شود.

- كليدهاي اصلي تصحيح قرائت، تفاوت اداي حروف س- ص، ء - ع، ح- ه و ز- ض است كه بايد بدون سخت گيري و بسيار ساده براي زائران بيان شود.

- بهتر است معينه ها هنگام تصحيح قرائت به معاني هم اشاره‌اي كوتاه داشته باشند؛ مثلاً معناي «صمد» را در « الله الصّمد» هنگام تصحيح بگويند و منظور از « ضالّين» را در « و لاالضّالين» بيان كنند.

- معينه‌ها بايد از فرصت هاي پيش آمده در خلال جلسات براي اين عمل (تصحيح قرائت) حداكثر استفاده را ببرند و در دفترچه خود، مشخصات زائر( نام، سن، مرجع تقليد قبلي و فعلي و ...) را يادداشت كرده و در دفعات بعد به رفع اشكالات بپردازند.
از آنجا كه خواندن حمد و سوره در جمع حاضرين براي برخي افراد سخت است، بايد در خلوت و به صورت خصوصي آنان را امتحان كنند.

- شناسايي بانوان توانمند و با انگيزه و برقراري ارتباط صميمي با آنها و دعوت به جلسات جهت استفاده از توانايي هاي اين افراد.
يك معينه آگاه مي‌تواند با معرفي كتاب به زائران مستعد در موضوعات علمي، فرهنگي و هنري، زمينه همكاري بهتر آنان را فراهم سازد.

* لازم به ذكر است كه گاهي حضور اين گونه افراد مانع فعاليت معينه‌ها شده يا اوقات كمرنگ شدن نقش معينه‌ها و در حاشيه قرار گرفتن آنها مي‌گردد.
بديهي است كه رفتار متعادل و به دور از افراط و تفريط معينه‌هاي محترم و استفاده از موقعيت هاي مناسب و انجام وظايف به طور شايسته، از اين آسيب جلوگيري خواهد كرد.

- شناسايي سالخوردگان و افرادي كه مشكلات خاص دارند و نيازمند توجه ويژه و برنامه‌ريزي معينه‌ها بالاخص در هنگام انجام اعمال و مناسك هستند.

- شناسايي افراد آسيب پذير، معترض و منتقد و ايجاد ارتباط دوستانه و عاطفي با آنان و شنيدن نظرات و پيشنهادهاي آنها و برنامه ريزي جهت حل پاره اي از مشكلات.

- شناسايي مراجع تقليد بانوان زائر و آگاهي از فتاواي فقهي اختلافي جهت هدايت و راهنمايي بانوان.
در صورتي كه برخي از بانوان زائر، مرجع مشخصي نداشته باشند، آنان را به لزوم تقليد از فقيه اعلم و كيفيت انتخاب مرجع راهنمايي كنند.
همچنين در مواردي نيز بايد پاسخگوي پرسش هاي زائران در مورد فلسفه تقليد و جايگاه آن باشند.

- آشنايي و ارتباط نزديك با بانوي دستيار(همسر مدير كاروان) و سعي در ايجاد تفاهم جهت تعاملات لازم در سفر.
بديهي است كه اولين ارتباط معينه با دستيار و نوع ارتباط با وي، تأثير مستقيمي بر قضاوت دستيار و نحوه تعامل او دارد.
از اين رو حفظ شئون اسلامي و توجه به اخلاق و اصول روان شناسي ارتباط، در ملاقات اول، بسيار حائز اهميّت خواهد بود.

- احترام به تصميمات مدير و روحاني و سعي در حفظ هماهنگي در جلسات و حضور فعّال در بخش خواهران و انجام حداقل چند جلسه سخنراني اختصاصي براي بانوان.

- برنامه ريزي صحيح و هوشمندانه جهت تذكر به جايگاه و شأن زائر خانه خدا و جذب زائراني كه نسبت به مسائل اعتقادي بي تفاوت يا بي توجه بوده و بدون دين ستيزي و  بر اساس تربيت و عادت غلط، بي مبالات هستند.

- آماده سازي روحي بانوان زائر ( با توجه به تعلقات و دلبستگي هاي خانوادگي) براي تحمل سختي ها و جدايي از خانواده و آرامش بخشيدن به آنها با بهره‌گيري از ابزارهاي معنوي و عاطفي و زدودن اضطراب از وجود آنان.

- تسهيل و فراهم سازي زمينه‌هاي لازم براي استفاده بيش‌تر بانوان زائر از فضاي معنوي مكه و مدينه، براي مثال در مورد ممنوعيت حضور بانوان حائض در مسجد النبي، مي‌توان ضمن هماهنگي‌هاي لازم با روحاني و مدير كاروان، جايي خاص را در نزديك‌ترين مكان ممكن براي بانوان معذور در نظر گرفت تا از برنامه‌هاي معنوي و ارتباط و نيايش محروم نمانند.

- دخالت نكردن در اموري كه مربوط به روحاني كاروان است و ارجاع زائران در اينگونه مسائل به روحاني محترم؛ براي مثال، مسائل خمس و كيفيت پرداخت آن و چگونگي انجام مناسك به طور عام و... از امور مربوط به روحاني است.

* لازم به ذكر است كه دخالت و ورود به حيطه وظايف دستيار، مانند تنظيم برنامه اتاق ها و امكانات رفاهي و ... خارج از محدوده وظايف معينه‌ها است.

ايجاد زمينه‌هاي ارتباط مستمر با بانوان زائر: چنين ارتباطي با ارائه شماره تلفن (به ويژه تلفن همراه) يا آدرس الكترونيكي براي بانوان زائري كه از فنّاوري روز بهره مي‌برند يا حضور زود هنگام در مكان جلسه آموزشي (نيم ساعت قبل از شروع يا نيم ساعت بعد از اتمام جلسه) فراهم مي شود.

تذكر به بانوان زائر در مورد دوري از خرافات و اعمالي كه موجب وهن شيعه مي شود، مانند دخيل بستن،قفل زدن به نرده ها، انداختن عريضه در حرم يا بقيع.
همچنين استفاده از مهر و دستمال كاغذي يا كاغذ و... جهت سجده در اماكن زيارتي مكه و مدينه بايد اجتناب شود.

كسب آگاهي هاي لازم و تنظيم و طبقه بندي مطالب مورد استفاده در طول سفر كه موجب انسجام بخشيدن به يافته ها و اطلاعات معينه ها مي شود.
اطلاعات لازم براي اين سفر معنوي را مي توان به اختصار در موارد زير ذكر نمود:

- آگاهي هاي فقهي در مورد احكام مبتلا به، به صورت عام (تقليد، طهارت، نماز، خمس و...) و فقه زنان به طور خاص و فقه زنان در حج به طور اخصّ و دسته بندي مطالب و دقت در مورد اختلاف فتاوا، به ويژه درباره حيض و استحاضه.

- آگاهي از مناسك و احكام ويژه آن و معارف و اسرار حج و فلسفه اعمال.

- آشنايي با مذاهب اسلامي و اختلاف عقايد اهل سنّت و شيعه.

- اطلاعات مستند و مستدل در مورد اسلام و زندگاني پيامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) و جايگاه ولايت در زندگي بشر و در مجموع، اطلاعات ديني از عقايد، اخلاق، عرفان و... .

- آشنايي با ادعيه، به ويژه دعاهاي مأثوره در مورد ايام ذي الحجة و سرزمين مقدس مكه و مدينه.

- آگاهي هاي جغرافيايي و تاريخي مكه و مدينه و به ويژه اماكن حساس و مهم در تاريخ اسلام و ... كه در صورت مطرح شدن در جلسات، به عنوان سوغاتي معنوي زائران خواهد بود.

- آگاهي از زندگاني زنان نقش آفرين در تاريخ (همچون هاجر، آسيه، مريم) و زنان تأثير گذار در تاريخ اسلام (همچون حضرت خديجه (س)، حضرت فاطمه (س)، فاطمه بنت اسد، ام البنين و ...) و شاخصه هاي وجودي آنان.

- آگاهي از محدوده حرم و اختلاف فتاوا در مورد مسجد النبي(ص) و مسجد الحرام جهت تبيين شكسته شدن نماز و ورود حائض به قسمت‌هاي مجاز.

معينه هاي كاروان‌هايي كه «مدينه بعد» هستند، در جلسات پيش از سفر، بايد كليه جزئيات احرام و عمره تمتع را بيان كنند؛ به ويژه در مورد كساني كه به عللي هنگام ورود به ميقات و يا كمي قبل از آن، عذر شرعي پيدا مي كنند.
زيرا اين گروه‌ها بلافاصله هنگام ورود به عربستان، محرم شده و وارد مكه مي‌شوند و به همين دليل، فرصتي جهت بيان احكام و مسائل در سفر ندارند.

- راهنمايي هاي ويژه به بانوان زائر و ارجاع به متخصص در اموري كه مربوط به معينه نمي‌شود و تخصصي است؛ مثل ارجاع بانوان زائر به پزشك زنان و مشاوره تخصصي در مورد وضعيت عادت ماهانه و تنظيم آن.
معينه‌ها نبايد در اين موارد خاص دخالت كنند.
زيرا ويژگي هاي هورموني افراد متفاوت است و نياز به معاينات تخصصي دارند.
از اين رو معينه‌ها در كيفيت استفاده از دارو براي هيچ كس اظهار نظر نكرده و حتي از تجربيات گذشته خويش استفاده نكنند.
زيرا اين داروها ممكن است در سفر به دلايل مختلف تأثيرات منفي داشته باشند و حتي منجر به بروز مشكلات جسمي در بانوان زائر شوند.

- تذكر به بانواني كه هنوز احتمال عادت ماهانه دارند جهت گرفتن اجازه نذر از همسرانشان در زماني كه همراه آنها نيستند تا در صورت بروز مشكل با نذر قبل از ميقات، مشكل حضور در ميقات و احرام آنها حل شود.

- تذكر ويژه به زنان باردار جهت پرهيز از سفر و به تأخير انداختن اين فريضه الهي و آگاه ساختن آنان از خطرهاي احتمالي و محاسن تأخير در سفر.

- ياد دادن اذكار و اوراد ويژه به بانوان زائر، مانند اذكار ايام هفته، دعاهاي بعد از هر نماز و اذكار اختصاصي ماه‌هاي قبل از سفر و توصيه به اينكه پيش از سفر معنوي حج، خود را به ارتباط معنوي و متعالي عادت دهند تا زمينه بهره گيري معنوي در سفر فراهم شود.

- معينه ها بايد ارتباط خود را در دو محور به طور گسترده و مداوم قبل از سفر و در طول سفر حفظ كنند: ارتباط با بعثه مقام معظم رهبري جهت يافتن جديد ترين اطلاعات مربوط به معينه ها و ارتباط با روحاني كاروان جهت هماهنگي و تقسيم كار در حيطه مسائل شرعي و فقهي زائران و استفاده از تجربيات وي.

- توصيه به نوشتن خاطرات سفر: معينه ها پيش از سفر به بانوان زائر تحصيل‌كرده و يا حتي زائراني كه در حد خواندن و نوشتن سواد دارند، توصيه كنند كه خاطرات خود را بنويسند و اگر پيش از حركت، اين عمل را آغاز كنند، بهتر است.
همچنين از آنها بخواهند تجربيات خود را در سفر، پيشنهادها و انتقادات از كاروان و مجموعه كاركنان، به ويژه نظر خود را درباره معينه بنويسند.
بهتر است تأكيد كنند اين نوشته ها بدون نام نويسنده باشد.

نكته:

- معينه‌ها سعي كنند در جلسات پيش از سفر براي امور اخلاقي و عبادي بانوان زائر، برنامه ها و پيشنهادهايي ارائه دهند تا از نظر روحي و معنوي مهياي حج شوند؛ طلب حلاليت از ديگران، جبران كاستي ها، انجام كارهاي نيمه تمام، آغاز برنامه هاي عبادي همچون خواندن نماز شب، تلاوت قرآن، تفكر در مورد اعمال پيشين و استغفار، آشنايي اجمالي با ادعيه ويژه سفر حج مانند دعاي عرفه و مضامين آن ( با خواندن ترجمه دعا) دعاهاي جوشن كبير، مشلول و مستشير و نمازهاي مستحبي  مأثوره همچون نماز حضرت جعفر طيار، نماز امام زمان(عج) و نمازهاي ساير ائمه(ع) از اين موارد به شمار مي‌رود.

وظايف شخصي معينه ها در پيش از سفر

- قبل از حضور در جلسات و آشنايي با زائران،آگاهي هاي لازم جهت احكام، مناسك و معارف را كسب كنند و با مطالعه كافي در جلسات شركت كنند تا هم اطلاع رساني صحيح داشته باشند و هم از اضطراب خود بكاهند.

- معينه‌ها در هر استان بايد از تجربيات معينه هاي ساير استان‌ها و كاروان‌ها استفاده كنند؛ براي شناسايي اين افراد مي‌توانند از امور روحانيون همان استان با واحد خواهران معاونت ياري جويند.

- در امور مربوط به زائران از مشورت با روحاني كاروان غافل نباشند؛ به ويژه در مورد زائران اهل سنت و افرادي كه مشكلات ويژه يا منحصر به فرد دارند.

- اگر معينه ها به دلائل مختلف دچار مشكلاتي هستند و احتمال مي‌رود هنگام انجام وظايف در سفر نتوانند حضور فعّال و مؤثر داشته باشند، لازم است يك سال از سفر انصراف داده و پس از رفع مشكل، با اطمينان در سفر هاي بعدي حضور يابند.

- حفظ شئونات اسلامي، اهتمام به واجبات و مستحبات و رعايت اخلاق پسنديده اسلامي در مواجهه با زائران، مسئولان و مجموعه خادمين حجاج، با توجه به موقعيت ويژه معينه‌ها كه به عنوان الگوي عملي محسوب مي‌شوند، لازم و واجب است.

- ايجاد رابطه صميمي و عاطفي با بانوان زائران و فراهم نمودن زمينه اي جهت مراجعه آنان به معينه حتي براي رفع مشكلات و مسائل شخصي.

* لازم به ذكر است كه حفظ تعادل و دوري از افراط و تفريط در اينگونه ارتباطات، ضروري و لازم است.
حفظ جايگاه و شأنيت معينه به عنوان راهنما و معلم و تواضع نسبت به زائران، قابل جمع هستند و با اندك دقتي مي‌توان هم رابطه‌اي صميمانه داشت و هم حافظ شأن و جايگاه خود بود.

- توجه به امور شخصي مانند نظافت لباس و استفاده از لباس‌هاي متعارف كه نه همسو با مُد روز باشد و نوعي جوّ زدگي يا انفعال در برابر مدهاي روز را نمايش دهد و نه فاصله زيادي با زمان حال داشته باشد و نوعي تحجّر و توقف در زمان گذشته را القا كند.

- قيافه ظاهري افراد در تعريفي كه ديگران براي شخصيت آنها مي كنند بسيار مؤثر است.
لاابالي‌گري و بي نظمي در نوع پوشش و استفاده از لباس، بي ثباتي در انتخاب رنگ لباس و بي توجهي به كيفيت لباس و ديگر لوازم شخصي، قضاوت منفي يا مثبت كساني را كه براي اولين بار با افراد برخورد مي كنند، جهت مي‌دهد.
بايد پذيرفت كه بسياري از مردم، اولين امتياز را به جاذبه ظاهري، رفتاري و گفتاري مي دهند و سپس به علم و دانش و فهم افراد توجه مي‌كنند.

- معينه‌ها بايد سفر حج و تكاليف خود را به ديده شوق بنگرند؛ البته نه به عنوان شغل، كه اگر عشق و اشتياق، پشتوانه اين سفر نباشد، خسراني بزرگ خواهد بود.

وظايف معينه‌ها در سفر حج

وظايف معينه ها در سفر حج

   وظايف معينه هاي محترم كاروان ها در سفر حج را مي‌توان به دو بخش تقسيم كرد كه در برخي موارد با توجه به نوع عزيمت كاروان به مكه و به اصطلاح «مدينه قبل» و «مدينه بعد» بودن،تفاوت هايي در شكل وظايف ديده مي شود.
با توجه به اختلاف مذكور كه در پايان اين بخش مي آيد، به شرح وظايف معينه‌ها در سفر حج مي‌پردازيم:

‰وظايف معينه ها پيش از اعمال

- در اولين فرصت مناسب پس ار ورود به مكه يا مدينه، خود را به واحد خواهران بعثه معرفي كرده و از برنامه هاي واحد خواهران آگاهي يابند.

- در مدينه يا پيش از اعمال حج در مكه، كاروان‌ها جلساتي دارند كه ادامه جلسات ايران خواهد بود و به مطالب خاص مربوط به اعمال حج خواهند پرداخت.
معينه ها نيز بايد در اين جلسه‌ها حضور فعال داشته باشند و با هماهنگي مدير و روحاني محترم كاروان، زماني را براي سخنراني در اختيار بگيرند.
همچنين با مشخص شدن شماره اتاق خود و يا اتاقي كه اختصاص به پاسخگويي مسائل فقهي دارد، پاسخگوي بانوان زائر باشند.
بهتر است هفته اي دو يا سه جلسه ويژه خواهران تنظيم شود كه البته همكاري همسر مدير را جهت فراهم ساختن مقدمات و امكانات مي طلبد.

ويژگي هاي جلسات مكه و مدينه

- در ساعات مشخص و با مشورت روحاني كاروان برگزار شود.

- جلسات بايد محدود، مفيد و پر بار باشد و از بيان مطالب غير ضروري و يا غير مفيد پرهيز شود.

- مراسم ادعيه، قرائت قرآن و مباحث اخلاقي ويژه خواهران برگزار شود.

- جهت گفتن مسائل شرعي و مناسك با روحاني همفكري نموده و تقسيم كار صورت گيرد تا از تكرار ملال آور مطالب پرهيز شود.

- در انتخاب زمان برگزاري جلسات، ضمن مشورت با روحاني، بهترين زمان گزينش شود؛ به ويژه در مدينه كه ساعات خاصي جهت زيارت بانوان اختصاص داده شده، سعي شود در آن ساعات، جلسه برگزار نشود.
معينه ها كه متولي امور خاص بانوان زائر هستند بايد بر اين مسئله تأكيد داشته باشند.

- معينه ها بايد با تهيه نشريه هاي بعثه در جريان برنامه هاي تنظيم شده از طرف بعثه مقام معظم رهبري قرار گيرند.

- معينه ها هميشه بايد در دسترس باشند و در صورت خروج از هتل و عزيمت به حرم مطهر، با هماهنگي قبلي و همراه با عده اي از زائران خارج شوند.

- معمولاً از طرف واحد خواهران بعثه مقام معظم رهبري در برخي هتل ها جلسات سخنراني برگزار مي شود.
لازم است معينه هاي حاضر در هتل ها براي جمع كردن بانوان زائر و برگزاري اين جلسات، كمال همكاري را داشته باشند.

- جهت كنترل رفتار زائران ايراني در هر كاروان، گروه ارشاد فعال مي شود كه تقويت فعاليت اين گروه ها بستگي به نحوه عملكرد و برنامه ريزي روحاني و معينه دارد.
بهتر است معينه‌ها در زمينه تشكيل و راهنمايي گروه ارشاد و نحوه عملكرد آنان همّت گمارند.

- در ساعاتي كه اكثر زائران در هتل حضور دارند، معينه ها نيز بايد سعي كنند در هتل باشند؛ مانند ساعات بعد از هر نماز، زمان صرف غذا، قبل از رفتن به عرفات و قبل از احرام كه معمولاً نياز بيشتري به معينه ها احساس مي شود.
هنگام خروج از مكه و مدينه نيز از جمله زمان هايي است كه حضور معينه ها در بين زائران ضروري است.

- معينه‌ها در زيارت دوره و بازديدها و برنامه هايي كه از سوي مدير يا روحاني تدارك ديده مي شود حتماً حضور مؤثر داشته باشند و مطالب را با دقت به ذهن بسپارند تا در صورت نياز زائر، موارد را براي او توضيح دهند.

- معينه‌ها بايد در اعياد و مراسم و مناسبت‌هاي ويژه، در اجراي برنامه‌ها نقش فعال داشته باشند و از زائران انگيزه مند و توانا جهت اجراي بهتر برنامه ها بهره گيرند.

- توجه و دقت معينه ها در امور عبادي و استفاده از فرصت‌ها مانند نماز اول وقت و تلاوت قرآن در هر فرصتي كه به دست آمد و نيز دائم الذكر بودن و استفاده از تسبيح در راه حرم و اتوبوس براي شمارش اذكار كه نوعي تهييج و تحريك براي ديگران خواهد بود، يكي از بهترين شيوه هاي تبليغ است كه به «تبليغ عملي» مشهور است.
چه نيكوست كه معينه ها به اين نحوه تبليغي توجه داشته باشند و با انواع اذكار و ختم هاي مستند و مأثوره آشنا باشند و در ضمن از موارد غير معتبر پرهيز كنند.

- همراه داشتن كتاب‌هايي غير از كتاب مناسك و مطالعه آنها كه توصيه عملي به مطالعه است و موجب جذب زائران با سواد به سوي معينه ها مي شود، امري ضروري است.

* لازم به ذكر است پاسخگويي به مسائل شرعي زائران و آگاهي بخشي نسبت به اعمال حج در اولويت قرار دارد و مطالعه آثار غير حج (و البته  مرتبط با نيازهاي فرهنگي- ديني) در مرحله بعد قرار مي گيرد.

‰وظايف معينه ها در مدينه

- معينه‌ها در اولين زيارت در مسجد النبي(ص)، پس از هماهنگي با روحاني كاروان، خواهران را جمع كرده و به همراه يكي از خدمه كاروان به حرم مشرف شوند.
در صورتي كه پياده حركت مي‌كنند، با نشان دادن علامت‌هايي كه در مسير قرار دارد، زائران را نسبت به نشاني هتل آشنا كنند.

- از آنجا كه حضور در حرم شريف نبوي(ص) با مجموعه كاروان (تقريبا) غير ممكن است، معينه هاي محترم بايد سعي كنند افراد جوان، توانا و انگيزه‌مند را جهت كمك به زائران شناسايي كرده و پس از گروه بندي آنها، هر يك از افراد توانمند را مسئول يك گروه قرار دهند تا مشكلي مانند گم شدن زائران و اتلاف وقت آنها پيش نيايد.

- جهت رفع خستگي خواهران، مسير داخل مسجد را مي توان از قسمت‌هاي جديد التأسيس و فضاي دروني مسجد به سوي قبر مطهر انتخاب كرد.

- بدون شتابزدگي و در مكاني خلوت، پس از باز شدن درب مسجد براي خواهران، ايستاده و توضيحات لازم در مورد اماكن دروني مسجد داده شود و از هجوم به سمت ستون توبه و نماز خواندن در پشت آن خودداري شود.

- از آنجا كه مرشدات( زنان راهنماي حرم) در مسجد حضور دارند،توضيح با صداي بلند ممنوع است.
از اين رو توضيحات لازم قبلاً در جلسات داده شود و در حرم، فقط به مكان آن اشاره شود.
معينه‌ها بايد تلاش كنند با مرشدات درگير نشوند.

 

توجيه زائران در مدينه نسبت به موارد زير ضروري است:

- داشتن رفتار متين و موقر در حرم و پرهيز كردن از ازدحام و سر و صداي زياد هنگام وارد يا خارج شدن از درهاي ورودي

- مراعات ادب زيارت، مانند ورود به حرم با اذن دخول، پرهيز از سخنان بي‌جا در حرم و خودداري از بردن وسايل در حرم

- حضور در حرم و خارج نشدن از حرم به هنگام نماز جماعت

- استفاده از فرصت‌هاي حضور در حرم براي نماز قضا، تلاوت قرآن، نمازهاي مستحبي مأثوره و قضاي نماز آيات

- حفظ شئون اسلامي و ملّي در مواقع حضور در بازارها و عدم اختلاط با مردان

- همراهي با زائران در پشت بقيع و راهنمايي آنها و معرفي قبور مطهر ائمه بقيع(ع) و ديگر آرميدگان در بقيع

- معينه بايد در ساعاتي كه حرم و بقيع براي بانوان اختصاص داده مي شود از برگزاري جلسات آموزشي خودداري كنند.

- براي زيارت دوره كه از سوي واحد خواهران برنامه‌ريزي مي‌شود و زائران با مسجد شجره آشنا مي‌گردند، بايد از قبل توسط معينه ها ثبت نام شوند.

- اطلاعات معينه‌ها در مورد اماكن مهم و حساس تاريخي – مذهبي بايد صحيح،مستند و منسجم باشد تا پاسخگوي سؤالات بانوان زائر در مورد اماكن باشند.

‰ وظايف اختصاصي معينه‌ها‌ي مدينه قبل

- زائران را در يك محل جمع كرده و آنها را در مورد ذكر تلبيه، مطالب تاريخي و معنوي( توبه و استغفار...) آماده كنند.
سپس چندين بار (كلمه به كلمه) و با آرامش و حال معنوي، ذكر تلبيه را همراه با زائران بگويند و هنگام خروج از مسجد، زائران را كنترل كنند تا صحت احرام آنها محرز شود.

- تذكر اين نكته ضروري است كه صداي تلبيه دسته جمعي بانوان زائر به گونه‌اي بلند نباشد كه صداي آنان به قسمت آقايان برسد.
ذكر  تلبيه و تكرار آن نيازمند صداي بلند نيست.

- معينه‌ها بايد روز خروج از مدينه، در هتل و همراه زائران باشند و در اتاق ها حضور يافته، زائران را نسبت به وظايف شرعي و مقدمات احرام آماده سازند و البته، اختلاف فتاواي مراجع را در نظر گيرند.

توصيه هايي در مورد احرام در ميقات

  يكي از زيباترين، مهم ترين و راز انگيز ترين اعمال سفر حج كه به صورت خاطره اي شيرين در اذهان مي ماند، محرم شدن است.
معينه هاي محترم در اين موقعيت خاص بايد به وظايف خود آشنايي كامل داشته و ضمن توجه به احكام، در بيان رازهاي نهفته در هر عمل و اسرار آن دقّت نظر داشته باشند و حالت معنوي و ملكوتي اين لحظات را نبايد با وسواس بيش از حد در امور ظاهري آن، بكاهند.
معينه ها بايد در مورد احرام بستن خواهران زائر به نكات زير توجه داشته باشند:

- احكام احرام به گونه اي جزئي و با شرايط خاص و بيان تفاوت فتاواي مراجع مطرح شود؛ بديهي است اين احكام بايد قبل از ورود به مسجد شجره يا جحفه (به تناسب نوع كاروان) در جلسات ايران و نيز جلسات« در سفر» قبل از اعمال، بيان شود تا در اين مكان تنها به اشاره‌اي مختصر بسنده شود.

- از آنجا كه برخي از زائران براي اولين بار محرم مي‌شوند و اضطراب و نگراني خاصي دارند، معينه ها بايد در مورد آرامش بخشيدن به آنها توجه ويژه‌اي داشته باشند و از وسواس بپرهيزند.

- معينه ها هنگام اذان، هرگز «لبيك» نگويند و عمل احرام را به بعد از نماز موكول كنند.

- از آنجا كه نظر برخي مراجع در تعداد لبيك با ديگر مراجع تفاوت دارد، بهتر است مقلدان آنها را در يك جا جمع كنند و جدا از ديگران لبيك را بگويند.

- در مورد حدود و حريم ارتباط با همسر در مورد بانواني كه همراه همسر خود به اين سفر آمده‌اند، تذكر داده شود تا از افراط ها و تفريط ها بپرهيزند.

- در مورد توجه به طهارت لباس احرام و نوع رو گرفتن بانوان زائر در حال احرام (با توجه به فتاواي مراجع تقليد هر زائر) تذكرات لازم داده شود و به بانوان زائري كه به علت مشكل شرعي، بين عمره و حج تمتع در احرام مي مانند يادآوري شود كه پوشيدن لباس سفيد و لباس ويژه احرام براي زنان مستحب است و آنها مي توانند در حالي كه محرم هستند، لباس عادي بپوشند، اما بايد از محرمات احرام دوري كنند.

- بهتر است معينه‌هاي محترم ترجمه تلبيه را در ميقات بيان كنند تا زائران درك كنند با واژگان« لبيك» چه مفهومي را مي خواهند برسانند.
البته اين عمل واجب نيست، ولي موجب حضور قلب بيشتر زائر مي شود.

- نيت، امري قلبي است، اما جهت رفع اضطراب دروني زائران و كامل تر شدن اعمال آنها، بهتر است معينه‌ها نيت احرام را بگويند و پس از آن، ذكر تلبيه را به طور جمعي تكرار كنند.
تكرار تلبيه بايد به گونه‌اي باشد كه صداي آنان به قسمت آقايان نرسد.

- قبل از رفتن به ميقات (چه در مسجد شجره و چه جحفه) تذكرات لازم به زائران در مورد لوازم مورد نياز در ميقات داده شود؛ براي مثال آوردن كيسه كفش، سجاده حصير دار و پرهيز از آوردن دوربين، از جمله تذكرات لازم در قبل از ورود به مسجد شجره است.

‰وظايف معينه ها در مكه

هنگام ورود به مكه، زائران را متوجه اين مكان مقدس نموده و اگر اطلاعاتي درمورد اماكني كه در راه مي بينند، دارند در وسيله نقليه اي كه حضور دارند ،ايستاده و توضيح دهند.

- معينه‌ها بايد در ميقات و هنگام غسل احرام و گفتن تلبيه و اعمال ويژه پيش از ورود به مكه، به طور فعال و با روحيه‌اي قوي و بردباري و رويي گشاده كه برخاسته از سعه صدر آنهاست به زائران توجه كنند و با آرامش خويش، اضطراب آنها را برطرف نمايند.

- چنانچه كه تعداد بانوان زائر، بيش از يك اتوبوس باشد، در بين راه با هماهنگي مدير كاروان،قسمتي از راه را در يك اتوبوس و قسمت ديگر را در اتوبوسي ديگر باشند تا پاسخگوي پرسش هاي مسافران و موجب آرامش آنها باشند.

- با دقت در نوع پوشش و كيفيت برخورد زائران در حال احرام با نامحرمان، آنان را نسبت به محرمات تذكر دهند.

- هنگام ورود به هتل از ساعات نماز و ورود و خروج به حرم آگاهي يافته و زائران را نسبت به انجام اعمال عمره تمتع، وضو و داشتن حال توجه و حضور و حساسيت معنوي لحظه ورود به حرم (به ويژه براي كساني كه سفر اول آنهاست) مهيا سازند.

- هنگام ورود به حرم، ضمن مراقبت از سالخوردگان در رفتن و آمدن، با دستيار كاروان همكاري نموده و به جمع كردن زائران كمك كنند و محل مناسبي را كه توسط روحاني مشخص شده است، براي بازگشت زائران مشخص كنند.

- قبل از شروع طواف، به زائران گفته شود كه در صورت گم كردن همديگر در حال طواف، نگران نباشند و پس از طواف، پشت مقام ابراهيم(ع) براي نماز طواف حاضر شوند و براي مراجعه زائران پس از اتمام نماز، محلي را مشخص نمايند.

- معينه‌ها پس از انجام اعمال عمره به يك يك اتاق‌ها سرزده و اعمال بانوان زائر را كنترل كنند تا اگر مشكلي در اعمال ديده شود، به جبران نقص بپردازد.

معينه‌ها از وسواس و سخت‌گيري هاي سليقه‌اي در كنترل اعمال بپرهيزند و مطابق با فتاواي مراجع عمل كنند.

‰وظايف معينه ها در فاصله بين عمره و حج تمتع

در برخي از كاروان ها فاصله بين ورود به مكه و انجام اعمال عمره تمتع تا «ايام تشريق» زياد مي شود و معينه ها بايد براي اين فاصله زماني كه فرصت خوبي جهت ارتباط بيشتر با بانوان زائر است، برنامه ريزي كنند.
برخي از برنامه ها و وظايف معينه ها در اين مدت عبارت است از:

- توجيه زائران نسبت به استفاده مناسب و بهينه از اوقات حضور در مكه و انجام مستحبات، به ويژه حضور در مسجدالحرام و استفاده از فضاي معنوي و مقدس آن و خواندن نماز قضا و نمازهاي مستحبي (نماز حضرت جعفر طيار،نماز امام زمان(ع) و نماز ائمه(ع) و قضاي نماز آيات).

- پرهيز دادن بانوان زائر از طواف هاي مستحبي به صورت تنهايي كه موجب هتك حرمت بانوان مي شود و نيز در مورد خودداري از ارتباط كلامي بدون ضرورت با فروشندگان كالاها در بازار.

- توصيه به زائران در مورد استراحت كردن قبل از ايام تشريق و آماده سازي جسمي جهت تحمل سختي‌هاي پيش رو و گوشزد نمودن اين نكته كه: تحمل مشقت هاي مقطعي اين سفر در سرنوشت دنيا و آخرت زائران تأثير دارد و شيرين است.

- راهنمايي بانوان زائر هنگام جمع كردن سنگ در رمي جمرات و توجيه آنان درمورد جمع آوري سنگ در شهر مكه و اينكه متوجه مالك داشتن كوه هاي حصار دار باشند.

- حضور در هتل و نزديك بودن با زائران قبل از احرام كه اضطراب طبيعي و نگراني آنها كمتر شود.

- مسائل مربوط به احرام كاملاً در هماهنگي با روحاني محترم و مدير كاروان مطرح شود و راهنمايي ها نيز مطابق با برنامه هماهنگ باشد.

- معينه‌ها همراه كاروان به حرم روند و اگر كاروان به حرم عزيمت نمي كند معينه ها نيز در هتل بمانند تا موجب اعتراض و انتقاد آنها نشود.

- با توجه به اينكه قبل از روز «ترويه» سرويس رفت و برگشت به حرم تعطيل مي‌شود، رفت و آمد بانوان زائر بايد توسط معينه كنترل شوند و دسته جمعي، زائران را با هماهنگي مدير كاروان به حرم ببرند.
 

وظايف معينه ها در ايام و ليالي تشريق
‰

پس از احرام مجدد در شب نهم ذي الحجه، زائران به سوي عرفات كوچ مي كنند و دعاي امام حسين (ع) در سرزمين عرفات خوانده مي شود.
معينه ها بايد در اين روزها و شب‌ها به موارد زير توجه داشته باشند:

- به منظور استفاده از ساعات نيمه شب، با توجه به تاريكي هوا حتما براي خواندن ادعيه، چراغ قوه همراه داشته باشند و دعاها را به صورت دسته جمعي بخوانند، نه فردي و در خلوت.
ناگفته نماند اگر شب زنده داري، موجب خستگي و كسالت زائران براي اعمال روز نهم (روز عرفه) مي‌شود، بهتر است آن شب را كاملاً استراحت كنند.

- توجيه زائران نسبت به موقعيت خاص سرزمين عرفه و ساعات حضور در آن و حقيقت وقوف در عرفات.

- توجه به نيّت وقوف در ظهر عرفه و يادآوري زائران و تذكر به زائراني كه بيرون از چادر به سر مي برند.
معينه هاي محترم مي توانند براي اطمينان بيشتر، نيّت را با اجزاي كلامي آن به زبان آورند؛ اگر چه نيت امري قلبي است.

- معينه ها بايد در عرفات و منا، نسبت به حفظ موازين شرعي در سرويس‌هاي بهداشتي و نيز مراعات عفاف جمعي براي خواهران، با پوشاندن ورودي چادر توسط ملحفه و تذكر به بانوان در مورد حجاب، تلاش كنند.

- پس از غروب روز عرفه، معينه ها بايد با آمادگي كامل و استفاده از تمام نيروي جسمي و روحي خود در جمع كردن زائران و همراهي آنها براي رمي جمره بپردازند و هنگام عبور از مشعر، نيّت وقوف را براي زائران (در اتوبوس) بگويند.

* لازم به ذكر است كه پياده شدن از ماشين لازم نيست، بلكه در همان حال مي‌توان نيت كرد و حساسيت زائران در اين مورد نيز توسط معينه ها بايد برطرف شود.
ضمناً انتهاي مشعر توسط تابلوهايي مشخص شده و معينه ها بايد متوجه اين تابلوها باشند.

-پس از ورود به منا در رمي جمره عقبه، اعمال بانوان زائر را كنترل كنند و از طريق تابلوها، جمره عقبه را شناسايي و زائران را راهنمايي كنند.

- توجه ويژه به زائران سالخورده، بيمار و يا كساني كه مشكلات خاص دارند در اين مرحله اهميت دارد.

نكته

ممكن است به عللي برخي از بانوان در ميقات و قبل از اعمال و عمره تمتع عذر شرعي پيدا كرده و در احرام باقي بمانند و مادامي كه در مكه حضور دارند (قبل از ايام تشريق) عذر آنان بر طرف نشود.
در صورتي كه احتمال مي دهند و يا طبق عادت هميشگي در شبي كه ديگر زائران كوچ مي كنند پاك مي‌شوند، معينه مي تواند با آنها در مكه بماند و سپس در پايان شب، آنها را به حرم برده و پس از اعمال عمره تمتع به هتل بازگرداند و طبق هماهنگي‌هايي كه از قبل انجام داده است، با برخي از عوامل كاروان كه غذاي حجاج را مي‌برند، به عرفات كوچ كنند.

* لازم به ذكر است كه در صورت وجود بانوان زائري كه آگاهي از مناسك داشته و علاقه مند خدمت به حجاج هستند، بهتر است زائران معذور را به آنها سپرده و خود، همراه با كاروان به عرفات روند تا وجود آنان آرامش بخش زائران ديگر باشد و اگر امكان هماهنگي و انجام چنين كاري نبود، زائر معذور را نسبت به تبديل حج تمتع به اِفراد و اينكه مهم در اين سفر، عمل به وظيفه است و او زياني نكرده، توجيه كنند.
هماهنگي با روحاني كاروان در اين زمينه ضروري است.

‰وظايف معينه ها پس از اعمال حج در مكه

معينه هاي كاروان‌ها كه با برگزاري جلسات آموزشي و همدلي و همراهي با زائران در طول سفر، زمينه انجام اعمال حج را براي زائران فراهم نموده‌اند، پس از اعمال نيز وظايف ديگري جهت تكميل مسئوليت خويش دارند.

- كنترل دقيق اعمال؛ به اين معنا كه با فرد فرد بانوان زائر ارتباط شخصي صورت مي گيرد و گزارشي از كنترل اعمال تهيه مي شود.
از آنجا كه بعثه مقام معظم رهبري دفترچه‌هاي ويژه تصحيح قرائت و كنترل اعمال را در اختيار روحانيون كاروان ها قرار مي‌دهند، نيازي به تهيه دفتر شخصي نيست، اما معينه‌ها مي‌توانند براي يادداشت موارد خاص و رسيدگي به آنها، دفتر شخصي تهيه نموده و در صورت لزوم به طور ويژه با برخي زائران در اعمال حج همكاري كنند.

- از فرصت‌هاي باقيمانده جهت تبليغ دين حداكثر استفاده به عمل آيد و جلسات قطع نشود.
بهتر است موضوع مباحث تغيير يابد و به جاي مناسك و معارف حج، به مباحثي چون نشانه هاي قبولي طاعات و اعمال، كيفيت و شرايط استجابت دعا، كيفيت حفظ حالات معنوي كسب شده در سفر حج، مباحث خانواده و تربيت و مواردي از اين قبيل پرداخته شود.
مي‌توان با اين گونه جلسات به كار هاي مربوط به زائران جهت بخشيد و حتي نوع تهيه سوغاتي آنها را متناسب با تفكرات معنوي تغيير داد.

- معمولاً دو رابط در مكه و مدينه جهت ارزيابي عملكرد معينه ها مراجعه مي‌كنند.
لازم است در پاسخگويي به پرسش‌هاي آنان با صداقت و راستي برخورد شود و انتقادها و پيشنهادها بدون ملاحظات ارايه گردد.

- پس از اعمال حج نيز معينه‌ها بايد جهت پاسخگويي به سؤالات زائران و رفع مشكلات شرعي و فقهي آنان حاضر باشند و در اتاق خود را باز بگذارند.

- در صورتي كه كاروان «مدينه بعد» است، معينه‌ها بايد در فرصت بين پايان اعمال و سفر به مدينه منوره با برپايي جلساتي آنها را براي ورود به پايگاه اصلي حكومت اسلامي مهيا سازند؛ داشتن مطالعات تاريخي و آگاهي از سيره رسول خدا(ص) و جنگ ها و شادي ها و غم‌هايي كه بر مسلمانان صدر اسلام وارد شد و برداشت هاي اخلاقي براي زائران عصر حاضر در اين مقطع، ضروري است.

‰ وظايف شخصي معينه ها در سفر  

- به معينه‌ها توصيه مي‌شود كه از وسواس و حساسيت‌هاي افراطي در طهارت و نجاست پرهيز كرده و موجب ناراحتي همسفران خود نشوند.

- سعي كنند در اتاق ها و شقه هاي مخصوص خواهران (گر چه ورود برادران ممنوع باشد) لباس هاي مناسب با شأن مبلّغ و معينه بپوشند و ساعات نزديك به صرف غذا كه احتمال ورود برادران افزايش مي يابد، خود و ديگران متذكر حجاب باشند.

- ظاهري آراسته، نظيف و متين داشته باشند و به اخلاق اسلامي متخلق باشند؛ براي مثال، هر روز از زائران خبر بگيرند و به اتاق ها، به ويژه اتاق افراد آسيب پذير، سالخورده و بيمار سر بزنند و سراغ همراهان را از افراد بگيرند و از حال آنان جويا شوند.

- حتماً در كنار مسائل فقهي و مناسك حج، به مباحث اعتقادي و اصول دين بپردازند.

- حتي المقدور در برخورد با عوامل كاروان يا مدير يا روحاني، از چادر رنگي استفاده نشود و با رفتاري منطقي، متين و حجب و حيا با آنها مواجه شوند.

- معينه‌ها در زمان اقامه نماز به هيچ وجه از حرم خارج نشوند و به زائران نيز توصيه كنند كه در نماز جماعت شركت نمايند.
پيش از آن، بانوان زائر را نسبت به كيفيت نماز جماعت اهل تسنن توجيه كنند و موارد متفاوت همچون توقف كوتاه پس از ركوع جهت دعا، نداشتن قنوت،خواندن سوره سجده دار در نماز صبح جمعه و همزمان به سجده رفتن و تفاوت نماز جمعه آنها با نماز جمعه شيعيان را توضيح دهند.

- گاهي ذكر و انجام مستحبات، افراد را از انجام صحيح واجبات غافل مي كند.
معينه ها بايد حداقل براي اولين بار، كاملاً متوجه واجبات و كيفيت طواف خود و اطرافيان باشند و در طواف هاي مستحبي بعدي مستحبات را مراعات كنند.

- معينه‌ها نه تنها بايد از بحث هاي اختلاف انگيز با زائران بپرهيزند، بلكه براي حلّ اختلافات ميان زائران و ايجاد رابطه صميمي و صادقانه بين آنان كوشش كنند.

- رابطه عاطفي و كاري بين معينه و دستيار (همسر مدير) در طول سفر بايد در سطح بالا باشد و بايد با يكديگر تعاون و تعامل داشته باشند.
انتظارات بي‌جا، برخوردهاي آمرانه و انتقاد از دستياران در برابر زائران، به اين رابطه آسيب مي رساند.

- معينه ها بايد امور شخصي مربوط به خود را به ديگران واگذار نكنند و در مواردي كه بتوانند و منعي وجود نداشته باشد، به ديگران هم كمك كنند.

- كوشش در نظافت اتاق و به ويژه اطراف تخت شخصي معينه‌ها و نيز سرويس بهداشتي مشترك و ايجاد نظم در وسايل شخصي (كتاب، لباس، حوله و...) از وظايف مهم معينه ها در سفر به شمار مي رود.

 

وظايف معينه‌ها پس از سفر حج

 

وظايف معينه ها پس از سفر حج

پس از اتمام اعمال و سفر حج، معينه ها بايد به تحليل عملكرد خويش و ارزيابي از فعاليت ها پرداخته و نقاط ضعف و قوت خود را يافته و بررسي كنند.
اين مرحله را «خود تحليلي» مي‌گويند كه در صورت صرف وقت و انصاف، مي توان در اين مرحله براي سفرهاي بعدي برنامه ريزي صحيح و كاملي انجام داد.
زيرا پس از تحليل عملكرد، مي‌توان به اصلاح نقاط ضعف و تقويت نقاط قوت پرداخت.
در اين بخش موارد زير قابل توجه مي باشد:

در پايان سفر، معينه ها بايد به جمع آوري نظرها، پيشنهادها و انتقادات پرداخته و به زائران پيشنهاد دهند كه در صورت تمايل، خاطرات خود را به بعثه مقام معظم رهبري و قسمت ويژه جمع آوري و چاپ خاطرات بفرستند.
برگه هاي نظر خواهي به معينه ها كمك مي كند كه خود را از نگاه زائر ببينند و نقاط قوت و ضعف را از ديدگاه او بشناسند.

- نگارش تجربيات شخصي معينه ها و پيشنهادها و انتقادات به نهادها و افراد مربوط به بعثه مقام معظم رهبري و سازمان حج و ارسال اين نوشته ها براي معاونت امور روحانيون يكي ديگر از وظايف معينه ها است.
ثبت و ارسال خاطرات مهم و مفيد براي معينه هاي ديگر نيز امري شايسته است.

- چنانچه بانوان زائر مايل به ادامه ارتباط با معينه ها در ايران باشند، اگر اين ارتباط با حفظ شئون اسلامي و متناسب با عرف و عقل تداوم يابد و جنبه تبليغي معينه ها همچنان حفظ شود، بسيار خوب است.
سفر حج مي تواند اساس و شروع يك ارتباط 
عميق معنوي و صميمانه بين معينه و زائر باشد؛ در صورتي كه تبديل به رفت و آمدهاي سطحي و عوامانه نشود.

- معينه ها پس از سفر نيز بايد با واحد خواهران بعثه و پايگاه اطلاع رساني معاونت امور روحانيون در تماس باشند و از اطلاعات جديد و برنامه هاي مربوط به معينه ها آگاهي يابند و مطالعات خود را گسترش دهند.
بديهي است با اين ارتباط مستمر از محصولات جديد فرهنگي اعم از كتاب، لوح فشرده ياCD، بروشور، نشاني سايت‌ها و..) در رابطه با حج اطلاع يافته و خود را براي سفرهاي بعدي، مجهزتر و مطلع تر خواهند نمود.

- از آنجا كه نشريه «مروه» اختصاص به مسائل زنان و حج دارد، همكاري علمي در زمينه پژوهش و نگارش مقالات و نقد آثار و طراحي محتواي مطالب و ... از امتيازات معينه هاي محترم محسوب مي شود و نوعي پويايي و تحرك براي آنها به وجود خواهد آورد.