بخش 1

بسم الله الرحمن الرحيم

3

درسنامه شناخت عربستان و وهابيت

علي محمدي آشناني

7

مقدمه
تحقق اهداف و آرمان‌هاي يك سازمان، به علل و عوامل مختلفي بستگي دارد. در اين ميان، به گفته كارشناسان و صاحب نظران "مديريت سازماني" و نيز به گواهي "آموزه هاي وحياني"، "عامل انساني" اساسي‌ترين و محوري‌ترين نقش را در موفقيت و بالندگي سازماني ايفا مي‌كند. ديگر عوامل سازماني در پرتو عامل انساني و حول محور او، شكل گرفته و حركت مي‌كنند.
سياست‌ها، برنامه‌ها، روش‌ها، ابزار و سخت‌افزارهاي سازمان، تابعي از خواست و اراده نيروي انساني و دانش و تدبير او مي‌باشد. بالطبع كمّ و كيف نتايج و خروجي‌هاي سازمان نيز مانند "ورودي‌ها" و "فرآيند"، متأثر از فعاليت و تدبير نيروي انساني است. بنابراين نيروي انساني، افزون بر اينكه عامل موفقيت هر سازماني است، شاخص و معياري براي پيش‌بيني ميزان موفقيت آن سازمان نيز محسوب مي‌شود.
بي‌جهت نيست كه دنياي مدرن با پي‌ريزي علومي همچون روان‌شناسي كار، جامعه‌شناسي مشاغل و مديريت، بخش اعظمي از مباحث اين علوم را به عامل انساني اختصاص داده است. پيش‌تر از اين نيز آموزه‌هاي وحياني بر جايگاه و اهميت نيروي انساني و نقش محوري آن در رستگاري و موفقيت جمعي اشاره كرده و به مؤمنان و جامعه ديني اكيداً توصيه نموده كه در واسپاري كارها و مسئوليت‌ها، به اهليّت و صلاحيت نيروهاي انساني توجه كنند؛
إِنَّ اللَّهَ يأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الأَْماناتِ إِلي أَهْلِها وَ إِذا حَكَمْتُمْ بَينَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا يعِظُكُمْ بِهِ إِنَّ اللَّهَ كانَ سَمِيعاً بَصِيراً ^{( 1 )}
در آيات ديگر، اين رويه را، تدبير خداوند متعال در عالم تكوين و تشريع معرفي كرده است:
اللَّهُ أَعْلَمُ حَيثُ يجْعَلُ رِسالَتَهُ ^{( 2 )}
قالَ إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّيتِي قالَ لاينالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ ^{( 3 )}
هدف و رسالت اساسي انبياي الهي نيز، تربيت و پرورش انسان ها بوده است:
رَبَّنا وَ ابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولاً مِنْهُمْ يتْلُوا عَلَيهِمْ آياتِكَ وَ يعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ يزَكِّيهِمْ ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - نساء: 58.
2 - انعام: 124.
3 - بقره: 124.
4 - همان: 129.

13

نهادها و مؤسسات ديني نيز براي تضمين موفقيت و دستيابي به اهداف و آرمان‌هاي سازمان، بايد بر مبناي آموزه‌هاي وحياني و يافته‌هاي بشري، جذب و گزينش نيروهاي كارآمد و تعليم و تربيت آنان را در اولويت مأموريت‌هاي خود قرار دهند.
در همين راستا، "حوزه نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت" پس از فراغت از طراحي و اجراي فرآيند جذب و گزينش، "آموزش و ارتقاي سطح علمي و فرهنگي نيروي انساني به ويژه روحانيون" را در كانون برنامه‌هاي ستادي خود قرار داد و دوره‌هاي آموزش بدو خدمت، ضمن خدمت و تكميلي را راه‌اندازي نمود. از آنجا كه تدوين متون آموزشي كاربردي متناسب با واحدها و سرفصل‌هاي مصوب، از مراحل و عناصر اصلي و اساسي دوره‌هاي آموزشي محسوب مي‌شود، به طور همزمان گردونه تدوين متون آموزشي نيز به حركت درآمد. نكته حائز اهميت اين كه متون آموزشي پس از تدوين توسط گروه‌هاي علمي و تخصصي معاونت امور روحانيون و ارزيابي ناظران محتوايي، به صورت "درسنامه" براي حداقل يك ترم، به طور آزمايشي تدريس مي‌شود، تا پس از نظرسنجي و گردآوري نقطه نظرات مدرّسان و دانش‌پژوهان، به رفع و اصلاح كاستي‌هاي احتمالي اقدام شود و براي آموزش در دوره‌هاي بعد، تدوين نهايي شود.
نوشتار حاضر، از جمله همين متون آموزشي است كه توسط "گروه علمي و تخصصي تاريخ اسلام" به رشته تحرير درآمده و در قالب "درسنامه" منتشر شده و در اختيار شركت‌كنندگان دوره‌هاي آموزشي روحانيون قرار مي‌گيرد. فرصت را مغتنم شمرده و از تدابير و تلاش‌هاي ارزشمند گروه علمي و تخصصي تاريخ اسلام به ويژه محقق و مؤلف گرانمايه جناب حجت الاسلام و المسلمين آقاي علي محمدي آشناني تقدير و سپاس به عمل مي‌آيد.
شايان ذكر است اگر چه قبلاً كتاب "شناخت عربستان" و "وهابيت در ترازوي نقد" براي اطلاع‌رساني عمومي در مورد موضوع اين درسنامه، تدوين و از سوي نشر مشعر، منتشر شده است و به ناچار بين آن دو كتاب و اين درسنامه در پاره‌اي از عناوين و در قسمت‌هايي از متن، تشابه و همانندي‌هايي وجود دارد، ولي اين نوشتار، افزون بر روزآمد نمودن اطلاعات و تصحيح آمار و ارقام قابل دستيابي، با حذف، كاهش يا تلخيص پاره‌اي از مطالب و افزودن نكات نوين، از نظر مخاطب، هدف نگارش، روش نگارش (سبك آموزشي)، ساختار و ساماندهي مطالب نيز با دو كتاب پيش‌گفته، تفاوت زيادي دارد.
انتظار مي‌رود كه مدرسان و دانش‌پژوهان محترم پس از طي دوره، نقطه نظرات اصلاحي خود را پيرامون متن، محتوا، منابع و ديگر بخش‌هاي درسنامه، جهت رفع و اصلاح نواقص و اشكالات احتمالي به كميته تدوين ارايه نمايند.
                                                                                                     معاونت امور روحانيون
                                                                                                كميته تدوين متون آموزشي
                                                                                                           زمستان 1387

14

پيش‌گفتار

اهداف پيش‌گفتار
1. تبيين اهميت موضوع و ضرورت آشنايي با عربستان و وهابيت
2. ارائه فوايد و آثار شناخت عربستان و وهابيت
3. بيان وظايف و مسؤوليت روحانيون كاروان‌ها در مورد موضوع بحث
4. معرفي خطوط كلي، شيوه بيان مطالب‌كتاب

15

پيش‌درآمد
برابر آموزه‌هاي قرآن كريم؛ شناخت گيتي، مناطق جغرافيايي و اطلاع از وضعيت ساكنان آنها به عنوان بخشي از آيات الهي ^{( 1 )} و براي درس و عبرت آموزي از آن به منظور دستيابي به يك زندگي آگاهانه لازم است: «قُل سِيرُوا فِي الارضِ فَانظُرُوا كَيفَ بَدَأَ الخَلقَ، در زمين بگرديد و بنگريد چگونه آفرينش را آغاز كرده است.» ^{( 2 )}
بدون شك در دوران معاصر كه از يك سو همگرايي‌هاي منطقه‌اي و همكاري و تعاملات مذهبي ـ فرهنگي افزايش يافته و از سوي ديگر گسترش فنّاوري اطلاعات و بهبود وسايل مسافرت و تسهيلات، كشورهاي جهان را به بخش‌هاي يك مجموعه كوچك تبديل نموده است و از جهت ديگر به دليل شكست انديشه ماركسيسم و فروپاشي شوروي، انديشه اسلامي و مسلمانان به تنها رقيب اصلي فرهنگ و تفكر غربي بدل شده‌اند و به همين جهت تهاجم شديد فكري ـ فرهنگي و نظامي عليه آنها فزوني يافته، شناخت و همگرايي كشورهاي اسلامي ضرورتي مؤكّد است. ^{( 3 )}

در ميان كشورهاي اسلامي، شناخت عربستان و تفكر وهابيت، به ويژه براي روحانيون كاروان‌هاي حج، به دليل ارتباط، حضور و انجام بخش عمده‌اي از فعاليت‌هاي كاري آنها در اين سرزمين و توقف ايفاي صحيح رسالت حوزوي و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - يوسف، 105.
2 - عنكبوت، 20 نيز نحل، 36، نمل، 69 و روم، 42.
3 ـ مطهري، مرتضي؛ حج، اوّل، صدرا، 1380، ص 9 - 25.

16

تبليغي آنها بر اين شناخت، همچنين به دليل ويژگي‌هاي خاص ذيل، از اهميت و ضرورتي افزون تر برخوردار است:
1. برابر روايات و متون تاريخي، منطقه جغرافيايي عربستان، نقطه آغاز بسياري از امور مهم است:
الف. عربستان نقطه آغاز بسط و گسترانيدن زمين است ^{( 1 )} كه در آيه شريفه «وَالارضَ بَعدَ ذلِكَ دَحَاهَا» ^{( 2 )} بدان تصريح و در آيه شريفه «وَ اللهُ جَعَلَ لَكُمُ الارضَ بِسَاطاً» ^{( 3 )} و آيه «وَهُوَ الَّذِي مَدَّ الارض» ^{( 4 )} به آن اشاره شده است. بدين جهت بايد آن سرزمين را اصل و آغاز همه آبادي‌ها ^{( 5 )} و مادرِ زمين و تمدن‌هاي جهاني خواند. ^{( 6 )}
ب. در تبيين هبوط انسان به زمين ^{( 7 )} پاره‌اي از روايات، محل اين هبوط و نخستين جايگاه فرود و سكونت آدمي در اين كره خاكي را، عربستان دانسته‌اند. ^{( 8 )}
ج. نخستين خانه عبادت و اوّلين كانون هدايت مردمان، كعبه، در آن سرزمين مبارك بنا شده است؛ «إِنَّ أَوَّلَ بَيت وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبَارَكاً وَ هُدًي لِلعَالَمِينَ، در حقيقت نخستين خانه‌اي كه براي عبادت مردم تعيين شده، همان است كه در مكه قرار دارد و مبارك مي باشد و براي جهانيان مايه هدايت است.» ^{( 9 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مجلسي، محمد تقي؛ بحارالانوار، ج 57، ص 232 و ج 66، ص 254.
2 - نازعات، 30.
3 - نوح، 19.
4 - رعد، 3.
5 ـ قاضي عسكر، سيدعلي؛ حج وحرمين شريفين در تفسير نمونه، دوم، نشر مشعر، 1384، ص355.
6 ـ اميني، محمد هادي؛ تاريخ مكه، ترجمه محسن آخوندي، دوم، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، تهران، 1376، ص 17.
7 - بقره، 36 و 38، اعراف، 24، طه، 123.
8 ـ بحار الانوار، ج 11، ص 183.
9 - آل عمران، 96.

17

بدين جهت برخي تعبير «بيت العتيق» در آيات 29 و 33 سوره مباركه حج را به معناي خانه كُهَن، قديم و باستاني دانسته‌اند. ^{( 1 )}
د. اين كشور، جايگاهِ نخستين طلوع خورشيد تابناك و حيات بخش اسلام و مركز جوشش چشمه توحيد ناب اسلامي و محل وقوع شكل گيري وقايع و حوادث دوران آغازين تاريخ پرافتخار و خاطره‌انگيز صدر اسلام و مهدِ پيدايش و رشد تمدن بزرگ اسلامي و مركز تكوين هويت و پرورش انديشه اسلامي است. به همين جهت ما را به ديدار آثار آن رسول الهي و تبيين آنها براي ديگران فرا خوانده‌اند.
ه‍ . نه تنها عربستان نقطه آغاز بسياري از امور، بلكه برابر گفته مفسران مقصود از «معاد = نقطه بازگشت» در آيه شريفه: «إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيكَ القُرآنَ لَرَادُّكَ إِلَي مَعَاد، در حقيقت همان كسي كه اين قرآن را بر تو فرض كرد، يقيناً تو را به سوي وعده گاه باز مي‌گرداند.» ^{( 2 )} نيز سرزمين مكه است. ^{( 3 )}
2. منطقه عربستان، از دير باز مهبط وحي و محل رفت و آمد انبياي الهي همچون: حضرت صالح( عليه السلام ) و حضرت ابراهيم( عليه السلام ) و تلاش پي گير آنها براي برافراشتن و حفظ پرچم توحيد و برخوردار از نشانه‌هاي روشن آنان است؛ «فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبرَاهِيمَ، در آن نشانه هايي روشن از جمله مقام ابراهيم است.» ^{( 4 )}

اين منطقه زادگاه، مركز بعثت و محل معراج خاتمِ پيامبران الهي حضرت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ قيل سمي به لانه قديم فهو اوّل بيت وضع للناس بناه آدم؛ شيخ طبرسي، فضل بن حسن، مجمع البيان، ج 8 - 7، اوّل، ناصر خسرو، 1406 ق، تهران، ص 130.
2 - قصص، 85.
3 ـ مجمع البيان، ج 7 - 8، ص 420.
4 - آل عمران، 97.

18

محمد(صلي الله عليه و آله )، همچنين جايگاه ولادتِ صديقه اطهر، فاطمه زهرا[ و يازده تن از اختران تابناك آسمان ولايت و امامت+، مدفن و آرامگاه كوثر هستي و چهار امام و پيشواي پاك؛ امام مجتبي، امام سجاد، امام باقر، امام صادق+ و بسياري از بستگان، اصحاب و يارانِ والا مرتبه آنان است و بدين جهت داراي مكانت بي بديلي است.
3. عربستان دربرگيرنده و حاوي «حجرالاسود» به عنوان قطعه‌اي از بهشت و دست خدا در مكه است. رسول خدا(صلي الله عليه و آله ) فرموده‌اند: «الحجر الاسود من حجار الجنة، حجرالاسود از سنگ‌هاي بهشتي است.» ^{( 1 )} و «الحجر يمين الله فى الارض يصافح به عباده، حجرالاسود دست خدا در روي زمين است كه خداوند به وسيله آن با بندگانش مصافحه مي‌كند.» ^{( 2 )} و دربردارنده باغي از باغ‌هاي بهشت در مدينه است: رسول خدا(صلي الله عليه و آله )فرمودند: «ما بين قبرى و منبرى روضة من رياض الجنة، ميان قبر تا منبر من، باغي از باغ‌هاي بهشت است.» ^{( 3 )}

4. عربستان وطن ديني همه مسلمانان، بلكه موطن همه مردم است؛ «الَّذِي جَعَلنَاهُ لِلنَّاسِ سَوَاءً العَاكِفُ فِيهِ وَالبَادِ؛ آن را براي مردم اعم از مقيم در آنجا و باديه نشين يكسان قرار داده ايم» ^{( 4 )} بدين سان اهميت عربستان، مختص به مردم آن كشور، مقطعي و صرفاً تاريخي و مربوط به زمان گذشته يا حال و آينده نيست؛ بلكه به دلايل گوناگون به ويژه به علت وجود كعبه به عنوان قبله‌گاه آخرين دين الهي ^{( 5 )} و به دليل برگزاري

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ محمدي ري شهري، محمد؛ حج و عمره در قرآن و سنت، ترجمه جواد محدثي، اوّل، دارالحديث، قم، ص 142 - 144.
2 ـ همان ، ص 142.
3 ـ حج و عمره، ص 538 - 536.
4 - حج، 25 ، نيز بقره، 125 ، آل عمران، 96.
5 - بقره، 144، 149، 150.

19

همايش بين‌المللي حج در آن ^{( 1 )} ، هميشه مورد توجه همگان بوده و هست و خواهد بود؛ زيرا هماره قلب همه مسلمانان، بلكه قلب انسانيت در حرمين شريفين مي‌تپد.
5. عربستان به عنوان مركز اجتماع و تلاقي امت اسلامي نيز داراي اهميتي استراتژيك است؛ زيرا كشوري است كه مي‌تواند نقش مهم، برجسته، بي بديل و فراواني در ايجاد وحدت و استحكام پيوند و حفظ انسجام امت اسلامي ايفا كند: «وَلاَ جِدَالَ فِي الحَجِّ؛ در اثناي حج ... جدال [روا] نيست» ^{( 2 )} ؛ چنان كه مي‌تواند در جهت عكس، منازعات اعتقادي و فرهنگي امت را دامن زند.
توجه به اين حقيقت لازم است كه خداوند در قرآن كريم، مؤمنان را برادر خوانده ^{( 3 )} و امت اسلامي را امتي واحد و يگانه ناميده است. ^{( 4 )} و همه اين امت را به اقامه دين و عدم تفرقه در آن ^{( 5 )} و چنگ زدن به ريسمان الهي ^{( 6 )} و پرهيز از نزاع و درگيري كه جز سستي و فرسايش، سرانجامي ندارد، فرا خوانده است ^{( 7 )} و امت اسلامي را از همانندي كساني كه بر طبل تفرقه مي‌كوبند، بر حذر داشته است. ^{( 8 )} و رسول اعظمِ خود را از تفرقه افكنان و اختلاف انگيزان بر كنار دانسته است. ^{( 9 )}

آري بر اساس اين آموزه‌ها و فرامين مؤكد و حياتي است كه رسول خدا(صلي الله عليه و آله )، براي رفع كدورت ها، بلكه براي ايجاد اخوت ديني، تلاش‌هاي فراواني انجام داده و همه مسلمانان را به همراهي يكديگر توصيه فرموده است: «و اللزوم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - آل عمران، 97.
2 - بقره، 197.
3 - حجرات،10.
4 - انبياء، 92.
5 - شوري، 13.
6 - آل عمران، 103.
7 - انفال، 46.
8 - آل عمران، 105.
9 - انعام، 159.

20

لجماعتهم...، همراهي با جامعه اسلامي...» ^{( 1 )} و از دشمني برحذر داشته است: «و لاتباغضوا فانها الحالقة، و با يكديگر دشمني و كينه توزي نداشته باشيد كه نابود كننده است.» ^{( 2 )}
پس از نبي مكرم اسلام(صلي الله عليه و آله ) امام علي( عليه السلام ) كه 23 سال در كنار رسول خدا(صلي الله عليه و آله ) با كفر و شرك مبارزه كرد، بيش از 25 سال از عمر گرانبهاي خود را با شكيبايي شگفت انگيزي در راه حفظ وحدت، بلكه همراهي، مشاركت، تعاون و هدايت جامعه نو پاي اسلامي صرف نمود و همگان را در عمل و گفتار به سوي وحدت دعوت نمود ^{( 3 )} ؛ بدين رو مي‌بايست آن حضرت را قهرمانِ فداكار و بي نظير «وحدت امت» دانست.
بدون شك پيروان آن امام همام كه به فرمان خداوند، مسؤوليت خطير فراهم ساختن بستر و فضاي لازم براي وحدتِ جهان شمول همه يكتا پرستان جهان، بر محور توحيد را بر دوش دارد: «قُل يَا أَهلَ الكِتَابِ تَعَالَوا إِلَي كَلِمَة سَوَاء بَينَنَا وَ بَينَكُم أَلاَّ نَعبُدَ إِلاَّ الله، بگو‌اي اهل كتاب بياييد بر سر سخني كه ميان ما و شما يكسان است، بايستيم كه جز خدا را نپرستيم.» ^{( 4 )} ، بايد با الگوگيري از آن حضرت، بهترين نمادِ متعالي و برترين فريادگرِ علمي و عملي وحدت امت اسلامي باشند و براي تحقق وحدت و انسجام اسلامي و رفع چالش‌ها و موانع اين هدف والا به ايفاي وظيفه كنوني خود بپردازند و تلاش نمايند تا وحدت امت اسلامي، تحقق يابد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ اصول كافي، ج 1، ص 403.
2 ـ نهج البلاغه، خطبه 86.
3 ـ الزموا ما عقد عليه حبل الجماعة؛ نهج البلاغه، خ 151، و عليكم بالتواصل و التباذل و اياكم و التدابر و التقاطع؛ همان، نامه 47، و ليس رجل احرص علي جماعة امة محمد و الفتها مني ابتغي بذلك حسن الثواب و كرم المآب؛ همان، نامه 78.
4 - آل عمران: 64.

21

به علاوه لزوم اهتمام نسبت به امور مسلمانان جهان به عنوان وظيفه اساسي يك مسلمان؛ «من أصبح لا يهتمّ بأمور المسلمين فليس بمسلم، هر كس به روز درآيد و به امور مسلمانان اهتمام نورزد، مسلمان نيست.» ^{( 1 )} و ضرورت برنامه ريزي و تلاش براي حسن تفاهم ^{( 2 )} ، همگرايي و برقرار ساختن پيوند، تعاون و همكاري گسترده اُمت اسلامي نيز شناخت عربستان و وهابيت را لازم نموده است؛ بلكه مسؤوليت خاص، بسيار مهم و سنگين جهانِ تشيع و پيروان اهل بيت+ و روحانيت گرانمايه آن در ايجاد انسجام و وحدت ميان امت اسلامي و وظيفه و مأموريت ويژه روحانيون كاروان‌ها در شناساندن معارف ناب اسلامي و هدايت امت از طريق كلام اهل بيت+ ^{( 3 )} ، شناخت و تعامل با عربستان در اين عرصه را از اهميت و ضرورت بيشتري برخوردار ساخته است.
6. عربستان از يك سو جايگاه ويژه عبادت و ذكر و نيايش ^{( 4 )} و يكي از بهترين مكان‌هاي تعظيم شعائر ديني «إِنَّ الصَّفَا وَ المَروَةَ مِن شَعَائِرِ الله، در حقيقت صفا و مروه از شعائر خدا است [كه يادآور اوست]» ^{( 5 )} و «وَ البُدنَ جَعَلنَاهَا لَكُم مِن شَعَائِرِ اللهِ، و شتران فربه را براي شما از شعائر خدا قرار داديم.» ^{( 6 )} و از سوي ديگر بهترين محل ابراز برائت از مشركان ^{( 7 )} و قدرت نمايي مسلمانان در برابر همه دشمنان اسلام و مسلمين است. ^{( 8 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحارالانوار، ج 74، ص 339 - 337.
2 ـ يكديگر را خوب و آن طور كه هستند، فهميدن؛ مطهري، مرتضي؛ حج، ص 9.
3 ـ فان الناس لو علموا محاسن كلامنا لاتبعونا؛ شيخ صدوق، عيون اخبار الرضا، ج 2، ص 275. نيز امام صادق: شَرِّقا او غَرّبا فلا تجدان علماً صحيحاً الا شيئاً صحيحاً خرج من عندنا اهل بيت؛ وسايل الشيعه، ج 21، ص 477.
4 - بقره، 198 و 200 و 203.
5 - بقره، 158.
6 - حج، 36 و مائده، 2.
7 - توبه، 3 - 1، ممتحنه، 4، زخرف، 26.
8 - انفال، 60.

22

بدين جهت شناخت اين كشور، ما را در برانگيختن و ياري امت اسلامي براي احساس قدرت پايا و پوياي خويش و قد برافراشتن در برابر استكبار و مبارزه با ظلم و ستم جهاني توانا مي‌سازد.
7. عربستان از يك سو محل ياد كردن از حقيقت انسان كامل و الگوهاي والاي انساني است؛ ياد كرد حضرت آدم( عليه السلام )، حضرت ابراهيم( عليه السلام ): «وَ اذكُر فِي الكِتَابِ إِبرَاهِيمَ، و در اين كتاب به ياد ابراهيم پرداز» ^{( 1 )} ، و حضرت اسماعيل( عليه السلام )؛ «وَ اذكُر فِي الكِتَابِ إِسماعِيلَ، و در اين كتاب از اسماعيل ياد كن.» ^{( 2 )} و ياد كرد پيامبر اعظم(صلي الله عليه و آله ) و امامان معصوم+ و ديگر شخصيت‌هاي نقش آفرين در عرصه تعالي انسانيت، براي راه يابي و الگوگرفتن از آنان است. ^{( 3 )} چنان كه از سوي ديگر، محل تنبّه‌يافتن به دشمني ابليس با آدم ^{( 4 )} و شناساندن نقش او در هبوط ^{( 5 )} و خوار ساختن انسان ^{( 6 )} و دور ساختن آدمي از بهشت ^{( 7 )} و فرو افتادن او در جهنم ^{( 8 )} براي هشياري هر چه بيشتر انسان ^{( 9 )} و مخالفت و دشمني ورزيدن در برابر شيطان است. ^{( 10 )}

8. شكل گيري نوعي تفكر متصلّب، متعصّب و خشن ديني و پروراندن گونه‌اي از نگرش غلط مذهبي تحت عنوان «وهابيت و سلفي گرايي» در عربستان

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - مريم: 41، ص: 45.
2 - مريم: 54، ص: 48.
3 - احزاب: 21، ممتحنه: 4.
4 - بقره: 168، 208، انعام: 142، يس: 36، 60.
5 - اعراف: 24.
6 - فرقان: 29.
7 - طه: 117.
8 - ص: 84، اسراء: 63، شعراء: 94.
9 - يس: 62.
10 - فاطر: 6.

23

كه برآيند آن در تروريسم، جلوه نمايي كرده و سيماي درخشان و چهره تابناك دين و مذاهب اسلامي را در ميان جامعه بشري مخدوش ساخته است، همچنين برنامه گسترده گسترانيدن انديشه وهابيت در ميان همه مسلمانان و وهابي سازي همه امت، آن هم تحت عنوان مقدس «گسترش توحيد» و «امر به معروف و نهي از منكر»، ضرورت شناخت عربستان و وهابيت را مضاعف ساخته است؛ زيرا بدون اين شناخت، نمي‌توان در برابر آنان، برنامه راهبردي مناسبي براي تصحيح انديشه تجسم گرايانه آنان و ارائه توحيد ناب و معرفي معارف و محاسن كلام اهل بيت+ به جهانيان، تدوين استراتژي تبليغي جهان تشيع در ميان امت اسلامي و در ميان شيعيان، طراحي، برنامه ريزي و اجرا نمود.
افزون بر رسالت جهاني تشيع در پيراستنِ چهره درخشان انديشه اسلامي از اين نوع تفكر خشك، منجمد و اَعمال خشونت بار آن و هدايت توده ناآگاه و عوام گمراه شده اهل سنت توسط وهابيون، حضور و مشاركت مداوم زائران ايراني و شيعي به ويژه قشر جوانان و نوجوانان در آن كشور و مسؤوليت مهم روحانيون براي مصون سازي زائران خانه خدا در برابر تهاجمات و شبهه پراكني‌هاي روز افزون آنها و لزوم آگاهي و مجهز شدن براي دفاع عقلاني، مستدل و جانانه براي حفظ انديشه ناب شيعي، همچنين شناخت حساسيت‌هاي آنان براي باز داشتن زائران از كارهايي كه بهانه به دست وهابيون تندرو مي‌دهد، نيز ما را به ضرورت شناخت وهابيت و شبهات و برنامه‌هاي آينده آنان، براي ايفاي يك نقش مؤثر، رهنمون مي‌سازد.
نوشتاري كه پيش رو داريد، درسنامه شناخت عربستان و وهابيت است و در سه فصل تدوين شده است:
1. جغرافياي طبيعي، انساني و اجتماعي و فرهنگي - آموزشي عربستان.
2. نظام سياسي ـ اقتصادي عربستان.
3. وهابيت و عربستان.

24

در اين كتاب كوشش شده اطلاعات مربوط به موضوع بحث، پيشينه، سير تحولات و برآيند آن، به صورت جامع و تا حد ممكن به روز، از منابع موجود، گردآوري و متناسب با نياز خوانندگان، به ويژه روحانيون و كارگزاران حج و زيارت، به صورت كامل با قلمي روان، تنظيم و ارائه شود.
گفتني است محدوديت تاريخ نويسي مكتوب بشري به سه هزار سال پيش از ميلاد مسيح ^{( 1 )} ، ارائه تصويري روشن از همه فراز و نشيب‌ها در طول تاريخ را با دشواري هايي رو به رو ساخته است، بدين جهت و به خاطر رعايت اختصار و به دليل توجه به اولويت‌هاي نياز مخاطبان در اين درسنامه، با اشاره به پيشينه و فرآيند تحولات پيشيني، بيشتر، دوران معاصر و وضعيت كنوني مورد توجه قرار گرفته است.
در پايان، ضمن تقدير و تشكر از تلاش و اهتمام محقق و مؤلف ارجمند، جناب حجت الاسلام و المسلمين آقاي علي محمدي آشناني، اميد است مطالب كتاب براي آگاهي و توانمند سازي فراگيران بالاخص ابواب جمعي حج و زيارت و در جهت ايفاي هر چه بهتر مسؤوليت خطير آنان مفيد باشد.

                                                        گروه علمي و تخصصي تاريخ اسلام
                                                                       زمستان 1387

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مركز فرهنگ ومعارف قرآن، دائرة المعارف قرآن، ج 2، اوّل، بوستان كتاب قم، 1383، ص 78.

25

چكيده
فرمان الهي مبني بر شناخت جهان از يك سو و وضعيت كنوني جهان معاصر و صف‌آرايي استكبار جهاني در برابر مسلمانان، ويژگي‌هاي منحصر به فرد و جايگاه بي‌بديل ديني ـ تاريخي عربستان و نقش برجسته آن در وحدت يا تفرقه امت اسلامي و همچنين انجام بخش عمده مأموريت‌هاي روحانيون كاروان‌ها به اين سرزمين، آشنايي با اين كشور را ضرورري ساخته است.
از سوي ديگر شناخت پيشينه، اصول و برنامه‌هاي آينده وهابيت به جهت دشمني و تبليغات سوء، عليه تشيع از اهميت و ضرورت فراواني برخوردار است.
تدوين استراتژي و طراحي برنامه راهبردي مناسب براي تبليغ تشيع و آمادگي كامل براي دفاع استدلالي و قرآني ـ روايي از انديشه ناب شيعي از جمله اقداماتي است كه مي‌بايست در سياست‌گزاري‌ها و برنامه‌ريزي‌ها لحاظ شده و مورد توجه و دقت متوليان امر قرار گيرد.
نوشتار حاضر برگرفته از همين موضوعات بوده و سعي در آشنايي مخاطبان با اين سرزمين و افكار وهابيون دارد.

26

پرسش‌ها
1. ضرورت شناخت عربستان در چيست؟
2. ويژگي‌هاي خاص منطقه عربستان كدام است؟
3. عربستان جايگاه كدامين آغازهاست؟
4. نقش عربستان در بستر سازي و تحقق وحدت و انسجام اسلامي يا دامن زدن به اختلافات امت اسلامي چيست؟
4. چرا بايد امام علي( عليه السلام ) را قهرمان بي نظير امت اسلامي دانست؟
5. شناخت انديشه وهابيت براي پاكسازي و بهسازي چهره تابناك اسلام، هدايت توده ناآگاه اهل سنت، مقابله با انديشه‌هاي تجسم گرايانه و مصون سازي زائران ايراني و شيعي، چه كاربردي دارد؟
6. الزامات آشنايي با عربستان براي روحانيون كاروانها در چيست؟
7. نقش شناخت وهابيت در تدوين استراتژي تبليغي جهان تشيع و انجام صحيح وظيفه و رسالت روحانيون نسبت به جامعه جهاني، جهان اسلام و زائران ايراني و شيعي چيست؟
8. چرا برافراشتن پرچم وحدت امت اسلامي بيش از ديگران بر عهده پيروان تفكر ناب و اصيل شيعي و روحانيت راستين آن است؟

براي مطالعه بيشتر
1. مطهري، مرتضي؛ حج (گزيده‌اي از يادداشت‌ها)، صدرا.

28