بخش 3

51

و اگر هيچ اشاره‌اي هم نكنند، خود به خود در ذهن زائران چنين تداعي مي‌شود، كه حضرت اباالفضل العباس (عليه السلام) براي آوردن آب به اين محل آمده است و ... .

لازم به يادآوري است كه اگر در مفاتيح الجنان ديده‌ايد، كه مرحوم شيخ عباس قمي اصرار مي‌ورزد كه براي غسل زيارت از آب فرات استفاده كنند يا شنيده‌ايد، كه جابر بن عبدالله انصاري وقتي براي زيارت امام حسين (عليه السلام) در اربعين اول آن حضرت به كربلا آمد، در آب فرات غسل كرد و آن گاه به زيارت آن حضرت نايل شد؛ بايد توّجه كنيد كه در زمان جابر آب مثل امروز آلوده نبود و در زمان شيخ عباس نيز در كربلا آب لوله كشي وجود نداشت و مردم از آب چاه استفاده مي‌كردند. شيخ عباس به استناد روايتي كه در بيان شرافت آب فرات رسيده، اصرار مي‌كند، كه زائر در آب فرات غسل كند. ليكن امروز آن چاه‌هاي قديم بسته شده و آب مصرفي عموم مردم كربلا و حتي نجف و آبادي هاي اطراف آن ها از آب فر

52

8. خيمه حضرت قاسم

خيمه‌گاه فضاي مثبتي است. بازسازي شده، مفروش و مزّين با فضاي روباز و سر پوشيده و براي برگزاري مراسم دعا، توسّل، سخنراني و مدّاحي آماده است. ليكن در گوشه اي از اين فضا، خيمة حضرت قاسم بنا شده كه اين امر موجب شده است، برخي داستان عروسي حضرت قاسم را كه ريشة معتبري ندارد، مطرح كنند و اظهار دارند كه شب عاشورا اگر امام حسين (عليه السلام) از دشمن مهلت خواست و جنگ را يك شب به عقب انداخت، براي اجراي مراسم عروسي قاسم بوده است. ما در تاريخ خوانده و در منابر گفته و شنيده‌ايم كه عصر تاسوعا وقتي عمر سعد خواست جنگ را شروع كند، امام حسين (عليه السلام) به برادرش ابوالفضل (عليه السلام) فرمود: برادرم! من از مرگ و جنگ واهمه‌اي ندارم ولي به نماز و تلاوت قرآن علاقه‌مندم. با اينان سخن بگو و اگر مي‌تواني يك امشبي را برايم مهلت بگير تا به نماز و تلاوت بپردازم. نيمه شب هم وقتي جاسوس عمر سعد از اطراف خيمه‌ها بازديد كرد به وي چنين گزارش داد كه: $لَهُم دَوِيٌّ كَدَوِيِّ النَّحلِ&; يعني خيمه هاي اينان به سان لانه هاي زنبور است، همگي سرگرم دعا و تضّرع و مناجات و تلاوت و نماز هستند. اكنون شما داوري كنيد

53

چنين فرصت هايي داده تا به سرعت بساط عروسي و حنابندان به پا كنند و نهضت مقدس حسيني را كه درس زندگي و حماسه براي همة بشريّت در پهنة زمين و درازاي زمان است به افسانه‌اي سمبليك و عاشقانه بدل سازند!؟

9. مقام مشك! مقام كِشتي!

در سمت قبله حرم حضرت اباالفضل (عليه السلام) ماكت مشكي در وسط ميدان ساخته شده كه بناي آن مربوط به همين سنوات اخير است و نمادي از عطش و آب و تشنه كامي است و سابقه اي در تاريخ گذشته اين سرزمين ندارد. گرچه برادري اين جا را هم به عنوان مقام مشك حضرت ابالفضل (عليه السلام) معرفي كرده بود! و نيز كشتي بزرگي هم در سمت حرم امام حسين

54

10، 11 و 12. مقام علي اكبر (عليه السلام) ، مقام علي اصغر (عليه السلام) ، كف العبّاس (عليه السلام)

هيچ از خود پرسيده ايد در آن گير و دار روز عاشورا واقعاً چه كسي مي‌توانست زمين كربلا را نشانه‌گذاري كند و حوادثي جزئي از اين قبيل را معيّن سازد كه حضرت علي اكبر (عليه السلام) كجا از اسب فرو غلتيده و حضرت علي اصغر (عليه السلام) كجا هدف تير واقع شده و دست راست و دست چپ حضرت ابوالفضل (عليه السلام) هر كدام كجا روي زمين افتاده اند و اگر هم چنين نشانه گذاري صورت مي‌گرفت، چگونه مي‌توانست اين نشانه هاي جزئي تا قرن ها باقي بماند و به ما منتقل شود، بدون آن كه در هيچ متن تاريخي يا روايي به آن اشاره شده باشد و توسّط كارشناسان و محقّقان معتبر و مطمئن مورد تصديق واقع شده باشد؟ كدام يك از ما با چه دليلي و با استناد به كدام مدرك اطمينان بخشي مي‌توانيم مدّعي شويم، اماكني كه امروز براي وقايع ياد شده معرّفي مي‌شوند، واقعاً محلّ دقيق وقوع آنها بوده است؟

البتّه اين جا به دو نكته اساسي بايد توجّه داشت: يكي اين كه تصوّر نشود چنانچه امروز ما اين موارد را با اين وضوح نفي كنيم، فردا ممكن است مردم در اصل ماجراي عاشورا و كربلا؛ امام حسين (عليه السلام) ؛ اباالفضل (عليه السلام) ؛ علي اكبر

55

اصغر يا قطع دستان مبارك قمر بني‌هاشم (عليهم السلام) ترديد كند؛ حاشا و كلّا!! چنان كه ترديدي نيز وجود ندارد، در اين كه واقعاً اين جنايات بزرگ در همين فضا و سرزمين تحقّق يافته است. مدّعاي ما فقط اين است كه تعيين مكان خاصّي براي وقوع هر يك از اين جنايات نيازمند دليلي متقن و عقلائي است و چنين دليلي مسلّماً وجود ندارد.

گزارش وقايع محرم سال 61 هجري در كربلا با همه جزئياتش هم در متون تاريخي و هم در متون حديثي و روايي شيعه آمده است. قديم ترين گزارش تاريخي حوادث ياد شده مقتل ابي مخنف است كه يك موّرخ شيعي بوده و همين مقتل منبع گزارش حوداث كربلا در تاريخ معروف طبري است و ديگر مورّخين تقريباً هرچه دارند، از طبري گزارش كرده اند. همچنين محدّثين بزرگواري در طول تاريخ هزار و چند صد ساله گذشتته جزئيات همين حوادث را در معتبر ترين آثار روايي خود بيان كرده اند، از قديمي‌ها مي‌توان ابن قولويه را نام برد و پس از وي به ترتيب شيخ صدوق، شيخ مفيد و شيخ طوسي، و بعد از آنها سيد بن طاووس صاحب اثر ماندگار لهوف و به دنبال او مرحوم مجلسي كه با دّقت و وسعت در بحارالانوار (عربي) و حيوة القلوب و جلاء العيون (فارسي) و غير آنها رخداد كربلا را آورده‌اند. اين اواخر هم محدّث بزرگ حاج ميرزا حسين نوري طبرسي و شاگردش محدّث

56

رو كنيد، در هيچ يك از آنها اشاره‌اي به مقام علي اكبر و علي اصغر نشده و نامي از محل قطع دست ها به ميان نيامده است كه اگر بود به يقين آن ها هم از آوردن گزارش آن دريغ نمي‌كردند.

اين مقام‌ها يقيناً مربوط به همين چند دهة اخير است كه با نگاهي خوشبينانه بايد گفت كسي كه از صفاي باطن برخوردار بوده اينها را معرفي كرده و اگر قدري واقع‌بينانه قضاوت شود، بايد گفت كه اين‌گونه پنداشت‌ها ريشه در جهل جاهلان يا غرض‌ورزي مغرضان دارد.

آثار و پيامدهاي ترويج و تبليغ اماكن غير مستند

از آثار منفي و وجود تالي فاسد بقاي اين سه چهار مقام غير مستند، جلب توجّه مردم به سوي آن‌ها و سلب توفيق زيارت و محروميّت از درك محضر امام حسين و اباالفضل و علي اكبر (عليهم السلام) و ديگر شهداي والا مقام كربلاست و زماني را كه زائر صرف تردّد بين اين اماكن و تماشاي آنها مي‌كند، به همان اندازه از تشرّف در صحن و حرم آن بزرگواران و زيارت قبور مطهر آنان محروم مي‌

57

1)

محروم شدن زائر از زيارت امام حسين (عليه السلام) و شهداي كربلا كه هدف سفر است؛

2) مزاحمت براي ساكنان اطراف اين اماكن جعلي؛

3) تزاحم و تصادم با نامحرم در گذرگاه‌هاي تنگ اين اماكن؛

گويا سخن امام اميرالمؤمنين (عليه السلام) را از ياد برده ايم كه تازيانه در دست در بازار كوفه قدم مي‌زد و به مردم مي‌فرمود: شنيده‌ام در بازار شانه‌هاي زنانتان به شانه مردان نامحرم برخورد مي‌كند! خدا لعنت كند مردي را كه غيرت ندارد!1

4) سوء استفاده سودجويان از اعتقادات مردم.

يكي از دوستان تعريف كرد كه خانمي از همراهان ما وقتي چشمش به گهواره موجود در مقام جعلي علي اصغر (عليه السلام) افتاد، چند دقيقه بر مظلوميّت آن حضرت گريست و ناگهان گردنبند و النگوها و گوشواره‌ها و همه جواهر آلات همراه خود را يك جا در گهواره انداخت و رفت. به راستي دست اين سودجويان را چه ك

58

انحرافي از آنان بخواهيم تا با حضور در حرم هاي مطهّر از خداي بزرگ كمال و معنويّت را در حضور ارواح بلند آنان طلب كنند.

13. اعمال خرافي در بين الحرمين

حدّ فاصل حرم امام حسين (عليه السلام) تا حرم حضرت اباالفضل (عليه السلام) در گذشته بازاري به نام بين الحرمين بوده است. صدّام در اواسط دوران حاكميّت خود اين بازار و خانه هاي پشت آن را ويران كرد و به جاي آنها خياباني عريض با چند رديف درختان نخل احداث نمود. اين فضا كه اكنون نيز بين الحرمين ناميده مي‌شود، با توّجه به چشم انداز هاي زيبايي كه در دو سوي خود دارد (گنبد و بارگاه امام حسين (عليه السلام) و حضرت اباالفضل (عليه السلام) ) و نيز فضاي سبز و درختان و آب نما ها بسيار قابل بهره برداري است، زائران مي‌توانند در اين محيط برنامه‌هاي مفيد مذهبي از قبيل دعا

59

بگويند: اَللَّهُمَّ لَبَّيكَ؛ لَبَّيكَ يا حُسَين! ... نيك بيانديشيد كه اَللَّهُمَّ لَبَّيكَ را از حج گرفته‌اند و مخاطب آن خداست و لَبَّيكَ يا حُسَين را از پاسخ به نداي هَل مِن ناصرٍ امام حسين (عليه السلام) برداشته اند و مخاطب امام حسين (عليه السلام) است و اگر اين دو شعار با هم آميخته شود، چه آبرويي از شيعه مي‌برد چه بسيارند دل‌هاي بيماري كه آرزوي دست يافتن به چنين فرصتي دارند تا شيعه را متهم كنند و چه سرمايه اي بايد هزينه شود تا آثار سوء اين تهمت خنثي گردد؟!

جواناني ناآگاه در اين محيط به بهانة تأسّي به چهره خاك‌آلود و خونين امام حسين (عليه السلام) در ظهر عاشورا خود را به زمين انداخته و صورت هاي خود را به خاك مي‌ساييدند تا خونين شود! چهار دست و پا بر زمين راه مي‌رفتند و عوعو مي‌كردند، با اين توجيه غلط كه ما سگ حسين و ابالفضليم!! و م

60

مي‌كنند و نوبت مي‌گيرند تا روي آن بايستند و نماز بخوانند. در بارة تاريخ و ماهيّت اين سنگ، متولّيان حرم امام حسين (عليه السلام) مي‌گويند، زماني كه هنوز حائل ميان زنان و مردان در اين مكان نصب نشده بود و خيل زائران، مشتاق بودند كه در سمت بالاي سر مبارك امام (عليه السلام) نماز بخوانند، گاهي به خاطر ازدياد جمعيّت وعدم توجّه، زائران به تدريج جلو مي‌رفتند به حدّي كه جلو تر از قبر مطهّر به نماز مي‌ايستادند و مراجع عظام تقليد براي نماز در حرم امامان معصوم (عليهم السلام) حدّي قائل اند و نماز مقدم بر امام را برخي صحيح نمي‌دانند، لذا اين سنگ قرمز به عنوان نشانه محاذات، نصب شد؛ يعني اين كه اين جا برابر بدن مبارك امام (عليه السلام) است و از اين قدري عقب تر بايستند. به زودي تمام سنگفرش حرم مطهّر تعويض مي‌شود و اين سنگ نيز برداشته خواهد شد.

داستان‌هايي كه براي اين سنگ و قرمزي آن

63

در گذشته‌هاي نه چندان دور مديريت اعمال مسجدين را مرشدها به عهده داشتند و اين امر دو اشكال عمده داشت: يكي اين كه برداشت عمومي اين بود كه مبلّغان اعزامي همراه كاروان ها قادر به انجام اين اعمال و خواندن اين دعاها نيستند و اين يك اهانت آشكار به همه روحانيان و مدّاحان عزيزي بود كه در طول حدود ده روز، خود را از كار و درس و خانواده و فعاليّت هاي روزمره زندگي منفك كرده و تنها به عشق اهل بيت عصمت (عليه السلام) و خدمت به زوّار آنان رنج سفر را بر خود هموار و همة مشكلات طول مسير و خطرات گوناگون را به جان مي‌خريدند امّا آن گاه كه به مسجدين كوفه يا سهله م

64

پيشنهاد مي‌كرد كه همين اعمال را به نيابت پدر، مادر و ديگر گذشتگان آنها انجام دهد و از اين بابت مبلغ هنگفتي از هر كاروان اخذ مي‌نمود در حالي كه اوّلاً معلوم نبود، او به اين همه نيابت عمل كند؛ ثانياً چنان كه خواهيم گفت، نيازي به پرداخت اين همه هزينه نبود و زائر مي‌توانست خود با يك نيت ساده همه بستگان و دوستان زنده و مرده اش را در ثواب اعمال خود شريك سازد. به منظور حفظ حيثيّت مبلّغان عزيز كاروان ها و پيشگيري از هزينة هنگفت نيابت‌ها لازم است، انجام اعمال مسجدين را مبلّغان كاروان ها شخصاً بر عهده گيرند و مديران نيز موظف هستند ضمن پرهيز از به كارگيري مرشد، كمال مساعدت را در اين جهت با مبلّغان كاروان خود انجام دهند.

نكات لازم در اجراي مراسم مسجدين

1. پيش از رفتن به مسجد، در هتل زائران را نسبت به اعمال مسجدين توجيه كنيد كه اعمال مسجدين كوفه وسهله مستحبي است و در مستحبات انسان مي‌تواند ضمن اين كه عملي را براي خودش انجام مي‌دهد، نيت كند كه همان عمل به نيابت جمع كثيري كه خودش تعيين مي‌كند محسوب شود. همان گونه كه وقتي به زيارت هريك از امامان معصوم (عليهم السلام) مي‌روند، چنين نيّت مي‌كنند كه زيارت مي‌كنيم اين امام بزرگوار را براي خودمان و به نيابت پدران، مادران، اقوام، سفارش كنندگان،

65

بديهي است در اين صورت اين عمل مستحبي در نزد پرورگار تعالي هم براي انجام دهنده منظور مي‌شود و هم خداي مهربان بدون آن كه چيزي از ثواب او بكاهد، عين همين ثواب را به همة كساني كه براي آنها قصد نيابت شده، عطا و عنايت مي‌فرمايد و حتّي چه بسا ثوابي هم به خاطر قصد نيابت به خود اين شخص عطا مي‌فرمايد. بنا براين زائران محترم بدون آن كه پولي در اين جهت به كسي بپردازند مي‌توانند اعمال مسجدين را خودشان انجام دهند و براي هر كسي هم كه مايلند، قصد نيابت كنند البته همين جا فرصت خوبي است تا بر فضل و عنايت بي حساب الهي تأكيد شود و اين كه خداي مهربان چه قدر بخشنده است و به هر بهانه اي بندگانش را از عطاي سرشار خود بهره مند مي‌فرمايد.

2. به زائران اعلام كنيد كه براي مديريّت اعمال عبادي و برنامه هاي معنوي كاروان در خدمت شما هستم و راهنمايي برنامه هاي مسجدين سهله و كوفه را خودم شخصاً انجام خواهم داد و نيازي به استخدام مرشد و واگذاري كار به غير نيست.

3. اگر مدّتي است به عتبات نيامده ايد و محلّ دقيق مقام‌ها را به خاطر نداريد، از نقشه مسجدين كه ضميمه اين نوشته است، استفاده كنيد و يا در ابتداي ورود به عنوان معّرفي كلّي مقام‌ها، به اتفاق زائران همراه گشتي در مسجد بزنيد. به اين صورت در جريان مقام‌هاي م

66

يك از مقام ها با خط درشت و خوانا روي سنگ‌هايي حكّاكي و در معرض ديد همگان نصب شده است.

4. اعمال مربوط به هر مقام مستقل از مقام‌هاي ديگر است و ترتيبي ندارد. بنا بر اين در هر مقامي كه ازدحام كمتري ديديد مي‌توانيد عمل مربوط به آن را انجام دهيد.

5. اگر درون مقامي به خاطر ازدحام جمعيّت، جا نبود، مي‌توانيد قدري دورتر از آن، كنار جمعيّت متصل به آن مقام بنشينيد و صرف اتّصال به جمعيّت براي شما كافي است. (همانگونه كه در حج، براي خواندن نماز طواف پشت مقام ابراهيم با اين كه آن نماز عبادتي واجب است، فقها همين اتّصال به جمعيّت نمازگزار را كافي مي‌دانند؛ چه رسد به عتبات كه نمازها و عباداتش مستحب است.)

6. مي‌دانيد كه در انجام مستحبات انسان بايد به ظرفيّت روحي خود توجّه كند و اگر نشاط لازم همراه با اقبال قلبي و روحي درخود نمي‌بيند، بهتر است، عمل مستحبي را كوتاه و مختصر يا حتي آن را ترك كند.⁽¹⁾ متأسفانه اكنون در بين زائراني كه سابقه تشرّف به عتبات دارند، نوعي كراهت و انزجار نسبت به اعمال مسجدين كوفه و سهله ديده مي‌شود و وقتي برنامه رفتن به آن جا مطرح مي‌شود، بعضي تمايلي نشان نمي‌دهند و توجّه داشته باشيد كه چنين خاطره تلخي نسبت به مكان فخيم و مباركي مثل مسجد كوفه و مسجد سهله زاييده سخت‌گيري‌ها

67

و يا درك نكردن لذت و شيريني عبادت است. بنابراين در جمع زائران به صراحت به استحباب اعمال اين دو مسجد تأكيد شود و از آنان درخواست شود، در هر قسمت كه خسته شدند، مي‌توانند از همان جا جدا شوند و در گوشه اي به استراحت بپردازند يا از بخش هاي مختلف مسجد بازديد كنند. بديهي است در اين صورت ديگر نسبت به اعمال مسجد احساس زدگي و ناراحتي نخواهند داشت. همراهان باقيمانده با عشق و علاقه برنامه‌ها را دنبال مي‌كنند و ادامه كار براي شما آسان مي‌شود.

7. بخشي از دعاها را كه برآن تسلّط بيشتر داريد و داراي نكات سازنده و مورد نياز زائر است، براي زائران ترجمه كنيد تا زائران درك كنند در

71

دانش و تخصص روحانيون كاروان‌هاي زيارتي اگر با تجربيّات پيشين آميخته شود، نتايج ارزنده‌تري به همراه دارد. از اين رو شايسته است به برخي از تجربيّات و راهكارها كه در موفقيّت روحانيون كاروان‌ها مؤثر بوده، توجّه كرد و از آنها بهره گرفت.

الف) هماهنگي با مدير كاروان

توصيه مي‌شود قبل از شروع سفر يك جلسه هماهنگي نيم

72

تفاهم رسيديد، مسئوليت تبليغي سفر را تقبل نماييد. ولي اگر بدون شناخت و هماهنگي قبلي به سفر زيارتي رفتيد و در اثناي سفر متوجّه شديد، كه نمي‌توانيد با هم كار كنيد، ضروري است از ناهماهنگي بپرهيزيد و يكديگر را تحمل كنيد تا زائران بتوانند سفر آسوده و به ياد ماندني داشته باشند.

در طول مسير هم هر روز ده دقيقه با مدير جلسه داشته باشيد و برنامه هاي بيست و چهار ساعت آينده كاروان را با هم مرور كنيد. در هر قسمت هر كدام مي‌توانيد به ديگري كمك كنيد و آن را معين كنيد.

ب) حفظ حرمت مدير

مدير بايد مديريت كند و براي اِعمال مديريت بايد وجاهت و حيثيّتش محفوظ بماند و هرگز شخصيتش تحقير نشود لذا يا درجمع از او انتقاد و يا بدگويي نكنيد و با وجود اختلاف سليقه احتمالي حرمت او را حفظ كنيد.

در غير اين صورت تبعيت زائران از وي كمتر مي‌شود و رشته نظم و انسجام كاروان از هم گسيخته خواهد شد.

هنر روحاني و مداح مديريت معنوي كاروان ا

73

به فرد خاطي يا سهل انگار تذّكر لازم را بدهند يا با او برخورد كنند.

ج) برنامه ريزي براي طول سفر

مجموعه معارفي را كه مي‌بايست در طول سفر به زائر منتقل كنيد يا حد اقل خلاصه اي از آن را در يك دفترچه همراه خود داشته باشيد. و مقاطع و فرصت هاي مناسب براي انتقال اين معارف به زائران را شناسايي كنيد و سعي كنيد در هر فرصت، بخشي از آن معارف را دراين ظروف زماني و مكاني بريزيد. در اين سفرها اتوبوس يكي از مناسب ترين فضاها است؛ مثلاً در مرز، در توقّف هاي اضطراري، در ايست و بازرسي ها و ... كه معمولاً مدير و راننده سرگرم رتق و فتق امور و حل مشكل هستند، فرصت را غنيمت شمرده و بخشي از همان مطالب را كه از پيش آماده شده است، بيان كنيد؛ مثلاً چند مسأله شرعي بگوييد. يا يك حديث و روايت بخوانيد يا يك مناسبت تاريخي را تعريف كنيد يا تاريخ مرتبط به مكاني را كه بايد به بازديد آن برويد، بيان كنيد يا اگر فرصت مقتضي است، نوحه اي يا روضه اي بخوانيد يا دعاي

74

دراين صورت وقتي به شهرهاي زيارتي رسيديد، احساس سبكي خواهيد كرد.

د) استفاده از اوقات فراغت زائر

بكوشيد علاوه بر برنامه هاي جمعي و كلّي كه براي زائران داريد، برنامه هايي هم براي جمع هاي كوچك تر زائران داشته باشيد؛ مثلاً بخشي از تاريخ زندگي ائمه يا تاريخ نجف و كربلا و يا قبور و زيارتگاه‌هايي را كه در اين سرزمين هست، ولي در برنامه زيارتي كاروان ها نيست، براي آنان بيان و توصيف كنيد. همچنين مي‌توانيد برخي مسائل شرعي را كه معمولاً عموم مردم به آنها نيازمندند ولي از آن بي اطلاع هستند، به صورت سؤال مطرح كنيد و اگر كسي جواب درست داد به او جايزه كوچكي بدهيد؛ زيرا معمولاً مديران منابعي براي تأمين هزينه جوايز در اختيار دارند.

ه‍ ) تأكيد بر وضوي دائم

گاه براي زيارت در نقطه اي پياده مي‌شويد و كنارشما ده تا اتوبوس ديگر هم زائر پياده مي‌كنند. به زائران توصيه كنيد قبل از حركت از هتل وضو بگيرند تا در طي مسير يا توقفگاه‌ها ك

75

فرصت‌هاي طول مسير يا توقفگاه‌ها براي اجراي برنامه‌هاي خود به خوبي استفاده كنيد.

و) در دسترس بودن

روحاني و يا مداح در اين سفر بايد در دسترس زائر باشد تا زائر بتواند به سهولت مطالب و نياز خود را مطرح نمايد. بنابراين حضور در كنج حرم‌ها و اشتغال به عبادت‌هاي طولاني و يا رفتن به ديدار علما و مراجع وامور ديگري از اين قبيل در سفر تبليغي، كار صحيحي نيست؛ زيرا زائران پيوسته در طول سفر زيارتي خود با پديده‌هاي جديدي رو به رو مي‌شوند و مايلند وظيفه شرعي خود را در قبال اين پديده‌ها از شما بپرسند و تأييد شما را براي ريز و درشت كارهاي خود داشته باشند. گاهي هم دربارة مسائل گوناگون بين آنان اختلاف نظر پيدا مي‌شود و سخن عالمانه شما فصل الخطاب و تعيين كننده است. اگر در چنين مواقعي شما را پيدا نكنند، از شما دلگير و ناراحت خواهند شد و حضور شما در كنار آنان، به آن ها آرامش روحي خواهد بخشيد. بنا بر اين سخاوتمندانه در همة اوقات، خود را در دسترس زائران قراردهيد و هرگز از پاسخگويي به پرسش هاي اظهار خستگي نكنيد.