بخش 1

     از مدتها پيش ضرورت تدريس مباحثي كه از رهگذر آن بتوان كارگزار زيارتي را با محيط و عرصه فعاليت،بيشتر آشنا و سازگار كرد، احساس ميشد.

     از سويي ديگر مقام معظم رهبري پيوسته در جمع دست اندركاران حج تمتع هر سال به مسأله وحدت،تقريب و دوري از تفرقه و تنش تأكيد ميكردند.

     اين مسأله باعث شده تا اداره آموزش كارگزاران سازمان حج و زيارت به فكر تدوين دروسي در زمينه شيعه شناسي،آشنايي با مذاهب اسلامي و وحدت اسلامي افتاده و در اين راستا با متوليان اصلي و رسمي اين عرصه كه همان مجمع جهاني تقريب و دانشگاه مذاهب اسلامي باشد وارد مذاكره و تعامل شود. در اين ارتباط ضبط 9 درس برنامه آموزشي توسط حجت الاسلام و المسلمين دكتر بي آزار شيرازي و نيز تدريس همزمان همين درس در مركز آموزش كارگزاران تهران توسط جناب استاد بي آزار شيرازي در دستور قرار گرفت.

     آنچه در اين كتاب ملاحظه ميفرمائيد سخنان جناب استاد است كه بر روي كاغذ پياده شده و پس از مستند سازي،فصل بندي و يا به حسب ضرورت افزودن برخي از نكات از سوي گردآورنده جهت استفاده تقديم ميگردد.

     بديهي است جلسات هشتم و نهم بر گرفته از مقالات قبلي جناب استاد ميباشد و گردآورنده در آن دخل و تصرفي نداشته است. از ديگر سوي هدف و نگاه اين نيست كه مديران و معاونان مباحث را همچون مبلغين و زبان دانان بسيار جزء به جزء و تخصصي فرا گيرند،لذا سعي بر اين بوده تا مباحث با زباني ساده و عاميانه مطرح شوند.

    در عين حال مزيت اين اثر به روز بودن آن و طرح برخي از آخرين شبهات ميباشد كه انتقادات و پيشنهادهاي استادان فن مزيد امتنان است.

    در پايان از زحمات مديريت محترم آموزش سازمان جناب حجت الاسلام و المسلمين مهدي شهسواري كمال تشكر را دارم و اميدوارم اين اثر گامي باشد در جهت نزديكي قلوب مسلمين و كاهش تنشها و افزايش بازدهي عملكرد كارگزاران و ارتقاي سطح بينش و دانش آنان در عرصه عمليات حج و زيارت.

والسلام        

العبد بشير سليمي

11/5/88       

شناخت شيعه در لغت و اصطلاح و از منظر قرآن و كلام شريف نبوي.

پاسخ به اشكالات وارده در سوره مباركه « مائده » كه مورد استناد شيعيان ميباشد:

1) آيه اكمال دين / سوره مائده آيه 3 /

2) آيه ولايت / سوره مائده آيه 55 /

3)آيه بلاغ / سوره مائده آيه 67 /

     شيعه در لغت به معناي پيرو است. در قرآن كريم آمده كه: «و انّ مِنْ شيعَتِهِ
لاَبراهيم».⁽¹⁾ يعني يكي از پيروان حضرت نوح، ابراهيم است.

    شيعه در اصطلاح به جماعتي از مسلمين گفته مي‏شود كه معتقدند پيامبر ( صلَّي اللّه عليه و آله و سلم ) پيش از
درگذشت خود، جانشين خويش و خليفه مسلمين را در مناسبتهاي متعددي از جمله در
روز هجدهم ذي‏الحجة، سال دهم هجري كه به روز «غدير خم» معروف است در يك
اجتماع بزرگ معين فرمودند و او را به عنوان مرجع سياسي، علمي و ديني پس از خود
تعيين نمودند.

    اينان كه از همان ابتدا به مرجعيت علي ( عليه السلام ) اعتقاد داشتند به شيعه علي ( عليه السلام ) نيز نام
گرفتند كه عبارتند از جمعي از بزرگان صحابه همچون: سلمان، ابوذر، مقداد، جناب بن ارت و . . .

    البته طبق برخي روايات نبوي كه حتي در منابع برادران اهل سنّت نيز موجود است اين
لقب را پيامبر ( صلَّي اللّه عليه و آله و سلم ) در حال حيات خود به پيروان امير مؤمنان عطا نمودند:

    «والذي نفسي بيده، انَّ هذا و شيعته لهم الفائزون يوم القيامة».⁽²⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- سوره صافات، آيه 83.

2- سيوطي جلال‏الدين، در المنثور، ج 6، در تفسير آيه هفتم از سوره بينه به نقل از كتاب شيعه
پاسخ مي‏دهد، سيد رضا حسيني‏نسب، صص 2-21.

    سوگند به آن كه جان من در دست اوست او (علي) ( عليه السلام ) و پيروان وي در روز رستاخيز رستگارانند.

    ابان ابن تغلب شاگرد برجسته امام صادق ( عليه السلام ) كه امام امر مي‏كردند شيعيان دينشان را
از وي بگيرند در تعريف شيعه آورده كه شيعيان كساني هستند كه اگر مردم در روايت از
پيغمبر ( صلَّي اللّه عليه و آله و سلم ) اختلاف كردند روايت علي ( عليه السلام ) از پيامبر ( صلَّي اللّه عليه و آله و سلم ) را مي‏گيرند و هرگاه مردم
در قول علي ( عليه السلام ) اختلاف كنند شيعيان قول جعفر صادق از علي ( عليه السلام ) را مي‏گيرند.⁽¹⁾

    از جمله گامهاي نخستين در زمينه شناخت مذاهب و بويژه شيعه آشنايي با مباني
نظري اين مذهب از ديدگاه آيات شريف قرآن مي‏باشد. يكي از مهمترين سوره‏هاي
قرآن كه در آن آيات مربوط به مسايل بنيادين شيعه آمده سوره مباركه مائده مي‏باشد.

    ما در اينجا قصد داريم تا سه آيه از اين سوره را بررسي كنيم و پس از طرح اشكالاتي
كه از سوي علماي عامه بر آنها وارد شده به آنها پاسخ دهيم.

    آيات مورد نظر به قرار زير مي‏باشند:

    1ـ «اليوم اَكْمَلْتُ لكم دينكم و اتممتُ عليكم نعمتي و رَضيت لكم الاسلامَ دينا».⁽²⁾

    از نظر شيعه اين آيه در روز غدير خم و پس از اعلام جانشيني علي ( عليه السلام ) نازل شده و
اين اعلان خود به معني اكمال دين اسلام است و علي ( عليه السلام ) جانشين بلامنازع پيامبر
مي‏باشد و لذا خلافت امري انتصابي و از جانب خدا بوده و كاري نبوده كه به انتخاب و
شورا و اهل حل و عقد گذارده شود.

    2ـ «انما وليكم اللّه‏ و رسوله والذين آمنوا الذين يقيمون الصلاة و يوتون الزكاة و
هم راكعون».⁽³⁾

    اين آيه به هنگامي نازل شده كه حضرت مشغول نماز بوده‏اند و در اين حين سائلي به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- التفسير الكاشف، محمدجواد مغنيه، ج 4، ص 412.

2- مائده / 3.

3- مائده / 55.

طلب حاجت مادي برآمده و حضرت در حين نماز و در حال ركوع انگشتري خويش را
به سائل بخشيده‏اند كه خداوند از ايشان به عنوان ولي مردم و مؤمنين بعد از خدا و رسول
ياد كرده‏اند.

    3ـ «يا اَيُّها الرسول بَلِّغْ ما اُنْزِلَ اليك مِنْ ربك و اِنْ لم تَفْعَلْ فما بَلَّغْتَ رِسالته واللّه‏ُ
يَعْصِمُكَ مِن النّاس اِنَّ اللّه‏َ لا يهدي القومَ الكافرين».⁽¹⁾

    اين آيه شريفه كه قبل از حادثه غدير نازل شده مؤكدا پيامبر را به تعيين جانشين بعد از
خود و اجراي حادثه عظيم غدير خم وا مي‏دارد.

و اما اشكالات وارده بر اين آيات:

    1ـ آيه سوم از سوره مائده در وسط آيه آمده و قبل و بعد آن در خصوص مواد
غذايي صحبت كرده حال چگونه مي‏تواند راجع به جانشيني علي ( عليه السلام ) باشد.

    2ـ آيه 55 از سوره مائده بصورت جمع آمده است و لذا نمي‏تواند در خصوص يك
نفر باشد. (الذين ـ يوتون ـ راكعون)

    3ـ آيه 67 از سوره مائده نيز، اگر قبل و بعدش را توجه كنيم راجع به يهوديت است و
لذا ارتباطي با مسأله جانشيني در روز غدير خم ندارد.

پاسخ به اين اشكالات:

    در پاسخ به اين اشكالات بايد گفت: كه اگر قبل و بعد آيات با وسط آيه نمي‏خواند آيا
اين به منزله تحريف نيست يعني بر فرض صحت ادعاي كسي كه بر آيه اشكال وارد
مي‏كند آيا عدم هماهنگي تمامي اجزاي يك آيه به معني تحريف آن آيه نيست؟ يعني
بايد نهايتا قائل شويم كه آيات جابجا شده‏اند كه اين همان حرف مستشرقين است كه قايل
به تحريف قرآن هستند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- مائده / 67.

    ولي ما در تفسير كاشف با توجه به تناسب و ترادف آيات اثبات كرده‏ايم كه اينطور
نيست. يعني آنجا اين آيه را با توجه به فضاي كل سوره ديده‏ايم كه نهايتا اثبات كرده‏ايم
كه به طور مثال در عين ارتباط با مواد غذايي با ولايت علي ( عليه السلام ) هم در ارتباط است.⁽¹⁾

    جالب است مفسر بزرگي چون فخر رازي تحت تأثير قبل و بعد آيه 67 مي‏گويد: چون
قبل و بعد آيه راجع به يهوديان است لذا ما از روايات ثبوتيه ولايت دست برمي‏داريم. توضيح اينكه برخلاف نظر فخر رازي بايد خاطرنشان كنيم كه اتفاقا با توجه به فضاي كل
آيات آيه‏هاي ماقبل اين آيات كاملاً در مورد ولايت علي ( عليه السلام ) صدق مي‏كنند.

    يعني با توجه به فضاي تاريخي سوره و اينكه سوره مائده جزو آخرين سوره‏هاي
نازله بر پيامبرست، عقلاً و نقلاً ضرورت جانشيني در اين برهه امري بايسته مي‏باشد. از
طرفي ديگر ما با پديده مهاجرت يهوديان به مدينه روبرو هستيم كه به خاطر نشانه‏هايي
كه از پيامبر آخرالزمان در تورات داشتند به رسول‏اللّه‏ روي آوردند و حضرت هم استقبال
كردند و در پي آن قانون (اُمة واحدة) را نوشتند و به سوي مسجدالاقصي نماز خواندند.

    اما شرايط در طول زمان مطابق با روح استكباري يهوديان كه مي‏خواستند پيامبر از
نسل بني‏اسرائيل باشد نه بني‏اسماعيل پيش نرفت. از طرفي پيامبر زمينه‏هاي اين سلطه
استكباري را از بين بردند و يهوديان را كه از افتراق اوس و خزرج به نفع خود سود برده
بودند آشتي داده و اين دو طايفه را به صلح دعوت كردند.

    از ديگر اقدامات پيامبر اكرم ( صلَّي اللّه عليه و آله و سلم ) و اصولاً پروسه اسلام، دادن كتاب و علم به اعراب
بود كه در پي آن نظر يهوديان را كه فقط خود را اهل كتاب و علم مي‏دانستند و از اين
موقعيت براي برتري‏جويي علمي و قصه‏سرايي و نقل اسرائيليات سود مي‏بردند، خنثي
نمود.

    «قل يا اهل الكتاب لَسْتُمْ علي شي‏ء حتّي تُقيموا التوراةَ و الانجيلَ و ما اُنْزِلَ اليكم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- جهت اطلاعات بيشتر رجوع كنيد به تفسير كاشف / دكتر بي‏آزار شيرازي و دكتر سيد محمدباقر حجّتي.

مِنْ رَّبكم و ليزيدنَّ كثيرا منهم ما انزل اليك مِنْ رَبّك طُغيانا و كفرا فلا تأسَ علي القومِ
الكافرين».⁽¹⁾

    يعني صرف عمل كردن به تورات كافي نيست بلكه بايد به قرآن هم به عنوان يك
كتاب آسماني و تكميل‏كننده تورات و انجيل عمل كنيد و عدم عمل به قرآن به معني
عمل نكردن به قسمتي از خود تورات است.

    جالب است بدانيم آيه فوق زماني نازل شد كه يهوديان از اين موضوع يعني از دست
دادن وجه علمي خود احساس خطر كرده، لذا به نزد پيامبر آمدند و گفتند: قرآن مورد
اختلاف است و تورات مورد اتفاق.⁽²⁾

    خوب ببينيد پس اينجا يك روزنه اميد بيشتر براي يهوديان باقي نماند و آن مسأله
جانشيني بود، بدين معني كه چون پيامبر پسر و جانشين ندارد پس از فوت ايشان همه چيز
تمام مي‏شود و يهود به ولايت خويش بازمي‏گردد. (مهم)

    اما درست همين‏جا بود كه اين آخرين دريچه اميد كفار و منافقان با نزول آيه (اكمال) (اليوم اكملت لكم دينكم) از بين رفت و آيه انتهايي اين فراز هم ناظر به همين موضوع
است (فلا تخشوهم فخشوني)

    يعني از توطئه يهود و منافقين نترسيد كه با اين كار اسلام استمرار مي‏يابد.

    بنابراين اگر تمام مسايل اسلامي اعم از اصول و فروع دين را استقصاء كنيم مي‏بينيم
آنچه در اين‏جا تازه است و بحثي در مورد آن نشده همين مسأله (ولايت اسلامي) است
و افزون بر اين در آنچه گذشت نشان داديم كه فضاي سوره و زمان هم دال بر اين
مدعاست و لذا سخن فخر رازي را نمي‏توان صحيح دانست.

    بنابراين با نزول اين آيه دوران ولايت طولاني مدت بني‏اسرائيل به پايان رسيده و به
مسلمانان منتقل شده است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- مائده / 68.

2- مجمع‏البيان لعلوم القرآن، ج 3، ص 446.

    در اينجا خاطره‏اي برايتان نقل كنم و آن اينكه: در سالي به موسم حج رفته و به
دانشگاه مدينه مي‏روند و به آنها تفسير مجمع‏البيان را هديه مي‏دهند آنها هم متقابلاً
تفسير فتح‏القدير / شوكاني را به ايشان مي‏دهند: شوكاني كسي بود كه ابتدا وهابي بود و
بعد زيدي مسلك شد. تفسيري كه نوشته بيشتر روايي است يعني در آن از احاديث بسيار
استفاده كرده است.

    آن وقت در آن كتاب در مورد آيه (يا ايها الرسول بلغ . . .) به نقل از ابن مسعود
آورده است كه: بلغ ما انزل اليك من ربك (في ولايه علي بن ابي‏طالب). يعني اي پيامبر
ابلاغ كن آنچه از جانب خدايت بر تو نازل شده كه اين در مورد ولايت علي ( عليه السلام ) است.

    از اين دست موارد كه عامه در احاديث‏شان نسبت به ولايت علي ( عليه السلام ) و غدير و آن
حادثه مهم اشارات و روايات آورده‏اند زياد است و اين را مي‏شود گفت جزو آخرين
موارد است كه در تفاسير مورد قبول ايشان آمده است.

    شما اگر نگاهي به كتاب الغدير / مرحوم علامه اميني و يا كتاب المراجعات / سيد
عبدالحسين شرف‏الدين موسوي بيفكنيد متوجه مي‏شويد ما چقدر احاديث فراواني از
ناحيه علماي عامه در مورد اين مسأله داريم.⁽¹⁾ اما صرف نظر از اين مباحث لازم است تا
در اينجا اين پرانتز بزرگ را ببنديم و به ادامه بحث پاسخ به اشكالات بپردازيم.

    يادتان باشد گفتيم اشكالي كه به آيه 55 / مائده دارند به صورت جمع آمدن ضماير و
افعال اين آيه است. يعني اگر تنها كسي كه انگشتر را در هنگام نماز به فقير بخشيده
علي ( عليه السلام ) بوده پس چرا آمده (يقيمون الصلاة) و آمده (هم راكعون) اينها همه جمع است
و بر بيش از يك نفر دلالت مي‏كند.

    اينجا خود زمخشري كه از علماي صاحب رأي در تفسير نزد اهل سنت است جواب
داده كه درست است كه بصورت جمع آمده ولي در يك مورد خاص است. يعني

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- نگاه كنيد به المراجعات، رهبري امام علي ( عليه السلام ) در قرآن و سنت / سيد عبدالحسين شرف‏الدين
موسوي، ترجمه محمدجعفر امامي.

روايات شأن نزول در اين مورد آنقدر زياد است و در عين حال فقط در مورد حضرت
علي ( عليه السلام ) است كه خاص بودن آيه در مورد يك نفر را تأييد مي‏كنند.

    اشكال ديگري كه شايد اينجا لازم باشد به آن بپردازيم و در عين حال ممكن بود به
ذهن هر كسي بيايد اينكه چطور مي‏شود حضرت علي ( عليه السلام ) در نماز حواسش متوجه خدا
نيست، شخصي كه آنقدر در نماز متوجه خداست كه تيري را كه در پايش رفته فقط
مي‏گويند در حين نماز مي‏شود از پايش خارج كرد چون آن موقع احساس درد نمي‏كند. آيا مي‏شود كه اين‏جور حواسش پرت شود و به دادن زكات مال بپردازد؟

    در پاسخ اين سؤال بايد گفت: كه توجه توأمان حضرت به نماز و زكات باهم منافاتي
ندارد و اتفاقا اين برگرفته از دستورات قرآني است.

    در قرآن نماز و زكات عدل هم آمده‏اند و هرجا سخن از نماز است بلافاصله به بحث
زكات و اهميت آن هم تأكيد شده.

    «لان اقمتم الصلاة و آتيتم الزكاة و امنتم برسلي و عزّرتموهم و اقرضتم اللّه‏ قرضا
حسنا لاُكَفِّرَنَّ عنكم سَيّئاتكم و لاَءُدْخِلَنَّكُمْ جَناتٍ تَجْري مِنْ تَحْتها الأَنْهار . . .».⁽¹⁾

    اشكال ديگري كه از ديرباز اهل سنت به اين آيه مي‏گيرند و بيشتر به يك عدم
پذيرش عمدي و فرافكني شبيه است، تا اشكالي كه برخاسته از دانستن موضوع است، و
تا به امروز هم مطرح مي‏كنند اين است كه ولايت در آيات مورد نظر به معني (دوستي) است.

    اما اين مفهوم با آيات و هدف پيامبر و تمامي آنچه توضيح داده شد تناسبي ندارد.

    آيا دوستي در آيه مد نظر با ادامه آيه كه مي‏فرمايد (واللّه‏ يعصمك من الناس) خداوند
تو را از دست مردم حفظ مي‏كند جور درمي‏آيد؟

    اشكال ديگر كه در عصر ما خيلي روي آن صحبت مي‏شود اين است كه مسأله غدير
خم را حضرت بايد در مكه و منا مي‏گفتند نه در غدير خم هنگامي كه مسلمانان از
حضرت جدا شدند!

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- مائده / 12.

    پاسخ ما اين است كه اتفاقا اين كار كاملاً از روي مصلحت انجام شده زيرا همراهان
يمني حضرت كه در جنوب عربستان زندگي مي‏كردند از پيامبر ( صلَّي اللّه عليه و آله و سلم ) دلخور بودند لذا
حضرت اين مسأله را زماني مطرح كردند كه يمني‏ها از آنها جدا شده بودند و به جنوب
رفته بودند و آنها بسوي شمال غرب در حركت بودند.⁽¹⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- براي اطلاعات بيشتر نگاه كنيد به المراجعات، نامه 36، ص 268.

    شيعه در لغت به معني پيرو مي‏باشد و در اصطلاح به معني قائلان به مرجعيت سياسي،
ديني و علمي علي ( عليه السلام ) پس از پيامبر اطلاق مي‏شود و لفظ شيعه در منابع برادران اهل
سنت نيز آمده است. طبق بررسي سه آيه از سوره مباركه مائده و پاسخ به اشكالات
پيرامون آنها متوجه مي‏شويم كه هيچيك از اشكالات وارد نبوده و ولايت امام علي ( عليه السلام ) قابل اثبات مي‏باشد. از سويي ديگر علماي يهود و نصاري علاقه‏مند نبودند تا بعد از آنها
كسي ديگر صاحب كتاب و ولايت باشد لذا به دشمني با ولايت علي ( عليه السلام ) پرداختند و
درست در همين موقع با نزول آيه اكمال آخرين دريچه‏هاي اميد به روي آنها بسته شد.

    علاوه بر منابع قرآني منابع روايي، تفسيري و تاريخي همچون تفسير ابن مسعود،
كتاب الغدير و المراجعات و . . . حاكي از ولايت همه‏جانبه امام علي ( عليه السلام ) مي‏باشند.

1ـ شيعه را از نظر لغوي و اصطلاحي تعريف كنيد.

2ـ اشكالات وارده بر آيه سوم از سوره مائده را بررسي و تحليل كنيد.

3ـ ضمن طرح اشكالات وارده بر آيه 55 از سوره مائده به ذكر رئوس پاسخ‏ها بپردازيد.

4ـ چگونه مي‏توان با توجه به ظاهر ناسازگار قبل و بعد آيه 67 از سوره مائده ارتباط آن را
با واقعه غدير خم بيان داشت؟

1ـ شيعه در لغت بمعني:    الف ـ رهبر          ب ـ پيرو          ج ـ جماعت       د ـ گروه       مي‏باشد.

2ـ غدير خم در چه روزي اتفاق افتاد؟

الف ـ 18 ذي‏الحجة سال 10 هجري         ب ـ 13 رجب سال 14 قبل از بعثت

ج ـ 17 ربيع‏الاول سال 10 هجري             د ـ 18 ذي‏الحجة سال 5 هجري

3ـ آيه اكمال دين كدام است؟

الف ـ يا ايها الرسول بلغ ما انزل . . .

ب ـ اليوم اكملت لكم دينكم و اتممت عليكم نعمتي . . .

ج ـ انما وليكم اللّه‏ و رسوله . . .

د ـ كتب عليكم الصيام . . .

4ـ كدام يك از موارد زير در مورد آيه سوم از سوره مائده مطرح است:

الف ـ قبل و بعد آيه در مورد مواد غذايي مي‏باشد.

ب ـ آيه فوق زماني نازل شد كه يهوديان از موضوع وجهه علمي خود احساس خطر
مي‏كردند

ج ـ تنها بحثي كه در اين آيه تازگي دارد مسأله (ولايت اسلامي) است

د ـ تمام موارد

5ـ جمع آمدن ضماير آيه 55 از سوره مائده با توجه به چه دليلي قابل حل است:

الف ـ در يك مورد خاص است                 ب ـ فراواني روايات شان نزول

ج ـ موقعيت اجتماعي حضرت علي ( عليه السلام )         د ـ موارد الف و ب

6ـ تفسير فتح‏القدير شوكاني چگونه تفسيري مي‏باشد:

الف ـ عقلي                             ب ـ فلسفي و كلامي

ج ـ بيشتر روايي است                 د ـ فقهي

ـ يادآوري تفاوتهاي ميان مقام امامت و خلافت و اينكه مقام امامت به اذن الهي بوده و
توسط كسي نمي‏تواند از بين برود.

ـ اقدامات حضرت علي ( عليه السلام ) پس از رحلت پيامبر ( صلَّي اللّه عليه و آله و سلم ) .

ـ اقتدا به سيره امام علي ( عليه السلام ) در شرايطي كه جامعه نيازمند حفظ آرامش و وحدت است و
اينكه وحدت و امنيت جامعه بر همه چيز مقدم مي‏باشد.

    در اين درس در صدديم تا به بررسي تفاوتهاي خلافت امام علي ( عليه السلام ) و نوع عملكرد
ايشان در دوران خلفاي سه گانه بپردازيم.

    اين بحث خيلي مهم است از اين جهت كه بسياري از سوء تعبيراتي كه براي ما شيعيان
بوجود مي‏آيد ناشي از نداشتن شناخت كافي در مورد شأن و جايگاه واقعي حضرت
علي ( عليه السلام ) مي‏باشد كه اين منجر مي‏شود به مقايسه ايشان با اصحاب پيامبر ( صلَّي اللّه عليه و آله و سلم ) بايد
بگويم اين مقايسه از اساس غلط است و هركس را بايد با ميزان و معيار خودش
سنجيد.

    1ـ به هر روي اين درس را با يك سؤال اساسي آغاز مي‏كنيم و آن اينكه اگر امامت
علي ( عليه السلام ) انتصابي بوده و بر مبناي شوراي اهل حل و عقد نبوده، چرا حضرت در برابر
خلفا قيام نكردند؟ مسلما اگر ايشان قيام مي‏كردند خداوند به ايشان كمك مي‏كردند و
نصرت الهي شامل حال ايشان مي‏شد.

    خداوند در قرآن مي‏فرمايند:

    «إنّا لَنَنْصُر رُسُلَنا والَّذين آمَنوا في الحياةِ الدنيا و يوم يَقوم الاشهاد».⁽¹⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- غافر / 51.

     يعني همانا ما پيامبرانمان و كساني را كه ايمان آوردند در اين زندگي و در روزي كه
شاهدان بپا مي‏خيزند نصرت مي‏دهيم.

    اين يك پرسش اساسي است. اما در همين ارتباط پرسش ديگري نيز مطرح است و
آن مسأله افضل بودن علي ( عليه السلام ) بر ساير خلفاست.

    2ـ سؤال اين است كه در دوران خلافت پنج ساله علي ( عليه السلام ) ما شاهد يك ركود
اجتماعي و جنگهاي پيوسته داخلي هستيم، بدون اينكه حتي ذره‏اي به قلمرو حكومت
اسلامي اضافه شود ولي در زمان خلفاي قبلي اينطور نبوده و بسياري از فتوحات در زمان
آنها انجام شده. بطور مثال ايران در زمان عمربن خطاب فتح شد و اسلام وارد ايران شد.

    با اين حال آيا باز هم مي‏توان گفت: علي ( عليه السلام ) افضل خلفا و اصحاب است؟

    خوب ببينيد اينجا دو سؤال مطرح شد كه جواب هر دو را مي‏توان با اشاره‏اي كه در
ابتداي صحبتمان شد بدهيم.

    و بايد گفت كه پيامبران و اولياء الهي چون سلاطين داراي تاج و تخت و خدم و حشم
و لباس فاخر و زرق و برق نيستند.

    سيد قطب از مفسرين معاصر اهل سنت و كسي كه مدت زيادي را در غرب به سر برد
و شخص مقام معظم رهبري هم يكي از كتابهاي ايشان را ترجمه كرده‏اند⁽¹⁾ نظر جالبي
در اين زمينه مي‏دهد به اين مضمون كه: ما در مورد بسياري از انبياء الهي در كوتاه‏مدت
نصرتي نمي‏بينيم و در درازمدت پيوسته شاهد نصرت هستيم.

    ايشان مثال مي‏زنند ابراهيم نبي ( عليه السلام ) را كه در زمان ايشان حكومت ظاهري از آن
نمرود بود و كار تا جايي پيش رفت كه نمرود ايشان را در منجنيق گذاشت و در آتش
پرتاب كرد ولي به اذن الهي آتش سرد و سلام شد.

    درست است كه ايشان در زمانه خود نتوانست بطور كامل بت‏پرستي را ريشه‏كن كند
ولي در نسلهاي بعدي پيام وي به تمامه اثر خود را گذاشت و شما مي‏بينيد كه در قرآن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- آينده در قلمرو اسلام.

كريم هم از مكتب ابراهيم به عنوان يك مكتب يكتاپرستي كامل نامبرده مي‏شود و
معياري است براي ساير اديان بزرگي چون يهوديت، مسيحيت و اسلام.

    خداوند در قرآن مي‏فرمايد:

    «ما كانَ ابراهيمُ يهوديا و لا نصرانيا ولاكن كانَ حَنيفا مسلما».⁽¹⁾

     يا «مِلَّةَ اَبيكُمْ ابراهيم».⁽²⁾

 و يا حضرت يوسف ( عليه السلام ) كه ايشان ظاهرا به چاه افتاد ولي اين مقدمه‏اي بود كه از آنجا
به مصر برود. علم تأويل‏الاحاديث را ياد بگيرد و نبي الهي شود. ظاهرا وزير شاه بود ولي
در باطن يوسف زمام امور را به دست داشت.

    بنابراين نصرت و پيروزي پيامبران موقتي نيست.

    سيد قطب در ادامه به رمز پيروزي عاشورا و تأثير آن تا به امروز سخن مي‏گويد و
اينكه حضرت ابا عبداللّه‏ ( عليه السلام ) علي‏رغم اينكه شهيد شدند ولي صاحب دو نصرت شدند
يكي رسوايي طاغوت و ديگري زنده ماندن عاشورا تا به امروز.

    پس علي ( عليه السلام ) خليفه خدا بود و شخصيت وي تماما الهي بود. ايشان براي فتح و
كشورگشايي نيامده بود ظاهرا پشت صحنه بود ولي مهمترين كارها به دست ايشان بود و
يا خود پيامبر اكرم ( صلَّي اللّه عليه و آله و سلم ) در مورد امام حسن و حسين ( عليهما السلام ) مي‏فرمايند: (اِبْناي هذان
امامان قاما او قَعَدا)⁽³⁾ يعني اين دو پسر من امام‏اند چه قيام كرده باشند و چه در حال
سكوت باشند و به پا نخاسته باشند.

    آري علي ( عليه السلام ) امام بود اگرچه 25 سال پس از وفات پيامبر خليفه شد. مقام خلافت
ايشان چيزي نبود كه توسط شوراي اهل حل و عقد گرفته و يا داده شود. آنچه منصوب از
جانب خدا باشد هيچ گاه با ظواهر امور از بين نمي‏رود و اين است معني خلافت به نص كه
شيعه بر آن قايل است و لذا مي‏بينيم كه حضرت در طول اين سالها دست به اقدامات بسيار

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- سوره آل عمران، آيه 67.

2- سوره حج / آيه 78.

3- بحارالانوار، ج 1، ص 306، ارشاد مفيد، ص 181.

مهمي زدند و خود را تشبيه به سنگ زيرين آسياب دولت اسلامي كرده‏اند.

    (اِنّ علي منها مَحَل القُطب مِنْ الرحي . . .).⁽¹⁾ و يا (اَمَا واللّه‏ لَقَدْ تَقَمَّصَها فلانٌ و اِنّه
لَيعلَمُ اَنّ مَحلِّي مِنها مَحلُّ القُطبِ مِن الرّحي).⁽²⁾

     اقدامات حضرت علي ( عليه السلام ) پس از وفات رسول‏اللّه‏ ( صلَّي اللّه عليه و آله و سلم ) و تا قبل از حكومت ايشان به
شرح زير است:

1ـ جمع‏آوري قرآن و نشر علوم و سنت پيامبر ( صلَّي اللّه عليه و آله و سلم )

ايشان بعد از رحلت پيامبر اكرم به جمع‏آوري قرآن پرداختند و سوگند خوردند تا آنرا
ننويسند، ردا بر دوش نيندازند و از خانه خارج نشوند مگر براي خواندن نماز، و براساس
ناسخ و منسوخ و محكم و متشابه و ظاهر و باطن قرآن به تعليم و تفسير قرآن پرداخته و
شاگرداني چون ابن عباس و ابن مسعود را تربيت كردند تا پاسخگوي تهاجمات و شبهات
دانشمندان كشورهاي تازه فتح شده باشند.⁽³⁾

2ـ برقراري وحدت و آرامش ميان مسلمين براي پيشبرد اسلام

    توضيح اينكه حضرت در پاسخ كساني كه بعد از وفات پيامبر ( صلَّي اللّه عليه و آله و سلم ) آمدند و دست
بيعت دراز كردند مانند عموي پيامبر و ابوسفيان گفتند: (شقّوا اَمواج الفِتَنِ بِسُفُن
النّجاه)⁽⁴⁾ يعني موجهاي فتنه را با كشتي نجات درهم شكنيد. و اين درست در همان موقع
بود كه خيلي‏ها مي‏پنداشتند علي ( عليه السلام ) بايد شمشير به دست مي‏گرفت و خليفه ابوبكر را از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- شرح نهج‏البلاغه، ج 1، ص 153، (20 جلد در 10 جلد، كتابخانه آيت‏اللّه‏ مرعشي، قم 1404 ه . ق) و بحارالانوار، ج 29، ص 509 (110 جلدي مؤسسه الوفاء بيروت، 1404 هجري قمري).

2- نهج‏البلاغه / خطبه 3 ـ يعني: ابوبكر لباس خلافت را بر تن كرد و او مي‏دانست كه من در
گردش حكومت اسلامي همچون قطب و محور سنگهاي آسيابم و چشمه‏ها از كوهسار من
جاري است.

3- الاستيعاب، ابن عبدالبر، ص 1109 و احتجاج طبرسي، ص 239.

4- بحارالانوار، ج 28 ، ص 233 و نهج‏البلاغه، خطبه 5.

بين مي‏برد. ولي حفظ وحدت و آرامش در جامعه اسلامي نخستين رمز ادامه حيات
اسلام است و اين اسلام نوپا تاب آن را نداشت كه در برابر موجهاي سهمگين فتنه
پايداري كند و اگر نبود كشتي نجات علي ( عليه السلام ) ، اسلام در درياي مصايب و فتنه‏ها غرق
مي‏شد و اين‏جا رمز جاودانگي اسلام فهميده مي‏شود. آري رمز و كليد صيانت اسلام و
تداوم آن در قرون و اعصار بدست علي ( عليه السلام ) رقم مي‏خورد. بنابراين ايشان در اين سالها
انتخاب شأنيت وزير در حكومت اسلامي را برمي‏گزينند و به دادن مشاوره به خلفا در
زمينه‏هاي مهم حكومتي مي‏پردازند. (و اَنَا لكم وَزيرا خير لكم منّي اميرا)⁽¹⁾ و من براي
شما وزير باشم بهتر است از آن كه امير باشم.

    براي نمونه مي‏توان به موارد زير اشاره كرد:

    الف ـ دادن مشاوره‏هاي جنگي: ابوبكر درباره فتح شام با علي ( عليه السلام ) مشورت كرد و
خيلي از اين مشورت استقبال نمود. او در اين باره مي‏گويد: «اين وارث علم پيامبر ( صلَّي اللّه عليه و آله و سلم ) است سخن او در جهاد با روم مرا تشويق، تحريض و دلگرم ساخته است».⁽²⁾

3ـ شركت دادن ياران و فرزندان خود در فتوحات و جنگهاي اسلامي:

    الف ـ شركت مالك اشتر در جنگ قادسيه و فتح نصيبين و نيز شركت وي در جنگ
روم.⁽³⁾

    ب ـ شركت حذيفة‏بن يمان در جنگ نهاوند كه تستر و اردبيل به دست وي فتح شد. عمار ياسر نيز در اين جنگ فرمانده سواركاران بود.⁽⁴⁾

    ج ـ حضور فعال حجربن عدي در جنگ قادسيه.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- خطبه 92، نهج‏البلاغه، ترجمه محمد دشتي، انتشارات نسيم حيات، بهار 72، البته بايد توجه
داشت كه اين خطبه پس از قتل عثمان ايراد شده است. تحليلي بر مواضع سياسي امام علي ( عليه السلام ) از رحلت پيامبر تا قتل عثمان / قائدان.

2- الفتوح، ابن اعثم، ج 1، ص 97.

3- اخبارالطوال، دينوري، ص 120.

4- العبر في خبر من غبر، ذهبي، ج 1، ص 25، و فتوح الشام، واقدي، ج 2، ص 36.