بخش 8

193

خيابانهاي كربلا:

خيابانهاي مهم كربلا عبارتند از:

شارع الرسول الاعظم ( عليه السلام ) ، شارع الامام علي ( عليه السلام ) ، شارع الحسين ( عليه السلام ) ، شارع العباس ( عليه السلام ) ، شارع علي الاكبر ( عليه السلام ) .

زيارتگاه هاي كربلا:

علاوه بر حرم مطهر امام حسين ( عليه السلام ) و حرم مطهر ابوالفضل ( عليه السلام ) زيارتگاه-هاي ديگري در شهر كربلا وجود دارد كه شيعيان به زيارت آن اماكن متبركه مشرف مي‌شوند. اين زيارتگاه‌ها عبارتند از:

مرقد سيد ابراهيم مجاب ( عليه السلام ) ، مرقد حبيب بن مظاهر اسدي، مرقد ساير شهداي كربلا، مرقد قاسم بن الحسن، نخل مريم، مقام حر بن يزيد رياحي ( عليه السلام ) ، خيمه‌گاه امام حسين ( عليه السلام ) ، مقام حضرت مهدي ( عليه السلام ) ، تل زينبيه، مقام كف دست راست حضرت ابوالفضل ( عليه السلام ) ، مقام كف دست چپ حضرت ابوالفضل ( عليه السلام ) ، مقام امام جعفر الصادق ( عليه السلام ) ، مقام عون بن عبدالله، مقام ابن فهد حلي، مقام فضه، مقام امام علي ( عليه السلام ) ، مقام موسي بن جعفر ( عليه السلام ) ، مقام علي اكبر ( عليه السلام ) ، مقام رأس الحسين ( عليه السلام ) ، مقام ام البنين ( عليه السلام ) ، مقام أخرس بن الكاظم ( عليه السلام ) ، مقام ابن حمزه.

اماكن سياحتي كربلا:

اماكن سياحتي كربلا عبارتند از:

دژ الاخيضر، قلعه الهندي و‌خان العطشان.

194

مساجد كربلا:

شهر كربلا بيش از يكصد مسجد دارد كه معروفترين آنها عبارتند از: مسجد رأس الحسين ( عليه السلام ) ، مسجد عمران بن شاهين، مسجد شهيد ثاني، مسجد سردار حسن خان، مسجد ناصري، مسجد شهرستاني، مسجد حميديه، مسجد سيد علي نقي طباطبائي، مسجد كبيس، مسجد شيخ يوسف بحراني، مسجد شيخ خلف، مسجد اردبيلي‌ها، مسجد حاج نصر الله، مسجد خيمه‌گاه.

حسينيه‌هاي كربلا:

با توجه به اينكه كربلا شهري زيارتي است و ساليانه صدها هزار مسلمان از سرتاسر كشورهاي شيعه نشين براي زيارت به اين شهر مقدس مشرف مي‌شوند، از اين رو بسياري از مردم شهرهاي گوناگون به ساختن حسينيه وزائرسرا پرداخته‌اند وتعداد حسينيه‌ها در اين شهر به بيش از يكصد حسينيه مي‌رسد كه مهمترين آنها متعلق به ايرانيان است مانند: حسينيه تهراني‌ها، اصفهاني‌ها، مازندراني‌ها، قمي‌ها وآذربايجاني‌ها و دهها حسينيه ديگر كه قسمت عمده اين مراكز در سالهاي اخير منهدم و ويران شده است.

مدارس ديني كربلا:

با توجه به اينكه حوزه علميه كربلا از حوزه‌هاي علميه كهن و قديمي شيعه است و از لحاظ اهميت بعد از حوزه نجف اشرف مي‌آيد از اين رو مدارس ديني بسياري در كربلا وجود دارند كه برخي از آنها عبارتند از:

195

1 - مدرسه محسنيه 1327هـ ق

2 ـ مدرسه جعفريه 1333هـ ق

3 ـ مدرسه احمديه 1921م

4 ـ مدرسه فيصليه 1921م

5 ـ مدرسه رضويه 1345هـ ق

6 ـ مدرسه امام باقر ( عليه السلام ) 1381هـ ق

7 ـ مدرسه مجاهد 1270هـ ق

8 ـ مدرسه بادكوبه 1270هـ ق

9 ـ مدرسه صدر اعظم 1276هـ ق (ويرانه شده)

10 ـ مدرسه حاج عبدالكريم 1287هـ ق

11 ـ مدرسه بقعه 1250هـ ق

12 ـ مدرسه سليميه 1250هـ ق

13 ـ مدرسه هنديه كبري 1920م

14 ـ مدرسه هنديه صغري 1300هـ ق

15 ـ مدرسه ابن فهد حلي 1276هـ ق (به تازگي تجديد بنا شده است)

16 ـ مدرسه زينبيه 1276هـ ق (ويرانه شده)

17 ـ مدرسه مهديه 1287هـ ق

196

18 ـ مدرسه بروجردي 1381هـ ق

19 ـ مدرسه شريف العلماء مازندراني 1384هـ ق

20 ـ مدرسه الخطيب 1355هـ ق

21 ـ مدرسه امام صادق ( عليه السلام ) 1376هـ ق

22 ـ مدرسه حسينيه 1388هـ ق

23 ـ مدرسه سردار حسن خان 1180هـ ق (اين مدرسه قبلاً 70 حجره داشت كه در حال حاضر تنها 16 حجره آن باقي مانده است).

كتابخانه‌هاي كربلا:

1 ـ كتابخانه‌هاي عمومي:

كتابخانه عمومي كربلا عبارتند از: كتابخانه جعفريه، كتابخانه سيد الشهدا ( عليه السلام ) ، كتابخانه عمومي مركزي، كتابخانه ابوالفضل العباس ( عليه السلام ) ، كتابخانه روضه حسينيه، كتابخانه سيد علي اكبر حائري، كتابخانه مولي عبدالحميد فراهاني، كتابخانه رسول اعظم ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ، كتابخانه نهضت اسلامي، كتابخانه حضرت زينب كبري ( سلام الله عليها ) ، كتابخانه قرآن كريم.

2 ـ كتابخانه‌هاي خصوصي:

كتابخانه‌هاي خصوصي كربلا عبارتند از: كتابخانه حرم مطهر امام حسين ( عليه السلام ) ، كتابخانه سيد نصر الله حائري، كتابخانه شيخ عبدالحسين تهراني، كتابخانه سيد عبدالحسين كليدار آل طعمه، كتابخانه سيد حسين قزويني، كتابخانه سيد محمد باقر

197

حجه طباطبائي، كتابخانه شيخ احمد بن زين الدين حائري، كتابخانه شيخ محسن ابوالحب، كتابخانه شيخ محمد بن داود خطيب، كتابخانه سيد مهدي حكيم شهرستاني، كتابخانه سيد محسن جلالي كشميري.

گورستان‌هاي كربلا:

كربلا پنج گورستان دارد كه عبارتند از: گورستان «ساحه المخيم»، گورستان وادي العتيق كه امروزه به آن مدرسه غره مي‌گويند و در مقابل مقام امام صادق ( عليه السلام ) واقع شده است، گورستان وادي الجديد كه مقابل ايستگاه راه آهن قرار دارد وگورستان هندي‌ها كه در بستان «ابن ذرب» مقابل مرقد ابن حمزه واقع است.

بازارهاي قديمي و جديد كربلا:

بازارهاي كربلا عبارتند از: بازار «مخضر»، بازار نجارين يا درودگرها، بازار هرج، بازار صفارين يا مسگرها، بازار صاغه يا طلافروشان، بازار بزازين يا پارچه فروشان، بازار علاوي، بازار حسين ( عليه السلام ) ، بازار زينبيه، بازار باب الخان.

كاروانسراهاي قديمي و معروف كربلا:

كاروانسراهاي كربلا عبارتند از: كاروانسراي «الكهيه»، كاروانسراي «زاد»، كاروانسراي «پير» كاروانسراي مزراقچي، كاروانسراي «اخير».

198

ب ـ توصيف حرم مطهر امام حسين:

روضة الشريف:

در وسط صحن روضه شريف قرار دارد كه بر روي آن صندوقي از چوب منبت كاري شده با عاج قراردارد و بر روي آن پنجرة فولادي گرانبهائي قرار گرفته و سپس ضريح شش گوشه مقدس قرار دارد، درون آن قبر مطهر امام حسين ( عليه السلام ) و دو فرزندش علي اكبر ( عليه السلام ) و علي اصغر ( عليه السلام ) جاي دارد و ضريح در سمت قبر علي اكبر ( عليه السلام ) يك متر عقب‌تر نشسته است اين ضريح از جنس نقره خالص و سفيد رنگ است طول ضريح امام حسين ( عليه السلام ) 5/5 متر و عرض آن 4/5 متر و ارتفاع آن 3/5 متر است و طول ضريح علي اكبر ( عليه السلام ) كه به ضريح پدر بزرگوارش چسبيده 2/6متر و عرض آن 1/40 متر است و برروي قسمت جلوئي ضريح اين جملات نقش بسته است: «إن الداعي إلي حب آل محمد الطاهر ابن أبي محمد الطاهر سيف الدين نجل سيدنا محمد برهان الدين من بلاد الهند سنة خمس و خمسين و ثلثمائة بعد الألف 1355هـ ق».

در زاويه جنوبي ضريح، شهداي كربلا قرار دارند كه در حدود يك متر و نيم با ضريح علي اكبر ( عليه السلام ) فاصله دارند و بسياري از زائران در اين منطقه پا نمي گذارند زيرا كه معتقدند در زير اين قسمت قبور شهداي كربلا قرار گرفته است. ضريح شهداي كربلا پنجره‌اي نقره است كه طول آن چهار متر و هشتاد سانتي‌متر است. روضه شريف بصورت مستطيلي است كه طول آن از شمال به جنوب 125 متر و عرض آن از شرق به غرب 95 متر است و عبارتست از ضريح مطهر و ضريح شهدا و صحن وسيعي كه پيرامون آنها را فراگرفته است. مساحت كل حرم شريف 3850

199

متر مربع است كه قبر امام حسين ( عليه السلام ) در قلب آن قرار گرفته و بر بالاي آن گنبدي بزرگ است كه بر چهار ستون بزرگ مستطيل شكل 3/50 ( عليه السلام ) 2/50 متر قرار گرفته است. ديوارهاي روضه شريف تماماً طلاكاري، كاشيكاري وآيينه كاري شده است.

رواق ها:

اطراف حرم مطهر را چهار رواق فرا گرفته كه هركدام از آنها در يكي از جهات اربعه قرار گرفته و عرض هريك از اين رواق‌ها پنج متر و طول هركدام از رواق‌هاي شمالي و جنوبي در حدود چهل متر و طول هركدام از رواق‌هاي شرقي و غربي در حدود چهل و پنج متر است. زمين اين رواق‌ها با سنگ مرمر سفيد اعلا سنگ فرش شده است و وسط ديوارهاي آن آيينه‌هاي بزرگي تعبيه شده است. ارتفاع سقف هركدام از رواق‌ها 12 متر است. رواق غربي به نام رواق سيد ابراهيم مجاب معروف است زيرا قبر سيد ابراهيم مجاب يكي از نوادگان امام موسي بن جعفر ( عليه السلام ) در آن قرار دارد، قبلاً به اين رواق رواق «عمران بن شاهين» مي‌گفتند. رواق جنوبي به نام رواق حبيب بن مظاهر معروف است و رواق شرقي به نام رواق فقها و رواق شمالي به نام رواق سلاطين معروف است و تمامي اين رواق‌ها با كاشيكاري زيبا و نوشته‌هايي از آيات قرآن تزيين شده است. اين رواق‌ها چندين در دارند كه برخي از درها از نقره خالص ساخته شده و برخي نيز از چوب گرانبها ساخته شده است، تمامي اين درها به داخل حرم شريف راه دارند و دو در نيز طلايي بوده و در وسط رواق جنوبي قرار دارند و شيشه‌اي شفاف آنها را مي‌پوشاند و بر بالاي هركدام از درها آياتي از قرآن كريم نوشته شده و زوار معمولاً در كنار اين درها ايستاده و زيارتنامه مي‌خوانند.

200

رواق شرقي در گذشته به نام رواق آغا باقر معروف بود و امروزه به آن رواق فقها مي‌گويند زيرا كه سه تن از فقها در يكجا به خاك سپرده شده‌اند و بر روي قبر آنان صندوق زيبايي قرار داده‌اند كه در سمت راست در حرم قرار گرفته است و اين فقها عبارتند از:

1. شيخ محمد باقر وحيد بهبهاني مؤسس مدرسه اصوليه.

2. سيد علي طباطبائي صاحب كتاب رياض العلماء.

3. شيخ يوسف آل عصفور بحراني صاحب كتاب الحدائق الناضره.

البته در كنار فقهاي فوق الذكر فقهاي ديگري نيز در اين رواق به خاك سپرده شده‌اند كه عبارتند از:

1. سيد كاظم رشتي (متوفي سال 1259هـ ق)

2. سيد احمد بن سيد كاظم رشتي (مقتول سال 1295هـ ق)

3. شاعر بزرگ حاج جواد بدقت (متوفي 1281هـ ق).

4. عالم و شاعر بزرگ شيخ جعفر بن صادق الهر.

در رواق شرقي دو در وجود دارد كه به صحن شريف باز مي‌شوند و دركنار اولي كفشداري سيد محمود آل طعمه قرار دارد و مقابل مسجد سيد كاظم رشتي واقع شده است و در كنار در دومي كفشداري آل وهاب است كه در مقابل در «علي اكبر» واقع شده است.

201

رواق غربي يا رواق سيد ابراهيم مجاب، رواقي است كه مرقد سيد ابراهيم مجاب در آن قرار دارد و بر روي قبر او صندوقي از چوب ساج قرار داده شده است البته در اين رواق قبرهاي ديگري نيز وجود دارد كه مربوط به علماي بزرگ شيعه است و عبارتند از:

1. سيد عبدالله بحراني صاحب مولفات گرانبهايي نظير: «الافاضات الحسينيه» و كتاب «شرح المختصر النافع».

2. سيد محسن بن سيد عبدالله بحراني.

3. سيد محمد بن سيد محسن بحراني صاحب مؤلفاتي نظير: «الفصول البهيه في بعض أخبار الحجج المرضيه» و «كتاب هدايه العباد».

4. سيد محمد زيني حسيني، عالم و شاعر شيعي.

در اين رواق دو اتاق وجود دارند كه يكي از آنها قبرستان خانوادگي سادات آل نصر الله و ديگري قبرستان خانوادگي سادات آل جلوخان است

اين رواق دو در دارد كه به صحن حرم باز مي‌شوند در اولي به در حبيب بن مظاهر معروف است و در كنار آن كفشداري آل شويخ است و در دومي به در سيد ابراهيم مجاب معروف است و در كنار آن كفشداري سيد جعفر آل طعمه قرار دارد و اخيراً كليدار حرم مطهر در اين رواق در ديگري نيز ساخت كه به نام در سلطانيه معروف است و در كنار آن كفشداري سيد هادي آل طعمه قرار دارد.

رواق جنوبي به نام رواق حبيب بن مظاهر معروف است كه در سمت چپ آن قبر حبيب بن مظاهر يار با وفا و بزرگوار امام حسين ( عليه السلام ) قرار دارد و بر بالاي قبر او

202

ضريحي نقره‌اي قرار دارد در مقابل ضريح حبيب بن مظاهر «كشكخانه⁽¹⁾» قرار دارد كه قبرستان تعدادي از افراد خاندان آل طعمه است، همچنين در اين رواق قبر تعدادي از علماي بزرگ شيعه قرار دارد كه عبارتند از:

1. سيد محمد مهدي موسوي شهرستاني (متوفي سال 1216هـ ق)

2. سيد محمد حسين بن محمد مهدي شهرستاني.

3. سيد محمد حسين مرعشي حسيني معروف به شهرستاني متوفي سال 1315هـ ق و صاحب كتاب «غايه المسئول في علم الاصول».

4. ميرزا محمد علي بن محمد حسن مرعشي، متوفي سال 1344هـ ق و صاحب كتاب «الدره الوجيزه من شرح الوجيزه».

اين علما همگي در يك قبر به خاك سپرده شده‌اند كه پشت قبور شهدا قرار دارد.

محل قتلگاه نيز در رواق جنوبي و در سمت جنوب‌غربي رواق قرار دارد كه بصورت اتاقي است با دري نقره‌اي و سنگفرشي مرمري و سفيد و نيز شامل سردابي با در نقره‌اي مي‌باشد.

رواق شمالي به نام رواق سلاطين معروف است و علت اين تسميه، وجود قبور تعدادي از پادشاهان و شاهزادگان قاجار نظير محمدعلي و نواده‌اش احمد در اين رواق