بخش 1

1

بسم الله الرحمن الرحيم

3

دروس

احكام و مناسك حج

معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظّم رهبري

19

مقدمه

يكي از مباحث اساسي و مورد نياز زائران بيت الله الحرام ، احكام دين و مناسك عمره و حج است . بر اساس اين نياز بخشي از فرصت روحانيان معظم كاروانها نيز بايد به آموزش اين مسائل اختصاص يابد ، چرا كه درستي و نادرستي اعمال آنان بسته به آگاهي آنها و مطابقت اعمالشان با احكام شرعي است .

نوشته حاضر ، يكي از متون آموزشي حج تمتع است كه به موضوع احكام عمومي و مناسك حج پرداخته و بر اساس سرفصل هاي مصوّب كه پيشتر منتشر گرديده تدوين شده است . جهت استفاده بهتر از اين نوشته نكات ذيل يادآوري مي شود :

1 ـ اين مجموعه در دو بخش تدوين شده كه بخش اوّل حاوي احكام عمومي مورد نياز زائران و بخش دوّم ، احكام اختصاصي و مناسك حج است .

2 ـ چون اين اثر اوّلين تجربه در اين راستاست و بر اساس سرفصل هاي از پيش تنظيم شده تدوين گشته ، حجم برخي از دروس بيش از فرصت يك جلسه و برخي ديگر كمتر از آن است ، لذا روحانيون معظم مطالب مورد نياز باقي مانده

20

را در جلسه بعد استفاده خواهند كرد .

3 ـ چون فعلا فرصت پرداختن به فتاواي همه مراجع معظم تقليد نبود ، لذا اين نوشته بيشتر به احكام عمومي و اتفاقي پرداخته و در برخي از موارد نيز به تفاوت فتاواي مراجع اشاره شده است . اميد است در آينده بتوانيم با رفع كاستي هاي آن تفاوت فتاوا را نيز در آن لحاظ كنيم .

4 ـ در پايان ضمن آرزوي موفقيت براي تمام عالمان متعهدي كه خالصانه در راه رشد و تعالي فكري و فرهنگي جامعه به ويژه زائران بيت الله الحرام تلاش مي كنند اين كار را بي عيب و نقص نمي دانيم ، و نظرات اصلاحي و تكميلي عزيزان را بر ديده منّت مي نهيم .

ربّنا تقبّل منّا انّك أنت السميع العليم

حوزه علميه قم ـ پاييز 1385هـ ش .

محمّدحسين فلاح زاده

21

بخش اوّل : احكام عمومي

23

جلسه اول :

وجوب شناخت احكام فقهي دين

1 ـ تقسيم احكام :

هركاري كه انسان انجام مي دهد ، در اسلام داراي حكم خاصي است كه عبارت است از :

* واجب : عملي كه انجام آن لازم است و ترك آن عذاب دارد ؛ مانند نماز و روزه .

* حرام : عملي كه ترك آن لازم است و انجامش عذاب دارد ؛ مانند دروغ و ظلم .

* مستحب : عملي كه انجام آن نيكو است و ثواب دارد ، ولي ترك آن هم عذاب ندارد ؛ مانند نماز شب و صدقه .

* مكروه : عملي كه ترك آن نيكو است و ثواب دارد ، ولي انجامش عذاب ندارد ؛ مانند فوت كردن به غذا و خوردن غذاي داغ .

24

* مباح : عملي كه انجام و ترك آن مساوي است ، نه عذابي دارد و نه ثوابي ؛ مانند راه رفتن ، نشستن . ^{( 1 )}

2 ـ وجوب شناخت احكام دين

بر همه مكلفان لازم است احكام مورد نياز خود را ياد بگيرند تا بتوانند به وظايف خود عمل كنند و سعادت دنيا و آخرت را كسب كنند .

از آن جا كه همه مردم نمي توانند در تشخيص واستخراج احكام الهي از منابع آن ، تخصص لازم را به دست آورند و تنها افراد اندكي به اين امر موفق مي شوند ، ديگران براي شناخت احكام دين و وظيفه خود به آنان مراجعه مي كنند .

مجتهد و فقيه

شخصي كه با بهره گيري از علوم و دانش هاي لازم ، به حدي رسيده است كه مي تواند وظايف و تكاليف ديني را از منابع آن استخراج كند ، « مجتهد » يا « فقيه » ناميده مي شود .

مرجع تقليد

مجتهد و فقيهي كه مردم در مسائل و احكام ديني از او پيروي مي كنند ، « مرجع تقليد » نام دارد .

مرجع تقليد ، مسائل ديني را با استفاده از وحي الهي ( قرآن ) و سنت معصومين ( عليهم السلام ) ( روايات ) به ما مي رساند و با خصوصياتي كه دارد ، سخني از روي خواسته و سليقه خود نمي گويد ؛ بلكه آن چه را كه از قرآن و روايات فهميده ، بازگو مي كند . بنابراين ، تقليد و پيروي از مجتهد ، اطاعت از شخص نيست ؛ بلكه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . الفتاوي الواضحة ، ج1 ، ص83

25

اطاعت از احكام خداست كه توسّط مرجع تقليد به دست ما رسيده ، و بالاتر اين كه ، اطاعت از پيامبران نيز اطاعت از شخص نيست ؛ بلكه اطاعت از فرمان خدا و وحي است .