بخش 3

51

جلسه هشتم :

نماز ( 2 )

1 ـ واجبات نماز

1 ـ نماز با گفتن « اَللهُ اَكْبَرُ » شروع مي شود و با سلام به پايان مي رسد .

2 ـ آن چه در نماز انجام مي شود يا واجب است و يا مستحب .

3 ـ واجبات نماز ، يازده چيز است كه برخي رُكن و برخي غيرركن است .

واجبات نماز

  ركــن

       1 ـ نيت

       2 ـ قيام

       3 ـ تكبيرة الاحرام

       4 ـ ركوع

       5 ـ سجود

  غير ركن

       1 ـ قرائت

       2 ـ ذكر

       3 ـ تشهد

       4 ـ سلام

       5 ـ ترتيب

       6 ـ موالات

52

2 ـ فرق بين ركن و غير ركن

اركان نماز ، اجزاء اساسي آن به شمار مي آيد و چنان چه يكي از آنها بجا آورده نشود و يا اضافه شود ، هرچند براثر فراموشي هم باشد ، نماز باطل است .

واجبات ديگر ، گرچه انجام آنها لازم است ، ولي چنان چه از روي فراموشي ، كم يا زياد شود نماز باطل نيست .

3 ـ نمازهاي واجب

اقسام نماز

   1 ـ واجب

       1 ـ هر روزه ( يوميه )

         1 ـ صبح

         2 ـ ظهر

         3 ـ عصر

         4 ـ مغرب

         5 ـ عشاء

       2 ـ مَقطعي

         1 ـ آيات

         2 ـ طواف واجب

         3 ـ ميت

         4 ـ قضاي پدر بر پسر بزرگ تر

         5 ـ نمازي كه با نذر واجب مي شود

   2 ـ مستحب : نمازهاي مستحب بسيار است .

4 ـ نمازهاي مستحب

1 ـ نماز مستحب را « نافِله » گويند .

2 ـ نمازهاي مستحبّ بسيار است و اين نوشته گنجايش تمام آنها را ندارد ؛ امّا

53

برخي از آنها را كه اهميت بيشتري دارد ، مي آوريم :

نماز حاجت

3 ـ در وقت سختي و مشكلات ، براي برآوردن حاجت ، خواندن دو ركعت نماز به نيت نماز حاجت مستحبّ است .

4 ـ كسي كه خواستار حاجت است ، پس از خواندن اين دو ركعت ، حمد و ثناي الهي را به جاي آورده ، بر پيامبر و آل او ( عليهم السلام ) صلوات مي فرستد و پس از آن ، آيه آخر سوره « حشر » و شش آيه اول سوره « حديد » و دو آيه از سوره « آل عمران » ، يعني از ( قُلِ اللّهُمَّ مالِكَ المُلْكِ ) تا ( بِغَيْرِ حِساب ) را مي خواند و سپس حاجت خود را از خداوند درخواست مي كند .

نماز غُفيله

يكي از نمازهاي مستحبي ، نماز « غُفيله » است كه پس از نماز مغرب خوانده مي شود .

نماز غُفليه دو ركعت است ؛ در ركعت اول ، پس از حمد ، به جاي سوره ، اين آيه خوانده مي شود : ( وَ ذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنادي فِي الظُّلُماتِ أَنْ لا إِلهَ إِلاّ أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظّالِمِينَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَنَجَّيْناهُ مِنَ الْغَمِّ وَكَذلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ ) ^{( 1 )} .

و در ركعت دوم ، پس از حمد ، به جاي سوره ، اين آيه خوانده مي شود :

( وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَيْبِ لا يَعْلَمُها إِلاّ هُوَ وَيَعْلَمُ ما فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَة إِلاّ يَعْلَمُها وَلا حَبَّة فِي ظُلُماتِ اْلأَرْضِ وَلا رَطْب وَلا يابِس إِلاّ فِي كِتاب مُبِين ) ^{( 2 )} .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . انعام : 59

2 . انبياء : 87

54

و در قنوت آن ، اين دعا خوانده مي شود :

« اَللّهُمَّ اِنّي اَسأَلُكَ بِمَفاتيحِ الغَيْبِ الَّتِي لا يَعْلَمُها اِلاّ اَنْتَ اَنْ تُصَلِّيَ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَأَنْ تَغْفِرَ لِي ذُنُوبي ^{( 1 )} اَللّهُمَّ اَنْتَ وَلِيُّ نِعْمَتي وَالْقادِرُ عَلي طَلِبَتي ، تَعْلَمُ حاجَتي ، فَأسْاَلُكَ بِحَقّ مُحَمَّد ، وَآلِ مُحَمَّد ، عَلَيْهِ وَعَلَيْهِمُ السَّلامُ ، لَمّا قَضَيْتَها لي »

نافله نمازهاي روزانه

نام نماز تعداد ركعت هاي نافله وقت نافله

نماز صبح 2 ركعت قبل از نماز صبح

نماز ظهر چهار نماز 2 ركعتي ( 8 ركعت ) قبل از نماز ظهر

نماز عصر چهار نماز 2 ركعتي ( 8 ركعت ) پيش از نماز عصر

نماز مغرب دو نماز 2 ركعتي ( 4 ركعت ) پس از نماز مغرب

نماز عشاء 2 ركعت نشسته پس از نماز عشاء

هفده ركعت نماز واجب كه در شبانه روز خوانده مي شود ، ( در غير سفر و روز جمعه ) 23 ركعت نافله دارد كه به علاوه 11 ركعت نماز شب ، جمعاً 34 ركعت مي شود ؛ يعني دوبرابر تعداد ركعت هاي نماز واجب .

دو مسأله

1 ـ در روز جمعه ، بر شانزده ركعت نافله ظهر و عصر چهار ركعت اضافه مي شود ؛ يعني هر نماز ده ركعت نافله دارد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . به جاي جمله « أن تَغْفِرَ لي ذُنُوبي » مي تواند حاجت ديگري از خدا بخواند .

55

2 ـ نافله ظهر و عصر را در سفر نبايد خواند ؛ ولي نافله عشاء را به نيت اين كه شايد مطلوب باشد ، ( به قصد رجاء ) مي توان خواند .

نماز شب

يكي از نمازهاي مستحبكه ثواب بسيار زيادي دارد ، نماز شب است .

نماز شب 11 ركعت است كه بدين ترتيب خوانده مي شود :

دو ركعت - به نيت نافله شب .

دو ركعت - به نيت نافله شب .

دو ركعت - به نيت نافله شب .

دو ركعت - به نيت نافله شب .

دو ركعت - به نيت نافله شَفع .

يك ركعت - به نيت نافله وَتْر .

وقت نماز شب

1 ـ وقت نماز شب از نصف شب است تا اذان صبح و بهتر است نزديك اذان صبح خوانده شود .

2 ـ مسافر و كسي كه براي او سخت است نافله شب را بعد از نصف شب بخواند ، مي تواند آن را در اول شب به جا آورد .

نماز شب ، بهويژه نافله وَتْر ، آدب خاصّ و مستحبّات زيادي دارد كه در كتاب هاي مفصّل فقهي و ادعيه آمده است ، و اگر انسان بتواند آنها را نيز بجا آورد ، ثواب بيشتري خواهد داشت .

56

جلسه نهم :

نماز ( 3 )

1 ـ مبطلات نماز

آنگاه كه نمازگزار ، تكبيرة الاحرام مي گويد و نماز را شروع مي كند تا پايان آن ، بعضي از كارها بر او حرام مي شود كه اگر در نماز ، يكي از آنها را انجام دهد نمازش باطل است . مهم ترين آنها عبارت است از :

* خوردن و آشاميدن .

* سخن گفتن .

* خنديدن .

* گريستن .

* روي از قبله برگرداندن .

* كم يا زياد كردن اركان نماز .

* بر هم زدن صورت نماز .

2 ـ شكيات نماز

براي شك در نماز احكام خاصي است و بيان تمام موارد آن از حدّ اين

57

جزوه خارج است ولي به طور مختصر به بيان اقسام شك و احكام هر كدام
مي پردازيم :

* شك در اجزاي نماز :

الف : اگر در انجام جزئي از اجزاي نماز شك كند ، يعني نمي داند آن جزء را به جا آورده است يا نه ، اگر جزء بعدي را شروع نكرده است ، يعني هنوز از محل آن جزء نگذشته است ، بايد آن را بجا آورد . ولي اگر بعد از داخل شدن در جزء بعدي شك پيش آمده است ، يعني از محل آن گذشته است ، به چنين شكي اعتنا نمي شود و نماز را ادامه مي دهد و صحيح است .

ب : اگر در صحت جزئي از نماز شك كند ، يعني نمي داند جزئي را كه به جا آورده ، صحيح انجام شده است يا نه ، در اين صورت به شك خود اعتنا نمي كند ، يعني بنا مي گذارد بر صحيح بودن آن و نماز را ادامه مي دهد و صحيح است .

* شك در ركعات ^{( 1 )} :

شك هايي كه نماز را باطل مي كند :

1 ـ اگر در نماز دوركعتي ؛ مثل نماز صبح يا در نماز مغرب ، شك در ركعت پيش آيد ، نماز باطل است .

2 ـ شك بين يك و بيشتر از يك ؛ يعني اگر شك كند يك ركعت خوانده يا بيشتر ، نماز باطل است .

3 ـ اگر در نماز نداند چند ركعت خوانده ، نماز باطل است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . شك در ركعات نماز موارد ديگري نيز دارد ، امّا چون پيش آمدن آن موارد بسيار كم است ، از بيان آنها صرف نظر شد . براي آشنايي مي توانيد به رساله توضيح المسائل ، مسائل 1165 تا 1200 مراجعه كنيد .

58

شك در ركعت هاي نماز چهار ركعتي

شك	در حال قيام	در ركوع	بعد از ركوع	در سجده	بعد از سجده هادرحالت نشسته	وظيفه نمازگزار در مواردي كه نماز صحيح مي باشد
شك بين 2 و 3	باطل	باطل	باطل	باطل	صحيح	بنابر سه گذاشته و يك ركعت ديگر  مي خواند و پس از سلام ، يك ركعت نماز  احتياط ايستاده ، يا دو ركعت نشسته  مي خواند .
شك بين 2 و4	باطل	باطل	باطل	باطل	صحيح	بنابر چهار مي گذارد ونماز را تمام مي كند و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده مي خواند .
شك بين 3 و 4	صحيح	صحيح	صحيح	صحيح	صحيح	بنا را بر چهار مي گذارد و نماز را تمام مي كند و بعد از نماز يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته مي خواند
شك بين 4 و 5	صحيح	باطل	باطل	باطل	صحيح	اگردر حال قيام شك پيش آمده است ، بدون ركوع مي نشيند و نماز را تمام مي كند و يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته مي خواند و اگر در حالت نشسته پيش آمده است ، بنا را بر چهار مي گذارد و نماز را تمام مي كند و بعد از نماز دو سجده سهو بجا مي آورد .

* شك هايي كه نبايد به آنها اعتنا كرد :

1 ـ در نماز مستحب .

2 ـ در نماز جماعت ؛ كه توضيح اين دو خواهد آمد .

59

3 ـ پس از سلام نماز ؛ يعني اگر بعد از تمام شدن نماز ، شك در ركعت يا اجزاء پيش آيد ، لازم نيست نماز را دوباره بخواند .

4 ـ بعد از گذشت وقت نماز ، يعني اگر پس از گذشت وقت نماز ، شك كند كه نماز را خوانده است يا نه ، خواندن آن نماز لازم نيست .

* يادآوري

ـ اگر در تعداد ركعت هاي نماز مستحبي شك كند ، بنا بر دو مي گذارد ، چون تمام نمازهاي مستحبي ـ به جز نماز وتر و اعرابي ـ دوركعتي است ، پس اگر شك بين يك و دو يا دو و بيشتر از آن پيش آيد ، بنا بر دو مي گذارد و نماز صحيح است .

ـ در نماز جماعت ، اگر امام جماعت شك كند ، ولي مأموم شك نداشته باشد و مثلاً با گفتن « الله اكبر » امام را مطّلع كند ، امام جماعت به شك خود اعتنا نمي كند و همچنين اگر مأموم شك كند ، ولي امام جماعت شك نداشته باشد ، همان گونه كه امام جماعت نماز را انجام مي دهد ، او هم عمل مي كند و صحيح است .

ـ اگر يكي از شك هايي كه نماز را باطل مي كند پيش آيد ، بايد كمي فكر كند و چنان چه چيزي يادش نيامد و شك باقي ماند ، نماز را به هم مي زند و دوباره شروع مي كند .

3 ـ نماز احتياط

1 ـ در مواردي كه نماز احتياط واجب مي شود ، مثل شك بين 3 و 4 ، بايد بعد از سلام نماز ، بدون آن كه صورت نماز را به هم بزند و يا مبطلي از مبطلات نماز را انجام دهد ، برخيزد و بدون اذان و اقامه تكبير بگويد و نماز احتياط را بخواند .

60

فرق نماز احتياط با نمازهاي ديگر :

* نيت آن را نبايد به زبان آورد .

* سوره و قنوت ندارد ( هرچند دوركعتي باشد ) .

* حمد را بايد آهسته بخواند ( بنابر احتياط واجب ) .

2 ـ اگر يك ركعت نماز احتياط ، واجب باشد ، پس از سجده ها ، تشهد مي خواند و سلام مي دهد و اگر دو ركعت واجب شده باشد ، نبايد در ركعت اول تشهد و سلام بخواند ، بلكه بايد يك ركعت ديگر هم ( بدون تكبيرة الاحرام ) بخواند و در پايان ركعت دوم تشهد مي خواند و سلام مي دهد .

4 ـ سجده سهو

1 ـ در مواردي كه سجده سهو واجب مي شود ، مانند شك بين 4 و 5 در حالت نشسته ، بايد بعد از سلام نماز ، به سجده رود و بگويد : بِسْمِ اللهِ وَباللهِ اَللّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمد و بهتر است بگويد : بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ اَيُّها النَّبِيُّ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاتُهُ و بعد بنشيند و دوباره به سجده رود و يكي از ذكرهاي بالا را بگويد ، سپس بنشيند و تشهد و سلام را بجا آورد .

2 ـ سجده سهو تكبيرة الاحرام ندارد .

5 ـ مستحبات نماز

* تكبيرة الاحرام

مستحب است نمازگزار موقع گفتن تكبيرة الاحرام و تكبيرهاي بين نماز ، دست ها را تا مقابل گوش ها بالا ببرد .

61

* قرائت

در حال قرائت اين امور مستحب است :

1 ـ در ركعت اول پيش از حمد بگويد : « أعوذ بالله من الشيطان الرجيم » .

2 ـ در ركعت اول و دوم نماز ظهر و عصر « بسم الله الرحمن الرحيم » را بلند بگويد .

3 ـ حمد و سوره را شمرده بخواند و در آخر هر آيه وقف كند ، يعني آن را به آيه بعد نچسباند .

4 ـ در حال خواندن حمد و سوره به معناي آن توجه داشته باشد .

5 ـ در تمام نمازها در ركعت اول ، سوره « إنّا أنزلناهُ » و در ركعت دوم سوره « قل هو الله أحد » را بخواند .

* ركوع

برخي از مستحبات ركوع بدين شرح است :

1 ـ ذكر ركوع را سه يا پنج يا هفت مرتبه ، بلكه بيشتر بگويد .

2 ـ پيش از رفتن به ركوع در حالي كه ايستاده است تكبير بگويد .

3 ـ در حال ركوع بين دو قدم ( روي زمين ) را نگاه كند .

4 ـ پيش از ذكر ركوع يا بعد از آن صلوات بفرستد .

5 ـ پس از ركوع ، هنگامي كه ايستاد و بدن آرام گرفت ، بگويد : « سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ »

* سجده

1 ـ طول دادن سجده ها مستحب است .

2 ـ صلوات فرستادن در سجده ها مستحب است .

3 ـ گفتن « استغفر الله ربّي و اَتُوبُ اليه » پس از سجده اولي در حالي كه بدن

62

آرام گرفت مستحب است .

4 ـ و در اين موارد مستحب است تكبير بگويد :

* بعد از ركوع و قبل از سجده .

* پس از سجده اول ، در حالي كه نشست و بدنش آرام گرفت .

* پيش از سجده دوم ، در حالي كه نشسته است و بدنش آرام است .

* بعد از سجده دوم .

* قنوت نماز

1 ـ مستحب است در ركعت دوم نماز بعد از حمد و سوره و پيش از ركوع ، قنوت بخواند ، يعني دست ها را بلند كند و مقابل صورت بگيرد و دعا يا ذكري بخواند .

2 ـ در قنوت هر ذكري بگويد اگرچه يك « سُبحانَ اللهِ » باشد كافي است و مي تواند اين دعا را بخواند :

« رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَفِي الاْخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النّارِ » .

* تعقيب نماز

تعقيب ـ در بحث نماز ـ يعني مشغول شدن به ذكر و دعا و قرآن بعد از سلام نماز .

1 ـ بهتر است در حال تعقيب رو به قبله باشد .

2 ـ لازم نيست تعقيب به عربي باشد ، ولي بهتر است چيزهايي را كه در كتاب هاي دعا دستور داده اند بخواند .

3 ـ گفتن تسبيحات حضرت زهرا ( عليها السلام ) يعني : 34 مرتبه « اللهُ اكبر » ، 33 مرتبه « اَلحمدُ لله » و 33 مرتبه « سُبْحانَ الله » مستحب است .

63

6 ـ مكروهات نماز

چيزهايي كه در نماز مكروه است بدين شرح است :

1 ـ بر هم گذاشتن چشم ها .

2 ـ بازي كردن با انگشتان و دست ها .

3 ـ سكوت كردن در هنگام خواندن حمد يا سوره و يا ذكر ، براي شنيدن حرف كسي .

4 ـ هر كاري كه خضوع و خشوع را از بين ببرد .

5 ـ برگرداندن صورت به طرف راست يا چپ به مقدار كم ( چون زيادِ آن نماز را باطل مي كند ) .

64

جلسه دهم :

نماز جماعت

1 ـ اهميت نماز جماعت

گذشته از آن كه در روايات زيادي ، براي نماز جماعت ، اَجر و پاداش بسياري وارد شده است ، با دقّت در برخي از مسائل احكام ، به اهميت اين عبادت پي مي بريم ، و در اين جا به برخي از آنها اشاره مي كنيم :

1 ـ شركت در نماز جماعت براي هركس مستحب است ، بهويژه براي همسايه مسجد .

2 ـ مستحب است ، انسان صبر كند كه نماز را به جماعت بخواند .

3 ـ نماز جماعت ، هرچند اول وقت خوانده نشود ، از نماز فُرادايِ اول وقت بهتر است .

4 ـ نماز جماعتي كه مختصر خوانده مي شود ، از نماز فُرادايي كه آن را طول بدهد بهتر است .

5 ـ سزاوار نيست انسان بدون عذر نماز جماعت را ترك كند .

6 ـ حاضر نشدن به نماز جماعت از روي بي اعتنايي به آن ، جايز نيست .

65

2 ـ شرايط نماز جماعت

هنگام برپايي نماز جماعت ، شرايط زير ، بايد مراعات شود :

* مأموم از امام ، جلوتر نايستد ، و احتياط واجب آن است كه كمي عقب تر بايستد .

* جايگاه امام جماعت از جايگاه مأمومين ، بالاتر نباشد .

* فاصله امام و مأموم و فاصله صف ها ، زياد نباشد .

* بين امام و مأموم و همچنين بين صف ها چيزي مانند ديوار يا پرده مانع نباشد ، ولي نصب پرده بين صفِ مردها و زن ها اشكال ندارد .

3 ـ شرايط امام جماعت

* امام جماعت بايد بالغ و عادل باشد و نماز را به طور صحيح بخواند .

4 ـ وظيفه مأموم در نماز جماعت

1 ـ مأموم نبايد تكبيرة الاحرام را پيش از امام بگويد ، بلكه احتياط واجب آن است كه تا تكبير امام تمام نشده ، تكبير نگويد .

2 ـ مأموم ، بايد غير از حمد و سوره همه چيز نماز را خودش بخواند ، ولي اگر ركعت اول يا دوم او ، و ركعت سوم يا چهارم امام باشد ، بايد حمد و سوره را بخواند .

5 ـ چگونگي پيوستن به نماز جماعت

* ركعت اول

1 ـ در بين قرائت : مأموم حمد و سوره را نمي خواند و بقيه اعمال را با امام

66

جماعت بجا مي آورد .

2 ـ در ركوع : ركوع و بقيه اعمال را با امام جماعت بجا مي آورد .

* ركعت دوم

1 ـ در بين قرائت : مأموم حمد و سوره را نمي خواند و با امام ، قنوت و ركوع و سجده را بجا مي آورد و آنگاه كه امام جماعت تشهد مي خواند ، بنا بر احتياط واجب بايد به صورت نيم خيز ، بنشيند و اگر نماز دو ركعتي است يك ركعت ديگر به تنهايي بخواند و نماز را تمام كند و اگر سه يا چهارركعتي است ، در ركعت دوم كه امام جماعت در ركعت سوم مي باشد ، حمد و سوره بخواند ( هرچند امام جماعت تسبيحات بخواند ) و آن گاه كه امام جماعت ركعت سوم را تمام كرد ، و براي ركعت چهارم برمي خيزد ، مأموم بايد پس از دو سجده ، تشهد بخواند ، و برخيزد و قرائت ركعت سوم را بجا آورد و در ركعت آخر نماز كه امام جماعت با تشهد و سلام ، نماز را به پايان مي برد يك ركعت ديگر مي خواند .

2 ـ در ركوع : ركوع را با امام جماعت بجا مي آورد و بقيه نماز را همانگونه كه گفته شد ، انجام مي دهد .

* ركعت سوم

1 ـ در بين قرائت : چنان چه مي داند كه اگر اقتدا كند براي خواندن حمد و سوره و يا لااقل حمد تنها وقت دارد ، مي تواند اقتدا كند و بايد حمد و سوره يا حمد را بخواند ، و اگر مي داند فرصت ندارد ، بنابر احتياط واجب بايد صبر كند تا امام جماعت به ركوع رود ، سپس به او اقتدا كند .

2 ـ در ركوع : چنان چه در ركوع اقتدا كند ، ركوع را با امام به جا مي آورد و حمد و سوره براي آن ركعت ساقط است ، و بقيه نماز را همانگونه كه قبلاً بيان شد بجا مي آورد .

67

* ركعت چهارم

1 ـ در بين قرائت : حكم اقتدا در ركعت سوم را دارد ، و آن گاه كه امام جماعت در ركعت آخر نماز براي تشهد و سلام مي نشيند ، مأموم مي تواند برخيزد و نمازش را به تنهايي ادامه دهد و مي تواند به طور نيم خيز بنشيند تا تشهد و سلام امام جماعت تمام شود و سپس برخيزد .

2 ـ در ركوع : ركوع و سجده ها را با امام بجا مي آورد ( اكنون ركعت چهارم امام و ركعت اول مأموم است ) و بقيه نماز را همانگونه كه گذشت انجام مي دهد .

6 ـ نماز جماعت با اهل سنت

در ايامي كه زائران محترم در دو شهر مكه و مدينه هستند ، از فرصت استفاده كرده و در نماز جماعت مساجد اين دو شهر بهويژه مسجدالحرام و مسجدالنبي ( صلّي الله عليه وآله ) كه با جمعيت زيادي برگزار مي شود شركت كنند تا هم از ثواب بسيار زياد نماز جماعت و نماز خواندن در اين اماكن مقدس بهره مند شوند ، و هم از كارهايي كه سبب توهين به مذهب تشيع و انگشت نما شدن شيعيان مي گردد ، بهويژه برگشت به منازل ، نزديك وقت نماز يا هنگام برپايي نماز و يا تماشاي نماز جماعت جداً بپرهيزند .

جهت آشنايي با اهميت اين موضوع ، برخي از مسائل شرعي را در اين جا مي آوريم :

1 ـ خارج شدن از مسجدالحرام و مسجد مدينه هنگام شروع نماز جماعت جايز نيست و بر شيعيان واجب است كه با آنان نماز جماعت
بخوانند .

68

2 ـ شركت در نماز جماعت اهل سنت ، اختصاص به مسجدالحرام و مسجدالنبي ( صلّي الله عليه وآله ) ندارد و در ديگر مساجد هم از نماز واجب كفايت مي كند .

استفتاء

س : گاهي مشاهده مي شود كه هنگام برپايي نماز جماعت در مسجدالنبي ( صلّي الله عليه وآله ) و مسجدالحرام ، بعضي از حجاج از مسجد خارج مي شوند و يا كناري ايستاده و تماشا مي كنند ، لطفاً نظر مبارك را در اين باره مرقوم فرماييد :

امام خميني ( قدس سره ) : وقتي كه در « مسجدالحرام » يا « مسجدالنبي » نماز جماعت منعقد شد ، مؤمنين نبايد از آن جا خارج شوند و بايد از جماعت تخلّف نكنند و با ساير مسلمين به جماعت نماز بخوانند .

7 ـ نماز جماعت به صورت استداره اي در مسجدالحرام

س : كسي كه نماز را در مسجدالحرام به نحو استداره ( به دور كعبه ) خوانده است به طوري كه رودرروي امام جماعت و يا طرفين او ايستاده بوده است ، آيا اين نماز احتياج به اعاده دارد ؟

امام خميني ( قدس سره ) : با وضع فعلي نياز به اعاده ندارد .

آية الله گلپايگاني ( قدس سره ) : نماز به نحو استداره مانعي ندارد ، ولي بنابر احتياط بايد به حسب دايره مقدم بر امام نباشد ، و همچنين بنابر احتياط با مراعات قيد قبلي نزديك تر از امام به كعبه نباشد .

آية الله اراكي ( قدس سره ) : اگر مأموم در مواضع سجده و نزديك نبودن به كعبه از امام عقب تر باشد اشكال ندارد .

آية الله خوئي ( قدس سره ) : نماز به نحو استداره ، اطراف كعبه اشكال ندارد .

69

8 ـ خواندن نماز جماعت در هتل ها و محل اسكان زائران در مكه و مدينه

در مكه و مدينه در مسافرخانه و هتل نبايد نماز را به جماعت بخوانند و مي توانند در جماعت ساير مسلمين در مساجد شركت كنند و نماز را به جماعت بخوانند .

70

جلسه يازدهم :

خمس

1 ـ وجوب خمس

برخي مي پندارند ، خمس و زكات ، تنها برعهده كساني است كه ثروت فراوان دارند و در رفاه كامل به سر مي برند و در مقابل ، برخي بر اين باورند كه تمام افراد بايد خمس بپردازند و همه اموال انسان مشمول خمس خواهد بود . اما اين پندار صحيحي نيست ؛ بلكه هر انسان عاقل و بالغي كه يكي از موارد خمس را داشته باشد ، بايد 51 آن را براي مصارفي كه مشخص شده است ، بپردازد و افرادي كه هيچ كدام از موارد خمس يا زكات را نداشته باشند ، تكليفي ندارند ؛ بلكه در برخي موارد بايد به آنها خمس يا زكات داده شود .

2 ـ چيزهايي كه خمس به آنها تعلق مي گيرد

خمس به هفت چيز تعلّق مي گيرد كه عبارتند از :

1 ـ آن چه از مخارج سال اضافه بيايد .

2 ـ معدن

71

3 ـ گنج

4 ـ غنايم جنگي

5 ـ جواهري كه با فرو رفتن در دريا به دست مي آيد .

6 ـ مال حلال مخلوط به حرام .

7 ـ زميني كه غير مسلمان از مسلمان خريداري كند ، با شرايطي كه در كتاب هاي مفصّل فقهي آمده است .

3 ـ احكام خمس

1 ـ اگر بهواسطه قناعت كردن ، چيزي از مخارج سالش زياد بيايد بايد خمس آن را بدهد .

2 ـ اگر اثاثيه اي كه براي منزل خريده ، نيازش از آن برطرف شود ، بنابر احتياط واجب بايد خمس آن را بدهد ، مثل آن كه يخچال بزرگ تري بخرد ، و به يخچال قبلي نياز نداشته باشد .

3 ـ آذوقه اي كه از درآمد سال براي مصرف سالش خريده ؛ مانند برنج ، روغن و چاي ، اگر در آخر سال زياد بيايد ، بايد خمس آن را بدهد .

4 ـ اگر كودكِ غيربالغ سرمايه اي داشته باشد و از آن سودي به دست آيد ، بنابر احتياط واجب بايد پس از بلوغ ، خمس آن را بدهد .

4 ـ مصرف خمس

خمس مال را بايد دو قسمت كرد ، نصف آن كه سهم امام زمان ( عليه السلام ) است به مجتهد جامع الشرايطي كه از او تقليد مي كند ، يا نماينده او مي پردازد ؛ و نصف ديگر را بايد ، يا به مجتهد جامع الشرايط بدهد و يا با اجازه او به سادات داراي

72

شرايط بپردازد .

* شرايط سيدي كه مي توان به او خمس داد :

ـ فقير باشد ، و يا در سفر مانده باشد ، هرچند در شهر خود فقير نباشد .

ـ شيعه دوازده امامي باشد .

ـ آشكارا معصيت نكند ( بنابر احتياط واجب ) و دادن خمس ، كمك بر گناه او نباشد .

ـ از افرادي كه مخارج آنان برعهده اوست ، مانند همسر و فرزند نباشد ( بنابر احتياط واجب ) .

يادآوري

از جمله شرايط لباس احرام ، مباح بودن آن است ، و برخي از مخارج حج نيز ، اگر از مال خمس نداده باشد اعمال و مناسك دچار اشكال خواهد شد ، بنابراين به حجاج عزيز توصيه مي شود ، چنان چه تاكنون در زندگي حسابرسي خمسي نداشته اند ، به مرجع تقليد خود يا يكي از نمايندگان ايشان مراجعه كرده و نسبت به حسابرسي آن اقدام نمايند ، و اگر از اين بابت بدهي دارند ، بپردازند و يا اجازه بگيرند ، تا خداي ناكرده اعمالشان دچار اشكال نشود كه سبب زحمت در دنيا و عذاب در آخرت خواهد شد .

5 ـ چگونگي قرار دادن سال خمسي

كساني كه با كسب و كار ، درآمدي به دست مي آورند ، دوگروهند :

1 ـ آنان كه درآمدشان در تاريخ معيّني به دستشان مي رسد ؛ مانند كارمندان دولت و كارگران شركت ها كه در وقت معيّني حقوق و مزد خود را دريافت مي كنند .

73

2 ـ كساني كه درآمدشان تدريجي و روزانه است ؛ مانند تاجران و صنعتگران .

آغاز سال خمسيِ گروه اول ، وقتي است كه اولين درآمد را به دست مي آورند و آغاز سال خمسي گروه دوم ، اولين روزي است كه شروع به فعاليت مي كنند و سودي به دست مي آورند .

هزينه هاي ساليانه

از زماني كه سال خمسي آغاز مي شود ، به مدت يك سال كليه هزينه هاي زندگي از قانون پرداخت خمس معاف و بخشوده هستند ، به شرط آن كه :

1 ـ از شأن اجتماعي مصرف كننده بالاتر نباشد .

2 ـ در مصرف ، اسراف و زياده روي نشده باشد .

هزينه هاي ساليانه ؛ مانند : خوراك ، پوشاك ، اثاثيه منزل ، وسيله نقليه اي كه مخصوص كسب و كار نباشد ، هزينه هاي ميهماني ، ازدواج ، كتاب هاي مورد نياز و . . .

قانون محاسبه خمس

وقتي از زمان آغاز سال خمسي ، يك سال كامل گذشت ، واجب است انسان به اموال و دارايي خود رسيدگي كرده ، براساس قانون خمس ، به وظيفه خود عمل كند .

چيزهايي كه هنگام فرارسيدن سال خمسي موجود است و خمس به آنها تعلق نمي گيرد ، عبارتند از :

1 ـ اثاثيه : لوازم زندگي و چيزهاي ديگري كه با درآمد سال گذشته و در همان مدت تهيه شده اند ، جزو هزينه ساليانه هستند و خمس به آنها تعلق نمي گيرد ؛ مگر آن كه انسان بدون حسابرسي خمسي ، با درآمدي كه با خمس مخلوط بوده ، آنها را خريداري كرده باشد .

74

2 ـ چيزهايي كه به عنوان عيدي ، پاداش ، هديه ، بخشش و چشم روشني به انسان داده اند ، خمس ندارد . ^{( 1 )}

3 ـ ارث ( در صورتي كه ميت ، خمس بدهكار نباشد ) و مهريه ، خمس ندارد .

غير از موارد بالا ، هرچه از هزينه سال زياد بيايد ، بايد 51 آن به عنوان خمس پرداخت شود ، كه در سه مورد خلاصه مي شود :

1 ـ مواد مصرفي : مانند خوراكي ها ، نوشيدني ها و مواد سوختي ، هرچند از تهيه آنها زمان اندكي گذشته باشد و از ضروريات زندگي به حساب آيد ، چون در سال گذشته خمسي مصرف نشده اند ، بايد خمس آنها پرداخت شود .

2 ـ پول : در بانك باشد يا در منزل ، از زمان به دست آوردن آن ، مدت زيادي گذشته باشد ، يا اندك .

3 ـ سرمايه كسب : مانند مغازه ، ابزار كار و كارخانه ^{( 2 )} از درآمد تهيه شده باشد .

وقتي 51 چيزهايي كه بايد به عنوان خمس بپردازيم ، جدا كرديم ، بايد آن را به مرجع تقليد خود يا نماينده او تحويل دهيم ؛ چرا كه قبل از اين كار ، تصرّف در آن مال جايز نيست .

بنابراين ، شخصي كه درآمدي دارد ، بايد داراي سال خمسي باشد و اگر بخواهد براي زندگي آينده خود چيزي تهيه كند ، مي تواند از درآمد بين سال بخرد ، و چنان چه پول آن را پس انداز كند تا پس از گذشت سال ، خريداري كند ، بايد خمس آن را بپردازد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . به فتواي برخي از مراجع تقليد ، عيدي و پاداش و هديه و امثال آن اگر در طول سال استفاده نشود و تا سر سال خمس باقي بماند ، خمس دارد .

2 . به فتواي برخي از مراجع تقليد ، سرمايه كسب به مقداري كه براي به دست آوردن مخارج زندگي لازم باشد ، خمس ندارد .

75

6 ـ چه چيزهايي خمس ندارد

مالي كه از راه هاي زير به دست بيايد ، خمس ندارد :

1 ـ از راه ارث به دست آيد .

2 ـ چيزي كه به انسان بخشيده اند .

3 ـ جايزه هايي كه دريافت كرده است .

4 ـ آن چه به عنوان عيدي به انسان داده اند . ^{( 1 )}

5 ـ مالي كه به عنوان خمس يا زكات يا صدقه به كسي داده اند .

7 ـ خمس فيش هاي ثبت نامي حج و مسائل مربوط به آن

هم اكنون كساني كه قصد تشرف به حج يا عمره را دارند ، بايد براي حفظ نوبت ، مبلغ مقرّري را به بانك بسپارند كه اين مبلغ مطابق قرارداد مضاربه است و سودي نيز به آن تعلّق مي گيرد و پس از چند سال ، نوبت تشرّف آن ها فرا مي رسد ، اصل پول و سود آن را دريافت مي كنند و به سازمان حجّ و زيارت مي سپارند و به عمره يا حجّ مشرف مي شوند . با توجّه به ثبت نام جديد اكثر مراجع معظم تقليد ، پول ثبت نامي را متعلق خمس مي دانند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . به فتواي برخي از مراجع تقليد ، بخشش و جايزه و عيدي ، اگر تا سرسال خمس استفاده شود و باقي بماند ، خمس دارد .