بخش 4

76

جلسه دوازدهم :

زكات

يكي ديگر از وظايف مهم اقتصادي مسلمانان ، پرداخت زكات است .

از اهميت زكات همين بس كه در قرآن مجيد ، پس از نماز آمده و نشانه ايمان و عامل رستگاري شمرده شده است .

در روايات متعددي كه از معصومين ( عليهم السلام ) نقل شده آمده است : « كسي كه از پرداخت زكات جلوگيري كند ، از دين خارج است . »

زكات هم مانند خمس موارد معيني دارد ، يك قسم از آن ماليات بدن و حيات است كه هر سال يك مرتبه در روز عيد فطر پرداخت مي شود و تنها بر كساني كه قدرت مالي پرداخت آن را دارند واجب است ، كه براي هر فرد ، سه كيلوگرم ، برنج و مانند آن پرداخت مي شود .

قسم ديگر ، زكات اموال است ، ولي چنين نيست كه تمام اموال مردم مشمول اين قانون باشد ، و تنها نُه چيز است كه زكات دارد و مي توان آنها را به سه دست تقسيم كرد :

77

1 ـ زكات بر نُه چيز تعلق مي گيرد

موارد وجوب زكات

    1 ـ غلات

          جو

          گندم

          خرما

          كشمش

    2 ـ دام ها

          شتر

          گاو

          گوسفند

    3 ـ سكه ها

          طلا

          نقره

2 ـ موارد زكات و نصاب هر يك

زكات در صورتي واجب مي شود كه مورد زكات به حدّ نصاب برسد كه نصاب هريك و مقدار زكات آنها به قرار زير مي باشد :

ش	نوع مال	نصاب	مقدار زكات
1	گندم		* 10/1 در صورتي كه با باران وآب رودخانه آبياري شده باشد
2	جو	207/847	* 20/1 در صورتي كه با آب دستي ودلو وموتور پمپ آبياري
3	خرما	كيلوگرم	شده باشد
4	كشمش		40/3 در صورتي كه با هردو آبياري شده باشد
5	شتر	اولين نصاب 5 شتر تا 25 شتر 26 شتر	هر 5 شتر يك گوسفند يك شتر
6	گاو	30 گاو	يك گوساله يك ساله
7	گوسفند	40 گوسفند	يك گوسفند
8	طلا	15 مثقال	40/1
9	نقره	105 مثقال	40/1

78

يادآوري :

براي شتر ، گاو و گوسفند نصاب هاي ديگري نيز هست كه براي آشنايي با آنها مي توانيد به رساله توضيح المسائل مراجعه كنيد .

3 ـ احكام زكات

1 ـ مخارجي را كه براي گندم ، جو ، خرما و انگور كرده است ، مانند قيمت بذر ، مزد كارگر و مزد تراكتور و . . . مي تواند از حاصل كسر كند ، ولي مقدار نصاب قبل از كم كردن اين مخارج محاسبه مي شود و اگر قبل از كسر مخارج به حدّ نصاب برسد ، پرداخت زكات واجب شده است ، ولي زكات باقيمانده را مي پردازد .

2 ـ زكات دام ها در صورتي واجب مي شود كه :

* يك سال مالك آنها باشد ؛ بنابراين اگر مثلاً 100 عدد گاو را خريداري كند و پس از 9 ماه بفروشد ، زكات واجب نيست .

* حيوان در تمام سال بيكار باشد ، بنابراين گاو يا شتري كه در كار مزرعه يا حمل بار از آن استفاده مي شود زكات ندارد .

* حيوان در تمام سال از علف بيابان بچرد ، پس اگر در تمام سال يا مقداري از آن ، از علف چيده شده يا كاشته شده بخورد ، زكات ندارد .

3 ـ زكات طلا و نقره در صورتي واجب است كه به صورت سكه اي باشد كه معامله با آن رواج دارد ، بنابراين آن چه امروزه بانوان به عنوان زيور استفاده مي كنند ، زكات ندارد .

4 ـ پرداخت زكات از عبادات است و بايد آن چه مي پردازد به نيت زكات و با قصد قربت باشد .

79

4 ـ مصرف زكات

مصرف زكات هشت مورد است كه مي توان آن را در تمام يا برخي از اين موارد مصرف كرد :

1 ـ فقير ، و آن كسي است كه درآمد يا موجودي وي كمتر از خرج سالانه خود و خانواده اش باشد .

2 ـ مسكين ، آن كه به كلي درمانده و بينواست .

3 ـ كسي كه از طرف امام ( عليه السلام ) يا نايب او مأمور جمع آوري و نگهداري و توزيع زكات است .

4 ـ براي الفت دادن دلها به اسلام و مسلمانان ؛ مانند غيرمسلمانان كه اگر به آنها كمكي بشود ، به دين اسلام مايل مي شوند يا در جنگ به مسلمانان كمك مي كنند .

5 ـ آزاد كردن بردگان .

6 ـ بدهكاري كه نمي تواند قرض خود را بدهد .

7 ـ در راه خدا ؛ يعني در كارهايي كه نفع آن به عموم مي رسد و مورد رضايت خداست ؛ مانند ساختن جاده ، پل ، مسجد و . . .

8 ـ مسافري كه در سفر درمانده است و خرج برگشت به وطن را ندارد ، هرچند در وطن خود فقير نباشد .

يادآوري

گرچه زكات بر تمام افراد جامعه واجب نمي شود ، ولي افرادي كه زكات بدهكارند ، لازم است قبل از سفر نسبت به پرداخت آن اقدام كنند ، تا اعمال عمره و حجشان دچار اشكال نشود .

80

5 ـ چند روايت در زمينه اهمّيت روايت

1 ـ قال الصادق ( عليه السلام ) : « ما فرض الله علي هذه الأمّة شيئاً أشدّ عليهم من الزكاة وفيها تهلك عامتهم » . ^{( 1 )}

2 ـ قال الكاظم ( عليه السلام ) : « حصّنوا أموالكم بالزكاة » . ^{( 2 )}

3 ـ قال رسول الله ( صلّي الله عليه وآله ) : « زكّوا أموالكم تقبل صلاتكم » ^{( 3 )}

4 ـ قال رسول الله ( صلّي الله عليه وآله ) : « إذا منعت الزكاة منعت الارض بركاتها » . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . وافي ، ج10 ، ص33

2 . جامع الاحاديث ، ج9 ، ص49

3 . همان ، ص29

4 . همان ، ص54

81

جلسه سيزدهم :

نجاسات

1 ـ يازده چيز از نجاسات شمرده مي شود

1 ـ از نظر اسلام ، همه چيز پاك است ، به جز برخي از اشيا كه آلوده و نجس اند و بايد از آنها پرهيز كرد و مواظب بود كه بدن و لباس و محيط زندگي و خوردني ها و نوشيدني ها آلوده به آنها نباشد .

2 ـ تعداد چيزهاي نجس بسيار محدود و اندك است ؛ ولي دانستن آنها براي هر فرد مسلمان لازم است . همان گونه كه گفته شد ، اشياء نجس و آلوده را مي توان تطهير و پاك كرد .

نجاسات

    1 ـ ادرار ( بول )

            انسان و حيوان هاي حرام گوشتِ خونِ جهنده دار مانند گربه و موش

    2 ـ مدفوع ( غايط )

            انسان و حيوان هاي حرام گوشتِ خونِ جهنده دار مانند گربه و موش

    3 ـ مني

    4 ـ مردار انسان و حيواني كه خون جهنده دارد مانند : گوسفند

    5 ـ خون انسان و حيواني كه خون جهنده دارد مانند : گوسفند

    6 ـ سگ كه در خشكي زندگي مي كند ولي دريايي آن نجس نمي باشد

    7 ـ خوك كه در خشكي زندگي مي كند ولي دريايي آن نجس نمي باشد

82

    8 ـ شراب و هر مايع مست كننده

    9 ـ آب جو ( فقّاع ) ـ آب جوي غيرطبي

    10 ـ كافر

    11 ـ عرق شتر نجاست خوار

1 ـ ادرار و مدفوع انسان و تمامي حيوان هاي حرام گوشت كه خون جهنده دارند نجس است .

2 ـ ادرار و مدفوع حيوان هاي حلال گوشت ، مانند گاو و گوسفند و حيوان هايي كه خون جهنده ندارند ؛ مانند : مار و ماهي پاك است .

3 ـ بول و غائط حيوان هايي كه گوشت آنها مكروه است پاك مي باشد ؛ مانند : اسب و الاغ .

4 ـ فضله پرندگان حرام گوشت ، مانند كلاغ ، نجس است .

احكام خون

1 ـ خون انسان و هر حيواني كه خون جهنده دارد نجس است ؛ مانند مرغ و گوسفند .

2 ـ خون حيواني كه خون جهنده ندارد پاك است ؛ مانند ماهي و پشه .

3 ـ خوني كه گاهي در تخم مرغ يافت مي شود نجس نيست ، ولي بنابر احتياط واجب بايد از خوردن آن اجتناب كرد و اگر خون را با زرده تخم مرغ به هم بزنند كه از بين برود ، خوردن زرده هم مانعي ندارد .

4 ـ خوني كه از لاي دندان ( لثه ) مي آيد ، اگر با آب دهان مخلوط شده و از بين برود پاك است و در آن صورت فرو بردن آب دهان هم اشكال ندارد .

83

احكام مردار

1 ـ مردار حيواني كه خون جهنده ندارد پاك است ، مانند ماهي .

2 ـ مردار حيواني كه خون جهنده دارد ، اجزاء بي روح آن مانند مو و شاخ ، پاك و اجزاء روح دارش مانند گوشت و پوست ، نجس است .

مردار حيوان

    1 ـ سگ و خوك ، تمام اجزاء آن نجس است

    2 ـ غير سگ و خوك

            1 ـ خون جهنده دارد

                    1 ـ اجزاء روح دار ، نجس است

                    2 ـ اجزاء بي روح ، پاك است

            2 ـ خون جهنده ندارد ، تمام اجزاء آن پاك است

2 ـ چيز پاك چگونه نجس مي شود ؟

چيزهاي پاك هم ممكن است با برخورد با نجاسات نجس شوند ، در صورتي كه يكي از آن دو ( چيز پاك يا نجس ) طوري تر باشد كه رطوبت يكي از آن دو به ديگري برسد .

در موارد زير حكم به پاكي مي شود :

* ندانيم پاك و نجس به هم برخورد كرده اند يا نه .

* ندانيم چيز پاك و نجس مرطوب بوده اند يا نه .

* ندانيم رطوبت يكي به ديگري سرايت كرده است يا نه .

1 ـ اگر انسان نداند چيز پاكي نجس شده يا نه ؟ پاك است و جستجو و وارسي هم لازم نيست ، هرچند بتواند نجس بودن يا پاك بودن آن را بفهمد .

2 ـ خوردن و آشاميدن چيز نجس حرام است .

3 ـ اگر انسان ببيند كسي چيز نجسي را مي خورد ، يا با لباس نجس نماز مي خواند ، لازم نيست به او بگويد .

84

3 ـ چگونه چيز نجس پاك مي شود

در درس بعد به تفصل خواهد آمد .

4 ـ مسائل مربوط به طهارت و نجاست در مسجدالحرام و منازل محل اسكان زائران

پاك نگه داشتن محل زندگي و عبادت ، امري است پسنديده ، ولي آن چه به عنوان تكليف و وظيفه واجب شمرده شده است ، پاك بودن بدن و لباس نمازگزار و طواف كننده است و خوردني ها و نوشيدني هاي وي نيز بايد پاك باشد . و براي نماز نيز تنها محلِ گذاشتن پيشاني ، در حال سجده لازم است و بقيه موارد پاك بودن آن شرط نيست و از آن جا كه اصل در اشياء بر طهارت است و تا يقين به نجس بودن آنها پيدا نشود ، حكم به طهارت مي شود ، لذا حجاج محترم بايد توجه داشته باشند كه محل طواف و سعي و ساير اماكن مقدس همه پاك است و با احتمال به نجس شدن آنها نبايد حكم به نجاست آنها كرد و از هرگونه شك و وسوسه و احتياط هاي بي مورد پرهيز كرد .

85

جلسه چهارهم :

مطهّرات

1 ـ مطهّرات

همه اشياء نجس پاك مي شود و عمده پاك كننده ها عبارتند از :

1 ـ آب

2 ـ زمين

3 ـ آفتاب

4 ـ اسلام

5 ـ برطرف شدن نجاست

2 ـ اقسام آب ها

آب ، بسياري از چيزهاي نجس را پاك مي كند ، امّا اقسام مختلفي دارد
كه شناخت آنها ، ما را براي يادگرفتنِ بهترِ مسائل مربوط به آن ، كمك
مي كند .

86

اقسام آب ها

    مضاف

    مُطلق

            1 ـ آب چاه

            2 ـ آب جاري

            3 ـ آب باران

            4 ـ آب راكد

                    * كُر

                    * قَليل

آب مضاف : آبي است كه يا از چيزي گرفته باشند ( مانند آب سيب و هندوانه ) و يا با چيزي مخلوط شده باشد ، به قدري كه به آن ، آب نگويند ؛ مانند شربت .

آب مطلق : آبي است كه مضاف نباشد .

احكام آب مضاف

1 ـ چيز نجس را پاك نمي كند ( از مطهرات نمي باشد ) .

2 ـ با برخورد نجاست ، نجس مي شود ، هرچند نجاست كم باشد و بو يا رنگ يا مزه آب عوض نشود .

3 ـ وضو و غسل با آن باطل است .

اقسام آب مطلق

آب يا از زمين مي جوشد ؛

و يا از آسمان مي بارد ؛

و يا نه مي جوشد و نه مي بارد .

به آبي كه از آسمان ببارد « باران » گويند .

و به آبي كه از زمين مي جوشد ، اگر جريان داشته باشد « آب جاري » گويند و

87

اگر بدون جريان باشد ، « آب چاه » گويند .

آبي كه از زمين نمي جوشد و از آسمان نمي بارد ، « آب راكد » اگر مقدارش زياد باشد ، « كر » و اگر كم باشد « قليل » است .

مقدار كُر : حجم : 875/42 وجب ، مقدار آبي كه اگر در ظرفي كه درازا و پهنا و گودي آن هريك حداقل 5/3 وجب باشد بريزند پر شود ، به مقدار كر است .

وزن : 419/377 كيلوگرم

مقدار آب قليل : آبي كه از كر كمتر باشد قليل است .

تنها آب مطلق ، آلودگي ها را پاك مي كند . گرچه ممكن است آب مضاف چيز كثيفي را تميز كند ، ولي هرگز نجس را پاك نمي كند .

3 ـ چگونگي پاك شدن نجاست با آب

آب ، مايه زندگي و پاك كننده بيشترين نجاسات است و از جمله مطهراتي است كه همه روزه تمام افراد با آن سروكار دارند . وامّا چگونگي تطهير چيزهاي نجس :

تطهير اشياء نجس

    1 ـ ظرف

            1 ـ با آب كر : يك مرتبه

            2 ـ با آب قليل : سه مرتبه

    2 ـ غيرظرف

            1 ـ به بول نجس شده

                    1 ـ با آب كر : يك مرتبه

                    2 ـ با آب قليل : دومرتبه

            2 ـ به غيربول نجس شده

                    1 ـ با آب كر : يك مرتبه

                    2 ـ با آب قليل : يك مرتبه

88

توضيح :

الف : براي تطهير اشياء نجس ، ابتدا بايد عين نجس را برطرف كرده ، سپس به همان تعداد كه در نمودار آمده است آن را آب كشيد ؛ مثلاً ظرف نجس را بعد از برطرف كردن آلودگي ، اگر يك مرتبه در آب كر بشويند كافي است .

ب : فرش و لباس و چيزهايي مانند فرش و لباس كه آب را به خود مي گيرد و قابل فشردن است ، چنان چه با آب قليل تطهير مي كنند ، بايد بعد از هر بار شستن ، آن را فشرد تا آب هاي داخل آن بيرون آيد و يا به گونه اي ديگر آب آن گرفته شود و در آب كر و جاري هم احتياط واجب آن است كه آب داخل آن گرفته شود .

ج : آب جاري و چاه در احكامي كه براي تطهير اشياء نجس بيان شد ، مانند آب كر است .

مسأله :

ظرف نجس را مي توان اين گونه آب كشيد :

با آب كر : يك بار آن را در آب برده و بيرون آورند .

با آب قليل : آن را سه مرتبه پر از آب كرده و خالي كنند ، يا سه مرتبه قدري آب در آن ريخته و هر مرتبه آب را به طوري در آن بگردانند كه به جاهاي نجس برسد و بيرون بريزند .

4 ـ آب هاي لوله كشي و پاك شدن چيز نجس با آنها

1 ـ تمام اقسام آب هاي مطلق به جز آب قليل تا زماني كه بو يا رنگ يا مزه نجاست نگرفته باشد پاك است و هرگاه براثر برخورد با نجاست ، بو يا رنگ يا مزه نجاست بگيرد نجس مي شود ( بنابراين ، آب جاري ، چاه ، كر و حتي باران

89

در اين حكم مشتركند ) .

2 ـ آب لوله هاي عمارات كه متصل به منبع كر مي باشد در حكم آب كر است .

5 ـ پرهيز از وسواس

در برخي از اماكن مكه و مدينه ، براثر ازدحام جمعيت ، ممكن است نظافت آن اماكن به خوبي مراعات نشود ، ولي تميز نبودن ، دليل بر نجس بودن نيست ، و تا يقين به نجس شدن چيزي حاصل نشود ، آن چيز پاك است و حجاج عزيز هرگز نبايد به خود وسوسه راه دهند كه سبب غفلت از مراتب معنوي اعمال عمره و حج است . همچنان كه امام خميني ( قدس سره ) مي فرمايند .

روحانيون عزيز در عين حالي كه مسائل را به طور واضح و دقيق بيان مي كنند ولي از مشكل تراشي و حالت هاي وسواس گونه كه زائران را در شك و ترديد و احتياط هاي بي مورد قرار مي دهد خودداري كنند ، چرا كه وسواس دربرنامه و مراسم و عبادت ها و ادعيه موجب كسالت و بي توجّهي در واجبات مي شود .

90

جلسه پانزدهم :

نماز مسافر

1 ـ قصر و اتمام

انسان بايد در سفر ، نمازهاي چهارركعتي را دوركعت ( يعني شكسته ) بجا آورد ، به شرط آن كه مسافرتش از هشت فرسخ كه حدود 45 كيلومتر است كمتر نباشد .

2 ـ شرايط سفر و شكسته شدن نماز

1 ـ اگر مسافر از جايي كه نمازش تمام ^{( 1 )} است ـ مثل وطن ـ حداقل چهارفرسخ مي رود و چهار فرسخ برمي گردد نمازش در اين سفر هم شكسته است .

2 ـ كسي كه به مسافرت مي رود ، زماني بايد نمازش را شكسته بخواند كه حداقل به مقداري دور شود كه ديوارهاي آن جا را نبيند ^{( 2 )} و اذان آن جا را هم نشنود ( اين فاصله را حد ترخّص مي گويند ) و چنان چه قبل از آن كه به اين مقدار

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . به نماز چهاركعتي ، نماز تمام گفته مي شود در مقابل نماز دوركعتي .

2 . به نظر برخي از فقها ، به قدري دور شود كه اهالي آنجا او را نبينند .

91

دور شود بخواهد نماز بخواند بايد تمام بخواند .

3 ـ اگر از محلي مسافرت مي كند كه خانه و ديوار ندارد ، وقتي به جايي برسد كه اگر آن محل ديوار داشت ، از آن جا ديده نمي شد ، بايد نماز را شكسته بخواند .

4 ـ اگر به جايي مي رود كه دو راه دارد ، يك راه آن كمتر از هشت فرسخ و راه ديگر آن هشت فرسخ يا بيشتر باشد ، اگر از راهي كه هشت فرسخ است برود ، بايد نماز را شكسته بخواند و اگر از راهي كه هشت فرسخ نيست برود بايد نماز را چهارركعتي بخواند .

3 ـ قصد ده روز و مسائل مربوط به آن

در اين مكان ها نماز تمام است :

1 ـ در وطن .

2 ـ در جايي كه مي داند و يا بنا دارد ده روز بماند .

3 ـ در جايي كه سي روز با ترديد مانده ؛ يعني معلوم نبودهاست كه مي ماند يا مي رود ، در اين صورت بايد بعد از سي روز نماز را تمام بخواند .

مسافري كه قصد كرده ده روز در محلي بماند ، اگر بيشتر از ده روز در آن جا بماند ، تا وقتي مسافرت نكرده است ، بايد نمازش را تمام بخواند و لازم نيست دوباره قصد ماندن ده روز كند .

اگر مسافر از قصد ده روز برگردد :

الف : قبل از خواندن نماز چهار ركعتي از قصد خود برگردد : بايد نماز را شكسته بخواند .

ب : بعد از خواندن يك نماز چهار ركعتي از قصد خود برگردد : تا وقتي كه در آنجا هست بايد نماز را تمام بخواند .

92

4ـ نماز در مكه و مدينه و در مسجدالحرام و مسجدالنبي ( صلّي الله عليه وآله )

1 ـ اگر مدت اقامت زائران در مدينه منوره ده روز يا بيشتر باشد ، بايد نماز را تمام بخوانند ، هرچند بين ده رز به مسجد قُبا ، قبلتين ، مساجد خندق يا اُحُد بروند ، چون به سبب توسعه شهر ، اين اماكن به شهر متصل شده است .

2 ـ مسافري كه نمازش شكسته است در اماكن زير مي تواند نماز را تمام يا شكسته بخواند :

* مسجدالحرام

* مسجدالنبي ( صلّي الله عليه وآله ) ^{( 1 )}

* مسجد كوفه

* حرم امام حسين ( عليه السلام )

3 ـ حكم مسأله قبل اختصاص به مسجد قديم ندارد ، بلكه در قسمت هاي توسعه يافته جديد هم مسافر مي تواند نماز را تمام يا شكسته بخواند .

4 ـ حكم مسأله قبل اختصاص به نماز دارد و شخص مسافر نمي تواند در آنجا روزه بگيرد ولي در مدينه منوّره ، مسافر مي تواند براي برآمدن حاجت سه روز روزه مستحب بگيرد .

5 ـ در سفري كه نماز شكسته است ، روزه هم صحيح نيست ، مگر آنكه بعد از ظهر به مسافرت برود كه روزه آن روز صحيح است و يا قبل از ظهر به وطن يا جايي كه مي خواهد ده روز بماند برسد و مبطلي هم انجام نداده باشد ، بنابراين كسي كه در غير وطن كمتر از ده روز مي ماند ، نمي تواند روزه بگيرد .

6 ـ در سفر ، نماز قضا مي توان خواند ، هر چند نماز چهار ركعتي ، ولي روزه قضا نمي توان گرفت .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . به نظر برخي از فقها ، مسافر در تمام شهر مكّه و مدينه مي تواند نماز را تمام بخواند .

93

5 ـ حكم نماز قبل از رفتن به عرفات

حجاجي كه پيش از رفتن به عرفات وارد مكّه مي شوند دو دسته اند :

الف : قبل از رفتن به عرفات ( روز عرفه ) ، ده روز يا بيشتر در شهر مكه اقامت مي كنند ؛ مثلاً روز 25 ذيقعده وارد مكه شده اند : بايد قبل از رفتن به عرفات و همچنين در عرفات و مشعر و پس از بازگشت به مكه نماز را تمام بخوانند ، چون فاصله هيچكدام از اين اماكن با شهر مكه چهار فرسخ نمي باشد .

ب : قبل از گذشت ده روز از اقامت در مكه ، بايد عرفات بروند مثلا روز سوّم ذي حجّه وارد مكّه شده اند : بايد قبل از رفتن به عرفات ، مشعر و مني و در آن اماكن نماز را شكسته بخواند ، و پس از برگشت به شهر مكه اگر ده روز يا بيشتر مي مانند ، بايد نماز بخواند ، و چنانچه كمتر از ده روز مي مانند ، نماز شكسته است .

94

جلسه شانزدهم :

نماز قضا

« نماز قضا » ، نمازي را گويند كه بعد از وقت خوانده مي شود .

انسان بايد نمازهاي واجب را در وقت خودبخواند وچنانچه بدون عذر نمازي از او قضا شود ، گناهكار است وبايد توبه كرده وقضاي آن را هم بجا آورد .

1ـ آيا رعايت ترتيب در قضا كردن نمازها لازم است ؟

قضاي نمازهاي يوميه لازم نيست به ترتيب خوانده شود ؛ ^{( 1 )} مثلاً كسي كه يك روز نماز عصر و روز بعد نماز ظهر را نخوانده ، لازم نيست اول نماز عصر و بعد از آن نماز ظهر را قضا كند .

2ـ در دو مورد بجا آوردن قضاي نماز واجب است :

الف : نماز واجب را در وقت آن ، نخوانده باشد .

ب : بعد از وقت متوجه شود نمازي كه خوانده است باطل بوده .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . به فتواي برخي از فقها ، مراعات ترتيب در قضاي نمازهاي يوميّه لازم است .

95

كسي كه نماز قضا دارد ، نبايد در خواندن آن كوتاهي كند ، ولي واجب نيست فوراً آن را بجا آورد .

حالت هاي مختلف انسان نسبت به نماز قضا :

* مي داند نماز قضا ندارد : چيزي واجب نيست .

* شك دارد نماز قضا دارد يا نه : چيزي واجب نيست .

* احتمال مي دهد نماز قضايي داشته باشد : مستحب است احتياطاً قضاي آن را بجا آورد .

* مي داند نماز قضا دارد ، ولي شماره آنها را نمي داند ؛ مثلاً نمي داند چهار تا بوده يا پنج تا : چنانچه كمتر را بخواند كافي است .

* اگر شماره آنها را مي دانسته ولي فراموش كرده است ؛ اگر مقدار كمتر را بخواند كفايت مي كند .

* شماره آن را هم مي داند : بايد قضاي همان تعداد را بجا آورد .

3ـ نماز قضاي پدر

1ـ تا انسان زنده است اگرچه از خواندن نماز خود عاجز باشد ، شخص ديگري نمي تواند نمازهاي او را قضا كند .

2ـ پس از مرگ پدر ، نماز و روزه هايي را كه بجا نياورده باشد بر پسر بزرگتر واجب است آن نماز و روزه ها را قضا كند ، و احتياط متسحب است نماز و روزه هايي را كه از مادرش ^{( 1 )} قضاء شده است بجا آورد .

3ـ حالت هاي مختلف پسر بزرگتر نسبت به نماز قضاي پدر :

الف : مي داند ، پدر نماز قضا داشته است و :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . به فتواي برخي از فقها ، قضاي نماز مادر نيز بر پسر بزرگ او واجب است .

96

* تعداد آن را هم مي داند : بايد آنها را قضا كند .

* تعداد آن را نمي داند : اگر مقدار كمتر را بجا آورد كافي است .

* شك دارد كه خودش بجا آورده است يا نه : بنابر احتياط واجب بايد قضا كند .

ب : شك دارد كه پدر ، نماز قضا داشته است يا نه : چيزي بر او واجب نيست .

4ـ اگر پسر بخواهد نماز پدر يا مادر را بخواند ، بايد به تكليف خود عمل كند ؛ مثلاً نماز قضاي صبح و مغرب و عشاء را بايد بلند بخواند .

5ـ اگر پسر بزرگتر ، پيش از آنكه نماز و روزه پدر را قضا كند ، از دنيا برود ، بر پسر دوم چيزي واجب نيست .

4ـ خواندن نماز قضا به جماعت

نماز قضا را با جماعت مي توان خواند ، چه نماز امام جماعت ادا باشد يا قضا ، و لازم نيست هر دو ، يك نماز را بخوانند ؛ مثلاً اگر نماز قضاي صبح را با نماز ظهر يا عصر امام بخواند اشكال ندارد .

5ـ نماز قضا در سفر و چگونگي آن

1 ـ اگر مسافري كه بايد نماز را شكسته بخواند ، نماز ظهر يا عصر يا عشا ، از او قضا شود ، بايد آن را دو ركعتي بجا آورد ، اگرچه در غير سفر بخواهد قضاي آن را بجا آورد .

2 ـ در سفر نمي توان روزه گرفت ، حتي روزه قضا ، ولي نماز قضا مي توان بجا آورد .

3 ـ اگر در سفر بخواهد نمازهايي را كه در غير سفر قضا شده است بجا آورد ،

97

بايد نمازهاي ظهر و عصر و عشا را چهار ركعتي قضا كند .

4 ـ نماز قضا را در هر وقتي مي توان بجا آورد ؛ يعني قضاي نماز صبح را مي توان ظهر يا شب خواند .

6ـ زائران و نمازهاي قضا

آنان كه نماز قضا دارند ، فرصت را از دست ندهند و اوقات فراغت خود را بيهوده نگذرانند ، و بيش از مقدار نياز وقت خود را در بازارها و مغازه ها تلف نكنند ، و نمازهاي قضاي خود را بجاي آورند ، كه اين وظيفه واجب آنهاست ، و بايد بدان عمل كنند و چه بهتر كه اين عبادت ها در اماكن مقدسي همچون مسجدالحرام و مسجدالنبي ( صلّي الله عليه وآله ) انجام شود ، كه افزون بر عمل به واجب شرعي از پاداش بيشتري نيز بهره مند خواهند شد .

98

جلسه هفدهم :

احكام قرآن

1ـ احكام قرآن

1ـ قرآن هميشه بايد پاك و تميز باشد و نجس كردن خط و ورق قرآن ، حرام است ، و اگر نجس شود بايد فوراً آن را آب بكشند .

2ـ اگر جلدقرآن نجس شود وبي احترامي به قرآن باشد بايد آن را آب بكشند .

2ـ لمس خطوط قرآن

1ـ رساندن جايي از بدن به نوشته قرآن ، براي كسي كه وضو ندارد حرام است .

2ـ در تمام اين موارد لمس كردن خطوط قرآن بدون وضو حرام است :

* در نوشته قرآني فرقي بين آيات و كلمات بلكه حروف و حتي حركات آن نيست .

* در چيزي كه قرآن بر آن نوشته شده است ، بين كاغذ و زمين و ديوار و پارچه ، فرقي نيست .

99

* در نوشته قرآني فرقي نيست كه با قلم نوشته شده باشد يا چاپ يا گچ و يا چيز ديگر .

* اگر نوشته قرآني در قرآن هم نباشد ، لمس كردن آن حرام است . پس اگر آيه اي از قرآن در كتاب ديگري نوشته شده باشد ، بلكه اگر كلمه اي از آن در كاغذي باشد ، يا نصف كلمه اي از آن از برگ قرآن يا كتاب ديگري بريده شده باشد ، باز هم لمس آن بدون وضو حرام است .

3ـ موارد زير ، لمس نوشته قرآن به حساب نمي آيد و حرام نمي باشد :

* لمس آن از پشت شيشه ، يا پلاستيك .

* لمس ورق قرآن و جلد آن و اطراف نوشته ها ( گرچه مكروه است ) .

* ترجمه قرآن ، به هر لغتي باشد ، مگر اسم خداوند كه به هر لغتي باشد ، لمس آن براي كسي كه وضو ندارد حرام است ، مانند كلمه « خدا » .

4ـ كلماتي كه مشترك بين قرآن و غير قرآن است مانند « مؤمن » ، « الذين » اگر نويسنده به قصد قرآن نوشته باشد لمس آن بدون وضو حرام است .

3 ـ نوشتن چيزي روي صفحات قرآن

قرآن هاي مساجد ، معمولا وقف است و تصرف در مال موقوف حتّي با نوشتن مطالبي بر آن ، حرام است افزون بر اينكه اينگونه كارها سبب برخي از مشكلات براي مؤمنين و توهين ديگران به پيروان مكتب اهل بيت خواهد شد و برخي نوشته ها بي احترامي به قرآن نيز هست .

4 ـ آداب تلاوت قرآن

تلاوت قرآن ثواب بسيار زيادي دارد و در برخي اماكن و اوقات ثواب

100

بيشتري دارد ، از جمله در شهر مكّه ، و در ماه رمضان سفارش بيشتري شده است و چنانچه بتواند يك دور كامل قرآن را بخوانند بهتر است .

براي تلات قرآن آدابي ذكر كرده اند كه از جمله آنهاست :

1 ـ با طهارت بودن . هر چند دست به خط وورق قرآن نزند .

2 ـ رو به قبله نشستن موقع تلاوت قرآن .

3 ـ به ترتيل خواندن ، نه تند و با صداي بسيار بلند و نه كند و صداي بسيار آهسته .

4 ـ تدبّر و تفكر در معاني قرآن .

5 ـ رعايت احترام قرآن

قرآن ، كتاب مقدس و مورد احترام است و هرگونه عملي كه سبب بي احترامي به قرآن باشد حرام است از جمله :

1 ـ گذاشتن قرآن در جايي كه بي احترامي است .

2 ـ گذاشتن قرآن بر چيزي كه بي احترامي است .

3 ـ نوشتن قرآن با چيزي و بر چيزي و به گونه اي كه بي احترامي باشد .

4 ـ سوزاندن قرآن و حتي آياتي از قرآن كه در غير قرآن نوشته شده است .

5 ـ انداختن و پرتاب كردن قرآن و حتي گذاشتن قرآن بر روي زمين در صورتي كه بي احترامي به آن باشد .