بخش 6

124

جلسه بيست و چهارم :

امر به معروف و نهي از منكر

هر انساني نسبت به كارهاي ناپسندي كه در جامعه انجام مي پذيرد و كارهاي نيك و پسنديده اي كه ترك مي شود ، مسئوليت دارد ، بنابراين اگر كار واجبي ترك شود و يا حرامي اتفاق بيفتد ، سكوت و بي تفاوتي در مقابل آن جايز نيست ، و تمام افراد جامعه بايد براي برپايي « واجب » و جلوگيري از « حرام » اقدام كنند ، كه اين عمل ، « امر به معروف » و « نهي از منكر » است .

1ـ اهميت امر به معروف و نهي از منكر

علاوه بر آيات بسيار زيادي كه در قرآن درباره امر به معروف و اهمّيت و آثار آن وارد شده ، در برخي از سخنان امامان معصوم ( عليهم السلام ) چنين آمده است :

* « امر به معروف و نهي از منكر » از مهمترين واجبات و شريفترين آنهاست .

* واجبات ديني به سبب « امر به معروف و نهي از منكر » استوار مي گردد .

* « امر به معروف و نهي از منكر » از ضروريات دين است و كسي كه آن را مُنكر شود كافر است .

125

* اگر مردم امر به معروف و نهي از منكر را ترك كنند ، بركت گرفته مي شود و دعاها مستجاب نمي گردد .

2ـ تعريف معروف و منكر

در احكام دين ، به تمام واجبات و مستحبات « معروف » و به تمام محرمات و مكروهات « منكر » گفته مي شود . بنابراين واداشتن افراد جامعه به انجام كارهاي واجب و مستحب « امر به معروف » و بازداشتن آنها از كارهاي حرام و مكروه « نهي از منكر » است .

3ـ وجوب امر به معروف و نهي از منكر

امر به معروف و نهي از منكر ، واجب كفايي است كه اگر به قدر كفايت به انجام آن اقدام كنند ، از ديگران ساقط مي شود و اگر همه كس آن را ترك كرده باشند ، چنانچه شرايط آن موجود باشد ، همه آنها ترك واجب كرده اند .

4ـ مراتب امر بمعروف و نهي از منكر

1ـ در مرتبه اول ، با معصيت كار به گونه اي برخورد شود كه بفهمد اين طرز رفتار ، به خاطر انجام گناه است ؛ مثلاً از او روي گرداند يا با چهره عبوس و برافروخته با او برخورد كند ، يا با او رفت و آمد نكند .

2ـ در مرتبه بعد ، او را با زبان ، امر و نهي كند ؛ يعني به او بگويد و دستور دهد .

3ـ مرتبه سوم ، استفاده از زور براي جلوگيري از منكر و برپايي واجب است ؛ يعني زدن گناهكار .

رهبر معظم انقلاب اسلامي ، حضرت آية الله خامنه اي ـ دامت بركاته ـ نسبت

126

به چگونگي اجراي مرتبه سوم امر به معروف و نهي از منكر چنين نگاشته اند :

« با توجه به اينكه در زمان قدرت حكومت اسلامي ، امكان ارجاع مرتبه سوم از امر به معروف و نهي از منكر به قوه قضائيه و نيروي انتظامي وجود دارد ، بويژه در مواردي كه جلوگيري از منكر ، متوقف بر تصرف در اموال مرتكب شونده مي باشد ، يا لازم است تعزير شود يا او را زنداني كنند ، بر مكلفين واجب است در امر به معروف و نهي از منكر به دو مرتبه اول اكتفا كنند و در صورتي كه اثر نكرد و نياز به توسّل و زور وجود داشت ، مسئله را به نيروهاي انتظامي و قضايي ارجاع دهند .

5ـ شرايط امر بمعروف و نهي از منكر

امر به معروف و نهي از منكر با وجود برخي شرايط ، واجب مي باشد و در صورت نبود آنها ، تكليف ساقط است و آن شرايط عبارت است از :

1ـ كسي كه امر يا نهي مي كند ، بداند آنچه را كه ديگري انجام مي دهد حرام است و آنچه را ترك كرده ، واجب است ، پس هركسي كه نمي داند اين عمل كه او انجام مي دهد حرام است يا نه ؟ جلوگيري واجب نيست .

2ـ احتمال بدهد امر يا نهي او تأثير دارد ، بنابراين مي داند تأثير ندارد ، يا شك دارد ، امر و نهي واجب نيست .

3ـ شخص گناهكار اصرار بر ادامه كار خود داشته باشد ، پس اگر معلوم شود ، گناهكار بناي ترك عمل را دارد و دوباره تكرار نمي كند و يا موفق به تكرار نمي شود ، امر و نهي واجب نيست .

4ـ امر و نهي ، سبب ضرر جاني يا آبرويي يا ضرر مالي قابل توجه ، به خودش يا نزديكان و ياران و همراهان و يا ساير مؤمنان نباشد .

127

6ـ وظيفه زائران در رابطه با تخلفات رفتاري موسم

سزاوار است ، كسي كه به معروف امر مي كند و از منكر جلوگيري مي كند :

* مانند طبيبي دلسوز و پدري مهربان باشد .

* قصد خود را خالص كند و تنها براي رضاي خداوند اقدام كند ، و عمل خود را از هرگونه برتري جويي پاك كند .

* خود را پاك و منزه نداند ، چه بسا همان شخصي كه اكنون خطايي از او سرزده است ، داراي صفات پسنديده اي باشد كه مورد محبت الهي است ، هرچند اين عمل او هم اكنون ناپسند و مورد غضب الهي باشد .

128

جلسه بيست و پنجم :

احكام نماز جمعه

1ـ اهميت نماز جمعه

يكي از اجتماعات هفتگي مسلمانان « نماز جمعه » است ، و نمازگزاران در روز جمعه مي توانند به جاي نماز ظهر ، نماز جمعه بخوانند .

امام خميني ( رحمه الله ) در اهميت نماز جمعه چنين نگاشته اند :

« نماز جمعه و دو خطبه آن ، مانند حج و نماز عيد فطر و قربان ، از مراسم بزرگ مسلمانان است ، ولي متأسفانه ، مسلمانان از وظايف مهم سياسي اين عبادت ، غافل و ناآگاهند ، در صورتي كه انساني ، با اندك مطالعه و دقت در احكام كشوري ، سياسي ، اجتماعي و اقتصادي اسلام در مي يابد كه اسلام دين سياست است و كسي كه دين را از سياست جدا مي داند ، ناداني است كه نه اسلام را مي شناسد و نه سياست را . »

2ـ شرايط صحيح بودن نماز جمعه

1ـ تمام شرايطي كه در نماز جماعت بايد رعايت شود ، در نماز جمعه هم

129

معتبر است .

2ـ بايد به جماعت برگزار شود و فُرادا صحيح نيست .

3ـ حداقل تعداد افراد براي برپايي نماز جمعه ، پنج نفر مي باشد ؛ يعني يك نفر امام ، و چهار نفر مأموم .

4ـ بين دو نماز جمعه ، حداقل بايد يك فرسخ فاصله باشد .

3ـ واجبات نماز جمعه

نماز جمعه دو ركعت است ، مانند نماز صبح ، ولي دو خطبه دارد كه توسط امام جمعه ، قبل از نماز ايراد مي شود .

4ـ مستحبات نماز جمعه

1ـ خواندن حمد و سوره با صداي بلند ( توسط امام جمعه ) .

2ـ خواندن سوره « جمعه » بعد از حمد ، در ركعت اول ( توسط امام جمعه ) .

3ـ خواندن سوره « منافقون » پس از حمد در ركعت دوم ( توسط امام جمعه ) .

4ـ خواندن دو قنوت ، يكي در ركعت اول ، پيش از ركوع ، ديگري در ركعت دوم ، پس از ركوع .

5ـ وظيفه نمازگزاران جمعه

1ـ بنابر احتياط واجب بايد به خطبه ها گوش دهند .

2ـ احتياط مستحب است از سخن گفتن بپرهيزند ، و چنانچه سخن گفتن ، سبب از بين رفتن فايده خطبه ها و يا گوش ندادن به آنها شود ، ترك آن واجب است .

130

3ـ احتياط مستحب است ، شنوندگان ، هنگام ايراد خطبه ها ، روبه امام جمعه بنشينند ، و بيش از مقداري كه در نماز اجازه داده شده ، به اطراف نگاه نكنند .

6 ـ آداب روز جمعه

شب و روز جمعه داراي اهميت و فضيلت خاصي است ، اعمال خير نيز در اين شب و روز از ثواب بيشتري برخوردار است . علاوه بر آداب كه تحت عنوان « آمادگي براي نماز جمعه » گفته شد موارد ذيل در روز جمعه مستحب است :

1 ـ زيارت امام حسين ( عليه السلام ) ؛

2 ـ زيارت امام زمان ( عج ) كه زيارت نامه خاصي نيز براي اين روز وارد شده است ؛

3 ـ خواندن دعاي ندبه ؛

4 ـ صلوات بر محمّد و آل محمد ؛ هزار مرتبه و در روزهاي ديگر صد مرتبه .

5 ـ صدقه دادن به فقرا ؛

6 ـ هديه دادن به خانواده ؛

7 ـ آموختن مسائل ديني و معارف اسلامي ؛

8 ـ زيارت قبور مؤمنان ؛

9 ـ خوردن انار ؛

10 ـ خواندن دعاي سمات در آخر روز جمعه .

11 ـ غسل جمعه . اين غسل ثواب بسيار زيادي دارد و وقت آن تا ظهر روز جمعه است و چنانچه انسان تا ظهر موفق نشد ، بعد از ظهر نيز مي تواند انجام دهد .

131

جلسه ويژه خواهران :

اقسام غسل

1ـ غسل حيض

غسل حيض ( قاعدگي )

زماني كه خونريزي قاعدگي قطع شود ، زن بايد براي نماز و ساير كارهايي كه نياز به طهارت دارد غسل كند .

نشانه هاي خون حيض

* قبل از بلوغ ديده نمي شود و اگر دختري قبل از بلوغ خوني ببيند حكم حيض ندارد . ^{( 1 )}

* زن هاي سيده پس از 60 سالگي و زن هاي غير سيده پس از 50 سالگي ، ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ممكن است دختري بالغ باشد ولي خونريزي قاعدگي نداشته باشد چون وراثت و تغذيه و آب و هوا هم در اين مسأله تأثير دارد ، چنانچه امروزه معمولاً نخستين خونريزي دخترها در سنين 12 يا 13 سالگي مي باشد .

2 . به فتواي برخي از فقهاء ، زن هاي سيده و غير سيّده پس از 60 سالگي يائسه مي شوند .

132

خون حيض نمي بينند و چنانچه پس از آن سنين خوني ببينند حكم حيض ندارد .

* دوره قاعدگي كمتر از سه روز نيست ، پس اگر جريان خون قبل از سه روز قطع شود حكم حيض ندارد .

* دوره قاعدگي بيش از ده روز طول نمي كشد و چنانچه خونريزي بيش از ده روز طول بكشد ، پس از ده روز حكم حيض ندارد .

* خونريزي در سه روز اول به طور مستمر مي باشد ـ هرچند در داخل ، خون باشد و بيرون نيايد ـ پس اگر مثلاً دو روز خون ببيند سپس بطور كامل قطع شود و يك روز ديگر دوباره خون ببيند ، از آغاز ، حيض نبوده است .

* فاصله دو حيض حداقل ده روز مي باشد ، پس اگر بعد از تمام شدن دوره قاعدگي قبل از آنكه ده روز فاصله شود خون ببيند ، خون دوم حكم حيض ندارد .

* خون حيض معمولاً غليظ و گرم و پررنگ است و با فشار و كمي سوزش مي آيد .

احكام دوران قاعدگي

1 ـ در مدت قاعدگي ، اين كارها بر بانوان حرام است :

* نماز و طواف كعبه

* كارهايي كه بر جُنب حرام است ؛ مانند توقف در مسجد .

آميزش با همسر ، براي زن و مرد ، هر دو حرام است .

2ـ در ايام قاعدگي نماز و روزه بر زن واجب نيست ، و نمازها قضا ندارد ولي قضاي روزه هاي واجب را بايد پس از ماه مبارك رمضان بجا آورد .

3 ـ خوردن قرص در ايام حج يا بعضي مواقع كه زن ها ميل دارند عادت ماهيانه نداشته باشند در صورت مضر نبودن اشكال ندارد .

133

وظيفه زن ، هنگام شروع خونريزي

ش	چگونگي جريان خون	وظيفه
1	تاكنون خونريزي قاعدگي نداشته ، مانند دختري كه خونريزيش براي اوّلين مرتبه شروع شده . ( مبتدئه )
2	اوّلين خونريزي قاعدگي او نيست ولي هنوز عادت منظمي پيدا نكرده است . ( مضطربه )
3	خونريزي قاعدگي او از نظر تعداد روزها منظم است مثلا هميشه پس از 5 روز خونريزي پاك مي شود ولي از نظر وقت شروع خونريزي منظم نشده است . ( عدديه )	در اين سه صورت از ابتداي خونريزي اگر نشانه هاي خون قاعدگي را دارد ، يا يقين كند تا سه روز طول مي كشد بايد آن را حيض به حساب آورد و به احكام آن عمل كند .
4	خونريزي قاعدگي از نظر تعداد روزها منظم نيست ؛ مثلا گاهي پس از 5 روز خونريزي پاك مي شود و گاهي پس از 6 روز ، ولي از نظر وقت شروع خونريزي منظم است ؛ مثلا هميشه 25 روز پس از پاك شدن دوباره خونريزي شروع مي شود . ( وقتيّه )
5	خونريزي قاعدگي او هم از نظر تعداد روزها و هم از نظر وقت شروع خونريزي شروع مي شود و پس از 5 روز قطع مي گردد . ( وقتيّه عدديه )	در اين دو صورت ، چون وقت شروع خونريزي مشخص است ، از ابتداي شروع بايد آن را حيض به حساب آورد و به احكام آن عمل كند .
6	عادت منظمي در خونريزي داشته است ولي اكنون آن را فراموش كرده است . ( ناسيه )	اگر نشانه هاي خون قاعدگي را دارد يا يقين كند كه 3 روز طول مي كشد ، بايد آن را حيض به حساب آورد و به احكام آن عمل كند .

134

2ـ غسل استحاضه و اقسام آن ـ قليله ـ متوسطه ـ كثيره

استحاضه

يكي ديگر از خون هايي كه گاهي اوقات از رحم دختر يا زن بيرون مي آيد « استحاضه » است . خون استحاضه معمولاً زرد رنگ و سرد است و بدون فشار و سوزش بيرون مي آيد و غليظ نيست ولي ممكن است گاهي ، پررنگ و گرم و غليظ باشد و با فشار بيرون آيد .

« به زني كه خونريزي استحاضه دارد ، مُستحاضه گويند . »

اقسام استحاضه

خون استحاضه براساس كمي و زيادي آن ، به سه دسته تقسيم مي شود : قليله ، متوسطه و كثيره . بر پايه اين تقسيم ، وظيفه زن نيز متفاوت است .

3ـ وظايف مستحاضه نسبت به نماز و طواف

وظيفه مستحاضه قليله

اگر جريان خون تنها يك طرفِ پنبه را آلوده كرده باشد و به درون آن نفود كرده ولي از طرف ديگر ظاهر نشده ، قليله است و زن بايد براي نماز بدن را تطهير كرده و بنابر احتياط واجب پنبه را عوض كند و وضو بگيرد . بنابراين استحاضه قليله غسل ندارد .

وظيفه مستحاضه متوسطه

اگر خونريزي به قدري است كه به درون پنبه نفوذ كرده و از طرف ديگر آن ظاهر شده ولي لباس يا پارچه روي پنبه را آلوده نكرده باشد ، استحاضه متوسطه است و زن بايد براي نماز افزون بر وظايفي كه براي قليله گفته شد ، براي آن نمازي كه قبل از آن يا در بين آن مستحاضه شده است غسل كند و تا زماني كه

135

خونريزي مستحاضه متوسطه ادامه دارد هر روز قبل از نماز صبح غسل كند . بنابراين ، در استحاضه متوسطه در هر شبانه روز يك غسل كافي است ، اما پس از قطع خونريزي نيز بايد غسل كند .

وظيفه مستحاضه كثيره

اگر خونريزي به قدري است كه به پنبه نفوذ كرده و از طرف ديگر آن ظاهر شده و لباس يا پارچه روي پنبه را آلوده كرده ، استحاضه كثيره است و زن بايد براي هر نماز علاوه بر وظايفي كه براي قليله گفته شد ، دستمال را عوض كند يا آب بكشد و غسلي هم انجام دهد ولي اگر نماز ظهر و عصر را با هم بخواند و فاصله نيندازد ، يك غسل براي هر دو كافي است و همچنين براي نماز مغرب و عشا .

چند مسأله :

1ـ مستحاضه متوسطه و كثيره نيز بايد پس از قطع خونريزي غسل كنند .

2ـ غسل استحاضه با ساير غسل ها تفاوتي ندارد مگر در نيت .

3ـ با غسل استحاضه نمي توان نماز خواند ، بلكه بايد به علاوه غسل وضو هم بگيرد .

4ـ وظايف بانوان هنگام حيض و نفاس در رابطه با نماز ـ روزه و طواف

اگر زن در ايام عادت ماهانه ، طواف بجا آورد باطل است .

طهارت از حدث شرط طواف مستحبي نيست ، ولي زن حايض و نفساء چون نبايد به مسجدالحرام وارد شوند ، نمي توانند طواف مستحبي بجا آورند .

اگر سهواً يا از روي غفلت و يا به جهت ندانستن مسأله ، طواف را بيوضو يا با

136

حال جنابت يا حيض يا نفاس بجا آورد ، باطل است .

اگر زني قبل از احرام يا هنگام احرام و در بين اعمال عمره يا حج حايض شود ، وظايف خاصي دارد ، كه در مناسك حج آمده است ، به آنها مراجعه كند و يا از روحاني كاروان سئوال نمايد .

مستحاضه قليله براي انجام طواف واجب و نماز آن ، بايد مانند نمازهاي يوميه ، بدن و لباس را تطهير كند و وضو هم بگيرد .

مستحاضه متوسطه ، به علاوه كارهاي قليله ، بايد براي طواف و نماز طواف ، غسل استحاضه انجام دهد ، و بنابر احتياط واجب ، به غسلي كه براي انجام نمازهاي يوميه بجا آورده اكتفا نكند .

مستحاضه كثيره بايد تمام وظايفي كه براي نماز يوميه انجام مي دهد ، براي طواف واجب و نماز آن نيز جداگانه انجام دهد ، و احتياط واجب آن است به وظايفي كه براي نمازهاي يوميه انجام داده اكتفا نكند .