بخش 2

25

- مسافر را با انسان‌هاي بزرگوار دوست و آشنا و همراه مي‌كند.⁽¹⁾

1. آثار و فوائد سفر حج چيست؟

سفر حج آثار فراواني دارد؛ از جمله:

ـ مهمان خدا شدن.

ـ پاك شدن از آلودگي‌ها.

ـ آغاز يك زندگي نو.

ـ تقويت اراده و غلبه بر هوس.

ـ خلق و خوي الهي پيدا كردن.

ـ فهم بيش‌تر از احكام دين.

ـ آشنايي با مشكلات جهان اسلام.

ـ ايجاد اخوّت اسلامي.

ـ ترويج مكتب تشيّع.

ـ مغفرت و رضوان الهي و بهشت.

ـ آشنا شدن با آثار تاريخي اسلام.

2. قبل از سفر حج، چه كارهايي را انجام دهد؟

شماري از كارهايي كه قبل از سفر انجام مي‌دهد، عبارتند از:

ـ وصيّت: يكي از چيزهايي كه در اسلام مورد تأكيد قرار گرفته، داشتن وصيت نامه است. وصيت منحصر به مسافرت نيست بلكه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. ديوان منسوب به امام علي7(، ص 45.

انسان چه به مسافرت برود و چه نرود، سفارش مؤكّد شده وصيت نامه داشته باشد. لذا سفر حج چون سفري تقريباً طولاني و همراه با بعضي مشكلات است توصيه شده قبل از سفر وصيت‌هاي لازم را انجام دهد. در روايت آمده، كسي كه بدون وصيّت بميرد مانند دوران جاهليّت مرده است.

ـ دادن بدهي، پس دادن امانت و انجام واجبات ديگر: پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) هنگام مهاجرت از مكه به مدينه، به علي ( عليه السلام ) سفارش كرد كه امانات مردم و بدهكاري‌هايش را بپردازد.

پرداخت حقوق الهي؛ مثل خمس و زكات.

ـ حلاليّت خواستن از همه، به خصوص كساني كه حقوقشان را پايمال كرده است؛

ـ خواندن سوره‌هاي قدر، معوّذتين و آية الكرسي.

1. براي بهره‌برداري از سفر معنوي حج، چگونه بايد برنامه‌ريزي كرد؟

با توجه به كوتاه بودن عمر سفر، قبل از سفر بايد براي بهره‌برداري معنوي از حج، برنامه‌ريزي كرد تا پس از بازگشت، پشيمان نشويم. كه چرا بهرة لازم را نبرديم. پيش از سفر بايد دربارة احكام عمومي، مناسك و اسرار و معارف حج، تاريخ اسلام و اماكن و آثار تاريخي مكّه و مدينه و آداب و اخلاق سفر، مطالعه كنيم. حرمين شريفين

27

بهترين مكان براي محاسبة نفس و رسيدگي به پروندة اعمال است. بايد به اين پرسش‌ها جواب داد: من كي هستم؟ به كجا آمده‌ام؟ چه كرده‌ام؟ به زيارت چه كسي شرفياب شده‌ام؟ چرا آمده‌ام؟ گذشته‌ام چه بوده است؟

پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) مي‌فرمايد: «
إن لربكم في أيام دهركم نفحات ألا فتعرضوا لها؛ گاهي نسيم‌هاي رحمت الهي به سوي شما مي‌وزد خودتان را در آن نسيم‌ها قرار دهيد»
 ^{( 1 )}.

1. آخرين سفر به كجا است؟

زندگي دنيا، مقدمه‌اي است براي سفري طولاني و آن، سفر به سوي آخرت است. حضرت علي ( عليه السلام ) فرمود : «
آه من قِلّة الزاد و طول الطريق و بُعد السفر و عظيم المورد؛ افسوس از كمي توشه، طولاني بودن راه، دوري سفر و پرخطر بودن منزل»
.⁽²⁾

امام حسن مجتبي ( عليه السلام ) فرمود:‌ «
استعد لسفرك؛ خود را براي سفر آخرت آماده كن»
 ^{( 3 )}.

به حكيمي گفتند: چرا هميشه عصا به همراه داري و حال آن‌كه نه مريضي و نه كهنسال؛ گفت: براي آن‌كه بدانم مسافر سفر آخرتم.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بحارالأنوار، ج 68، ص 221.

2. نهج البلاغه، صبحي صالح، ص 481، حكمت 77.

3. بحار الأنوار، ج 44، ص 138.

1.

زائر حرم الهي، بايد از چه مالي در اين سفر استفاده كند؟

امام صادق ( عليه السلام ) ‌فرمود: «
إذا اكتسب الرجل مالاً من غير حلّه ثم حجّ فلبّي نودي لا لبيك و لا سعديك؛ پولي كه در اين سفر صرف مي‌كند بايد حلال باشد اگر حلال نباشد حجّش مقبول نمي‌شود»
 ^{( 1 )}.

امام كاظم ( عليه السلام ) فرمود: «
إنا اهل البيت حج صدورتنا و مهور نسائنا و اكفاننا من طهور اموالنا2؛ «
ما هزينة سه مورد را از بهترين اموالمان صرف مي‌كنيم: الف: هزينة سفر حج؛

ب: مهرية زنانمان؛

ج: مخارج دفن و كفنمان»
.

2. چرا حضرت موسي بن جعفر ( عليه السلام ) به علي بن يقطين كه عازم سفر حج بود، اجازة ملاقات نداد؟

او ابراهيمِ شتربان را در محيط كارش از خود رنجانده و از او دلجويي نكرده است. بايد به كوفه برگردد و از او حلاليّت بگيرد، بعد براي ديدن من بيايد. او به كوفه برگشت و ابراهيم را پيدا كرد و از او عذرخواهي كرد؛ سپس آن حضرت، علي بن يقطين را با مهر و محبّت به حضور پذيرفت.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . كافي، ج5، ص 124.

2 . من لايحضره الفقيه ، ج1، ص 189.

1.

در منابع ديني، راجع به كمك‌كردن به مسافرين آسيب‌پذير چه سفارشي شده است؟

حضرت محمد ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( فرمود: «
من أعان مؤمناً مسافراً فرّج الله عنه ثلاثاً و سبعين كربةً؛ هر كس مؤمن مسافري را كمك كند خداوند 73 مشكل او را حل مي‌كند»
.⁽¹⁾

2. آيا مسائل حج تمام شدني نيست؟

زرارة بن اعين از امام صادق ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( پرسيد: «
جَعَلَنِيَ اللَّهُ فِدَاكَ أَسْأَلُكَ فِي الْحَجِّ مُنْذُ أَرْبَعِينَ عَاماً فَتُفْتِينِي فَقَالَ يَا زُرَارَةُ بَيْتٌ حُجَّ إِلَيْهِ قَبْلَ آدَمَ بِأَلْفَيْ عَامٍ تُرِيدُ أَنْ تَفْنَي مَسَائِلُهُ فِي أَرْبَعِينَ عَام»
؛^{(2 قربانت گردم، 40 سال است كه مسائل حج را از شما مي‌آموزم و هر دفعه مطلب تازه‌اي برايم بيان كرديد؛ آيا مسائل حج تمام شدني نيست؟ آن حضرت فرمود؟ اي زراره خانه و معبدي كه دو هزار سال قبل از خلقت حضرت آدم7 خلق شده است؛ تو انتظار داري كه مسائل آن را در عرض 40 سال برايت بگويم و تمام شود.}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. وسائل الشيعه، ج 11، ص 429.

2. همان, ص 12.

1.

زائر حرم الهي را چگونه بايد استقبال كرد؟

حضرت علي ( عليه السلام ) فرمود: «
إذا قدم أخوك من مكة فقبل بين عينيه و فاه الذي قبل به الحجر الأسود الذي قبله رسول الله ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) و العين التي نظر بها إلي بيت الله عز و جل و قبل موضع سجوده و وجهه؛ همين كه برادر ديني‌ات از مكّه آمد بين دو چشمش را ببوس و لب‌هايش را هم ببوس كه با آن لب‌ها حجر الأسود را بوسيده، همان حجرالأسودي كه پيغمبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) بوسيده است؛ چشمش را ببوس كه با آن چشم به خانة خدا نظر كرده است و پيشاني و صورت او را ببوس»
.1

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. خصال صدوق ، ج 2، ص 635 .

اهميّت و عظمت سفر حج

1. معناي لغوي و اصطلاحي حج چيست؟

حج در لغت، به معناي قصد زيارت و در اصطلاح، مجموعه‌اي از شعائر و اعمالي است كه مسلمانان ـ در زمان و مكاني كه اسلام تعيين نموده و به گونه‌اي كه رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) آن را انجام داده است ـ مكلّف به اداي آن هستند.

2. چرا خداوند حج را واجب كرد؟

هشام بن حكم مي‌گويد: از امام صادق ( عليه السلام ) پرسيدم به چه علت خداوند بندگان را مكلّف ساخته كه حج بگذارند و كعبه را طواف كنند؟ حضرت امام صادق ( عليه السلام ) فرمود: «
خداوند خواست انسان‌ها را امتحان كند و در همايش حج همديگر را بشناسند و آثار پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) زنده بماند»
.

حضرت علي ( عليه السلام ) به فوايد ديگري از حج اشاره كرده و در خطبة قاصعه در وصف كعبه و سرزمين مكّه و پيشينة حج و همچنين نقش حج در ايجاد تواضع و در هم شكستن تكبر فرمود: «
ألا ترون

32

أن الله سبحانه اختبر الأولين من لدن آدم إلي الآخرين من هذا العالم بأحجار لا تَضُرُّ و لا تَنفعُ و لا تبصر و لا تسمع ... و لكن الله يختبر عبادَهُ بأنواع الشدائد ... إخراجاً للتكبر من قلوبهم؛ مگر نمي‌بينيد كه خداوند از دوران حضرت آدم ( عليه السلام ) همواره بشر را به سنگ‌هايي آزموده كه نه زيان مي‌رسانند و نه سود مي‌بخشند؛ نه مي‌بينند و نه مي‌شنوند. اين سنگ‌ها را خانة خود قرار داد و ماية استواري مردم ساخت»
.

حضرت امام رضا ( عليه السلام ) فلسفة حج را چنين تبيين فرموده است::

«
الوفادة الي الله؛ به‌طور دسته جمعي به سوي خدا رفتن؛

و طلب الزياده؛ براي طلب روزي؛

و الخروج من كل ما اقترف العبد تائباً مما مضي مستأنفاً لما يستقبل؛ خارج شدن از گناه، توبه كردن و پشيمان شدن از گذشته؛

مع ما فيه من إخراج الأموال؛ خرج شدن قسمتي از مال در كارهاي نيك براي فقيران؛

و تعب الأبدان؛ خستگي جسم؛

و الاشتغال عن الأهل و الولد؛ در اثر دوري از خانواده به ياد افراد بي‌خانمان و بي‌سرپرست افتادن؛

و نقل أخبار الأئمة إلي كل صُقْع و ناحية. اخبار معصومين را به سرزمين‌هاي خويش بردن.»
 ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. عيون اخبار الرضا، ج 2، ص 119.

1.

جايگاه حج در آيات و روايات چگونه ترسيم شده است؟

خداوند كعبه را وسيلة پايداري مردم قرار داده است: (جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرامَ قِياماً لِلنَّاسِ(.⁽¹⁾

ترك آن زمينة نزول عذاب الهي و نابودي مردم مي‌شود:

امام صادق ( عليه السلام ) فرمود: «
أما إن الناس لو تركوا حجّ هذا البيت لنزل بهم العذاب و ما نوظرو»
.⁽²⁾

حضرت اميرالمؤمنين ( عليه السلام ) آن را رمز اقتدار دين و عَلَم اسلام مي‌نامد: «
جعله سبحانه و تعالي للإسلام عَلَم»
.⁽³⁾ همچنان كه پرچم، نماد بقاي يك كشور و استقرار و پايداري يك سپاه است، فرو افتادنش نشانة سقوط آن ملت است.

حضرت امام صادق ( عليه السلام ) قوام دين را در گروِ پابرجايي كعبه دانسته است: «
لا يزال الدين قائماً ما قامت الكعبة»
.⁽⁴⁾

اهتمام به اين فريضة جهان‌شمول اسلامي، حكايت از نقش حج در اسلام و سرنوشت بشريت دارد.

حضرت زهرا(ها) فرمود: «
والحجّ تشييدا للدين؛ خداوند حج را پشتوانة

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. مائده : 96.

2. وسائل الشيعه ، ج 11 ، ص 22.

3. نهج البلاغه، خطبة 1.

4. وسائل الشيعه، ج 11، ص 21.

پايداري دين و تحكيم آن قرار داده است»
 ^{( 1 )}.

حج يادگار پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) است: حضرت امام صادق ( عليه السلام ) فرمود: «
و لتعرف آثار رسول الله ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) و تعرف أخباره و يذكر و لا ينسي؛ حج واجب شده است تا آثار و اخبار پيامبر خدا ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) شناخته شود و از او سخن به ميان آيد و فراموش نشود»
.⁽²⁾

حج، وسيلة ارتباط مسلمانان است: حضرت امام صادق ( عليه السلام ) فرمود: «
فجعل فيه الاجتماع من المشرق و المغرب ليتعارفوا؛ خانه‌اش را نقطة گردهمايي از شرق و غرب جهان قرار داد تا مسلمين همديگر را بشناسند»
.⁽³⁾

حضرت علي ( عليه السلام ) در نامه‌اي به قثم بن عباس، فرماندار مكّه، دستور داد: «
فاقم للناس الحجّ؛ براي مردم حج را بپا دار»
.⁽⁴⁾

تعطيل شدن حج به هيچ عنوان جايز نيست. امام صادق ( عليه السلام ) فرمود: «
لو عطل الناس الحجّ لوجب علي الإمام أن يجبرهم علي الحجّ إن شاءوا و إن أبو»
.⁽⁵⁾

امام صادق ( عليه السلام ) مي فرمايد: اگر مردم حج را تعطيل كنند بر امام لازم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. بحارالأنوار، ج 29، ص 223.

2. ميزان الحكمه، ج 1، ص 534.

3. همان.

4. نهج البلاغه، صبحي صالح، ص 457، نامة 67.

5. كافي، ج 4، ص 272.

است كه مردم را به اين عمل اجبار كند چه بخواهند، چه نخواهند. و در روايت ديگري آمده كه وظيفة حكومت اسلامي است كه خانة خدا را خالي نگذارد و اگر مردم از رفتن به حج كوتاهي كردند الزاماً آنان را به حج اعزام كند و اگر توان مالي نداشتند از بيت‌المال هزينة سفرشان را بدهد.

در مورد زيارت پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( نيز چنين توصيه‌اي شده است.

حضرت محمد ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) تارك حج را يهودي و نصراني شمرده است: «
من مات و لم يحجّ فليمت يهودياً أو نصراني»
.⁽¹⁾

حضرت محمد ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) 20 بار حج بجا آورد. ائمه( ده‌ها بار حج بجا آوردند. در روايات آمده كه هيچ عملي جايگزين حج نمي‌شود. پيشوايان دين سفارش به تكرار حج كرده‌اند.

«
پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) پس از مراسم حج، در حال برگشتن از منا به مكّه بود كه در كنار كوه ابوقبيس يكي از ثروتمندان معروف شهر مكّه، آن حضرت را ديد، سؤال كرد: يا رسول الله! من امسال موفق به انجام اعمال حج نشدم. به من عملي ياد بده تا ثواب حج را داشته باشد؛ آن حضرت نگاهي به كوه ابوقبس كرده و فرمود: اگر هم‌وزن كوه ابوقبيس طلاي سرخ داشته باشي و در راه خدا انفاق كني ثواب

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. عوالي اللآلي ، ج 2، ص 235.

حج را نخواهي يافت.»
 ^{( 1 )}

بقاي اسلام و حيات سياسي و اجتماعي امت اسلامي به حج وابسته است. از ميان عبادات، حج جامعيت ويژه‌اي دارد كه در آن، مال، جسم، زبان، حركت و وقوف فرد و جمع مشاركت دارد.

1. كلمة حج چند بار در قرآن ذكر شده است؟

كلمة حج 11 بار در قرآن ذكر شده و در هر مورد به يك سري از احكام و امور مربوط به آن اشاره شده است:

ـ اعلان عمومي: (وَ أَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحجّ يَأْتُوكَ رِجالاً وَعَلي كُلِّ ضامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ(2؛ «
و مردم را دعوت عمومي به حج كن؛ تا پياده و سواره بر مركب‌هاي لاغر از هر راه دوري به سوي تو بيايند.»
 

ـ اصل وجوب حج: (وَ لِلَّهِ عَلَي النَّاسِ حجّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً(3؛ «
و براي خدا بر مردم است كه آهنگ خانة او كنند، آنها كه توانايي رفتن به سوي آن دارند.»
 

ـ زمان و ماه‌هاي انجام اعمال حج: (الْحجّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ(4 ؛ «
حج در ماه‌هاي معيني است.»
 و (يَسْئَلُونَكَ عَنِ الأَْهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَواقِيتُ لِلنَّاسِ وَ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. بحار الأنوار، ج 96، ص 26 .

2. حج : 27.

3. آل‌عمران : 97.

4. بقره : 197.

الْحجّ(1 ؛ «
دربارة هلال‌هاي ماه از تو سؤال مي‌كنند؛ بگو: آنها بيان اوقات (و تقويم طبيعي) براي (نظام زندگي) مردم و (تعيين وقت) حج است.»
.

ـ حج و عمره و تمام اعمال را بايد براي خدا انجام داد، نه براي ريا و تظاهر: (وَ أَتِمُّوا الْحجّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ(2 ؛ «
حج و عمره را براي خدا به اتمام رسانيد»
.

ـ برخي از محرّمات حج: (فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحجّ فَلا رَفَثَ وَلا فُسُوقَ وَلا جِدالَ فِي الْحجّ(3؛ و كساني كه (با بستن احرام و شروع به مناسك حج) حج را بر خود واجب كرده‌اند (بايد بدانند كه) در حج، آميزش جنسي با زنان و گناه و جدال نيست»
.

ـ برائت از مشركين: (وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَي النَّاسِ يَوْمَ الْحجّ الأَْكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِي‏ءٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولُهُ(4 ؛ «
و اين، اعلامي است از ناحية خدا و پيامبرش به (عموم) مردم در روز حج اكبر (روز عيد قربان) كه: خداوند و پيامبرش از مشركان بيزارند.»
 

ـ فديه و هدي و احكام آنها: (فَمَنْ تمتّع بِالْعُمْرَةِ إِلَي الْحجّ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيامُ ثَلاثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحجّ...(5؛ «
هر كس با پايان يافتن عمره، حج را آغاز كند، آنچه از قرباني براي او ميسّر است (ذبح كند). و هر

1. بقره، 189.

2. همان: 196.

3. همان : 197.

4. توبه : 3.

5. بقره : 196.

38

كه نيافت، سه روز در ايام حج و هفت روز بعد از بازگشت روزه بگيرد»
.

ـ سقايت حجّاج: (أَجَعَلْتُمْ سِقايَةَ الْحاجِّ وَعِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ(1؛ «
آيا سيراب كردن حجاج و آباد كردن مسجدالحرام را مانند عمل كسي قرار دادند كه به خدا و روز قيامت ايمان آورده»
.

ـ يكي از شعائر الهي: (إِنَّ الصَّفا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حجّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِما(2؛ صفا و مروه از شعائر (و نشانه‌هاي) خداست؛ بنابراين، كساني كه حج خانة خدا و يا عمره انجام مي‌دهند مانعي نيست كه بر آن دو طواف كنند»
.

ـ تجارت در حج و فلسفة اجتماعي حج: (وَ أَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحجّ يَأْتُوكَ رِجالاً وَعَلي كُلِّ ضامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ لِيَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ(3؛ «
و مردم را دعوت عمومي به حج كن، تا پياده و سواره بر مركب‌هاي لاغر از هر راه دوري به سوي تو بيابند، تا شاهد منافع گوناگون خويش (در اين برنامة حيات بخش باشند)»
.

1. حج، با چه شرايطي واجب است؟

حج در تمام عمر انسان يك مرتبه با شرايط زير واجب است:

الف: بالغ باشد؛ ب: عاقل و آزاد باشد؛ ج: استطاعت مالي، بدني، طريقي و زماني داشته باشد و بعد از برگشتن زندگاني او مختل نشود.

اجتماع در مراسم حج، چه فرقي با اجتماعات سياسي دنيا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. توبه : 19.

2. بقره : 158.

3. حج : 27 و 28.

1.

دارد؟

همان ‌طور كه مرحوم صدوق از حضرت رضا ( عليه السلام ) نقل مي‌كند، اين اجتماع با كنار گذاشتن لباس عادي و ترك تجمّل، به تمام معنا رعايت مساوات است.

در اين اجتماع، همه يك هدف مشترك دارند. اين اجتماع در رديف اجتماعات فرقه‌اي و حزبي نيست كه در پشت درهاي بسته بحث مي‌كنند كه چگونه جهان و منافع آن را تقسيم كنند. آزاد ساختن انسان‌ها، رفع محروميّت‌هاي بشري و ايجاد وحدت بين ملت‌ها در راه اصلاح جهان از منافع اين اجتماع عظيم است. رئيس‌جمهور، وزير، دانشمند، ثروتمند و مردم عادي در اين اجتماع يك نوع و مدل لباس مي‌پوشند و همه برنامة مشتركي را دنبال مي‌كنند.

2. از آيه 27 سورة قصص چه نكته اي راجع به حج فهميده مي‌شود؟

- در ماجراي حضرت موسي ( عليه السلام ) وشعيب ( عليه السلام ) به جاي (ثََمانيَ سِنين ثَمانيَ حِجَجْ) ذكر شده است كه اين اهميت مراسم حج را كه هر ساله برگزار مي شود، مي رساند.

- شناخت اوقات و تقويم طبيعي براي نظام زندگي مردم و تعيين وقت، همان مراسم حج بود.

(شعيب گفت: من مي‌خواهم يكي از اين دو دخترم

40

را به همسري تو درآورم به اين شرط كه هشت حج (هشت سال) براي من كار كني و اگر آن را تا ده حج (ده سال) افزايش دهي، محبّتي از ناحية توست....)

1. ثمرات سفر حج چيست؟

كعبه، يك پرچم است كه بايد زير آن جمع شويم و سرود توحيد سر دهيم و قيامت را ياد كنيم. حج، گاهي در زمستان و گاهي در تابستان است تا حاجي باكي از سرما و گرما نداشته باشد. زيارت، حقّ خدا بر مردم است؛ حج مصداق كامل آية (فَفِرُّوا إِلَي اللَّهِ(؛ به سوي خداوند كوچ كنيد، است. در نماز، چند لحظه از ماديات جدا مي‌شويم؛ در روزه، چند ساعت و در حج، چند شبانه‌روز بايد در حال احرام باشيم و از بعضي خواسته‌ها و هوي‌ها چشم‌پوشي كنيم. حج مصداق آية (إِنِّي ذاهِبٌ إِلي رَبِّي سَيَهْدِينِ(؛ من به سوي پروردگارم حركت مي‌كنم او مرا هدايت خواهد كرد، است.

هيچ دولتي با هيچ بودجه‌اي در هيچ زماني نمي‌تواند طرحي دهد كه مردم از تمام دنيا عاشقانه كفن‌پوش و گريان و يك‌صدا در بيابان‌ها، فرياد واحدي سر دهند.

مكّه؛ ام‌القري است؛ يعني مادرِ مناطق است. همان‌گونه كه مادر، فرزندان خود را تغذيه مي‌كند بايد مكّه بركاتش را به تمام فرزندان

41

مناطق دنيا برساند. قوام مسلمانان به حج است. رها كردن حج؛ يعني فرو ريختن پايه، افتادن پرچم، ناتواني مسلمانان و حاكميّت طاغوت.

حج، مثل خمس و زكات است كه بايد از مال گذشت، مثل روزه است كه بايد از يك‌سري كارها خودداري كرد، مثل نماز داراي حركات است، مثل جهاد داراي سختي است.

بگذر از فرزند و مال و جان خويش تــا خـليـل‌اللهِ دورانـت كـنـند

حج، بسيج توحيدي (بسيج از هر نژاد و مليت) عليه مرزهاي مصنوعي ميان انسان‌ها، تفرقه و امتيازات پوچ و كفر و شرك است. حج، طرد شيطان است. حج يك طرح است، دينِ جهاني، دشمن جهاني دارد؛ بايد طرح جهاني ريخت.

حج، موزه‌اي است كه فداكاري‌هاي قهرمان توحيد در آن گرد آمده است. حج، صندوق محكمي است كه تمام اسناد توحيد را در خود به يادگار حفظ كرده است. مكّه محلّ نزول جبرئيل است.

كعبه، همچون مادري است كه همة فرزندان خود را بدون هيچ تبعيض به دور خود جمع كرده است.

از بركات حج، به جريان انداختن چرخ اقتصاد است. حمل و نقل مسافر؛ خريد و ذبح قرباني؛ اجارة كشتي، هواپيما، ماشين، خيمه، منزل؛ هدايا و سوغات سفر و ... كه موجب رونق اقتصادي مي‌شود.

42

به سبب اين بركات حج، در روايت آمده است: اگر مي‌تواني نان و نمك بخوري و پول خود را براي حج ذخيره كني چنين كن.

امام صادق ( عليه السلام ) ( فرمود: «
إن استطعت أن تأكل الخبز و الملح و تحجّ في كل سنة فافعل»
.⁽¹⁾

در حديث ديگري نيز فرمود: «
اقلل النفقة في الحجّ تنشط للحجّ و لا تكثر النفقة في الحجّ فتملّ الحج ّاقلل النفقة في الحج تنشط للحج و لا تكثر النفقة في الحج فتملّ الحج كافي ، ج 4 ‌ص 280 ؛ مخارج حج را سبك كنيد تا نشاط براي حج در شما زنده بماند و مخارج حج را سنگين نگيريد تا اشتياق به حج از بين نرود»
.⁽²⁾

1. آثار آخرتي حج چيست؟

امام صادق ( عليه السلام ) مي‌فرمايد: «
فان الحاج ليشفع في ولده و أهله و جيرانه؛ كسي كه به حج مي‌رود در قيامت مي‌تواند براي خانواده و همسايه‌اش شفاعت كند»
.⁽³⁾

كسي كه با نيت صادق و مال حلال به حج مي‌رود در قيامت كنار انبيا و صديقين و شهدا و صالحان خواهد بود.

در روايت آمده است: هرگاه زائر خانة خدا در مكّه يا مدينه از دنيا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. تهذيب الأحكام، ج 5، ص 442.

2. كافي، ج 4، ص 280 .

3. مستدرك الوسائل، ج 8، ص 50.

برود در قيامت بدون حساب به بهشت مي‌رود.⁽¹⁾

1. حج چيست و حاجي كيست؟

حج يعني شرك ستيزي و وحدت‌جويي، گسستن همة زنجيرهاي وابستگي و تجربة زندگي توحيدي.

حاجي بايد از خودبيني، خودآرايي، راحت طلبي، خودآزاري، ديگر آزاري، تخريب، كشش‌هاي هوسي، تظاهر، تزوير و توهين به ديگران پرهيز كند.

2. مقصود از حج چيست؟

كساني كه مقصود از حج را فقط رسيدن به خانة خدا مي‌دانند، وقتي به آن مي‌رسند كعبه را نهايت سفر مي‌دانند؛ ولي عارفان كعبه را اولين منزلگه سلوك خود قرار مي‌دهند و سفر زميني خود را به سفر آسماني تبديل مي‌كنند؛

هر كه پيمان با هوالموجود بـست گردنش از بند هـر‌مـعبود رسـت

ما سوي الله را مسلمان بنده نيست پيش فرعوني سرش افكنده نيست

3. كدام قسمت از مناسك حج در قرآن از شعائر الهي به حساب مي آيد؟

1 ـ صفا و مروه، (إِنَّ الصَّفا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ...(2؛ «
صفا و مروه از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. كافي، ج4، ص 548.

2. بقره : 158.

شعائر و نشانه‌هاي خداست»
.

2 ـ قرباني، (وَ الْبُدْنَ جَعَلْناها لَكُمْ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ لَكُمْ فِيها خَيْرٌ (1؛ «
و شترهاي چاق و فربه را در مراسم حج براي شما از شعائر الهي قرار داديم، در آنها براي شما خير و بركت است.»
 در آية ديگر دارد كه (وَ مَنْ يُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَي الْقُلُوبِ (2 هر كس شعائر خدا را بزرگ شمارد داراي تقواي قلبي است پس تعظيم صفا و مروه و قرباني نشانة تقواي قلب انسان است.

1. از چه نظر، حج را معاد مجسّم ناميده‌اند؟

1ـ گرد آمدن حج‌گزاران در ميقات‌ها و مواقف.

2ـ عاري بودن آنان از پوشاك و مظاهر زندگي و زيورهاي دنيوي.

3ـ پوشيدن لباس احرام كه جامه‌اي است شبيه كفن و براي حج‌گزار مستحب است بعد از مرگ، در آن دو جامه كفن شود. چنان‌كه پيغمبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) نيز در جامه‌هاي احرام خود كفن شد.⁽³⁾

2. پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) در طول عمر مباركش چند حج بجا آورد؟

بنا به نقلي پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) زماني كه در مكه بود 20 مرتبه حج بجا آورد. ولي ايامي كه در مدينه حضور داشتند فقط يك مرتبه آن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. حج: 63.

2. همان، ص 32.

3. وسائل الشيعه، ج 12، ص 359.

هم در اواخر عمر شريفش حج بجا آورد.

1. حج پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) در سال ششم هجري به كجا انجاميد؟

در سال ششم هجري، پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( همراه 1200 نفر از مدينه براي انجام مناسك حج به سمت مكّه حركت كرد. آنان با خودشان قرباني‌ها را مي‌بردند و بر گردن آنها چيزي آويزان كرده بودند تا مشخّص شود اين ها مثل گوسفندي كه به چرا مي‌برند نيست؛ بلكه به قرباني مي‌برند تا از تجاوزگران مصون باشند. وقتي آنان نزديك مكّه رسيدند، مشركان قريش آنان را متوقف كردند و گفتند شما امسال حقّ حج رفتن را نداريد و الّا جنگ خواهد شد؛ سرانجام كار به عقد قرارداد صلحي ميان آنان و پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) انجاميد و قرار شد آن سال مسلمانان برگردند و سال آينده براي سه روز به قصد زيارت خانة خدا به مكّه بيايند.

پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( فرمود: ما امسال احرام بستيم و در حال احرام قرباني نيز با خودمان آورده‌ايم، اما نمي‌توانيم حجّمان را تمام كنيم، پس همين جا هر كسي قرباني‌اش را ذبح كند و از احرام به در آيد.

2. وقتي حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) ( دعوت به حج كرد صدايش به گوش چه كساني رسيد؟

خداوند متعال صداي او را به گوش همگان، حتّي كساني كه در پشت پدران و رحم مادران بودند، رسانيد و تمام كساني كه از آن

46

روز تا قيامت در مراسم حج شركت كنند از كساني‌اند كه در آن روز دعوت ابراهيم ( عليه السلام ) را لبيك گفتند.⁽¹⁾

1. حج، چگونه وسيلة تقرب به خدا است؟

آدمي با فرياد «
لَبَّيكَ اَللّهُمَّ لَبَيكَ...»
 دردهاي درون خود را با خداي مهربان در ميان مي‌گذارد و به سير روحي مي‌پردازد.

2. براي خود سازي در حج با چه نگرشي بايد اعمال را انجام داد؟

مناسك حج، بهترين تمرين براي خودسازي است، هر كدام از اين اعمال ظاهري، اسراري دارد؛ براي خدا ببين، براي خدا بپوش، براي خدا حركت كن، براي خدا توقف كن و... همين كه انسان در ميقات حضور پيدا كرده و با پوشيدن لباس احرام مرگ و آخرت را به ياد مي آورد و با تصور اينكه در جايگاه فرشتگان و انبيا قرار گرفته، مراقبت مي كند تا خود را از محرّمات احرام دور نگه دارد ؛ مثلاً خوني نريزد وحيواني را آزار ندهد و با كشتن هواهاي نفساني، خود را فراموش كند واز لذائذ فريبندة دنيا پرهيز كند و خود رادر معرض امتحان الهي قرار دهد، اين تمرين يك نوع مقدّمه براي خودسازي انسان است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. نور الثقلين، ج 3، ص 488.

1.

حج مقبول و حج خالص چه ثوابي دارد؟

پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) فرمود: «
الحجّ المبرور ليس له جزاء الا الجنة؛ حج خالص ثوابش فقط بهشت است»
 ^{( 1 )}

و امام رضا ( عليه السلام ) ( فرمود: «
أنه حجّة مقبولة خير من الدنيا و ما فيها؛ حج مقبول بهتر است از دنيا و آنچه در آن است»
.⁽²⁾

2. چرا حج، در طول عمر انسان يك بار واجب شده است؟

امام صادق ( عليه السلام ) فرمود: «
فرض عليهم مرة واحدة‌ لبُعد الأمكنة و المشقة عليهم في الأنفس و الأموال؛ به سبب دوري راه و مشكلات مالي و بدني، حج يك بار بر شما واجب شده است»
.⁽³⁾

3. حجّة الإسلام چيست؟

حجّي است كه در تمام عمر يك بار بر افراد مستطيع واجب مي‌شود. اين حج از دو قسمت تشكيل مي شود: عمرة تمتّع كه پنج عمل دارد و از ميقات آغاز و پس از طواف و نماز آن و نيز سعي و تقصير، خاتمه مي‌يابد. حج تمتّع كه سيزده عمل دارد: با احرام از مكّه آغاز و با نماز طواف نساء‌ در مكه بعد از رمي جمرات ثلاثه روزهاي يازدهم و دوازدهم ذي‌الحجّه خاتمه مي يابد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. مستدرك الوسائل ، ج 8 ، ص 41.

2. بحار الانوار، ج 96، ص 11.

3. مستدرك الوسائل، ج 8 ، ص 13.

1.

تشريع مناسك حج طبق مناسكي كه مسلمانان انجام مي‌دهند از چه سالي آغاز شد؟

مشهور آن است كه در سال نهم هجري، همة اعمال حج توسط پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) تشريع شد و پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) آن را در حجّةالوداع به طور مشروح بيان كرد.

2. مراد از حج اكبر و اصغر چيست؟

«
حج تمتّع»
 را «
حج اكبر»
 و «
عمرة مفرده»
 را «
حج اصغر»
 مي‌گويند.

3. وجه تسمية تمتّع در عمرة تمتّع و حج تمتّع چيست؟

از آنجا كه بهره بردن از آنچه كه به سبب احرام عمره، حرام شده در فاصلة بين عمره وحج جايز است آن را تمتّع گويند.

4. اعمال حج تمتّع كدامند؟

اعمال حج تمتّع عبارتند از:

ـ حاجي بايد تا پيش از ظهر روز نهم ذي الحجّه از مكّه يا مسجدالحرام محرم شود.

ـ از اذان ظهر روز عرفه تا غروب آفتاب در عرفات بماند.

ـ شب عيد به مشعرالحرام برود و تا طلوع خورشيد در آنجا توقف كند.

ـ سپس عازم منا شود و هفت سنگ به جمرة عقبه بزند.

ـ گوسفندي را قرباني كند.

ـ سر را بتراشد يا اندكي از موي سر را بچيند.

49

ـ به مكّه برگردد و طواف زيارت انجام دهد.

ـ پشت مقام ابراهيم دو ركعت نمار طواف زيارت بخواند.

ـ بين صفا و مروه سعي انجام دهد.

ـ طواف نسا را انجام دهد.

ـ نماز طواف نسا را بجا آورد.

ـ شب‌هاي يازدهم و دوازدهم در منا بماند.

ـ روزهاي يازدهم و دوازدهم هر سه جمره را رمي كند.

1. فلسفة آزاد شدن از احرام بعد از اعمال پنج‌گانة عمرة تمتّع تا حج تمتّع چيست؟

حضرت امام صادق ( عليه السلام ) مي‌فرمايد: «
لما فرغ رسول الله ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( من سعيه بين الصفا و المروة أتاه جبرئيل( ( عليه السلام ) عند فراغه من السعي فقال إن الله يأمرك أن تأمر الناس أن يحلّوا؛

چون رسول خدا ( ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) از سعي صفا و مروه فارغ شد، جبرئيل نزد آن حضرت آمد و فرمود: خداوند دستور داد آنان كه محرمند از لباس احرام بيرون بيايند»
.⁽¹⁾ يعني تا هنگامي كه فصل احرام حج نرسيده آزاد باشند. اين عمره را عمرة تمتّع ناميدند؛ يعني تمتّع و لذت بردن از چيزهايي كه به واسطة احرام، حرام شده بود، جايز است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. وسائل الشيعه، ج 11 ، ص 239.