بخش 3

امام رضا( ( عليه السلام ) فرمود: «إنما أمروا بالتمتّع إلي الحجّ لأنه تخفيف من ربكم و رحمةٌ لأن يسلم الناس في إحرامهم و لا يطول ذلك عليهم فيدخل عليهم الفساد؛

علت اين‌كه خداوند دستور فرمود، بعد از سعي صفا و مروه و تقصير، زائران مُحِلّ شوند براي اين است كه، زائر مدت طولاني در حال احرام نباشد و اين نوعي تخفيف و لطفي است از طرف خداوند كه بر اثر طولاني بودن دوران عمره و محرم بودن، زائر به گناه نيافتد»
.⁽¹⁾

1. احرام حج تمتّع با احرام عمرة تمتّع از بعد جمعيتي و زماني چه فرقي دارد؟

در احرام عمرة تمتّع زائرين از مناطق مختلف و در زمان‌هاي مختلف حركت مي كنند و در حرم حاضر مي‌شوند و ديگر اينكه عمرة تمتّع بيشتر جنبة فردي دارد؛ امّا در احرام حج تمتّع همه از يك مكان (مكّه) ودر يك زمان (قبل از روز عرفه) و به سوي يك مكان حركت مي كنند و ديگر اينكه در احرام حج تمتّع، بيشتر بُعد اجتماعي مطرح است.

2. زائر خانة خدا چه جايگاهي دارند؟

امام باقر ( عليه السلام ) ( مي‌فرمايد: «
من أمّ هذا البيت حاجاً أو معتمراً مبحراً من

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. وسائل الشيعه، ج 11، ص 232.

الكبر رجع من ذنوبه كهيئة يوم ولدته أمه؛ كسي كه زيارت كند اين خانه را، تمتّع يا عمره، مثل روزي كه از مادر متولد شده است از گناهان پاك مي‌شود»
.⁽¹⁾

1. جايگاه حاجي كجاست؟

مراسم حج، ضيافت خدا است و حاجيان همانند روزه‌داران مهمان خداي رحمان‌اند. امام صادق ( عليه السلام ) ( مي‌فرمايد:

«
إن ضيف الله عزوجل رجلٌ حجّ و اعتمر فهو ضيف الله حتي يرجع إلي منزله؛

حاجي و عمره‌گزار تا آنگاه كه به ديار خود بر مي‌گردد مهمان خداست»
.⁽²⁾

2. رسيدگي به خانوادة زائر خانة خدا، چه ثوابي دارد؟

امام صادق ( عليه السلام ) فرمود: «
من خلف حاجّا في اهله بخير كان لـه كأجره حتي كأنه يستلم الأحجار؛

كسي كه در غياب حاجي به اهل و عيال او با نيكي خدمت كند به اندازة اجر و ثواب زائر خانة خدا به او پاداش داده مي‌شود به طوري كه انگار خودش سنگ‌هاي مقدس را استلام كرده است»
 ^{( 3 )}.

3. حج را چگونه بايد آغاز كرد و آداب معنوي حج كدامند؟

امام صادق( ( عليه السلام ) مي‌فرمايد: وقتي ارادة حج كردي، خانة دل را از هر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. كافي، ج 4، ص 252.

2. وسائل الشيعه، ج 14، ص 586.

3. من لا يحضره الفقيه، ج 2، ص 228.

شاغلي فارغ ساز، در تمام كار‌ها به او توكل كن، حقوق ديگران را ادا كن. به توشة راه، دوستان و ياران، نيروي جواني و مال و دارايي متّكي مباش؛ چون ترس آن مي‌رود كه خدا همين‌ها را دشمن و ماية وزر تو قرار دهد؛ تا بداني كه همة قدرت و چاره‌ها به دست اوست، پس مهيّاي رفتن باش مانند كسي كه اميد بازگشت مجدّد به خانه را ندارد. با همسفران خوش رفتار باش؛ اوقات نماز را رعايت كن؛ آداب و رسوم، صبر و تحمل، شكر، مهرباني و بخشش را مدّ نظر قرار ده؛ با آب توبة خالص خود را شست‌وشو بده؛ جامة صدق و صفا در بر كن؛ با اخلاص محرم شو؛ همچنان كه با بدنت در ميان مسلمانان طواف مي‌كني با قلبت در ميان فرشتگان طواف كن؛ هروله‌هايت به‌معناي گريختن از هواي نفس باشد؛ با بيرون رفتن از مكّه به منا، از لغزش‌ها بيرون آي؛ در عرفات، تجديد عهد عبوديّت و اقرار به وحدانيّت خدا كن؛ در مزدلفه، با شعار تقوا متّصف شو؛ هنگام رمي، افعال زشت و اخلاق ناپسند پستي و شهوت را از خود دور كن؛ با كشتن قرباني، حنجرة هوا و هوس را ببُر؛ با تراشيدن سر، عيب‌هاي ظاهر و باطن را بتراش؛ در كنار بيت، خاضع بر عظمت او باش؛ طواف وداع را حاكي از وداع ما سوي الله قرار بده.

1. بركات حج و كعبه چيست؟

حضرت علي ( عليه السلام ) ( فرمود:

53

- «
جعله ... للعائذين حرماً؛ خداوند كعبه را خانة امن و امان براي پناهندگان قرار داده»
.

- «
يألهون إليه وُلوه الحَمام؛ مردم همانند كبوتران به آن پناه مي برند؛ كبوتراني كه آشيانه ندارند»
.

- «
واختار من خلقه ... يحرزون الأرباح في متجر عبادته؛ دعوت شوندگان حج بيت الحرام سودهاي فراوان در اين تجارت‌خانة عبادت و بندگي به‌دست مي‌آورند»
.

- «
و اختار من خلقه سماعا أجابوا إليه دعوته؛ خداوند در ميان انسان‌ها، شنوندگاني را برگزيد كه دعوت او را براي حج اجابت كنند»
.⁽¹⁾

- «
تهوي اليه ثمار الأفئدة؛ انسان‌ها به‌سوي آن با عشق قلب و ميوة دل‌ها روي مي‌آورند»
.

- «
جعله الله سبباً لرحمته؛ حج را وسيلة رحمت خويش قرار داد»
.

- «
و لو كان ... الأحجار المرفوع بها بين زمردة خضراء و ياقوتة حمراء و نور و ضياء و لو اراد سبحانه أن يضع بيته الحرام و مشاعره العظام بين جنات و أنهار ... لكان قد صَغُرَ قَدْرُ الجزاء علي حسب ضعف البلا؛ اگر ساختمان كعبه ساده نبود و سنگ‌هايش از زمرد سبز و ياقوت قرمز و داراي روشنايي بودند و دل‌ها ديرتر به شك مي‌افتاد و تلاش شيطان بر قلب‌ها كمتر اثر مي‌گذاشت و اگر خداوند، كعبه و مكان‌هاي مراسم حج را در ميان باغ‌ها، نهرها، سرزمين‌هاي سبز و هموار و پر درخت و ميوه و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. نهج البلاغه، خطبة 1.

مناطق آباد قرار مي‌داد به همان اندازه پاداش آن سبك‌تر بود؛ چون امتحان آن ساده‌تر بود»
.⁽¹⁾

- «
و حجّ البيت واعتمارُهُ ... يرحضانِ الذنب؛ حج و عمره شست‌وشو دهندة گناهان است»
.⁽²⁾

1. اولين امير الحاج در تاريخ اسلام چه كسي بوده است؟

در سال هشتم هجري، پس از فتح مكّه، حضرت علي ( عليه السلام ) ( اميرالحاج بود. در كتاب‌هاي شيعه و سنّي آمده است: پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) (، حضرت علي( ( عليه السلام ) را احضار كرد و فرمود به سراغ ابوبكر برو و سورة برائت را از او بگير و اين مأموريت را خودت انجام بده.

علّامة اميني اين ماجرا را از 73 تن از مفسران و مورخان اهل سنت نقل مي‌كند.

در تفسير درّ المنثور آمده است كه حضرت علي ( عليه السلام ) ( فرمود: «
لمّا نزلت عشر آيات من برائة علي النبي ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( دعا ابابكر ليقرأها علي اهل مكة ثم دعاني فقال لي أدرك أبابكر فحيثما لقيته فخذ الكتاب منه و رجع أبوبكر فقال يا رسول الله نزل فيّ شيء قال لا و لكن جبرئيل

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. نهج البلاغه، خطبة 192.

2. همان، خطبة 110.

جاءني: فقال لن يؤدي عنك إلا أنت أو رجل منك»
.⁽¹⁾

چون ده آيه از آيات برائت نازل شد پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) از ابوبكر خواست تا آن آيات را بر اهل مكه قرائت كند. سپس مرا خواست و فرمود ابوبكر را پيدا كن هر جا او را ديدي آيات نوشته شده را از او بگيرد و خودت بر اهل مكه بخوان... ابوبكر نزد پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) برگشت و عرض كرد: اي رسول خدا آيا مطلبي از طرف خداوند در رابطه با من نازل شده؟ حضرت فرمود: نه ولكن جبرئيل آمد و گفت هرگز كسي حق اين مطلب را نمي‌تواند ادا كند مگر خودت و يا مردي كه از خاندان تو باشد.

در سال دهم هجري نيز رسول خدا( ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) با انجام حجّة‌ الوداع، همة احكام را به مسلمانان آموخت و خودش اميرالحاج بود.

1. بعد از رحلت پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) (، چه كساني اميرالحاج بودند؟

در سال 11 ق.، عمر بن خطاب؛ در سال 12ق. ابوبكر؛ در سال 13ق. عبدالرحمنّ بن عوف، امارت حج را برعهده داشتند. در سال‌هاي 36 و 37ق. عبدالله بن عباس وقثم بن عباس از طرف حضرت علي ( عليه السلام ) مأموريت امارت حج را بر عهده داشتند. بعد خلفاي بني اميه و بني عباس عهده‌دار اين مقام بودند.

اقتدار مسلمانان جهان در كدام عمل عبادي، تبلور پيدا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. الدر المنثور، ج 3، ص 209.

1.

مي‌كند؟

در پرتو مراسم عبادي حج، مانور قدرت امّت اسلامي شكل مي‌گيرد و مسلمانان مي‌توانند نيروها و امكانات دنياي اسلام را بهتر بشناسانند.

2. آيا ساير اديان و ملل نيز همايشي همانند مراسم عظيم حج دارند؟

از آغاز پيدايش انسان تاكنون در هيچ آئين و مذهبي و از سوي هيچ قدرتي چنين مراسمي كه در زمان و مكان معين اجرا شود وجود نداشته و در آينده نيز نخواهد داشت.

3. حج، داراي چه ويژگي هايي است؟

ويژگي‌هاي حج عبارتند از:

ـ بلوغ، عقل، تعبّد، قدرت و استطاعت، شرط آن است.

ـ فرا مليّتي است؛ بدون مشخّصه‌هاي جغرافيايي، لباس و رنگ.

ـ اعمال حج، با تبعيّت از زعامت واحد انبيا و يا جانشينان آنها انجام مي‌گيرد.

ـ اين اجتماع همه ساله تكرار مي‌شود و با تاريخ حيات مسلمين تا قيامت پيوند خورده است. آرمان‌هاي حج، جاودانه و تمريني است براي تشكيل حكومت واحد جهاني.

ـ سادگي جامة احرام و محو هويت‌هاي شخصي در اين همايش،

57

خط بطلاني است بر تفكر نظام سرمايه‌داري كه از نشانه‌هاي آن تجمل و تفاخر است.

ـ فريضة حج، با هزينة شخصي حج گزاران انجام مي‌شود و هزينه‌اي بر اموال و حقوق جامعه تحميل نمي‌كند؛

ـ فريضة حج با پرداخت وجوه شرعي و اطعام فقيران و صدقات و كفّاره و قرباني همراه است. بسياري از مردم از توان مالي حاجيان بهره‌مند مي‌شوند.

ـ شركت دادن زنان در اين مراسم، نشانة رعايت حقوق زنان از سوي اسلام است.

ـ مناسك حج به صورت جمعي اجرا مي‌شود و روح اخوّت را نشان مي‌دهد.

ـ اين اجتماع در مقدس‌ترين مكان و زمان، حول محور قبله و زادگاه رسول‌خدا ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( تشكيل مي‌شود و نقطة پيوند با همة موحدان است.

ـ تهذيب و تزكية نفس و تكامل اخلاقي حاجيان، نتيجة مناسك و تحوّلي است كه سبب تشكيل جامعة صالح مي شود..

1. در حج چه چيزهايي بايد مورد توجه قرار گيرد؟

- احكام و مناسك حج.

آداب و مستحبات حج.

58

-

تاريخ حج.

- اسرار حج.

در قرآن، از 30 آيه‌اي كه در مورد حج بيان شده آن مربوط به احكام است.

1. حضرت امام صادق ( عليه السلام ) (در جواب ابن ابي العوجا، راجع به فلسفة حج چه فرمود؟

آن حضرت از قول پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( فرمود: «
اين خانه‌اي است كه خدا به وسيلة آن، بندگانش را به پرستش وا داشت تا با آمدن به اين مكان، ميزان پيروي آنان را بيازمايد و از اين رو بندگان خود را براي زيارت اين خانه برانگيخت و آن را قبلة نمازگزاران ساخت؛ پس كعبه، مركزي براي كسب خشنودي خدا و راهي به سوي آمرزش است. خداوند آن را دو هزار سال، پيش از گسترانيدن زمين آفريد»
.⁽¹⁾

2. پولي كه زائر براي سفر حج هزينه مي‌كند روز قيامت چگونه محاسبه مي‌شود؟

امام صادق ( عليه السلام ) ( مي‌فرمايد: «
لو كان لأحدكم مثل أبي قبيس ذهب ينفقه في سبيل الله ما عدل الحجّ و لدرهم ينفقه الحاج يعدل الفي الف درهم في سبيل الله؛ اگر كسي از شما به بزرگي كوه ابوقبيس طلاي سرخ داشته باشد و همة آن را در راه خدا انفاق كند با حج برابري نخواهد كرد و هر درهمي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. ارشاد، مفيد.

كه حاجي در حج خرج مي‌كند برابر است با انفاق دو ميليون درهم در راه خد»
.⁽¹⁾

در روايت آمده است: «
نفقة درهم في الحجّ افضل من الف الف درهم في غيره في البر، يك درهم خرج كردن در راه حج، برتر از يك ميليون درهم هزينه كردن در ديگر راه‌هاي خير است»
.⁽²⁾

1. كدام پول باعث قبول نشدن حج مي شود؟

اگر مخارج حج از طريق معاملات ربوي و نامشروع تهيه شود، حج باطل است و قابليت هزينة اين سفر روحاني را ندارد.

حضرت محمد ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) فرمود: «
 من حج بمال حرام فقال: لبيك اللهم لبيك، قال الله له: لا لبيك و لا سعديك حجك مردود عليك3، كسي كه با مال حرام حج بجا آورد و بگويد: لبيك اللهم لبيك، خداوند متعال به او مي‌فرمايد: لا لبيك و لا سعديك، حج تو مردود است و پذيرفته نيست.»
 

2. در منابع ديني، راجع به بعد اقتصادي حج چه اشاراتي شده است؟

پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( فرمود:

«
من أراد الدنيا و الآخرة فليؤُمّ هذا البيت؛ كسي كه خواهان دنيا و آخرت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. وسائل الشيعه، ج 11 ، ص 118.

2. مستدرك الوسائل، ج 8 ، ص 45.

3 . ميزان الحكمه، ج1، ص 538.

است بايد آهنگ اين خانه كند»
.⁽¹⁾

نيز فرمود: «
حجّوا تستغنوا؛ حج بجا بياوريد تا بي نياز شويد»
.⁽²⁾

علي بن الحسين ( عليه السلام ) فرمود:

«
حجّوا و اعتمروا تصح ابدانكم و تتسع ارزاقكم و تكفون مثونات عيالكم؛ حج و عمره به جاي آوريد تا بدن‌هايتان سالم بماند و روزيتان گشاده و مخارج خانواده‌تان تأمين شود»
.⁽³⁾

حضرت علي ( عليه السلام ) ( مي‌فرمايد: «
حجّ البيت و اعتماره فانهما ينفيان الفقر و يرحضان الذنب4؛

حج و عمرة خانة خدا، فقر را از ميان بر مي‌دارد و گناهان را پاك مي‌كند»
.

پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) در خطبة غدير فرمود:

«
معاشر النّاس حِجُّوا البيتَ فَما وَرَدَهُ اَهلُ بَيتٍ إلاّ استَغْنَوا و اُبشِروا لاتَخَلَّفُوا عَنْهُ إلاّ بَتَروا وَافتَقَروا؛

اي مردم براي حجّ رهسپار بيت الله شويد؛ زيرا هيچ خانداني به خانة خدا وارد نمي‌شوند مگر آن كه بي نياز گشتند و هيچ خانداني آن را ترك ننمودند مگر آن كه فقير شدند»
.⁽⁵⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. نهج البلاغه، خطبة 110.

2. همان، ص 345.

3. كافي، ج 4، ص 252 .

4. همان، ج 4، ص 252 .

5. احتجاج، ج 1، ص 63.

امام صادق( ( عليه السلام ) فرمود:

«
الحاج لايملق أبداً؛ حاجي هرگز ورشكسته نمي‌گردد»
.⁽¹⁾

امام صادق( ( عليه السلام ) فرمود:

«
فجعل فيه الاجتماع من المشرق و المغرب ليتعارفوا و ليتربح كل قوم من التجارات من بلد إلي بلد و لينتفع بذلك المكاري و الجمال؛ مقرر شد تا مردم از شرق و غرب به اين سرزمين بيايند و يكديگر را بشناسند و همة گروه‌ها از تجارت و حمل و نقل كالا از شهري به شهر ديگر بهره گيرند و شتربانان سود برند. اگر قرار بود هر جمعيتي تنها از كشور و شهرهاي خودشان و حوادث منطقة خودشان حرف بزنند بازرگاني و سود آوري تعطيل مي‌شد»
.⁽²⁾

حضرت امام رضا ( عليه السلام ) ( راجع به اسرار و فلسفة حجّ فرمودند: «
يكي از علل وجوب حجّ، منافعي است كه از اين رهگذر به همة مردم مي‌رسد و نيز منافعي است كه براي كساني كه در شرق و غرب و خشكي و دريا هستند، آنان كه حجّ مي‌گزارند و آنان كه به حجّ نيامده‌اند؛ اعم از تاجر و فروشنده و خريدار.⁽³⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. وسائل الشيعه، ج 11 ، ص 108.

2. علل الشرائع، ج 2، ص 405 .

3. همان، ص 405 .

1.

آية (وَ أَذِّن فِي النَّاسِ( خطاب به كيست ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ؟

برخي گفته‌اند مورد خطاب آيه، حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) است.

بعضي هم مورد خطاب را شخص پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) دانسته‌اند.⁽¹⁾ دليل آنان اين روايت است: امام صادق ( عليه السلام ) فرمود:

«
ان النبي ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) اقام بالمدينة عشر سنين لم يحجّ فلما نزلت هذه الآية امر رسول الله مناديه أن يوذن في الناس بالحجّ؛

زماني كه پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) در مدينه اقامت داشت چندين سال به حجّ نرفت و زماني كه اين آيه نازل شد پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) به مؤذنش دستور داد تا مردم را براي حجّ فرا بخواند»
.

2. مراسم حج در دوران جاهليت به چه شكلي برگزار مي شد؟

قسمتي از مراسم حجّشان اين بود كه لباس فاخر نپوشند تا آن را به رخ ديگران بكشند؛ از اين رو، لخت مادرزاد طواف مي كردند. مي گفتند بهترين راه براي يكسان بودن، لخت شدن است. در زمان جاهليت، حج منحصر به اِفراد و قِران و مخصوص مردم جزيرة العرب بود. قريش براي خود امتياز قائل بودند و مي گفتند حساب ما با حساب ساير مردم جدا است. آنان مي گفتند نزديك ايام تشريق، ما نبايد عرفات برويم؛ بلكه حدود مشعر الحرام اقامت مي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. كنز العرفان، ج 286.

كنيم و از آنجا به مكه برمي‌گرديم؛ چون ما ميزبان هستيم: «
 نحن أهل الحرم فليس ينبغي لنا أن نخرج من الحرم»
،

( لَيسَ البرَّ بِأن تَأتُوا البُيوتَ مِن ظُهُورها وَلكنَّ البِرَّ مَنِِ اتَّقي وَأتُوا البُيوتَ مِن أبوابِها(1؛ «
كار نيك آن نيست كه از پشت خانه‌ها وارد شويد بلكه نيكي آن است كه پرهيزكار باشيد و از در خانه‌ها وارد شويد»
.

از ديگر آداب حج جاهليت اين بود كه مشركان در زمان مراسم حج، از پشت بام وارد خانه هايشان مي شدند.

1. آيات حج چه تعداد است و به چند بخش تقسيم مي‌‌شود؟

قرآن از مجموع يكصد وچهارده سوره در بيست و پنج سوره به اجمال يا با تفصيل به مسائل حج اشاره كرده است كه از مجموع آيات قرآن بيش از يكصد و بيست آيه به عنوان آيات الحج لقب گرفته است.

و اين دسته از آيات به دو بخش ـ مناسك و تاريخ ـ تقسيم مي‌شود.

بخش اول آيات احكام و مناسك ـ كه تقريباً چهل آيه ـ است در سوره‌هايي قرار دارند كه به اصطلاح مدني مي باشد و به ترتيب نزول در سوره‌هاي بقره ، انفال ، آل عمران، حج، فتح، مائده و توبه واقع شده است.

بخش دوم از آيات الحج كه تاريخ نگار حج است و بيانگر تاريخچة

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. بقره : 189

حج و تعريف‌گر بناي كعبه وحوادث مربوط به آن است كه بيشتر در سوره‌هاي مكي آمده است كه برخي از آنها به ترتيب نزول عبارت است از فيل، تين، بلد، نمل، قصص، انعام، شوري، زخرف، ذاريات، ابراهيم، عنكبوت.

اين بيان گسترده و نگاه همه جانبه به حج بي شك حكايت از اهميت فوق‌العادة حج در نگاه قرآن را دارد.

1. از لحن آية (الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ) 1 چه مي فهميم؟

مي فهميم كه حج را نمي توان در همة ماه‌هاي سال انجام داد ، بلكه زمان مخصوص داشته و تنها در ماه‌هاي شوال، ذوالعقده و ذوالحجه مي شود انجام داد.⁽²⁾

2. آيا در تمام سه ماه، اجازة انجام حج داده شده است يا در دو ماه و ده روز ذي‌الحجه؟

در تمام دو ماه شوال و ذوالعقده و چند روز اول ذوالحجه كه زمان احرام حج اِفراد، قران وانجام عمرة تمتع است در اين بحثي نيست اما ذوالحجه لازم نيست كه همه اش زمان حج باشد، البته عمرة

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. بقره : 197

2 . مجمع البيان، ج1، ص 293.

تمتع چون پيوند ناگسستني با حج تمتع دارد، وگويا با حج يك عمل به شمار مي رود نيز مشمول ماه‌هاي حج مي باشد.

1. در آية (يَسْئَلُونَكَ عَنِ الأَْهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَواقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ) 1 به چه چيز شده است؟

خداوند در پاسخ به پرسش مخاطبان به دو امر مهم به عنوان فايدة شكل‌گيري هلال ماه اشاره كرده است، يكي مردم (لِلنَّاسِ) كه متعلق به دنيا و ماديات است وديگري حج (الْحَجِّ) متعلق به عبادت ومعنويت است.

2. تقويم طبيعي با تقويم وتاريخ قراردادي چه فرقي وامتيازي دارد؟

تقويم طبيعي موجود در آسمان، عمومي وهمگاني بوده و براي همه جا و همه كس روشن و قابل اعتماد است.

قرآن در بيان اين تقويم طبيعي به سه عنصر اصلي يعني سال، ماه و شبانه‌روز اشاره نموده است.

در خصوص سال مي فرمايد: (هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِياءً وَالْقَمَرَ نُوراً وَقَدَّرَهُ مَنازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسابَ)2، او كسي است كه خورشيد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. بقره : 189

2 . يونس : 5.

را روشنايي و ماه را نور قرار داد و براي آن منزلگاه‌هايي مقرّر كرد تا عدد سال‌ها و حساب كارها را بدانيد.

در خصوص ماه‌هاي سال مي فرمايد: (إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِي كِتابِ اللَّهِ)1، تعداد ماه‌ها نزد خداوند در كتاب الهي دوازده ماه است.

و در خصوص شبانه روز مي فرمايد:

(وَ جَعَلْنَا اللَّيْلَ وَالنَّهارَ آيَتَيْنِ فَمَحَوْنا آيَةَ اللَّيْلِ وَجَعَلْنا آيَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّكُمْ وَلِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسابَ)⁽²⁾

، ما شب و روز را دو نشانة توحيد و عظمت خود قرار داديم، سپس نشانة شب را محو كرده و نشانة روز را روشني بخش ساختيم تا در پرتو آن، فضل پروردگارتان را بطلبيد و به تلاش زندگي برخيزيد و عدد سال‌ها و حساب را بدانيد.

و به اين ترتيب تغييرات تدريجي ماه از هلال تا بدر و دوباره هلال مجدد يك روز شمار طبيعي است.3

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توبه : 36.

2 . اسراء : 12.

3 . تفسير نمونه، ج 8، ص 229.

احرام و ميقات

1. احرام نمايانگر چه چيزي است؟

احرام، نمايش خيزش انسان از قبر است؛ تا سفر مرگ ملموس و مجسّم باشد. لباس احرام، احترام به حرم است. حاجي در ميقات با شركت در اين مانور، برادري و برابري را تمرين مي‌كند.

تـن آدمـي شريـف است به جان آدميـت

نـه هميـن لباس زيبـاست نشان آدميت

در حرم، هيچ كس حق تعرّض به گياه و حيوان را ندارد؛ چه رسد به انسان مسلماني كه در ضيافت خدا است.

2. شرايط لباس احرام خانم‌ها چيست؟

- حرير نباشد.

ـ تنگ، كوتاه، بدن‌نما نباشد.

مرد و زن قبل از احرام لازم است لباس‌هاي احرامي خود را كنترل كنند تا معطّر نباشد و حاشية لباس احرام زينت نداشته باشد.

3. پوشش زن در طواف و نماز چه تفاوتي دارد؟

در نماز، صورت، دست‌ها و پاها تا مچ استثنا شده است؛ البته در

68

صورتي كه نامحرم او را نبيند. در طواف، تنها صورت و دست‌ها تا مچ استثنا شده است.⁽¹⁾ زنان در طواف از دستكش هم نمي‌توانند استفاده كنند.

1. ميقات‌ها را به چه چيزي مي‌توان تشبيه كرد؟

ميقات‌هاي پنج‌گانه همانند درهاي ورودي براي ميهمان‌هاي خدا است.

از اين جا بايد آهنگ سفر كرد چو عريان از وجود خويش گشتي

حديث مرگ قبل از مرگ اين است بريز از ديده اشك و هاي‌ و هو كن

بگو لبيك يا معبود لبيك يقين خويشتن را بارور كرد

تهي از نخوت و تشويش گشتي طريق وصل حق جويان چنين است

درون را چون برونت شست‌وشو كن مرا تنها تويي مقصود لبيك

2. مواقيت احرام كجاست؟

ـ مسجد شجره.

ـ جحفه.

ـ يلملم.

ـ قرن المنازل.

ـ وادي عقيق.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. مناسك، مسألة 754.

ـ محاذي يكي از مواقيت فوق.

ـ ميقات كسي كه منزلش، به مكّه نزديك‌تر است تا به ميقات، منزل خودش است.

1. شش نقطه‌اي كه در اطراف مكّه، حدود حرم را مشخص مي‌كندو محل محرم شدن براي عمرة مفرده است كجاست؟

ـ مسجد حديبيه در غرب حرم.

ـ وادي عرنه يا عرفه درشرق حرم.

ـ اضاءة لبن در جنوب شرقي.

ـ مسجد جعرانه در شمال حرم.

ـ وادي نحله در شمال شرقي.

ـ مسجد تنعيم در شمال غرب حرم.

2. ميقات چيست و تعداد ميقات‌ها چند تا است؟

ميقات، مكان خاصي است كه پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( بر اساس وحي الهي، آن را براي افرادي كه از مناطق مختلف به سوي مكه مي‌آيند تعيين كرده است. هنوز اسلام به آفريقا و شام و عراق نرفته بود كه پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( براي مردم آن مناطق ميقات معين كرد.

امام صادق( ( عليه السلام ) فرمود: «
فانه وقّت لأهل العراق و لم يكن يومئذ

70

عراق»
 ^{( 1 )}، پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) براي اهل عراق ميقات معين كرد در حالي كه هنوز عراق وجود نداشت.

ميقات‌هاي منصوص شش نقطه است؛ اما مواضعي كه احرام حجّ يا عمره در آنجا صحيح است تقريباً به ده مكان مي‌رسد. ميقات‌هاي منصوص اين ويژگي را دارد كه تقديم احرام بر آنها يا تأخير احرام از آنها جايز نيست؛ مگر در حال ضرورت يا نذر؛ پس نه تنها ورود به حرم بدون احرام جايز نيست؛ بلكه عبور از ميقات براي كسي كه قصد ورود به حرم را دارد بدون احرام جايز نيست.

ميقات همانند مواقف معين ديگر (عرفات، مشعر، منا) قابل تغيير نيست و اگر بر اثر توسعة شهر يا روستا جزو شهر يا روستا قرار گيرد حكم خاصّ خود را خواهد داشت؛ مثلا مسجد تنعيم كه يكي از مواقيت عمره است و قبلاً خارج از محدو‌دة مكّه بوده گر چه اكنون بر اثر توسعة شهر مكّه، جزو آن قرار گرفته است ليكن از وصف ميقات بودن بيرون نمي‌آيد.

1. از نصوص وارده در تبيين ميقات چه نكاتي را مي‌شود فهميد؟

ـ تعيين ميقاتِ مكاني؛ مانند ميقاتِ زماني، از ناحية شارع مقدس است، نه از ناحية عامة مردم.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. وسائل الشيعه، ج8، ص222.

ـ تعيين ميقات براي برخي از شهرها كه هنوز تأسيس نشده بودند يا مردم آن، اسلام نياورده بودند اعجاز ديني است.

ـ همة احكام شرع ريشه در وحي الهي دارد؛ مثلاً دربارة ذوالحليفه چنين آمده است:

از امام صادق ( عليه السلام ) ( سؤال شد: چرا رسول اكرم ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( از مسجد شجره محرم شد نه از جاي ديگر؟ آن حضرت فرمود: وقتي پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( به آسمان برده شد در محاذي مسجد شجره ندا داده شد: يا محمد! آن حضرت گفت: لبيك! ندا رسيد: آيا تو را يتيمي نيافته كه پناه داديم؟آيا تو را در كودكي در بيابان مكّه ره‌گم كرده و حيران، رهنمايي نكرديم؟ پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( پاسخ داد: إن الحمد و النعمة لك و الملك لا شريك لك.

از اين رو، پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) در مسجد شجره محرم شد.⁽¹⁾

1. جحفه تا مكّه چقدر فاصله دارد؟

جحفه، يكي از ميقات‌هاي پنج‌گانة عمرة تمتّع، در شمال غربي مكّه و در فاصلة 192 كيلومتري آن قرار دارد، منطقة غديرخم در نزديكي آن است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. وسائل الشيعه، ج8، ص225.

1. حضرت امام حسين ( عليه السلام ) ( در سال 60 ق، با چه احرامي وارد حرم شد؟

حضرت امام حسين ( عليه السلام ) ( قصد انجام حجّ تمتّع را نداشت؛ بلكه با احرام عمرة مفرده وارد مكّه شد.

2. مسجد جعرانه كجا است؟

مسجد جعرانه از ميقات‌هاي عمرة مفرده است. پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( ، پس از فتح مكّه و طائف 15روز در آنجا توقف نمود سپس براي جنگ حنين حركت كرده و غنائم جنگ حنين را تقسيم كرد؛ هنگام بازگشت از حنين از جعرانه محرم شدند.

3. ميقاتِ زماني و مكاني حجّ و نقش محوري زمان و مكان در تشكيل امت واحدة اسلامي چيست؟

مكّه و كعبه، مركز جهان اسلام است. از لحاظ زماني، ماه‌ها و روزهايي براي مراسم عبادي ـ سياسي حجّ برگزيده شد كه تابع تقويم‌هاي سنتي و محوري كشور‌ها نيست؛ بلكه ماه‌ها و روزهاي قمري ملاك عمل است كه با گردش ماه تعيين مي‌شود. محاسبة آن سهل‌تر و روزها و شب‌هايش براي همه ملموس‌تر است.

در همة احكامي كه قيد زمان دارد؛ مانند روزه، حجّ، محاسبات مالي و سن تكليف، ماه و سال قمري به رسميت شناخته شده است. ( إِنَّ

73

عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِي كِتابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَالأَْرْضَ مِنْها أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ(؛⁽¹

«
عدد ماه‌ها نزد خدا دوازده تا است كه‌ از آغاز آفرينش آسمان‌ها و زمين در كتاب خدا به ثبت رسيده كه از آنها چهار ماه حرام است»
.

تغيير چهرة ماه از هلال تا هلال ديگر تقويم طبيعي، برگرفته از نظام تكويني براي مردم است تا در شناخت زمان حجّ آن را شاخص قرار دهند.

خداوند در قرآن مي‌فرمايد: ( يَسْئَلُونَكَ عَنِ الأَْهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَواقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ (2؛

«
دربارة هلال‌هاي ماه‌ها از تو مي‌پرسند، بگو آنها نشان‌دهندة اوقات براي مردم و تعيين كنندة موسم حجّ است»
.

خداوند در آيه‌اي ديگر به ويژگي زماني و اين‌كه ماه‌هاي معيني براي مراسم حجّ تعيين شده، تصريح كرده است: ( الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ (3؛ ماه‌هاي حجّ عبارتند از: شوّال، ذيقعده و ذيحجّه.

مسلمانان در كشور خود عباداتشان را بر اساس تقويم قمري كه منطبق است با افق كشورشان انجام مي‌دهند؛ اما وقتي به حجّ آمدند بايد همه براساس يك تقويم و زمان معين مناسك خود را انجام

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. توبه : 36.

2. بقره : 189.

3. همان : 197.

دهند تا اين عبادت جهان شمول با آهنگ واحد صورت پذيرد. عمل اهل بلد و مردم مكّه براي همة حاجيان حجّت شرعي است.

1. ميقات اهل مكّه كجا است؟

احرام حجّشان، مكّه است و احرام عمره‌شان، نزديك‌ترين حد، به حرم است.

2. امام باقر ( عليه السلام ) ( راجع به بركات معنوي موقف‌ها چه فرمود؟

آن حضرت فرمودند:

«
ما من بر ولا فاجر يقف بجبال عرفات فيدعو الله الا استجاب الله له؛ هيچ نيكوكار و بدكاري بر اين كوه‌ها نايستد مگر آن كه خدا دعايش را مستجاب كند»
.

3. آيا عبور از ميقات بدون احرام جايز است؟

اگر قصد ورود به حرم را داشته باشد، جايز نيست.

4. چه چيزهايي بر شخص محرم حرام مي‌شود؟

محرمات احرام 24 چيز ست: دوتاي آن مختص زنان وچهارتاي آن مختص مردان؛ و ساير محرمات مشترك است بين زن و مرد.

طبق فرمايش امام صادق ( عليه السلام ) محرم بايد از هر چيزي كه او را از خدا دور مي‌كند بپرهيزد. «
أحرم عن كل شيء يمنعك من ذكرالله ويحجبك عن طاعته»
 ^{( 1 )}.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. بحارالأنوار، ص 124.