بخش 4

اي مُجرم مُحرم شده در كنج حَرَم مُحرم كه شدي بكوش مَحرَم گردي

1. وجه تسمية مسجد شجره چيست؟ پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) چند بار از اين ميقات محرم شد؟

به علت اين كه پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( در آنجا زير درختي استراحت كرد، آن مسجد را مسجد شجره ناميدند؛ اين مسجد در 8كيلومتري مدينه و در 420 كيلومتري مكّه واقع شده است. به آن منطقه «
ذوالحليفه»
 و «
آبار علي»
 هم مي‌گويند. پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( 3 بار از آنجا محرم شد:

ـ براي عمره در سال ششم هجري.

ـ عمرة القضاء در سال هفتم هجري.

ـ حجّة الوداع در سال دهم هجري.

2. چرا منطقة ذوالحليفه را، آبار علي هم مي نامند؟

به سبب اين كه حضرت علي ( عليه السلام ) در نزديكي اين مسجد چند چاه آب حفر كرده بود. در راه خدا وقف ويا به نيازمندان صدقه دادند.

3. مسجد شجره در كجاي مكّه قرار دارد؟

حدود صد متر بعد از مسجد جن به طرف حرم، كنار پل سليمانيه، قبل از پل حجون، مسجدي است كه روزي پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( يكي از مشركان سرشناس مكّه را در آنجا به اسلام دعوت كرد؛ اما او

76

گفت من ايمان نمي‌آورم تا آن درخت را بخواني به سوي تو بيايد. پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( همانجا نماز خواند و آن معجزه در آنجا اتفاق افتاد و آن شخص ايمان آورد.⁽¹⁾

1. آيا مسجد شجره‌اي كه در منطقة حديبيّه قرار دارد از ميقات‌هاي عمره است؟

اين مسجد غير از مسجد شجره‌اي است كه در 8 كيلومتري مدينه است. اين مسجد در راه قديمي جده قرار دارد. در سال ششم هجري، پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( به منطقة حديبيّه رسيد و دشمنان مانع ورود او به مكّه شدند؛ براي اينكه با دشمن درگير نشود در آنجا توقف كرد و نماينده‌اي را به مكّه فرستاد؛ اصحاب در زير درختي با پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( بيعت كردند كه با دشمن بجنگند. اين عمل در تاريخ به «
بيعت رضوان»
 يا «
بيعت شجره»
 معروف است. با بازگشت نمايندة پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ، جنگ منتفي شد و صلح حديبيّه امضا گرديد و قرار شد سال بعد مسلمانان به مكّه بيايند و سه روز در آنجا بمانند.

در حال حاضر، مسجد نسبتاً بزرگي در اين محل وجود دارد كه يكي از ميقات‌هاي عمره به شمار مي‌آيد. بعضي از زائرين، براي عمرة مجدد به آن مسجد مي‌روند. كمي بعد از مسجد و به طرف

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بحارالأنوار، ج 17، ص 368.

مكّه، در دو طرف جاده علامت‌هاي حد حرم مشخص است.

1. ميقات مسجد شجره با ساير مواقيت چه فرقي دارد؟

غير از ميقاتِ مسير مدينه، در هيچ كدام از مواقيت وارد شدن به مسجد براي احرام خصوصيّت ندارد؛ بلكه در منطقه‌اي كه به نام ميقات است؛ مي‌توان مُحرم شد و برخي از فقها، نسبت به مسجد شجره ذو‌الحليفه را نيز ميقات مي‌دانند.⁽¹⁾

2. يكي از محرّمات احرام، كه ارتكاب سهوي آن هم كفاره دارد چيست؟

حرمت صيد، حكمت تحريمش اين است كه حاجي در اين ايام خود صيد حضرت حق است. آن‌كه خود در دام ديگري است نمي‌تواند ديگري را به دام بيند. همان‌گونه كه انسان براي صيد كردن حيوانات براي آنها دام مي‌نهد خدا نيز حبّ الهي را دام حاجيان مؤمن قرار داده و آنها را صيد كرده است.

3. منطقة جحفه و ذوالحليفه از نظر ميقاتي چه فرقي دارند؟

ميقات جحفه، اختصاص به مسجد ندارد. تمام منطقة جحفه ميقات است و احرام در آنجا اشكال ندارد.⁽²⁾ لذا بردن زائران به داخل مسجد، به ويژه در موقع ازدحام، ضرورتي ندارد و براي خانم‌هايي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. مناسك، 202 ـ 236.

2. همان، ص 83 .

كه از رفتن به مسجد معذورند مشكلي وجود ندارد؛ ولي در مسجد شجره چون فقط، مسجد ميقات است بنابر فتواي برخي از مراجع بايد احرام در مسجد واقع شود.⁽¹⁾

1. فلسفة تشريع تلبيه در حجّ چيست؟

امام رضا ( عليه السلام ) فرمود: وقتي خداوند به ابراهيم ( عليه السلام ) ( فرمود حجّ را ميان مردم ندا ده، ابراهيم ( عليه السلام ) ( بر بلندي ايستاد و با صداي رسا مردم را دعوت كرد. مردم نيز از هر سو دعوت او را اجابت كردند و گفتن تلبيه اجابت آن دعوت است»
 ^{( 2 )}.

2. وادي عقيق كجا است؟

در94 كيلومتريِ مكه به عراق و در منطقة شمال غرب طائف واقع است.

3. يلملم كجا واقع شده است؟

يلملم نام كوهي است در 126كيلومتري مكّه در مسير يمن.

4. قرن المنازل در كدام سمت مكّه واقع شده است؟

در جانب شرقي مكّه و 75 كيلومتر با آن فاصله دارد. كساني كه از طريق طائف مي‌خواهند وارد شوند، از آنجا محرم مي‌شوند. قرن المنازل، ميقات اهل طائف است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. مناسك، ص 77.

2 . بحارالانوار، ج12، ص 114.

حرم

1. چرا محدودة حرم تا كعبه در جهات مختلف متفاوت است؟

حضرت امام باقر ( عليه السلام ) ( در پاسخ به اين سؤال كه چرا حدود حرم در برخي جهات به كعبه نزديك و در بعضي ديگر، دورتر است، فرمود: «
پس از هبوط حضرت آدم ( عليه السلام ) (، خداوند در جايگاه كعبه، ياقوت سرخ رنگي قرار داد كه حدود حرم براساس شعاع تابش نور آن ياقوت است»
.⁽¹⁾

2. چه كسي حدود حرم را معيّن كرده است؟

حضرت جبرئيل ( عليه السلام ) دست حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) ( را گرفت و حدود حرم را به ايشان نشان داد؛ پس از او، قصيّ بن كلاب تا زمان قريش حدود حرم را با شاخص‌هايي معين كرده‌ بود.

3. كسي كه در خارج از حرم جنايتي را مرتكب شود بعد به حرم پناه بَرد، در حرم مجازات مي‌شود يا نه؟

حضرت امام باقر ( عليه السلام ) ( در جواب اين سؤال مي‌فرمايد:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. كافي، ج4 ، ص 195.

«
أن من جني جناية ثم لجأ الي الحرم لم يقم عليه الحد و لا يطعم و لايشرب و لا يؤذي حتي يخرج من الحرم فيقام عليه الحد1؛

تا وقتي مجرم در حرم است حد بر او جاري نمي‌شود، اما او را در شرايطي قرار مي‌دهند كه از حرم بيرون بيايد و بعد در خارج از حرم حد بر او جاري مي شود»
.

1. مكاني را كه خدا حرم قرار داده چه تشريفات و آدابي دارد؟

- هر كسي كه بخواهد وارد اين سرزمين مقدّس شود بايد با احرام باشد.

- حرمت شكار، اختصاص به محرم ندارد؛ بلكه شامل غير محرم در حرم نيز مي‌شود.

2. حرم چه احكامي دارد؟

- حرمت صيد حيوانات و قطع درختان و گياهان بر مسلمانان؛ زيرا حرمت صيد در مكه، حرمي است، نه احرامي؛ يعني حرمت شكار به خاطر حرم است نه احرام و غيرمحرم هم حق ندارد شكار كند.

- حرمت ورود كافران به حرم.

- حرمت بدون احرام واردشدن به حرم.

حرمت برداشتن مالي كه بر روي زمين افتاده است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . وسائل الشيعه، ج 13، ص 227.

1.

لقطة1 حرم چه حكمي دارد؟

بعضي از علما گفته‌اند برداشتن آن حرام است و بعضي گفته‌اند كراهت شديد دارد.

2. بعضي ازاحكام حرم چيست؟

از جمله احكام حرم اين است كه وقتي شخص نائب، به نيابت از كسي احرام بست و به حرم داخل شد و فوت كرد، حجّ او حجّ كامل است و ذمة منوب عنه بري مي‌شود و هر‌‌گاه در خارج حرم فوت كند واجب است براي منوب عنه، شخص ديگري را استيجار نمايند.

3. حرم و مسجد الحرام و كعبه با ساير اماكن و آثار تاريخي چه فرقي دارد؟

ـ براي ديدن آثار تاريخي با هر آئين و مسلكي باشند آداب و احكام خاص وضع نشده است؛ اما كعبه و مكّه و مدينه امتيازات ويژه‌اي دارند.

ـ تنها شهر مكّه است كه همة موجودات، حتي حيوانات و نباتات، در آنجا در امان اند و هيچ كس حق ندارد حتي مورچه‌اي را آزار دهد يا شاخة درختي را بشكند.

ـ در اماكن تاريخي دنيا شايد براي بازديدكنندگان فرق بگذارند اما

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. وسيله يا مالي كه شخصي گم كرده باشد و ديگري آن را پيدا كند.

در حرم الهي همه، ميهمان ويژة خدا هستند؛ همه مثل هم با يك لباس.

ـ براي ورود به حرم تشريفات خاص و آداب ويژه‌اي است كه بدون رعايت آنها ورود به حرم ممنوع است. هر كس مي‌خواهد وارد حرم شود بايد تلبيه گويان و با احرام باشد كه اختصاص به موسم حجّ هم ندارد. امام صادق ( عليه السلام ) ( مي‌فرمايد:

«
حرم المسجد لعلة الكعبة وحرم الحرم لعلة المسجد ووجب الإحرام لعلة الحرم؛

حرمت مسجد الحرام به سبب كعبه و حرمت حرم به خاطر مسجد الحرام و احرام به خاطر حرمت حرم واجب است»
.⁽¹⁾

امام رضا ( عليه السلام ) ( مي‌فرمايد:

اگر تو حقي بر عهدة كسي داشتي و او را در مكّه يا در حرم يافتي، حق خود را از او مطالبه نكن و بر وي سلام نكن تا او نترسد.⁽²⁾

1. طبق روايات، به چه مكان‌هايي‌حرم اطلاق مي شود؟

امام صادق ( عليه السلام ) ( فرمود:

«
ان لله حرماً و هو مكة و لرسوله‌ ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) حرماً و هو المدينه و لأمير‌المؤمنين حرماً و هو الكوفة و لنا حرماً و هو قم و ستدفن فيه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. وسائل الشيعه، ج 13، ابواب احرام.

2. مستدرك ، ج 25، ص 333.

إمرأة من ولدي تسمي فاطمه من زار‌ها وجبت له الجنة»
.⁽¹⁾

براي خدا حرمي است كه آن مكه است و براي پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) حرمي است كه آن مدينه است و براي امير المؤمنين ( عليه السلام ) حرمي است كه آن كوفه است و براي ما حرمي است كه آن قم است و دفن مي‌شود در آن بانويي كه از فرزندان من است كه فاطمه ناميده شده، هر كس او را زيارت كند بهشت بر او واجب مي‌شود.

در روايات به قلب مؤمن هم حرم اطلاق شده است: «
القلب حرم‌ الله فلا تسكن حرم الله غير الله»
. قلب، حرم خداست، در حرم خدا به غير خدا اجازة سكونت نده.

اقبال لاهوري:

حرم جز قبلة قلب و نظر نيست ميان ما و بيت الله، رمزي است

در آن دريا كه او را ساحلي نيست تو فرمودي ره بطحا گرفتيم

طواف او طواف بام و در نيست كه جبريل امين را هم خبر نيست

دليل عاشقان غير از دلي نيست وگرنه جز تو ما را منزلي نيست

1. آيا حرم قبل از اسلام هم حرمتي داشته و محل امن بوده است؟

قبل از اسلام، زندگي اعراب همواره با جنگ و خونريزي همراه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. بحار الأنوار، ج 99 ، ص 244.

بوده است؛ اما آنان براي حرم احترام ويژه اي قائل بودند و به ساكنان حرم حمله نمي‌كردند و اموالشان را به غارت نمي بردند.

1. انواع حجّ و عمره را بيان كنيد؟

حجّ بر سه قسم است: تمتّع، قِران و اِفراد.

عمره بر دو نوع است: عمرة مفرده و عمرة تمتّع.

2. واژة عمره و تمتع را توضيح دهيد؟

عمره در لغت به معناي عمراني و آباداني است و شايد به اين سبب، آن را عمره مي نامند كه در غير موسم حج، مسجدالحرام آن كثرت جمعيت راندارد و يا عمره به معناي زيارت است و در اصطلاح يعني زيارت خانة خدا با آداب ويژة خود.

عمره بر دو قسم است: عمرةتمتع و عمرة مفرده.

تمتع به معناي لذت بردن است و از اين نظر نوعي از عمره و حج را تمتع مي گويند در آن ايام كه انسان از احرام عمره خارج شد تا زماني كه براي حج محرم نشده، لذت هايي كه در زمان احرام بر او حرام شده بود حلال و آزاد مي شود.

3. اعمال عمرة مفرده كدامند؟

اعمال عمرة مفرده عبارتند از: 1ـ احرام. 2ـ طواف. 3ـ نماز طواف.

4ـ سعي بين صفا و مروه. 5ـ تقصير. 6ـ طواف نساء. 7ـ نماز طواف نساء.

85

1.

عمرة مفرده در چه صورتي واجب مي‌شود؟

عمرة مفرده با نذر، عهد، قسم، استطاعت(به فتواي بعضي از مراجع)، اجاره و ارادة دخول در مكّه و حرم واجب مي‌شود؛ زيرا براي احدي جايز نيست كه از ميقات بدون احرام بگذرد؛ چون وقتي احرام بست و وارد حرم شد بر او واجب است كه اعمال را انجام دهد.

2. عمره و حجّ تمتّع از چند عمل تشكيل مي‌شوند؟

عمرة تمتّع از 5 عمل و حجّ تمتّع از 13 عمل تشكيل مي‌شود.

3. اعمالِ عمرة تمتّع چيست؟

اعمال عمرة تمتّع عبارتند از:

ـ حاجي بايد از يكي از ميقات‌ها نيت كند و تلبيه بگويد و محرم شود و به مكّه برود.

ـ هفت بار دور خانة خدا طواف كند.

ـ دو ركعت نماز پشت مقام ابراهيم بخواند.

ـ هفت بار بين كوه صفا و مروه سعي كند.

ـ اندكي از مو يا ناخن را بچيند و از احرام بيرون بيايد.

4. ابتدا و انتهاي عمرة تمتّع از نظر زمان چه وقت است؟

وقت انجام عمرة تمتّع از اول ماه شوال است تا نهم ذي حجّه و شروع حجّ تمتّع از نهم ذي حجّه است.

86

1.

محل تقصير عمره ها وحج تمتع كجا است؟

براي عمرة تمتع و مفرده، مكاني معين نيست؛ ولي تقصير حج تمتع بايد در منا انجام شود.

2. طواف نسا، در كدام يك از عمره ها واجب است؟

طواف نسا در عمرة مفرده واجب است. اما در عمرة تمتع، واجب نيست؛ ولي بجا آوردن آن اشكال ندارد.

3. پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( بعد از هجرت چند عمره بجا آوردند؟

پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( 23 عمره بجا آوردند:

ـ عمرة القضاء در سال هفتم هجري

ـ آخرين عمرة مفردة پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) در سال فتح مكّه بود

پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( در سال آخر عمر خود، همراه 124.000 زائر؛ عمرة تمتّع و حجّ تمتّع را به طور جامع انجام داد و فرمود:

«
خذوا عني مناسككم؛ مناسك حجّ خود را از من فرا بگيريد»
 ^{( 1 )} و ما امروز بر طبق آن، اعمال حجّ را انجام مي‌دهيم.

4. در آخرين حجّ پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) حضرت علي ( عليه السلام ) كجا بود؟

حضرت علي ( عليه السلام ) در آن ايام با لشكري جهت دعوت اهل يمن به يمن رفته بود. ايشان براي شركت در مراسم حج به كاروان

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. عوالي اللآلي، ج 1 ، ص 215.

پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) پيوست.⁽¹⁾

1. حضرت علي ( عليه السلام ) در پاسخ به پرسش پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( درباره «
نيت احرام»
 چه فرمودند؟

حضرت علي ( عليه السلام ) پاسخ داد:

«
يا رسول الله إهلالا كإهلال النبي؛ يا رسول الله من نيت كردم كه لبيك من مانند لبيك شما باشد»
.⁽²⁾

2. پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( براي عمره‌هاي سه‌گانه‌اش از كجا محرم شد؟

ـ آن حضرت در سال ششم هجري، به همراه 1400 نفر از محلي به نام عسفان در حديبيه احرام بست كه سرانجام با ممانعت كفار قريش، برگزاري آن مراسم به سال هفتم موكول شد.

ـ در سال هفتم هجري از ذوالحليفه محرم شد كه به عمرة القضا معروف است.

ـ در سال هشتم هجري از جعرانه، هنگام مراجعت از جنگ حنين محرم شدند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . كافي ، ج4، ص 245.

2 . كافي، ج 4، ص 245.

1.

امام حسن مجتبي ( عليه السلام ) ( و امام زين‌العابدين ( عليه السلام ) ( چند بار به حجّ مشرف شدند؟

امام حسن ( عليه السلام ) ( بيست بار و امام زين‌العابدين ( عليه السلام ) ( بيست و دو بار.

2. روح و باطن حجّ از نظر امام صادق ( عليه السلام ) ( چيست؟

امام صادق( ( عليه السلام ) فرمود: هرگاه اراده كردي حجّ واقعي بجاي آوري:

ـ دلت را از غير خدا تخليه كن. همة كارهايت را به او واگذار كن.

ـ با دنيا و راحتي آن وداع كن و به امكانات ماديت مغرور مباش.

ـ با آب توبه غسل كن و لباس آخرت و صدق و صفا بپوش.

ـ با احرام، بندگي خالصانه دعوت حق را لبيك بگو.

ـ در دلت با فرشتگان عرش طواف كن.

ـ در عرفات با خداوند ميثاق ببند.

ـ هنگام قرباني كردن، هواي نفس را ذبح كن.

ـ در جمرات، شهوات و افعال و خصلت‌هاي زشت را رمي كن.

ـ با حلق رأس، عيوب ظاهري و باطني خود را بتراش و از خود دور كن.

3. چه احكامي از مناسك حجّ بر زنان مستحب نيست؟

امام صادق ( عليه السلام ) ( فرمود: «
ليس علي النساء جهر بالتلبية ولا استلام الحجر ولا دخول البيت و لا سعي بين الصفا و المروة يعني الهرولة»
 

89

چند حكم بر زنان واجب نيست: 1ـ بلند گفتن تلبيه.⁽¹⁾ 2ـ استلام2 حجرالاسود. 3ـ وارد شدن به كعبه. 4ـ هروله3 كردن بين صفا و مروه.

1. در آيات و روايات، راجع به فوائد و اسرار حجّ چه نكاتي بيان شده است؟

ـ در قرآن آمده است: حجّ، ماية قيام و حركت مردم است: ( جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرامَ قِياماً لِلنَّاسِ (.⁽⁴⁾

ـ حجّ، محل پاك شدن از گناهان است. حضرت محمد ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( فرمود:

«
حجّوا فإن الحجّ يغسل الذنوب كما يغسل الماء الدرن»
.⁽⁵⁾

حج بجا آوريد زيرا حج گناهان را مي‌شويد همانطوري كه آب، چرك‌ها و آلودگي‌ها را مي‌شويد و پاك مي‌كند.

ـ حجّ، نشانة تولدِ دوباره است. حضرت محمد ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( فرمود:

«
من حجّ هذا البيت فلم يرفث و لم يفسق خرج من ذنوبه كيومٍ ولدته

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. گفتن "لبيك اللهم لبيك لبيك لا شريك لك لبيك إن الحمد و النعمة لك و الملك لا شريك لك لبيك" را تلبيه گويند..

2. لمس كردن با دست يا لب (لغت نامة دهخدا).

3 . رفتاري ميان دويدن و راه رفتن (لغت نامة دهخدا).

4. مائده : 96.

5. كنز العمال ، ج 5 ، ص 10.

امه»
.⁽¹⁾

كسي كه حج خانة خدا بجا آورد و درآن مرتكب فسق و فجوري نشود از گناهانش خارج مي‌شود مانند روزي كه ازمادر متولد شده است.

ـ علاوه بر حاجي، افراد ديگري نيز از بركات معنوي حجّ بهره‌مند مي‌شوند. امام صادق ( عليه السلام ) ( فرمود:

«
ان الله عز و جل ليغفر للحاج و لأهل بيت الحاج و لعشيرة الحاج و لمن يستغفر له الحاج»
.⁽²⁾

خداوند متعال فرد حج گزار و خانواده و قبيله‌اش و همچنين كسي را كه حاجي براي او طلب آمرزش كند مي‌آمرزد.

ـ امام علي ( عليه السلام ) ( فرمود: حجّ، پشتوانة دين است: «
فرض الله الحجّ تقوية للدين»
.⁽³⁾

ـ علي ( عليه السلام ) فرمود: حجّ، نشانة تمام نماي اسلام است: «
جعله سبحانه تعالي للاسلام علم»
.⁽⁴⁾

ـ امام رضا ( عليه السلام ) فرمود: حجّ، رفتن به سوي خدا است: «
إن علة الحجّ وفادة الي الله»
.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. مستدرك الوسائل ، ج 8 ، ص 41.

2. وسائل الشيعه، ج 11،‌ ص 103.

3. بحار الانوار، ج 6، ص 110.

4. نهج البلاغه، خطبه 1.

ـ امام صادق ( عليه السلام ) فرمود: حجّ، زمينة آشنايي مسلمانان با يكديگر است: «
فجعل فيه الاجتماع من المشرق و المغرب ليتعارفو»
.⁽¹⁾

ـ و همچنين آن حضرت فرمود: حجّ، منافع تجاري‌ واقتصادي دارد: «
وليتربح كل قوم من التجارات»
.⁽²⁾

ـ ونيز فرمود: حجّ، زمينة شناخت آثار اسلامي است: «
و لتعرف آثار رسول الله»
.⁽³⁾

ـ حضرت علي ( عليه السلام ) فرمود: حجّ، نشانة كرنش در برابر عظمت خداست: «
جعله علامةً لتواضعهم لعظمته»
.⁽⁴⁾

ـ حضرت رضا ( عليه السلام ) فرمود: حجّ، وسيلة خودسازي و پرهيز از شهوات است: «
وحظرها عن الشهوات و اللذات»
.⁽⁵⁾

ـ امام سجاد ( عليه السلام ) فرمود: حجّ، وسيلة سلامتي جسم و فراواني روزي است: «
حجّوا و اعتمروا تصح ابدانكم و تتسع أرزاقكم»
.⁽⁶⁾

حج و عمره بجاي آوريد تا بدن‌هاي‌تان سالم و روزي‌تان وسيع گردد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. علل الشرائع، ج 2، ص 405 .

2. همان.

3. علل الشرايع، ج 2، ص 405.

4. نهج البلاغه، خطبه 1.

5. علل الشرايع، ج 2، ص 404.

6. كافي ، ج 4، ص 252.

1.

براي درك رموز باطني حج، از چه كساني بايد كمك گرفت؟

هر يك از عبادات راز و رمزي دارند كه دست‌يابي به ثمرات شيرين و ارزشمند آنها جز با فهم و درك صحيح آن ميسّر نيست. حجّ خانة خدا هم در زمرة همين عبادات است و تبيين رموز آن سزاوار اوليا است. اولياي الهي مطالب مهمّي را در بيان معارف و اسرارِ حج، برشمرده‌اند.

حج، شرك‌ستيزي و وحدت‌جويي است، گسستن همة زنجيرهاي وابستگي و تجربة زندگي توحيدي است، رهايي انسان‌ها از حصارهاي ستم و زنجيرهاي بي‌عدالتي است: ( وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالأَْغْلالَ الَّتِي كانَتْ عَلَيْهِمْ(؛⁽¹

«
و بارهاي سنگين و زنجيرهايي را كه بر آن‌ها بود از دوش و گردنشان بر مي‌دارد»
، همان‌گونه كه خانة خدا بايد از بت پاك شود خانة دل نيز بايد از هر بتي پاك گردد.

مادر بتها، بت نفس شما است زان كه آن بت مار و اين بت اژدهاست

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. اعراف : 157.

1.

معرفت و عرفان حج چگونه و با چه شرايطي حاصل مي‌شود؟

ـ فهم اينكه كجا و براي چه و با دعوت چه كسي مي‌رود.

ـ شوق و محبت ديداري كه عمري در آرزويش بود.

ـ عزم جدايي از نزديكان، وطن و مهاجرت از شهوات، و جايگزين كردن رب البيت به جاي آنها.

ـ قطع علائق كردن با رد مظالم و توبة خالص، چنان انقطاع پيدا كن كه گويي ديگر باز نمي‌گردي.

ـ زاد و راحله بايد حلال باشد، چون حجّ از جهاتي شبيه سفر آخرت است.

ـ هنگام تهيه كردن لباس احرام به ياد كفن و پيچيده شدن به آن باش.

ـ فراموش نكن كه تو را دعوت كرده‌اند. در روايت آمده است: هيچ كس لباس احرام نمي پوشد و لبيك نمي‌گويد و داخل حرم نمي‌‌شود مگر اين‌كه او را دعوت كرده باشند.

ـ وقت تلبيه گفتن، بين خوف و رجا باش و بر فضل و كرم خداوند توكل كن و خوف شنيدن لا لبيك را داشته باش. به ياد دعوت حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) . ( وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجالاً (1 ، «
و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. حج : 27.

مردم را دعوت عمومي به حج كن تا به سوي تو بيايند»
، و نداي نفخ صور و حشر از قبور و ازدحام عرصات قيامت باش.

ـ براي دخول، در آستانة در بايست و از صاحب خانه اجازه بگير. آنجا ببين چقدر براي مردن آمادگي داري.

به‌طواف كعبه رفتم به حرم‌رهم ندادند كه‌ تودر برون چه‌كردي‌كه‌‌‌درون‌خانه آيي

ـ وقتي لقاي بيت نصيبت شد به لقاي رب البيت اميدوار باش. به شكرانة اين حضور، سجدة شكر به جاي آور.

ـ طواف مثل نماز است؛ پس در طواف حضور قلب داشته باش؛ چنان كه در نماز لازم است. بدان كه در طواف، شبيه ملائكة مقرب، حول عرشي كه در اطراف عرش طواف مي‌كنند، طواف با جسم بر گِرد بيت، يك فعاليت نمادين است. مقصود، طواف قلب با ياد رب البيت است.

ـ هنگام استلام حجر، با خدا بر طاعتش بيعت مي‌كني. پس مصمم به وفاي بيعت باش. هر كس كه در بيعت نيرنگ نمايد، مستحق خشم است.

حضرت محمد( ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) فرمود:

«
استلموا الركن فإنه يمين الله في خلقه يصافح بها خلقه مصافحة العبد؛ حجرالأسود را استلام كنيد؛ زيرا حجرالأسود دست راست خدا در زمين است

95

كه خداوند به وسيلة آن با خلقش مصافحه مي‌كند»
.⁽¹⁾

ـ چسبيدن به كعبه، طلب قرب از روي حب و شوق نسبت به رب البيت و اميد به نجات از آتش است.

ـ در مشعر، مولايت بعد از بريدن از تو، به تو روكرده و به تو اجازه داده كه به حرمش داخل شوي، چون مشعر جزو حرم است.

ـ با رمي جمرات، قصد بندگي و با قرباني كردن قصد اطاعت كن.

1. حجّ از ديدگاه علي( ( عليه السلام ) در نهج البلاغه چگونه ترسيم شده است ؟

- «
جعله الله سبباً لرحمته؛ خداوند حجّ را سببي براي رحمت خويش قرار داد»
.⁽²⁾

- «
جعله الله ... وصلة إلي جنته؛ خداوند حجّ را وسيله‌اي براي رسيدن مردم به بهشت قرار داد»
.⁽³⁾

- «
فرض الله ... الحجّ تقربة للدين؛ خداوند حجّ را براي همبستگي مسلمانان واجب كرد»
.⁽⁴⁾

- «
جعله سبحانه علامة لتواضعهم لعظمته؛ خداوند حجّ خانه‌اش را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. كافي، ج 4، ص 406.

2. نهج البلاغه، خطبة 192.

3. همان.

4. همان، حكمت 252.

علامت تواضع مردم در برابر عظمت خويش قرار داد»
.⁽¹⁾

- «
ولا تحجّبن ذا حاجة عن لقائك بها؛ در حجّ هيچ نيازمندي را از ديدار خود محروم مگردان»
.⁽²⁾

- «
إذعانهم لعزته؛ خداوند حجّ را نشانة اعتراف به بزرگي خويش قرار داد»
.

- «
إن أفضل ما توسل به المتوسلون إلي الله سبحانه و تعالي ... حجّ البيت و اعتماره؛ حجّ و عمره از بهترين وسائل براي توسل و تقرب به خدا است»
؛⁽³

- «
والحجّ جهاد كل ضعيف؛ حجّ جهاد هر ناتوان است»
.⁽⁴⁾

1. حجّ از نظر امام رضا ( عليه السلام ) ( چگونه ترسيم شده است ؟

امام رضا( ( عليه السلام ) فرمود:

خداوند خانه‌اش را نقطة گردهمايي از شرق و غرب جهان قرار داد تا مسلمانان همديگر را بشناسند.

2. حج از ديدگاه عرفا چگونه و چند نوع است؟

يكي، قصد كوي دوست و آن حجّ عوام است وديگري، ميل به روي دوست و آن حجّ خواص است. اولي در ظاهر كعبه اي است قبلة

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. همان، خطبة 1 .

2. همان، نامة 67.

3. نهج البلاغه، خطبه ، 110.

4. همان، حكمت 136.

خلق كه از آب و گل است، اما كعبة دل مطاف الطاف خالق است.

اي قوم به حج رفته، كجائيد؟ كجائيد؟

معـشوق تو همساية ديوار به ديـوار معشوق، همين جاست، بياييد، بياييد

در باديه، سرگشته، شما در چه نوائيد؟ حج، تمامي اسلام و كعبه، پيوندگاه آسمان و زمين است.

1. حجّ تمتع بر چه كساني واجب است و از چند بخش تشكيل مي شود؟

حج تمتع بر كساني واجب مي شود كه فاصلة وطنشان از مكه 16 فرسخ يا بيشتر است واز دو قسمت: عمرة تمتع و حج تمتع، تشكيل مي شود.

2. حج قِران واِفراد را چه كساني بجا مي آورند؟

اين دو حج را مردم مكه يا نواحي آن بجا مي آورند، اگر منزلشان به مكه نزديك تر از ميقات باشد از خانة خودشان محرم مي شوند.

3. فرق حجّ تمتّع با قران و افراد در چيست؟

1- عمرة قران و افراد بعد از مراسم حجّ است.

2- احرام حجّ قران و افراد از نزديك‌ترين ميقات انجام مي‌گيرد.

3- حجّ تمتّع بر افرادي واجب است كه فاصلة وطنشان از مكّه 16 فرسخ يا بيشتر است؛ ولي حجّ قران و افراد بر ساكنان مكّه و اطراف آن واجب است.

مناسك حجّ در مقايسه با احكام ساير واجبات چه

98

1.

ويژگي‌هايي دارد؟

- كثرت مسائل فقهي و پيدايش مسائل جديد.

- بر هر انسان مكلّفي در طول عمرش يك بار واجب مي‌شود.

- مراسم حجّ، تبلور تمام عيار حقايق و ارزش‌هاي اسلام است.

2. نشانة قبولي حجّ چيست؟

نشانة قبولي حجّ، ترك گناهاني است كه قبل از حجّ انجام مي‌گرفت.

حضرت محمد( ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) فرمود:

«
آية قبول الحجّ ترك ما كان عليه العبد مقيماً من الذنوب»
.⁽¹⁾

همچنين امام صادق( ( عليه السلام ) فرمود:

«
الحاج لا يزال عليه نور الحجّ ما لم يلمَّ بذنب؛ براي زائر خانة خدا نورانيّتي در سيماي او حاصل مي‌شود مادامي كه گناه نكرده باشد»
.⁽²⁾

3. حضرت علي ( عليه السلام ) در نامة خود به فرماندارش راجع به حج چه توصيه‌اي داشتند؟

آن حضرت سفارش فرمودند:

«
 فاقم للناس الحج ... فأفت المستفتي وعلم الجاهل و ذاكر العالم؛ براي مردم حج را بپا دار ... در حج، فتواها را به پرسش كنندگان ابلاغ كن و ناآگاهان را آموزش بده و با دانشمندان به گفت و گو بپرداز»
 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. مستدرك الوسائل، ج 10 ، ص 400.

2. كافي، ج 4 ، ص 255.

-

«
 و لا تحجبن ذا حاجة عن لقائك، در حج، هيچ نيازمندي را از ديدار خود محروم مگردان»
 

- «
 فاقم للناس الحج و ذكرهم بأيام الله؛ حج را براي مردم برپا دار و روزهاي خدا را يادشان بياور»
.

- «
 واجلس لهم العصرين ... ولا حاجب إلاوجهك؛ در بامداد وشامگان در يك مجلس عمومي با آن‌ها بنشين و جز چهره‌ات مانعي در ميان تو و آن ها نباشد»
.1

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. نهج البلاغه (صبحي صالح)، ص244.