بخش 5

100

مكّه

1. حضرت علي ( عليه السلام ) ( در نهج البلاغه؛ سرزمين مكّه را چگونه توصيف مي‌كند؟

آنجا سنگلاخ‌ترين مكان‌ها، بي‌گياه‌ترين زمين و تنگ‌ترين دره‌ها را دارد و در ميان كوه‌هاي خشن واقع است. سنگ ريزه‌هاي فراوان و چشمه‌هاي كم آب و آبادي‌هاي با فاصله‌اي دارد كه نه شتر آرامش دارد و نه گاو و گوسفند در آن فربه مي شوند.

2. پيش از اسلام، متصديان مكّه و كعبه به ترتيب زمان، چه كساني بودند؟

ـ قبيلة جرهم، كه اسماعيل از ميان آنان همسر انتخاب كرد، خداپرست بودند و هر ساله مراسم حجّ را بجا مي‌آوردند كه بعداً به عرب‌هاي عدناني معروف شدند.

آنان سال‌هاي بعد بت‌پرست شدند و به پيروي يكي از بزرگان خود به نام عمر بن لُحي، بت هبل را كه از شام به مكّه آورده بود، عبادت كردند. اين قبيله تا زمان ظهور اسلام 360 بت را پرستيدند آنان به رب‌البيت هم اعتقاد داشتند.

ـ قبيلة خزاعه .

ـ قصيّ بن كلاب، داماد رييس قبيلة خزاعه بود. او توانست پس از

101

مرگ پدر زنش، با استفاده از خاندان هاي قريش بر مكه تسلط يابد.

وي در آباداني مكه كوشيد. و موسسة دارالندوه1 را براي مشاورة رؤساي 40 سالة قريش تأسيس كرد. همچنين، بين سران قريش مناصب پرچمداري، پرده داري و سقايت حجّاج را جهت ادارة كعبه تقسيم كرد..

ـ بعد از قصي، فرزندانش: عبد مناف و عبدالدار و بعد از آنان هاشم فرزند عبد مناف و بعد از عبدالمطلب فرزند هاشم متصدي كعبه شدند. در زمان هاشم، مكّه مركز تجاري شد.

1. سجده كردن در مكّه با چه عملي برابري مي‌كند؟

امام باقر( ( عليه السلام ) مي‌فرمايد:

«
الساجد بمكة كالمتشحّط بدمه في سبيل الله عزّ و جلَّ؛ كسي كه در مكّه سجده كند همچون كسي است كه در راه خدا به خون خود تپيده است»
.⁽²⁾

و نيز مي‌فرمايد: خوابيدن در مكه مساوي با شب زنده داري در شهرهاي ديگر است.

2. ختم قرآن در شهر مكّه چه بركاتي دارد؟

امام سجاد ( عليه السلام ) ( فرمود:

«
من ختم القرآن بمكة لم يمت حتي يري رسول الله ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( و يري منزله

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . مكاني كه سران قريش در ليلة المبيت براي كشتن پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) در آنجا جمع شده بودند.

2. وسائل الشيعه ، ج13، ص 231.

من الجنة؛ كسي كه قرآن را در مكّه ختم كند نميرد تا رسول الله و جايگاه خويش را در بهشت ببيند»
.⁽¹⁾

1. روزه گرفتن در شهر مكّه چه ثوابي دارد؟

حضرت امام زين العابدين ( عليه السلام ) ( مي‌فرمايد: «
صيام يوم بمكة يعدل صيام سنة فيما سواها؛ يك روز روزه گرفتن در شهر مكّه با روزة يك سال در غير مكّه برابري مي‌كند»
.⁽²⁾

همچنين مي‌فرمايد: «
و الطاعم بمكة كالصائم فيما سواها ... و الماشي بمكة في عبادة الله عز و جل؛ غذا خوردن در مكّه ثواب روزه گرفتن در جاي ديگر و راه رفتن در آنجا ثواب عبادت را دارد»
.⁽³⁾

2. مكّه با بكه از نظر اطلاق و معنا چه فرقي دارد؟

حضرت علي( ( عليه السلام ) و امام صادق( ( عليه السلام ) در اين باره فرمودند: مكّه همة شهر و اطراف حرم را مي‌گويند؛ ولي بكه فقط جاي خانة خدا را مي‌گويند.

3. چرا مكّه را مكّه ناميدند؟

حضرت علي( ( عليه السلام ) در جواب اين سؤال فرمود: «
چون خداوند زمين را از زير اين شهر گسترش داد»
.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. من لا يحضره الفقيه، ج 2، ص 227.

2. وسائل الشيعه، ج 13، ص 289.

3. من لا يحضره الفقيه ، ج 2، ص227.

1.

علت اين كه مكّه را بكّه مي‌نامند چيست؟

بكه به معناي ازدحام و تراكم جمعيت است. امام صادق ( عليه السلام ) ( دربارة علت اين نام‌گذاري فرمود: «
إنما سميت بكة لأنها تبكّ فيها الرجال و النساء؛ چون مردان و زنان در آن فشرده مي‌شوند»
.⁽¹⁾

معناي ديگر بكّه، بكاء (گريه) است. پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( دربارة علت اين نام‌گذاري فرمود: «
أنما سميت بكة لبكاء الناس حولها و فيها؛ به خاطر گرية مردم در پيرامون آن»
.⁽²⁾

امام صادق ( عليه السلام ) ( دربارة علت اين نام‌گذاري فرمود: «
كانت تسمي بكة لأنها تبكّ أعناق الباغين إذا بغوا فيها؛ چون اين شهر، گردن جباران و گنهكاران را فشرده و له كرده است»
.⁽³⁾

2. علت نامگذاري مكّه به ام القري چيست؟

حضرت علي ( عليه السلام ) ( و امام رضا ( عليه السلام ) ( در جواب اين سؤال مي‌فرمايند: «
فلم سميت مكة أم القري قال لأن الأرض دحيت من تحتها؛ چون زمين از زير آن گسترده شده است»
.⁽⁴⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. كافي ، ج 4، ص 526.

2. من لا يحضره الفقيه، ج 2، ص 193.

3. كافي ، ج 4 ، ص 211.

4. بحار الأنوار، ج 10، ص 75.

1.

عاصمة جهان اسلام و وسط زمين كجا است؟

پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) فرمود: «
 سميت الكعبة كعبةً لأنها وسط الدنيا؛ كعبه را از آن جهت كعبه ناميدند كه در وسط زمين قرار گرفته است»
.⁽¹⁾

2. چرا مكّه به عنوان عاصمة ممالك اسلامي انتخاب شده است؟

حكومت اسلامي بر پاية توحيد در قلمرو كشور‌هاي بدون مرز است. از اين رو، انتخاب مكّه به عنوان ام القراي جهان اسلام و كعبه به عنوان نماد وحدت امت، يك گزينش حساب شده‌اي است. از نظر موقعيت مكاني و جغرافيايي هم دسترسي به آنجا براي مردم جهان آسان‌تر است.⁽²⁾

در روايت آمده است:

«
وضع البيت في وسط الارض لانه الموضع الذي مِن تحته دُحيَت الارض و ليكون الفرض لأهل المشرق و المغرب في ذلك سواءً؛

خانة كعبه در وسط زمين نهاده شد؛ زيرا آنجا مكاني است كه زمين از آنجا گسترش يافته تا براي مردم شرق و غرب به طور يكسان قابل دسترسي باشد»
.⁽³⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . من لا يحضره الفقيه، ج2، ص 190.

2. همان، ص 124.

3. همان، ص 191.

قسمت خشكي زمين به‌صورت منظم در پيرامون كعبه توزيع شده است.

مكّه، سرچشمة فيوضات براي تشنه كامان حقيقت است. آئين جهان شمول بايد مركزي همگاني داشته باشد تا پيروانش از دور و نزديك در آن مركز گرد آيند و سؤالات ديني و علمي و مشكلات اجتماعي، سياسي، اقتصادي و نظامي خود را مطرح كنند. به همين دليل، خداوند كعبه را }مَثابَةً لِلنَّاسِ} و }أَمْناً} ناميد. كعبه، پناهگاهي است كه مردم بدان پناه مي‌برند و بدان ‌جا بازگشت مي‌كنند و در پرتو حريم امن آن به مصالح خود مي‌انديشند.

1. دولت عثماني چه رفتاري نسبت به آباداني مكّه و مدينه داشت؟

عثمانيان كه خود را خليفة عالم اسلام مي‌شمردند، اهتمام وافري به آبادي مكّه و مدينه از خود نشان مي‌دادند. عبدالحميد در زمان حاكميتش جهت تسهيل در رفت و آمد حجّاج، راه‌آهن دمشق به مدينه را راه انداخت. متأسفانه آنان نسبت به شيعه موضع خصمانه‌اي داشتند و در سال 1040ق. رسماً شيعيان را از شركت در موسم حجّ منع كردند. آن ها بسياري از علماي شيعه، مثل شهيد ثاني را به شهادت رساندند.⁽¹⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. الروضة‌البهية، ج1، مقدمه.

از خدمات مهم دولت عثماني به حرمين، مقابله با طرح تجاوزكارانة نيروهاي پرتغالي بود كه در نظر داشتند براي شكستن شكوه مسلمانان، از درياي سرخ بگذرند و از جده به مكّه حمله كنند؛ اما با مشاهدة كشتي‌هاي عثماني عقب‌نشيني كردند.

صليبي‌ها در سال 1182 م. نقشة حمله به مدينة منوره و نبش قبر پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( و تخريب روضة نبوي را در سر داشتند كه توسط صلاح‌الدين ايوبي شكست خوردند و همين مسأله باعث بيداري عثماني‌ها شد.⁽¹⁾

1. علت از بين رفتن دولت عثماني چه بوده است؟

ـ آغاز نهضت تجدد خواهي در قلب حاكميت عثماني.

ـ روي كار آمدن محمد بن عبدالوهاب به علت قدرت يافتن سلفيان.

اين عوامل بزرگترين سبب افول دولت عثماني در حجاز بود به طوري كه قبور مطهر اهل‌بيت ( عليهم السلام ) را در شوال 1324 ق. تخريب كردند. كنترل بر حاكميت حجاز از سوي دولت عثماني سلب شد در نهايت، در زمان سلطان محمد ششم، مصطفي كمال پاشا آتا ترك با اختياراتي كه در كنفرانس لوزان به دست آورد در سال 1922 م.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. نشؤ‌القومية العربيه، بيروت، 1986م. ص 57.

خلافت عثماني را لغو و جمهوريت را اعلام كرد.

1. بهترين شاخص براي شناختن شمال و جنوب شهر مكّه چيست؟

صفا و مروه؛ كوه صفا در جنوب مسجد الحرام و كوه مروه در شمال آن قرار دارد.

2. چرا اقامت در مكّه مكروه است؟

چون اگر سكونت كند ممكن است با مرور زمان در اثر بي‌احترامي دچار عذاب شود. ماندن در مكه به مدت طولاني قساوت قلب مي‌آورد. لذا در روايات آمده كه وقتي اعمال را انجام داديد به وطن برگرديد. از طرفي، علماي اسلام فتوا داده‌اند اگر كسي به خودش اطمينان دارد كه در مكّه تخلف نمي‌كند مستحب است در آنجا بماند.⁽¹⁾

3. آب و هواي مكّه چگونه است؟ مكّه و مدينه از نظر جغرافيايي چه فرق‌هايي با هم دارند؟

شهر مكّه در فاصلة 80 كيلومتري شرق درياي سرخ واقع شده است. آب و هواي آن به دليل نزديكي به درياي سرخ تا حدودي شرجي است و درجة حرارت، از ارديبهشت تا مهرماه بين 32 تا 45 درجه است و از آبان تا فروردين ماه بين 25 تا 32 درجه متغير

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. جواهر الكلام، ج 2 ، ص 72.

است.

فاصله‌اش تا مدينه 430 كيلومتر و از مدينه تا جده 400 كيلومتر است. مدينه نسبت به جمعيت 750.000 نفري آن از وسعت نسبتاً مطلوبي برخوردار است. هموار بودن زمين و وسعت شهر اين امكان را فراهم آورده است كه هتل‌هاي بزرگ و بسياري پيرامون مسجدالنبي ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ساخته شود. مكّه در لابه‌لاي كوه‌ها و صخره‌ها پيش رفته و كاملاً ناهموار است. همين امر، وجود امكانات و هتل‌هاي مطلوب در اطراف حرم را بسيار محدود كرده است. بنابراين، هتل‌هاي مكّه نسبت به مدينه نه تنها دورتر از حرم است و پراكنده، بلكه به دليل كمبود زمين از فضاهاي بسيار كمتري برخوردارند.

1. مسلمانان چگونه مكّه را فتح كردند؟

در سال ششم هجري، قراردادي ميان سران قريش و پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( بسته شد كه بنابر آن، مسلمانان و قريش مي‌توانستند با هر قبيله‌اي پيمان ببندند. بر همين اساس، قبيلة خزاعه با مسلمانان هم‌پيمان شدند و پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( دفاع از آب و خاك و جان و مال آنان را بر عهده گرفت و قبيلة بني‌كنانه كه از دشمنان ديرينة خزاعه بودند با قريش هم‌پيمان شدند. مدت اعتبار قرارداد 10 سال بود. دو سال از اين قرارداد گذشت

109

و طرفين در صلح و آرامش به سر مي بردند.

قريش به خيال اين كه مسلمانان ضعيف شده‌اند به قبيلة خزاعه يورش بردند و شماري از آنها را كشتند و اموالشان را به غارت بردند.

اين خبر به گوش پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( رسيد، دستور داد لشكر اسلام راه مكّه را پيش گيرد. در ماه رمضان سال هشتم هجري، دستور حركت سپاه 10.000 نفري اسلام صادر شد. اين تعداد با برافروختن آتش، طوري وانمود كرد كه تعداد سپاه بيش‌تر است. رعب و وحشت دشمن را فرا گرفت. ابوسفيان خبر عظمت سپاه اسلام را به مكّه برد.

پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) فرمود: هر كس به كعبه پناه ببرد در امان است. هر كس سلاح بر زمين بگذارد يا به خانة ابوسفيان برود در امان است. پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( سعي داشت مكّه بدون خونريزي تسليم شود و چنين هم شد. سپاه اسلام بدون درگيري وارد مكّه شد. پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( پس از استراحت كوتاهي در خيمه‌اي واقع در كنار قبرستان ابوطالب، به مسجد الحرام رفت و به طواف كعبه پرداخت. مردم با شور و اشتياق آن حضرت را تماشا مي‌كردند. پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( در نخستين دور

110

طواف با نيزه‌اي كه در دست داشت چند بت بزرگ را كه بر بالاي در كعبه نصب شده بود بر زمين افكند و فرمود: (وَ قُلْ جاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْباطِلُ إِنَّ الْباطِلَ كانَ زَهُوقاً (.⁽¹⁾

پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( كليد كعبه را از كليددار گرفت و داخل كعبه شد و بت‌ها را كه تعدادشان به 360 مي‌رسيد از كعبه بيرون ريخت. مردم مكّه منتظر انتقام پيامبر( ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) بودند و بر خود مي‌لرزيدند. اذيت و شكنجه‌هاي قبل از هجرت و توطئة قتل پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( هيچ كدام فراموش نشده بود. حضرت محمد ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( كنار كعبه، خطاب به انبوه جمعيت فرمود: دربارة من چه فكر مي‌كنيد؟ همگي گفتند جز خوبي و نيكي دربارة تو چيزي نمي‌انديشيم. فرمود: همه را عفو كردم. «
اذهبوا فانتم الطلقاء»
.

بلال به دستور پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) بر بام كعبه رفت و اذان گفت. حضرت محمد( ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) نماز ظهر را به جماعت خواند، بتكده‌ها برچيده شد، پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( در ماه ذيقعده با انجام عمرة مفرده، مكّه را به قصد مدينه ترك كرد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. اسراء : 81.

1.

رفتار پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) با مشركين در روز فتح مكه چگونه بود؟

مهر و محبت پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) به گونه‌اي فراگير بود كه با كساني كه سال‌ها با او دشمني كرده بودند، با گذشت وعطوفت برخورد كردند و روز فتح مكه فرمود: «
اليوم يوم المرحمه؛ امروز روز رحمت ومهرباني است»
. با اين رفتار كريمانه، در مقابل هر گونه خشونت و تندي در برابر مخالفان اسلام ايستاد و نگراني و ترس مشركان را از بين برد.

112

كعبه

1. نخستين نقطه‌اي كه در روي زمين آفريده شده كجاست؟

نخستين خانه‌اي كه براي مردم قرار داده شده در سرزمين مكّه است: (إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبارَكاً...(.⁽¹⁾

امام صادق ( عليه السلام ) ( مي‌فرمايد: هنگامي كه خداوند خواست زمين را بيافريند، همة آن را در جاي كعبه جمع كرد. سپس آن را كوهي از كف قرار داد و پس از آن زمين را از زير آن گسترانيد.⁽²⁾

رسول اكرم ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( فرمود: «
و وضع البيت في وسط الارض لأنه الموضع الذي من تحته دحيت الأرض؛ اولين نقطة زمين جاي كعبه است كه در وسط زمين خلق شده و بقية زمين از آنجا گسترش يافته است»
.⁽³⁾

2. فرشتگان راجع به قدمت كعبه به حضرت آدم( ( عليه السلام ) چه گفتند؟

در حديث آمده است: ملائكه در ديدار با حضرت آدم( ( عليه السلام ) به او گفتند: اي صفي خدا، زيارتت قبول باد! بدان كه ما دوهزار سال

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. آل عمران : 97.

2. تفسير برهان، ج 1، ص 300.

3. من لا يحضره الفقيه ، ج 2، ص 191.

پيش از تو خانة كعبه را زيارت مي‌كرديم.⁽¹⁾

1. در ابتدا، زمين كعبه چه بود؟

زمين كعبه، ابتدا مذاب و مايع بود؛ بعد منجمد شد. سپس به تلاطم در آمد.

2. حدود كعبه را چه كسي معين كرد؟

جبرئيل ( عليه السلام ) حدودش را مشخص كرد. ابتدا، ملائكه دور آن طواف كردند. بعد آدم ( عليه السلام ) ( دور آن طواف كرد. طواف از بهترين حالات تكريم خداوند است. جبرئيل ( عليه السلام ) به او ياد داد به مشعر برود. آدم( ( عليه السلام ) در سه جا شيطان را رجم كرد. در مسألة ترك اولي حوا بر آدم( ( عليه السلام ) حرام شده بود. جبرئيل طواف نساء را به او ياد داد و خداوند به او بشارت داد كه خدا توبة تو را قبول كرده و زنت بر تو حلال شده است.

سال‌ها بعد، حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) ( و فرزندش مأمور شدند كه در آن جا خانه‌اي بسازند كه خانة بندگي و عبادت باشد. آن ها سنگ‌هاي تراش نخورده را روي هم چيدند و ديوار كعبه را به اندازة قامت يك انسان بنا نهادند. پس از اتمام ساخت كعبه، اولين دعاي ابراهيم ( عليه السلام ) امنيت حرم بود.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. وسائل الشيعه، ج11، ص9.

1.

دحو الارض چيست؟

در لغت به معناي گسترش است.⁽¹⁾ در تفسير آية (وَ الأَْرْضَ بَعْدَ ذلِكَ دَحاها(؛^{(2 در حديث آمده است: «
خرج علينا أبو الحسن يعني الرضا( في يوم خمسة و عشرين من ذي القعدة فقال صوموا فإني أصبحت صائما قلنا جعلنا فداك أي يوم هو فقال يوم نشرت فيه الرحمة و دحيت فيه الأرض و نصبت فيه الكعبة و هبط فيه آدم ( عليه السلام ) ؛}

در روز بيست و پنجم ذي‌قعده، امام رضا ( عليه السلام ) ( به ما فرمود: روزه بگيريد كه من خودم امروز روزه دارم. گفتيم قربانت گرديم، امروز چه روزي است. امام ( عليه السلام ) فرمود: روزي است كه رحمت الهي بر زمين نازل شده و زمين گسترش پيدا كرده وكعبه در جاي خود نصب و حضرت آدم ( عليه السلام ) به زمين فرود آورده شده است»
.⁽³⁾

خانة كعبه در روز بيست و پنجم ذي قعده بنا و‌زمين در زير آن كشيده شد. يكي از نام‌هاي مكة معظمه ام‌القري است: (لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُري وَمَنْ حَوْلَها 4( «
ام»
 در لغت به معناي اساس و ريشه است. اين آيه دليل ديگري است بر اين كه زمين از نقطة كعبه گسترش پيدا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. لسان العرب، ج 14، ص 251.

2. نازعات : 30.

3. كافي ‌، ج 4 ، ص 149.

4. انعام : 92.

كرده است.

از لحاظ معنوي و گرايش‌هاي قلبي و عاطفي هم چنين است؛ يعني توجه همگان به كعبه است.

1. محورهاي اصلي وحدت در اسلام كدامند؟

ـ جهاني بودن قرآن.

ـ جهاني بودن رسالت پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) .

ـ جهاني و جاوداني بودن مركز توحيد، كعبه.

2. نگرش يهوديان، مسيحيان و پيروان اديان و مكاتب ديگر به كعبه چگونه است؟

يهوديان و مسيحيان كعبه را بزرگ مي‌شمارند؛ چون كعبه وابسته به حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) ( است. ستاره‌پرستان ايراني و كلداني هم كعبه را يكي از خانه‌هاي هفت‌گانة بزرگ مي‌دانستند. زرتشتيان معتقد بودند روح هرمز در آن حلول كرده است.

3. كعبه چه امتيازي بر بيت‌المقدس دارد؟

ـ خداوند كعبه را به خودش نسبت داده است.

ـ باني كعبه، حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) (، پيامبر اولوالعزم است.

ـ كعبه قبل از بيت‌المقدس بنا شده است.

ـ خداوند در مورد كعبه وعده داده آن را از خطرات دشمن حفظ كند اما وقتي بخت‌النصر مسجدالاقصي را خراب مي‌كند هيچ

116

خطري متوجه او نمي‌شود.

1. بيت المقدس و كعبه را چه كساني تجديد بنا كردند؟

هر دو خانه به دستور ذات مقدس پروردگار متعال بنا شد. بيت المقدس توسط حضرت سليمان ( عليه السلام ) ( ساخته شد1. كعبه را حضرت آدم ( عليه السلام ) ( ساخت و توسط حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) و حضرت اسماعيل ( عليه السلام ) ( تجديد بنا شد. وقتي ديوارهاي كعبه بالا رفت حضرت اسماعيل ( عليه السلام ) سنگي آورد تا ابراهيم ( عليه السلام ) بر روي آن بايستد و كار را ادامه دهد. وقتي كار تمام شد سنگ را كنار كعبه قرار دادند؛ به علت اين كه حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) و حضرت اسماعيل ( عليه السلام ) ( سنگ اين بيت را با اخلاص گذاشتند، كعبه بوسه‌گاه هزاران مجنون شد.

2. ويژگي‌هاي كعبه كدامند؟

ـ كعبه، تجلي عرش است؛

ـ پايه‌گذاري كعبه بر توحيد محض بوده است؛

ـ كعبه، محور قيام و مقاومت است؛

ـ كعبه، مظهر مساوات است؛

ـ مرجع همة انسان‌ها و كانون اتحاد است.

ـ كعبه، كهن‌ترين و برترين معبد است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بحارالأنوار، ج14، ص 128.

ـ كعبه، وسيلة هدايت و مصونيت است.

ـ كعبه، نشانة قبله است.

ـ كعبه بر بيت‌المقدس شرافت دارد. بخت‌النصر بي‌آن‌كه با تهديدي مواجه شود بيت‌المقدس را ويران كرد.

ـ حريم كعبه به اندازة گنجايش همة مردم است و ممكن است به كيلومترها برسد.

ـ اگر كسي عمداً كعبه را آلوده و تنجيس كند بايد كشته شود.

ـ قبله و مطاف مسلمانان، بُعد مخصوصي است كه امتداد آن در عمق تا هفتمين طبقة زمين و ارتفاعش تا هفتمين طبقة آسمان است؛ چون در روايت آمده است: «
إنها قبلة من موضعها إلي السماء»
.⁽¹⁾

1. تأسيس كعبه و تجديد بناي آن چگونه بوده است؟

جبرئيل ( عليه السلام ) به آدم و حوا(هما) گفت: خداوند متعال فرمود براي من بنايي بسازيد. جبرئيل مكان آن را تعيين كرد. پس از ساخته شدن كعبه، خداوند فرمود: برگرديد آن را طواف كنيد. قرن‌ها بعد، در طوفان نوح كعبه از بين رفت. حضرت ابراهيم( ( عليه السلام ) از نو پايه‌هاي آن را بالا برد. عمر بناي حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) ( 4000 سال طول كشيد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. وسائل‌الشيعه، ج4، ص339.

در طول تاريخ، كعبه با حوادث طبيعي (مثل سيلي كه در دوران جواني پيامبر( ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) به وقوع پيوست) و غيرطبيعي (مثل حملاتي كه لشكر يزيد براي سركوب كردن عبدالله بن زبير انجام دادند،) روبه‌رو شد. عبدالله بن زبير پس از تسلط بر مكّه، آن را تجديد بنا كرد. كعبه پس از ويران شدن به دست حجّاج بن يوسف ثقفي، به وسيلة عبدالملك مروان بازسازي شد و امام سجاد ( عليه السلام ) ( حجر را در جاي خود قرار داد.

1. محبوب‌ترين نقطة زمين كجاست؟

امام باقر( ( عليه السلام ) فرمود: «
ما خلق الله عزوجل بقعةً في الأرض أحبَّ إليه منه»
.⁽¹⁾

خداوند متعال هيچ نقطه‌اي دوست داشتني تر و محبوب‌تر از كعبه در روي زمين خلق نكرده است.

2. چرا بيت خدا را كعبه ناميده‌اند؟

پيامبر گرامي اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( فرمود:

«
سميت الكعبةُ كعبةً لأنها وسط الدنيا؛ كعبه را از آن جهت كعبه ناميده‌اند كه در وسط زمين قرار گرفته است»
.⁽²⁾

امام صادق ( عليه السلام ) ( در جواب اين سؤال فرمود: «
أنه سئل لم سميت الكعبة

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. كافي ، ج 4 ،‌ص 239.

2. من لا يحضره الفقيه ، ج2 ، ص190.

كعبة قال لأنها مربعة فقيل له و لم صارت مربعة قال لأنها بحذاء البيت المعمور و هو مربع فقيل له و لم صار البيت المعمور مربعاً قال لأنه بحذاء العرش و هو مربع فقيل له و لم صار العرش مربعا قال لأن الكلمات التي بني عليها الإسلام أربع و هي سبحان الله و الحمد لله و لا إله إلا الله و الله أكبر؛

چون بيت خدا مربع است؛ آن هم بدين جهت است كه كعبه در مقابل بيت المعمور كه به شكل مربع است، قرار گرفته و عرش خدا هم بر چهار ذكر استوار است: سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اكبر»
.⁽¹⁾

ضمناً هر چيزي را كه داراي ارتفاع از سطح زمين باشد كعبه مي‌نامند. كعبه هم ارتفاع ظاهري دارد و هم ارتفاع معنوي.

امام باقر ( عليه السلام ) ( مي‌فرمايد: «
و لا ينبغي لأحد أن يرفع بناء فوق الكعبة»
.⁽²⁾

سزاوار نيست كه بنا و ساختماني بالاتر و بلندتر از خانة كعبه ساخته شود

1. علت پيدايش كعبه چيست؟

كعبه، تجسم عرش خداوند متعال در زمين است. وقتي خداوند به فرشتگان فرمود مي‌خواهم در زمين جانشين قرار دهم، فرشتگان اعتراض كردند كه انسان خونريز است. اين اعتراض، ناخشنودي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. علل الشرائع، ج 2، ص 398.

2. كافي، ج 4، ص 230.

خدا را همراه داشت. فرشتگان به عرش او پناهنده شدند. خداوند به فرشتگان دستور داد خانه‌اي به نام خدا در عرش بسازند و طوافش كنند و استغفار نمايند.

خداوند به حضرت آدم( ( عليه السلام ) دستور داد كعبه‌اي كه بيش از 2000 سال پيش از خلقت او ايجاد شده بود را ترميم كند تا خودش و نسلش كعبه را محل استغفار قرار دهند.⁽¹⁾

1. چرا خداوند كعبه راميان كوه ها وصحراي سوزان قرار داد؟

حضرت علي ( عليه السلام ) در جواب اين سوال مي فرمايد: خداوند پيشينيان را تا امروز آزمايش نمود. اين كعبه را در سخت ترين جاهاي زمين و بردامنة كوه ها و ميان تنگ ترين و خشك ترين دره ها وروي شن هاي نرم كه كشت و كار در آنها دشوار و تهي از آب است، قرارداد. آنگاه به آدم ( عليه السلام ) و فرزندانش فرمود به آنجا روي آورند. رفته رفته اين شهر به صورت مركز داد و ستد شد. هزاران انسان لبيك گويان پروردگار يكتا را از صميم قلب صدا مي زنند؛ در حالي كه جامه ها را از تن دور انداخته و با آرايش نكردن موي سر وصورت، از خوش نما ساختن خويشتن پرهيز كرده اند. خداوند بدين گونه آن ها را دچار رنج و گرفتاري مي كند تا ايمانشان را

بيازمايد و وارد بهشت گرداند. اگر خداوند مي خواست پرستشگاه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. كافي، ج 4، ص 187.

خود را ميان چشمه سارها و جويبارها و كنار درختان بزرگي مانند سرو و چنار و ميوه هاي رنگارنگ و بوستان هاي خرم و سرسبز و زمين هاي حاصلخيز وگلزارهاي خوشبو و باغ‌هاي شاد برپا سازد، تشخيص نيك منشان از بدمنشان ممكن نبود. خداوند بندگانش را با انواع سختي ها مي آزمايد تا عبادت آنان را قبول فرمايد و آنان را دچار رنج مي كند تا تكبر و خودپسندي را از دلشان دور سازد. آزمايش دري است گشاده به روي رحمت پروردگار تا جوهرة بندگان مخلص شناخته شود.⁽¹⁾

1. از تعبير آية(يَرْفَعُ إِبْراهِيمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَيْتِ(2 چه مي‌فهميم؟

فهميده مي‌شود كه شالوده و پايه‌ها و حدود كعبه از قبل مشخص بوده و كار ابراهيم ( عليه السلام ) بالابردن پايه‌هاي آن بوده است.

2. ورود به كعبه چه بركاتي دارد؟

امام باقر ( عليه السلام ) ( در جواب اين سؤال فرمود:

الدخول فيها دخول في رحمة الله و الخروج منها خروج من الذنوب معصوم فيما بقي من عمره مغفور له ما سلف من ذنوبه؛

ورود به كعبه، ورود به رحمت خدا و بيرون آمدن از آن، خروج از گناهان است. وارد شوندة به كعبه، در باقي عمرش، از گناهان مصون مي‌ماند و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. نهج البلاغه، خطبه 192.

2. بقره : 127.

گناهان گذشته‌اش آمرزيده مي‌شود.⁽¹⁾

1. داخل كعبه چگونه است؟

فضايي است مسقف و مربع كه سه ستون چوبي ضخيم از عود به قطر متر و داخل آن دو متر از سطح زمين مسجدالحرام ارتفاع دارد. ديوارهاي داخلي آن با حريرسبز پوشيده شده و روي آنها جملات «
لا اله الا الله»
 و «
محمد رسول الله»
 نوشته شده است.

2. داخل كعبه را سالي چند بار و چه زماني شست‌وشو مي‌دهند؟

داخل كعبه را در طول سال، دو بار با گلاب مي‌شويند: هفتم ذي‌حجّه و اول شعبان.

اولين بار، پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( هنگام فتح مكّه بعد از شكستن بت‌ها و بيرون بردن تصاوير نقش شده در آن، ديوارهايش را با آب زمزم شست. آز آن زمان، اين رسم پا بر جا مانده است.

3. درب ورودي كعبه چه مشخصاتي دارد؟

در اصلي كعبه در ديوار شرقي نزديك حجرالأسود واقع شده و دو متر از كف مسجدالحرام بالاتر است وبراي ورود به خانة كعبه از منبر چند پله‌اي كه متحرك است استفاده مي شود.

آستانة در خانة كعبه، نقره كوب و بقية آن مزين به طلا و جواهر است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. تهذيب، ج 5، ص 275.

طول آن 3 متر و عرضش 5/1متر است و قفل بزرگي از نقره دارد كه آن قفل را سلطان سليمان پادشاه عثماني در سال 959ق. اهدا كرد.

1. در اطراف كعبه چند پيامبر دفن شده‌اند؟

پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( فرمود: «
قبر نوح، هود، شعيب و صالح ( عليهم السلام ) : ما بين مقام ابراهيم ( عليه السلام ) و زمزم است»
. نيز فرمود: «
در اطراف كعبه 300 پيامبر دفن شده‌اند و بين ركن يماني و حجرالأسود 70 پيامبر و بين دو كوه صفا و مروه هزاران پيامبر دفن شده‌اند. هر پيامبري كه از شكنجه‌هاي قومش فرار مي‌كرد به كعبه پناه مي‌برد و در آن جا عبادت مي‌كرد تا زماني كه اجلش برسد.

2. علت نامگذاري خانة خدا به بيت الله الحرام چيست؟

حنان مي‌گويد: امام صادق ( عليه السلام ) ( در جواب اين سؤال فرمود: «
قال لأنه حرم علي المشركين أن يدخلوه؛ چون ورود مشركين به آنجا حرام است»
.⁽¹⁾

3. چرا خداوند در قرآن مي‌فرمايد: (أَنْ طَهِّرا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ(،⁽²⁾ كعبه را خانة خود خوانده؛ در حالي كه خداوند جسم نيست كه نياز به خانه داشته باشد؟

منظور از اين نسبت و اضافه، اضافة تشريفي است؛ يعني براي بيان ظرافت چيزي، آن را به خداوند نسبت مي‌دهند؛ مثل اين‌كه ماه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. علل الشرايع، ج 2، ص 398.

2. بقره : 125.

رمضان را «
شهر الله»
 (ماه خدا) مي‌نامند تا عظمت اين ماه را بيان كنند.

1. اركان كعبه كدامند؟

اركان كعبه عبارتند از:

ـ ركن حجرالأسود كه در شرق كعبه قرار دارد.

ـ ركن عراقي كه به طرف عراق بوده و در شمال كعبه قرار دارد.

ـ ركن شامي كه به طرف شام و سوريه است و آن را ركن غربي هم مي‌نامند.

ـ ركن يماني كه در سمت جنوبي كعبه قرار گرفته است و به طرف يمن مي‌باشد.

2. وجه تسمية ركن‌هاي كعبه چيست و ارتفاع آن چقدر است؟

اركان كعبه به جهت سرزمين و كشورهايي كه در امتدادشان قرار دارند به نام‌هاي ركن يماني، شامي و عراقي خوانده شده‌اند و ارتفاع كعبه نزديك به 14متر است.

3. برخي از مكان‌هايي كه‌دعا‌‌درآن‌‌‌‌‌‌‌مستجاب مي‌شود كدام‌اند؟

پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( مي‌فرمايد: «
يُستجاب الدعاء في أربعة مواطن، عند ... رؤية الكعبة؛ در چهار مورد دعا مستجاب مي‌گردد، يكي، هنگام ديدن كعبه است»
.⁽¹⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. فتح الوهاب ، ج 1، ص 153.