بخش 10

كعبه به سوي مردم»
.⁽¹⁾

محور اصلي، كه اين چهار ركن در مدار آن مي‌گردد حكومتي است كه بر اساس وحي و در ساية رهبري انسان كامل تشكيل مي‌گردد. از اين رو، حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) (، درخواست كرد در ميان نسل او پيامبري از خودشان برانگيزد: (رَبَّنا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِكَ(.⁽²⁾

1. اولين دعاي حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) ( در سرزمين مكّه چه بود؟

حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) ( فرزند خود اسماعيل ( عليه السلام ) و مادرش هاجر را به فرمان حق به كوير بُرد و وقتي خواست از ديدار چشم ايشان غايب گردد، خداي را خواند و گفت: (رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً (

سپس گفت: (َاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ وَارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَراتِ3(؛ خدايا، دل قومي از مردمان را چنان كن كه به سوي اين خانه بشتابند. خداوند دعاي ابراهيم را مستجاب كرد. «
فما من مسلم الا و يحب الحجّ؛ هيچ مسلماني نيست كه حجّ و زيارت خانه خدا را دوست نداشته باشد»
.⁽⁴⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. بحار الأنوار، ج 36، ص 353.

2. بقره : 129.

3. ابراهيم : 37.

4. تفسير كشف الاسرار، ج1 ، ص356.

حضرت علي ( عليه السلام ) ( در نهج البلاغه مي‌فرمايد: «
يألهون إليه وُلوه الحَمام؛^{(1 حاجيان همانند كبوتران تشنه كه سرِ چشمة آب مي‌رسند از شادي و شعف پروبال مي‌زنند»
.}

1. منظور از برائت چيست؟

مسلمانان از نظر رفتاري بايد از مشركان فاصله بگيرند و آنان را در انزوا قرار دهند.

2. برائت در آئين پيامبر اسلام( ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) چگونه بود؟

پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( بت‌ها را از كعبه بيرون ريخت و خانه را پاك‌سازي كرد و با بت‌پرستان مبارزه و برائت از آنان را با بانگ بلند در مراسم حجّ، در روز عيد قربان يا روز عرفه، اعلام كرد. خداوند در پايان سورة ممتحنه مي‌فرمايد: (لا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِياءَ تُلْقُونَ إِلَيْهِمْ بِالْمَوَدَّةِ وَقَدْ كَفَرُوا بِما جاءَكُمْ مِنَ الْحَقِّ(2؛ «
اي كساني كه ايمان آورده‌ايد دشمن من و دشمنان خود را دوست نگيريد، در حالي ‌كه آنان به آئين راستين شما كفر ورزيده‌اند»
.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. نهج البلاغه، خطبه 1.

2 . ممتحنه : 1.

1.

قرآن با چه تعابيري از حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) ( ياد مي‌كند؟

ـ او از عرفاي بزرگ بود: (وَ لَقَدْ آتَيْنا إِبْراهِيمَ رُشْدَه ُ(1؛ ما وسيلة رشد ابراهيم را از قبل به او داديم.

(وَ كَذلِكَ نُرِي إِبْراهِيمَ مَلَكُوتَ السَّماواتِ وَالأَْرْضِ(2؛ و اين چنين ملكوت آسمان‌ها و زمين را به ابراهيم نشان داديم.

ـ هميشه حركت به سوي حق را جهت خود قرار داد: (إِنِّي وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّماواتِ وَالأَْرْضَ حَنِيفاً(3 ؛ من روي خود را به سوي كسي كردم كه آسمان‌ها و زمين را آفريده، من در ايمان خود خالصم و از مشركان نيستم.

ـ به بت پرستان اخطار كرد: (وَ تَاللَّهِ لأََكِيدَنَّ أَصْنامَكُمْ(4؛ و به خدا سوگند، نقشه‌اي براي نابودي بت‌هايتان مي‌كشم.

ـ دشمن گفت: (حَرِّقُوهُ(.⁽⁵⁾ او را بسوزانيد

ـ خدا فرمود: ( قُلْنا يا نارُ كُونِي بَرْداً وَسَلاماً عَلي إِبْراهِيمَ( 6؛ سرانجام او را به آتش افكندند، ولي ما گفتيم اي آتش بر ابراهيم سرد و سالم باش.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. انبياء : 51.

2. انعام : 75.

3. همان : 79.

4. انبياء : 57.

5. همان : 68.

6. همان : 69.

ـ در خواب مي‌بيند كه پسرش را ذبح مي‌كند: (إِنِّي أَري فِي الْمَنامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ( 1؛ من در خواب ديدم كه تو را ذبح مي‌كنم.

ـ عاشقانه به قربانگاه رفتند: (فَلَمَّا أَسْلَما وَتَلَّهُ لِلْجَبِينِ( 2؛ هنگامي كه هر دو تسليم شدند و ابراهيم جبين او را بر خاك نهاد.

ـ او را به مرتبة امامت رساند: (قالَ إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً( 3؛ من تو را امام و پيشواي مردم قرار دادم.

ـ در راه حق، زن و فرزند را رها كرد: (رَبَّنا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي( 4؛ خداوندا من بعضي از فرزندانم را ساكن كردم .

ـ هدفش اقامة نماز بود: (رَبَّنا لِيُقِيمُوا الصَّلاةَ( 5؛ پروردگارا تا نماز را بر پا دارند.

ـ استقرار اركان كعبه به دست او بود: (وَ إِذْ يَرْفَعُ إِبْراهِيمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَيْتِ( 6؛ و به ياد آوريد هنگامي كه ابراهيم و اسماعيل پايه‌هاي خانة كعبه را بالا بردند.

ـ او مؤذن و منادي دعوت بود : (وَ أَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ (7؛ و مردم را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. صافات : 102.

2. همان، 103.

3. بقره : 124.

4. ابراهيم : 37.

5. همان.

6. بقره : 127.

7. حج : 27.

دعوت عمومي به حج كن.

ـ مقام او محل اقتداي مسلمانان شد: (وَ أَتخذوا من مقام ابراهيم مصلي( 1؛

از مقام ابراهيم عبادتگاهي براي خود انتخاب كنيد.

1. كمالات مشترك حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) واسماعيل ( عليه السلام ) از نظر قرآن چيست؟

- هر دو مخاطب وحي خداوند متعال هستند: } وَأَوْحَيْنا إِلي إِبْراهِيمَ وَإِسْماعِيلَ}2.

- هر دو از معماران خانة خدا هستند: } وَإِذْ يَرْفَعُ إِبْراهِيمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَإِسْماعِيلُ}.⁽³⁾

- هر دو خدمتگزار مسجدالحرام هستند: } وَعَهِدْنا إِلي إِبْراهِيمَ وَإِسْماعِيلَ أَنْ طَهِّرا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ}4

- هر دو تسليم فرمان خدا هستند: }فَلَمَّا أَسْلَما وَتَلَّهُ لِلْجَبِينِ}.⁽⁵⁾

هر دو مورد قسم خداوند هستند: }وَ والِدٍ وَما وَلَدَ}.⁽⁶⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. بقره : 125.

2 . نساء : 183.

3 . بقره ، 27.

4 . همان، 125.

5 . صافات، 103.

6 . بلد، 3.

-

هر دو داراي حلم و شكيبايي هستند، در رابطه با ابراهيم ( عليه السلام ) مي‌فرمايد: }لَحَلِيمٌ أَوَّاهٌ مُنِيبٌ}⁽¹⁾ و در رابطه با اسماعيل ( عليه السلام ) مي فرمايد: }فَبَشَّرْناهُ بِغُلامٍ حَلِيمٍ}.⁽²⁾

1. آيا برائت از مشركين‌ در سيرة ابراهيم ( عليه السلام ) و شيوة موحدين هم بوده است؟

برائت از دشمنان خدا و آنچه مانع تكامل انسان است، قبل از آنكه بعد سياسي ـ اجتماعي داشته باشد، جنبة اعتقادي و تربيتي دارد. مؤمن بايد از دشمنان خدا تبري جسته، علقة عملي و روحي خود را با آنان قطع كرده، با دشمنان خدا طرح دوستي نيفكند.

علي ( عليه السلام ) ( كنار جمرة عقبه ايستاد و در حالي كه شمشير خود را از غلاف بيرون كشيده بود خطاب به مردم فرمود:

«
لا يطوفن بالبيت‌ عريانٌ و لا يحجّنّ البيت مشركٌ و من كان لـه مدةٌ فهو الي مدته و من لم يكن لـه مدةٌ فمدته اربعة اشهرٍ؛ برهنه حق ندارد طواف خانه كند، مشرك نبايد به حجّ بيايد، هر كس پيمان دارد به مدت پيمان و هر كس پيمان ندارد تا 4 ماه وقت دارد»
.⁽³⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. هود : 75.

2. صافات : 101.

3. مجمع البيان، ج 5، ص 7.

برائت از وقايع مهم عصر رسالت است و به وسيلة آن رسالت اسلامي تثبيت و دعوت جهاني پيامبر آغاز شد. پس از آن، پيك‌هاي حضرت محمد ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( به سران دولت‌ها گسيل شد. اين وقايع چهار چوب سياست اسلامي و خط مشي مسلمانان در رابطه با مشركان و توطئه‌پردازان را براي هميشه مشخص مي‌كند. اين سيرة نبوي براي امت سرمشق جاوداني است. توحيد ابراهيمي جز با برائت قوام نخواهد يافت؛ زيرا برائت جنبة سلبي توحيد و ولايت است.

دكتر حسنين هيكل مي‌نويسد: پس از طرح مسئلة برائت به وسيلة علي ( عليه السلام ) ، از آن روز اساس دولت اسلامي استقرار يافت.⁽¹⁾

1. بت شكني چگونه مي‌تواند از اسرار عرفاني حجّ باشد؟

از آنجا كه كعبه مركز بت شكني و يكتا پرستي است، نفي شرك دو چهره دارد: چهرة بروني و چهرة دروني. چهرة دروني نفي شرك، پاك‌سازي دل از غير خدا است. نفس آدمي مي‌تواند براي خود هزاران بت بتراشد.

مــادر بتـها، بـت نـفـس شـماست زآنكه آن بت مار و اين بت اژدهاست

2. برائت حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) از مشركين چگونه بود؟

خداوند در آية 26 سورة زخرف مي‌فرمايد: (وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ لأَِبِيهِ وَ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. حيات محمد.

قَوْمِهِ إِنَّنِي بَراءٌ مِمَّا تَعْبُدُون(؛ «
آنگاه كه ابراهيم به پدر خود و قومش گفت: من از آنچه شما پرستش مي‌كنيد بيزارم»
.

1. حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) در چه چيزي اسوة موحدان تاريخ است؟

قرآن در سورة ممتحنه مي‌فرمايد: (قَدْ كانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْراهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ إِذْ قالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَآؤُا مِنْكُمْ وَمِمَّا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ كَفَرْنا بِكُمْ وَبَدا بَيْنَنا وَبَيْنَكُمُ الْعَداوَةُ وَالْبَغْضاءُ أَبَداً حَتَّي تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَهُ (؛ «
براي شما سيرة ابراهيم و يارانش سرمشق نيكويي است، آن‌گاه كه به قومشان گفتند: ما از آن‌چه جز خدا مي‌پرستيد بيزاريم. نسبت به شما كافريم و ميان ما و شما دشمني و كينه پديد آمده، تا به خداي يگانه ايمان آوريد»
.

ابراهيمي كه باني كعبه بود و پيامبر كه آئين حنيف او اساس و معيار آئين اسلام است در مسئلة برائت سرمشق قرار گرفته است؛ پس بر مؤمنان لازم است كه بت‌هاي زمان را كه كمر به نابودي اسلام و به ذلت كشيدن مسلمانان بسته‌اند طرد كنند.

مسلمانان همان‌گونه كه در طواف و سعي و ساير مناسك قدم جاي قدم حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) ( مي‌نهند، همچون ابراهيم بايد نقاب از چهرة نمروديان زمان بر‌افكنند و با شرك در هر چهره‌اي كه هست بستيزند و از آنها اعلان برائت كنند.

233

1.

بالاترين مقام ابراهيم ( عليه السلام ) چيست؟

بالاترين مقام حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) ، امامت و پيشوايي او بر مردم مي‌باشد.

2. حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) (، خواب قرباني كردن فرزندش را در چه جايي ديد؟

آن حضرت در شب هشتم ذي حجّه، در عرفات خواب ديد كه فرزندش را ذبح مي‌كند و در روز ترويه، جبرئيل براي حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) ( و خانواده‌اش آب آورد. به همين سبب، روز هشتم را يوم الترويه مي‌نامند.

3. نام حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) ( چند بار در قرآن ذكر شده است؟

كعبه و فلسفة برخي از اعمال حجّ با حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) ( گره خورده و يادآور خاطرات و ايثارگري‌هاي آن حضرت است؛ البته سيماي حجّ از سيماي احياگر آن بهتر شناخته مي‌شود. نام حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) ( 69 مرتبه در قرآن ذكر شده است، اين موارد در ضمن 25سوره آمده است از جمله:

ـ او پدر مسلمانان بود: (مِلَّةَ أَبِيكُمْ (.⁽¹⁾

ـ سرمشق همة انسان‌ها است: ( قَدْ كانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. حج : 78.

إِبْراهِيمَ(.⁽¹⁾

ـ رهبر و پيشواي جهاني است: ( إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً (.⁽²⁾

ـ رسيدن به مقام دوستي خدا: ( وَاتَّخَذَ اللَّهُ إِبْراهِيمَ خَلِيلاً (3؛ خدا ابراهيم را به دوستي خود انتخاب كرد.

ـ پيروي كردن پيامبر خاتم ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) از آيين او: ( ثُمَّ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ أَنِ اتَّبِعْ مِلَّةَ إِبْراهِيمَ حَنِيفاً (4؛ سپس به تو وحي فرستاديم كه از آيين ابراهيم كه ايماني خالص داشت و از مشركان نبود پيروي كن.

ـ سراسر زندگي حضرت ابراهيم(، عبوديت خالصانه و عشق به ذات حق و مبارزه بي امان با بت پرستان است: ( أُفٍّ لَكُمْ وَلِما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ (؛^{(5 اُف بر شما و بر آنچه جز خدا مي‌پرستيد.( تَاللَّهِ لأََكِيدَنَّ أَصْنامَكُمْ (؛(6 به خدا سوگند نقشه‌اي براي نابودي بت‌هايتان مي‌كشم.}

ـ اعطاي فرزند به ابراهيم. او حدوداً 100 ساله بود اما فرزندي نداشت. خداوند از هاجر به او فرزندي داد ( الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي وَهَبَ لِي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. ممتحنه : 4.

2. بقره : 124.

3. نساء : 125.

4. نحل : 123.

5. انبيا : 67.

6. همان : 57.

عَلَي الْكِبَرِ إِسْماعِيلَ (1؛ حمد خداي را كه در پيري اسماعيل را به من بخشيد.

خداوند دستور داد اين مادر و فرزند را از سرزمين حاصل‌خيز فلسطين به سرزمين سوزان و خشك و بي آب و علف مكّه ببرد. ابراهيم ( عليه السلام ) دعا كرد تا خدا تمايل قلبي مردم را به آنان متوجه و آنان را از انواع ثمرات بهره‌مند كند.

1. دعا و درخواست‌هاي حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) ( در كنار خانة خدا چه بود؟

آباداني، امنيت و نعمت؛ تا زمينة كسب و تجارت و توجه و تمايل افكار عمومي به آن منطقه شود: (فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ(. حضرت علي ( عليه السلام ) مي‌فرمايد: از توجه و تمايل مردم، محبت آنها است به خاندان عصمت و طهارت.⁽²⁾

خداوند در آية 37 سورة ابراهيم مي‌فرمايد: ( وَارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ (.

امنيت اين سرزمين، يكي ديگر از درخواست‌هاي ابراهيم بوده است:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. ابراهيم : 39.

2. تفسير صافي، ج 3، ص 91.

( رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً (1. تكرار اين درخواست از زبان حضرت ابراهيم(، اهميت نعمت امنيت را مي‌رساند.

آشنايي با مناسك حجّ، يكي ديگر از درخواست‌هاي حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) بود: ( وَأَرِنا مَناسِكَنا (.⁽²⁾

از صراحت آيه 129 سورة بقره، معلوم مي‌شود كه بعثت پيامبر خاتم ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( يكي ديگر از درخواست‌هاي حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) ( بوده است: ( رَبَّنا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ (؛ هم چنان كه پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( فرمود: «
انا دعوة ابي ابراهيم و بشارة عيسي»
.⁽³⁾

توفيق به پا داشتن نماز ـ كه بالاترين پيوند انسان با خدا است ـ براي خود و ذريه‌اش: (رَبِّ اجْعَلْنِي مُقِيمَ الصَّلاةِ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي (، و مغفرت الهي براي خود و والدينش و مؤمنان، آخرين دعاي حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) بود: (ر رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَلِوالِدَيَّ وَلِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسابُ(.⁽⁴⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. بقره : 126.

2. همان : 128.

3. نور الثقلين، ج 1، ص130.

4. ابراهيم : 40 و 41 .

1.

آيا برائت از مشركين ريشة قرآني دارد؟

در فرهنگ قرآن، هر معبودي و مدعي قدرتي جز خدا، طاغوت شمرده مي‌شود؛ همه جا «
اجتنبو»
 در برابر «
اعبدو»
 ذكر شده است: ( وَلَقَدْ بَعَثْنا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولاً أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ(1 پيامبران الهي از طاغوت‌هاي عصر خويش برائت مي‌جستند.

2. علت مخالفت مشركان، با انبياي الهي چه بود؟

اگر پيامبران الهي ( عليه السلام ) ( تنها به اثبات خداي خويش اكتفا مي‌كردند و از اظهار نظر دربارة خدايان آنان اجتناب مي‌ورزيدند مورد تعرض و آزار و اذيت مشركان قرار نمي‌گرفتند؛ پس اساس دشمنيَ آنان با انبياي الهي موجوديت و الوهيت خدايانشان بود.

3. از ميان مناهي قرآن، كدام آيات شديدترين لحن را دارد؟

از ميان آيات قرآن، موضوعات «
تولّي كفار»
 و «
رباخواري»
 شديدترين لحن را به خود اختصاص داده‌اند. تولي كفار بيش از رباخواري مورد نهي قرار گرفته است.

- (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْيَهُودَ وَالنَّصاري أَوْلِياءَ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ وَمَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ(2، اي كساني كه ايمان آورده‌ايد يهود و نصارا را ولي و دوست و تكيه گاه خود انتخاب نكنيد آنها اولياي يكديگرند و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. نحل : 36.

2. مائده : 51.

كساني از شما كه با آنها دوستي كنند از آنها هستند.

- ( يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِياءَ (1، اي كساني كه ايمان آورده‌ايد، دشمن من و دشمن خودتان را دوست نگيريد.

- ( يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الَّذِينَ اتَّخَذُوا دِينَكُمْ هُزُواً وَلَعِباً (2، اي كساني كه ايمان آورده‌ايد، افرادي از اهل كتاب كه آيين شما را به باد استهزاء و بازي مي‌گيرند دوست و ولي خود قرار ندهيد.

برخورد كوبنده و شديد با كفار سنّت پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( بوده است:

( مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَي الْكُفَّارِ رُحَماءُ بَيْنَهُمْ (3، محمد ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) فرستادة خداست و كساني كه با او هستند در برابر كفار سر سخت و شديد و در ميان خود مهربانند.

( لَنْ يَجْعَلَ اللَّهُ لِلْكافِرِينَ عَلَي الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلاً (4، خداوند هرگز كافران را بر مؤمنان تسلطي نداده است.

سرّ اعلان برائت از مشركان و مستكبران عالم، مقابله با زياده خواهي و سلطه طلبي آنها است.

بايد مسلمانان به كافراني كه سر در لاك خود فرو برده‌اند، پيام توحيد را ابلاغ كنند. از نظر شرعي، هر عقد و معامله‌اي كه مستلزم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. ممتحنه : 1.

2. مائده : 57

3. فتح : 29.

4. نساء : 141.

سلطة كافر بر مسلمانان باشد ممنوع است؛ مثل حرمت نكاح مرد كافر با زن مسلمان.

1. آيا غضب شدگان فقط يهودي اند؟

درست است كه مصداق بارز آن قوم يهودند؛ ولي مختصّ به آنها نيست؛ چون «
الكفر ملةٌ واحدةٌ»
.

خداوند در سورة هود مي‌فرمايد: ( يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَتَوَلَّوْا قَوْماً غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ (؛ «
اي ايمان آورندگان، با آن گروه كه مورد خشم و غضب خدا هستند دوستي نكنيد»
.⁽¹⁾

آيات قرآن با صراحت؛ مؤمنان را از دوستي با دشمنان خدا بر حذر داشته است.

2. آيات برائت از مشركين را چه كسي تلاوت كرد؟

حضرت علي ( عليه السلام ) ( در روز عرفه يا عيد قربان از طرف پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( مأمور شد كه آيات برائت را در مراسم عظيم حج، قرائت كند:

(بَراءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَي الَّذِينَ عاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ فَسِيحُوا فِي الأَْرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ(؛ «
اين است برائت خدا و پيامبرش از مشركاني كه با آنان پيمان بسته‌ايد. آنان چهار ماه فرصت دارند»
.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. ممتحنه : 13

سورة برائت در سال نهم هجري در مدينه نازل شد. پس از اين ماجرا، هيئت‌هاي نمايندگي يكي پس از ديگري به مدينه مي‌آمدند تا با پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ديدار كنند.

1. اولين گروهي كه دعوت حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) ( را اجابت كرد كدام طايفه بود؟

قبيلة جرهم، از اهالي يمن.

2. علت يكتا‌پرستي قوم جُرهم چيست؟

به دنبال ساخته‌شدن خانة خدا، عرب‌هاي قبيلة جرهم كه در آن نواحي زندگي مي‌كردند و حضرت اسماعيل ( عليه السلام ) ( از ميان آنان همسري اختيار كرده بود به توحيد گرويدند. پس از آن، مراسم حج، هر ساله برگزار مي‌شد. به مرور، اين فرهنگ در ميان ساير اعراب جزيرة‌العرب نيز گسترش يافت؛ يعني حج، صورت نمادين يك خاندان برجستة موحّد است.

3. ديدن آثار قهرمانان با خواندن تاريخ آنها چه فرقي دارد؟

درست است كه خواندن و شنيدن تاريخ مردان بزرگ، انسان را به سوي خطّ آنان سوق مي‌دهد؛ ولي راه صحيح‌تر مشاهدة صحنه‌هايي است كه مردان خدا در آنجا به مبارزه برخاسته‌اند. اين تاريخ، زنده و جاندار است؛ نه مانند كتاب‌هاي تاريخي، خاموش و بي‌جان. اثر تربيتي مشاهده هرگز قابل مقايسه با اثرات تربيتيِ شنيدن سخنراني و

241

مطالعة كتاب نيست.

سخن از احساس است نه ادراك، تصديق است نه تصوّر، عينيّت است نه ذهنيّت. در ميان انبيا، كمتر كسي همچون ابراهيم در صحنه‌هاي مبارزه قرار گرفته است: (إِنَّ هذا لَهُوَ الْبَلاءُ الْمُبِينُ(؛ «
اين آزمايش آشكار و بزرگي است»
.

مراسم حج، در حقيقت يك دورة كامل از صحنه‌هاي مبارز‌ات حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) و بندگي و اخلاص را در خاطره‌ها مجسم مي‌سازد. اگر مسلمانان هنگام انجام اين مناسك، به روح و اسرار آن واقف باشند و به جنبه‌هاي سمبليك آن بينديشند، درس بزرگ تربيتي و يك دورة كامل خداشناسي و پيامبر‌شناسي را فرا گرفته‌اند. به بركت اين فداكاري‌ها، امروز هزاران نفر دعوت پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( را اجابت كرده‌اند و صحراي كوير آن روز به مركزي با ‌عظمت تبديل شده است.

242

مسعيَ (صفا و مروه)

1. چرا سعي را بايد از صفا شروع كرد؟

بر اساس متن صريح قرآن كه مي‌فرمايد: ( إِنَّ الصَّفا وَالْمَرْوَةَ...(؛^{(1 صفا را بر مروه مقدم كرده است، بايد سعي را از صفا شروع كرد. امام صادق ( عليه السلام ) ( مي‌فرمايد: «
پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) فرمود: سعي را بايد از جايي آغاز كنيد كه خدا شروع كرده است و خود پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) به صفا آمد و از آنجا شروع كرد»
.(2)}

2. در مسعيَ چه حادثة تاريخي رخ داد؟

مردي به نام اساف، از قبيلة جرهم با زني به نام نائله در كعبه مرتكب زنا شد. از كرامت بيت‌الله، هر دو به صورت سنگ مسخ شدند. اهل مكّه به خاطر عبرت شدن، اسعاف را در صفا و نائله را در مروه نصب كردند.

3. ناخشنودي مسلمانان در صدر اسلام از سعي ميان صفا و مروه براي چه بود؟

امام صادق( ( عليه السلام ) مي‌فرمايد: مسلمانان صدر اسلام فكر مي‌كردند كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. بقره : 158.

2. نور الثقلين، ج 1، ص 147.

كارشناس امور مالي (دانشجويي)

244

كرده، هاجر نوشيد و سينه‌هايش پر از شير شد.⁽¹⁾

1. مسعيَ چيست؟

مسافت 420 متري ميان دو كوه صفا و مروه، به ارتفاع 12متر و عرض 20 متر، به صورت دو طبقه و خارج از محدودة مسجدالحرام است. زن حائض مي‌تواند در سكوي صفا و مروه و مسافت بين اين دو كوه، به طرف مسجد نشسته و به كعبه نگاه كند. طبقة دوم مسعيَ 9 متر ارتفاع دارد.

2. فلسفة هروله چيست؟

هاجر در قسمتي از مسير مسعيَ، با اضطراب شديد روبه‌رو شد و بر سرعت خود افزود و هروله يعني دويدن به صورت آهسته و قدم‌ها را كوتاه برداشتن و شانه ها را تكان دادن.

3. مسعيَ چه تغييري كرده است؟

ـ روي پشت‌بام مسعيَ ديواره‌اي گذاشته شد.

ـ در ميانة مسعيَ ، دو راه باريك ساخته شد كه هر يك با نرده‌هاي كوتاه از يكديگر جدا شده‌اند. اين راه‌ها براي مريض‌ها و پيرها است.

ـ مسعي 16 در دارد كه تمامي آنها در سمت شرقي مسجدالحرام واقع شده است.

ـ براي پيشگيري از خطرات احتمالي سيل، در زير مسعيَ كانالي به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. اخبار مكه ، ص 231.

عرض 5 متر و ارتفاع 6/4 متر احداث شده تا آب را به بيرون هدايت كند.⁽¹⁾

1. امام صادق ( عليه السلام ) ( دربارة صفا و مروه چه فرمود؟

امام صادق ( عليه السلام ) ( فرمود: هيچ قطعه زميني نزد خداوند از محل سعي دوست داشتني‌تر نيست؛ زيرا خداوند هر سلطه‌گر ستيزه جويي را در آنجا خوار و ذليل مي‌كند.⁽²⁾ ما من بقعة احب الي الله عزوجل من المسعي لانه ليذل فيه كل جبار.

2. قسمتي را كه در مسعي مستحب است هروله كنند چقدر است؟

حدود 70 متر است كه توسط نور سبز رنگ، مشخص شده است.

3. كوه صفا چه بركاتي دارد؟

امام صادق ( عليه السلام ) ( مي‌فرمايد: «
ان اردت ان يكثر مالك فاكثر الوقوف علي ‌الصفا؛ اگر مي‌خواهي اموالت زياد شود بر كوه صفا بسيار توقف كن»
.3

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. في خدمة ضيوف‌الرحمان، ص68.

2. بحار الأنوار ، ج 96 ، ص 234.

3. تهذيب الأحكام، ج5، ص 147.

عرفات

1. فرشتگان رحمت در عرفات، چه مژده‌اي مي‌دهند؟

حضرت امام صادق ( عليه السلام ) ( فرمود: وقتي زائر وارد مكّه شد خداوند دو فرشته را همراه او مي‌كند تا در طواف و نماز و سعي با او باشند و هنگامي كه در عرفات وقوف نمود به شانة راست او مي‌زنند و مي‌گويند خداوند گناهان گذشتة تو را عفو كرد ببين در آينده چه مي‌كني.⁽¹⁾

2. سرزمين عرفات قبلاً به چه صورت بود؟

بنا بر روايات، عرفه قبلاً دريا بود و بعد آب آنجا خشك شد و به صورت رمل زار و ماسه‌زار درآمد.

3. دليل نام‌گذاري عرفات چيست؟

حضرت امام صادق ( عليه السلام ) ( در جواب اين سؤال فرمود: حضرت جبرئيل به آدم و ابراهيم(هما) فرمود به گناهانتان اعتراف كنيد. آنان هم اعتراف كردند. جبرئيل، مناسك را به آنان آموخت.⁽²⁾

بنابر روايتي ديگر، علت نام‌گذاري آنجا به عرفات اين است كه آدم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . وسائل الشيعه، ج 11، ص 105.

2 . همان، ص 209. مستدرك الوسائل ، ج10، ص 26.

و حوا در آنجا بعد از جدايي طولاني به يكديگر رسيدند و همديگر را شناختند1.

1. وقوف در عرفات در چه زماني واجب است؟

وقوف در اين سرزمين از ظهر نهم ذي‌الحجّه تا غروب آن روز براي كساني كه احرام حجّ بسته‌اند، واجب است.

2. جبل الرحمه كجاست؟

جبل الرحمه، در سرزمين عرفات است.

3. جبل الرحمة چه خاطراتي را در سينه دارد؟

1ـ پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) در حجّة الوداع آن را به عنوان منبر براي ابلاغ آخرين پيامش استفاده كرد.

2ـ حضرت امام حسين ( عليه السلام ) ( دعاي عرفه را كنار اين كوه خواند.

4. چرا قريش در عرفات وقوف نمي‌كردند؟

قريش مي‌گفتند ما گروه برگزيده‌ايم. حساب ما از حساب تودة مردم جدا است. ما ميزبان مهمانان خانة خدا هستيم. ما عرفات نمي‌رويم تا يك منزل از آنها به مكّه نزديك‌تر باشيم.

5. مسجد «
نمره»
 در عرفات داخل حرم است يا خارج آن؟

مسجد نمره در سمت غرب عرفات است و در نوار مرز غربي عرفات و مشعر واقع شده است. اين مسجد در وادي نمره واقع

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . معجم البلدان، ج4، ص 117.

شده و محل توقف پيامبر اسلام( ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) و حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) ( است. مساحتش 120.000 متر مربع است و گنجايش 150.000 نمازگزار را دارد. نصف آن كه سمت قبله است خارج از عرفات و نيمي ديگر در محدودة عرفات است. حجّاج در ساعات وقوف (از اذان ظهر تا غروب) بهتر است احتياط كرده، به آن مسجد نروند تا مبادا از محدودة عرفات خارج شوند.

1. چه درس‌هايي از عرفات مي‌آموزيم؟

ـ در عمره، بيرون از حرم، محرم مي‌شدي تا به داخل حرم بيايي. اين بار بايد از كنار خانة خدا محرم شوي تا در عرفات خدا را بيابي.

ـ در عرفات، انسان هبوط و نزول كرد و از همان جا صعودش بايد آغاز شود.

ـ زائر بايد آنقدر دعا و تضرع كند تا خود را لايق ورود بداند.

ـ عرفات جاي دعا است. امام سجاد ( عليه السلام ) ( سائلي را روز عرفه ديد كه از غير خدا چيزي را مي‌خواست. آن حضرت او را نكوهش كرد و فرمود. در چنين روزي از غير خدا چيزي مي‌خواهي؟!1

ـ امام حسين( ( عليه السلام ) در اين دشت دعايي خوانده است كه سنگ‌هاي جبل‌الرحمه هنوز هم گريان است. واين دعا منشور معرفت خويش و خدا و ارتباط عاشقانة بنده با خداست.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بحارالأنوار، ج46، ص 61.

1.

آخرين درس و پيام عرفات چيست؟

حجّاج را متوجه مي‌كند كه همة اين تشكيلات و بر پا كردن و جمع كردن خيمه‌ها براي يك نيم روز، به جهت اين است كه بداند تمامي زندگي دنيا براي همة انسان‌ها محدود و مختصر است؛ يعني عمر تو يك نيم روز است، فرصت را غنيمت شمار كه هر چه اصرار بكني (رَبِّ ارْجِعُونِ

لَعَلِّي أَعْمَلُ صالِحاًً1(، پروردگارا من را باز گردانيد، شايد در آنچه ترك كردم و كوتاهي نمودم عمل صالحي انجام دهم، وقتي اجل فرا رسد (لا يَسْتَأْخِرُونَ ساعَةً( 2، ساعتي از آن تأخير نمي‌كنند.

عرفات؛ يعني كوچ كردن از خود به خدا.

2. چرا هشتم ذي حجه را ترويه مي نامند؟

حضرت امام صادق ( عليه السلام ) فرمود: آب در عرفات نبود. آب را از مكه به عرفات مي آوردند و به همديگر مي گفتند آب برداشتيد. از اين رو، آن روز را يوم الترويه ناميدند.⁽³⁾

3. چرا زائر روز نهم ذي‌حجّه بايد از حرم خارج شود؟

علي ( عليه السلام ) ( مي‌فرمايد: «
لأنّ الكعبة بيته و الحرم بابه؛ كعبه، خانة او و حرم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . مؤمنون : 99.

2. اعراف : 34.

3 . كافي، ج4، ص 207.