بخش 12

1.

همسايگان عربستان كدامند؟

عربستان از شرق با قطر، دبي، عمان؛ از غرب با درياي سرخ؛ از شمال با كويت، عراق، اردن و از جنوب با يمن هم مرز است.

2. تهران تا جده و جده تا مدينه چند كيلومتر فاصله است؟

تهران تا جده: 2200 كيلومتر هوايي

جده تا مدينه: 425 كيلومتر.

276

آثار تاريخي مكّه

1. دار ارقم كجا است ؟

دار ارقم، خانة ارقم بود. در آغاز، پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( و مسلمان‌ها پنهاني در آنجا جمع مي‌شدند و عبادت مي‌كردند. ارقم همراه مهاجرين به مدينه رفت. وي در سال 55 ق. از دنيا رفت و در بقيع دفن شد. وي هفتمين شخصي بود كه مسلمان شد و خانه‌اش محل امني براي مسلمانان در سال چهارم بعثت بود كه در سال 171 ق. توسط خيزران، مادر هارون، كه به حجّ آمده بود خريداري شد دار ارقم نزديك كوه صفا و خارج از مسجدالحرام مي باشد. راه پله‌ها و پله‌برقي اين قسمت به نام ارقم، نشان دهندة اين مكان تاريخي است.⁽¹⁾

2. خانة ام هاني (دار المعراج) كجاست؟

ام هاني، خواهر حضرت علي ( عليه السلام ) ( و از زنان معروف قريش بود كه خانه‌اش در زمان خلافت مهدي عباسي، در سال 167ق. جزو مسجد الحرام شد. يكي از درهاي مسجد الحرام به نام او نام‌گذاري شده است. به نقلي، او يكي از همسران پيامبر اسلام( بود كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آثار اسلامي مكه و مدينه، ص 157.

پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) بعد از نماز عشا در آنجا استراحت مي‌كرد و از آنجا به معراج رفت.⁽¹⁾

1. شِعب‌هاي مشهور مكّه كدامند؟

شكاف بين دوكوه، يا راه كوهستاني را شِعب مي‌نامند. در نزديكي مسجدالحرام، سه شِعب نزديك به هم وجود دارد:

ـ شعب علي يا ابي‌طالب.

ـ شعب بني‌هاشم يا غزه.

ـ شعب بني‌عامر.

اجداد و بستگان پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) معمولاً در اين سه شعب زندگي مي‌كردند. مسلمان‌ها سه سال در شعب ابوطالب محاصره بودند.

2. در شبه‌جزيرة عربستان چند قبيله زندگي مي‌كردند؟

سه قبيله: بائده، قحطانيان و عدنانيان.

بائده، به معناي نابودي است. اين قوم بر اثر نافرماني‌ها به وسيلة بلاهاي آسماني نابود گشت.

قحطانيان، فرزندان قحطان‌اند كه در يمن مي‌زيستند. قبيله‌هاي اوس و خزرج از اين تيره‌اند.

عدنانيان، فرزندان اسماعيل‌اند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . اخبار مكه، ج2، ص 91 و بحارالأنوار ، ج65، ص 412.

1.

شعب ابي طالب ( عليه السلام ) ( (بني هاشم) كجا است؟

محلي است كه پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( همراه خاندان خود، سه سال (7ـ 10بعثت.) در محاصرة قريش با مشقت فراوان به سر بردند.

2. مسلمان‌ها چند سال در شعب ابوطالب در محاصره بودند؟

سران قريش عهدنامه‌اي را به خط منصور بن عكرمه و امضاي هيئت عالي قريش در داخل كعبه آويزان كردند كه به موجب آن همه‌گونه خريد و فروش را با هواداران محمد ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) تحريم و ارتباط و معاشرت با مسلمانان ممنوع شده بود.

ابوطالب تمام خويشاوندان و فرزندان هاشم و مطّلب را به ياري پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( بسيج كرد و از آنان خواست از حاشية مسجدالحرام بيرون بروند و در دره‌اي كه خانه‌هاي محقر و سايه‌بان‌هاي مختصري دارد سكونت گزينند. آنان براي جلوگيري از حملات قريش، برج‌هاي مراقبتي تأسيس كردند. اين محاصره سه سال طول كشيد.

3. كوه‌هاي تاريخي مكّه كدامند و ارتفاعشان چقدر است؟

كوه‌هاي تاريخي مكّه عبارتند از:

ـ ابو قبيس با ارتفاع 420 متر در شرق مسجد الحرام.

ـ كوه ثور با ارتفاع 759 متر در جنوب مكّه.

ـ جبل النور، با ارتفاع 634 متر در شمال مكّه.

279

1.

معجزة شق‌القمر كجا اتفاق افتاد؟

اين معجزه در كنار كوه ابوقبيس اتفاق افتاد. براي ياد بود حادثة شق‌القمر، بر فراز ابوقبيس مسجدي ساخته شد كه در جريان ساختن كاخ هاي فعلي تخريب گرديد. اين مسجد به مسجد شق القمر معروف بود.

2. اسم ديگر مسجد جن چيست؟

نام ديگرش مسجد البيعة است؛ چون جنيان در آنجا با پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) بيعت كردند. مسجد جن در تلاقي خيابان مسجدالحرام و خيابان جن و نزديك قبرستان ابوطالب واقع شده است. اين مسجد مرز بين مكة قديم و مكة جديد است. در عصر پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) (، نگهبانان در آنجا جمع مي‌شدند و به حراست مكّه مي‌پرداختند. از اين رو، مردم مكّه اين مسجد را مسجدالحرس مي‌نامند.

3. در محل مسجد جن چه حادثه‌اي رخ داده است؟

زماني كه پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( هنگام مراجعت از طائف، شبانه وارد مكّه شد در محل همين مسجد با گروهي از جنيان ملاقات كرد و آنان به رسالت پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ايمان آوردند. سورة جن در همين محل نازل شده است.

280

1.

در قبرستان ابوطالب چه شخصيت‌هايي مدفون‌اند؟

بعد از بقيع، قبرستان حجون، اشرف مقابر حجاز است. پيامبر اسلام( ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) و ائمة معصومين‌ ( عليهم السلام ) مكرر به زيارت اين قبرستان مي‌رفتند. قبور مطهر قصي بن كلاب، عبد مناف و عبدالمطلب، هاشم، ابوطالب، حضرت خديجه، حضرت قاسم فرزند پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ، حضرت طيب(عبدالله)، سميه (مادر عمار، اولين زن شهيده)، عبدالله (فرزند ياسر)، خدامه (خواهر حضرت خديجه)، اسماء (دختر ابوبكر)، زينب بنت مظعون (خواهر عثمان بن مظعون و همسر ابن خطاب)، عبدالله (فرزند عمر) و عبدالله (فرزند زبير) در اين قبرستان قرار دارد. پيامبر گرامي اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( در يك سال، آن هم با فاصلة بسيار كم، حضرت ابوطالب ( عليه السلام ) و حضرت خديجه(ها) را از دست داد. آن سال «
عام الحزن»
 ناميده شد. پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( فرمود: «
خداوند هزاران نفر از اهل اين قبرستان را بدون حساب وارد بهشت خواهد كرد و هر كدامشان هفتاد هزار نفر را شفاعت خواهند كرد»
.

2. حضرت خديجه (ها) چه جايگاهي داشت؟

ـ خديجه اولين زني است كه به پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( ايمان آورد.

281

«
اول من آمن برسول الله من الرجال علي ( عليه السلام ) ومن النساء خديجه1. اولين كسي كه به پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ايمان آورد، از مردان علي ( عليه السلام ) و از زنان حضرت خديجه (ها) بود.

پيامبر اسلام( ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) دربارة وي فرمود: «
او افضل زنان بهشت است»
.

ـ زني است كه خداوند از طريق جبرئيل و پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( به او سلام رساند2.

ـ اموال او در پيشبرد اهداف پيامبر( ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) نقش مهمي داشت.

ـ پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) (گاهي به نام خديجهها) گوسفندي را ذبح كرده، گوشتش را ميان دوستان خديجه( تقسيم مي‌كرد.⁽³⁾

ـ هر وقت از خديجه(ها)( اسم مي‌بردند پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( گريه مي‌كرد. ومي‌فرمود خديجه(ها) زماني مرا تصديق مي‌كرد كه مردم مرا تكذيب مي كردند و در راه دين خدا به وسيله ثروتش مرا كمك كرد و پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) به او مژدة بهشت داد. «
صدقتني حين كذبني الناس واعانتني بمالها ان الله امرني ان ابشر خديجة ببيت في الجنة»
.⁽⁴⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . سفينة البحار، ج 2، ص 567.

2 . بحارالأنوار، ج 16، ص 2.

3 . اعيان الشيعه، ج 6، ص 311.

4 . سفينة البحار، ج 2، ص

- بانويي بود كه تا زنده بود پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) با زن ديگري ازدواج نكرد.⁽¹⁾

1. امامان معصوم ( عليهم السلام ) دربارة ايمان حضرت ابوطالب‌چه ‌گفته‌اند؟

علي ( عليه السلام ) ( مي‌فرمايد: «
كان والله ابوطالب عبد مناف بن عبدالمطلب مؤمناً مسلماً يكتم ايمانه مخافة علي بني هاشم؛ ابوطالب ايمانش را مخفي مي‌كرد تا قريش بني‌هاشم را اذيت نكند»
.⁽²⁾

امام صادق( ( عليه السلام ) فرمود: «
ان اصحاب الكهف اسرّوا الايمان و اظهروا الكفر فاتاهم الله اجرهم مرتين و ان اباطالب اسر الايمان و اظهر الشرك فاتاه الله اجره مرتين؛ اصحاب كهف ايمانشان را مخفي كردند و كفرشان را آشكار ساختند. خداوند دو برابر اجرشان داد و ابوطالب ايمانش را پنهان و شركش را آشكار ساخت خداوند دو برابر اجرش مي‌دهد»
.⁽³⁾

امام باقر ( عليه السلام ) ( فرمود: «
اگر ايمان ابوطالب را در يك كفة ترازو و ايمان اين مردم را در كفة ديگر قرار دهند ايمان ابوطالب فزوني خواهد داشت»
.⁽⁴⁾

او مدافع پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) بود. مشركان قريش بارها از او خواستند از پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( دست بردارد يا او را متقاعد كند دست از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بحارالأنوار، ج16، ص 8.

2. وسائل الشيعه، ج16، ص231.

3. شرح نهج البلاغه ، ج 14 ، ص70.

4. بحارالأنوار ، ج35، ص 156.

اعتقاداتش بكشد. ابوطالب ( عليه السلام ) مي‌گفت: به خدا سوگند، از حمايت پيامبر دست بر نمي‌دارم.

حمايت‌هايش از پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) تنها جنبة عاطفي نداشت‌، بلكه او را حق مي‌دانست؛ در يكي از روزها گمان كرد كه پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) را كشته‌اند، همة بني‌هاشم را مسلح كرد و در پي آن حضرت فرستاد. وقتي گروهي از مسلمان‌ها به حبشه مهاجرت كردند، ابو‌طالب به نجاشي نامه نوشت كه با مسلمان‌ها خوش‌رفتاري كند.⁽¹⁾

در سال دهم بعثت، مشركان پيمان بستند مسلمانان را تحريم كنند. ابوطالب، بني‌هاشم را جمع كرد و گفت به شعب بروند. او همراه آنها 3 سال در شعب ماند.

1. دلايل وجود ايمان حضرت ابوطالب و حمايت او از پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) كدامند؟

ـ روزي ابوطالب ( عليه السلام ) همراه پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) و چند نفر ديگر از شعب بيرون آمدند و كنار كعبه نشستند. مشركان قريش از ابوطالب ( عليه السلام ) خواستند دست از محمد ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( بردارد. او گفت: برادرزاده‌ام مي‌گويد موريانه عهدنامه را خورده است. اگر دروغ باشد، دست برمي‌دارم. در غير اين صورت، شما سخن او را مي‌پذيريد؟ گفتند:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. الغدير، ج7، ص338.

آري. آن‌گاه عهدنامه را كه در صندوقي بود آوردند، ديدند جز بسم‌الله تمام آن از بين رفته است. ابوطالب همراه پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( به شعب برگشت و اشعاري را سرود و بي‌ وفايي قريش را متذكر شد.

ـ شعرهاي ابوطالب موضوع ديگري است كه مي‌تواند يكي از دلائل ايمان و حمايت او از پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) باشد. بيش از 3000 شعر از او به‌يادگار مانده است.

ـ ابوطالب در واپسين لحظه‌هاي عمرش نيز از ياري محمد ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) دست بر نداشت. او به فرزندان خود ـ علي ( عليه السلام ) (، جعفر ـ و برادرش حمزه سفارش كرد تا او را ياري كنند. به آنان گفت: شما عزيزان من، كه جان من فدايتان باد، هميشه براي محمد ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) سپر باشيد.⁽¹⁾

1. خانة حضرت خديجه(ها) و محل تولد حضرت زهرا(ها) كجاست؟

مقابل باب المروه و باب المدعي يك ستون چراغ برق نصب شده كه بر روي آن، ساعت بزرگي نصب شده است. آنجا نزديك خانة حضرت خديجه و محل تولد حضرت فاطمه زهرا(ها)( است.

خانة حضرت خديجه(ها) و محل تولد حضرت زهرا(ها) به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. متشابهات القرآن، ابن‌شهرآشوب.

1.

چه كسي فروخته شد؟

پس از هجرت پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) (، عقيل آنجا را به معاويه فروخت.⁽¹⁾

2. مولدالنبي بعد از هجرت پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( به دست چه كسي افتاد؟

مولدالنبي پس از هجرت پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) (، در اختيار عقيل‌‌بن ابي‌طالب قرار گرفت. در قرن دوم هجري، خيزران مادر هارون ، اين خانه را خريد و به مسجد تبديل كرد. پادشاهان عثماني در تكريم اين محل مي‌كوشيدند. در عصر سعودي‌ها، مسجد به كتابخانه تبديل شد.

3. مسجد الرايه كجا است؟

اين مسجد در ابتداي بازار ابوسفيان قرار دارد. پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) در آنجا نماز خواند و در جريان فتح مكّه دستور داد پرچم اسلام را در آنجا نصب كنند.

4. چرا مسجد تنعيم به اين نام معروف شده است؟

«
تنعيم»
 نام درختي است در باديه. به علت اين كه اين درخت در اين منطقه مي‌روييد، مسجد تنعيم به اين اسم نام‌گذاري شده است. اين مسجد، ميقات عمرة مفرده است. در مقابل مسجد، در وسط بلوار، علامت حد حرم نصب شده است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. اخبار مكه، ج2، ص199.

1.

علت نام‌گذاري مسجد تنعيم به مسجد عايشه چيست؟

پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( در يكي از سفرهايش كه عايشه همراه او بود، به برادرش عبدالرحمن بن ابوبكر فرمود: خواهرت را ببر از آن مسجد محرم كن.

2. قبور مطهر شهداي فخ كجا است؟

حسين بن علي بن حسن بن علي بن ابي‌طالب در سال 169 ق. در مدينه قيام كرد و نمايندة موسي الهادي العباسي را بركنار و حاكميت مدينه را به دست گرفت و پس از تسلط بر اين شهر با 300 نفر از شيعيان و يارانش با لباس احرام به سوي مكه حركت كرد تا در حجّ آن سال حضور يابند و با روشنگري راه ائمه ( عليهم السلام ) و افشاگري ستم هاي حكومت عباسيان، مردم را بيدار كند كه در منطقة فخ با سپاه عباسيان درگير شد و پس از نبردي سنگين به شهادت رسيد.

امام باقر ( عليه السلام ) ( فرمود: زماني كه رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( از فخ مي‌گذشتند، ايستاد دو ركعت نماز خواند و گريه كرد. علتش را پرسيدند، فرمود: جبرئيل به من خبر داد: «
يا محمد ان رجلاً من ولدك يُقتل في هذا المكان و اجر الشهيد معه اجر الشهيدين؛ اي محمد، مردي از نسل تو در اين مكان كشته مي‌شود، كسي كه با او شهيد شود اجر دو شهيد را دارد»
.

287

همچنين حضرت محمد ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( فرمود: «
كفن‌ها و حنوطشان از بهشت مي‌آيد»
.⁽¹⁾ قبورشان در شارع شهدا در كنار كوه ذي‌طوي قرار دارد.

1. مزار شهداي فخ كجا است؟

مزار شهداي فخ در نزديكي مسجد تنعيم است كه در حال حاضر با زمين يكسان شده و اثري از آن برجاي نمانده است.

واقعة فخ از حوادث جانسوز تاريخ اسلام است. در اين واقعه، بيش از 100 تن از سادات و نوادگان امام حسن مجتبي( ( عليه السلام ) به دستور هادي عباسي شهيد شدند و سرهايشان از بدن جدا شد و بدن‌هايشان پس از سه روز دفن گرديد.

2. جبل النور كجاست؟

جبل النور، نام كوهي در شمال مكّه، مُشرف به سرزمين منا است. غار حرا در جبل النور قرار دارد كه از شكاف آن شهر مكّه ديده مي‌شود. پيش از بعثت، غار حرا محل عبادت رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( بود. اولين آيه‌هاي قرآن در آنجا بر پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( نازل شد. غار حرا از نظر فضا و وسعت آن قدر كوچك است كه فقط مي‌تواند يك نفر ايستاده و يك نفر نشسته را در خود جاي دهد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. بحارالأنوار، ج 48، ص 170.

1.

غار ثور كجا است؟

غارثور در 3 كيلومتري جنوب شهر مكّه قرار دارد.⁽¹⁾ پيامبراسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) هنگام هجرت، سه شبانه روز در آنجا پنهان شد. با بسته شدن تار عنكبوت بر دهانة غار ثور، خداوند آن حضرت را از گزند مشركان محافظت كرد.⁽²⁾

2. مسجد البيعة كجا است؟

از محل جمرة عقبه به طرف مكّه حدود 100 متر كه بگذريم در سمت راست، مسجد البيعة قرار دارد كه بسيار قديمي است. مسلمانان يثرب در آنجا با پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( بيعت كردند. نام ديگرش مسجد عقبه است. هنگام بيعت، حضرت علي ( عليه السلام ) ( و عباس (عموي پيامبر) در ورودي مسجد به پاسداري مشغول بودند.

3. مسجد النحر كجا است؟

اين مسجد، كه نام ديگرش مسجد الكبش است، ميان جمرة اوليَ و جمرة وسطيَ قرار دارد. علت نام‌گزاري‌اش اين است كه خداوند در آنجا به جاي اسماعيل، قوچي را براي ابراهيم ( عليه السلام ) فرستاد. پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( در آنجا نماز خواند و در كنار آن مسجد قرباني كرد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . با هم به حج و عمره برويم، ص 183.

2 . اخبار مكه، ج5، ص 35.

امروزه هيچ اثري از آن نيست.

1. فاصلة مساجد عرفات، مشعر و خيف نسبت به هم چقدر است؟

مسجد مزدلفه در 6 كيلومتري مسجد نمرة عرفات و در 5 كيلومتري مسجد خيف قرار گرفته است. از عرفات به مشعر و منا 9 ـ 10 جادة آسفالت وجود دارد.

2. در بين راه مكّه و مدينه چه اماكن مقدسي وجود دارد؟

ـ قبر حضرت ميمونه (همسر پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ) در سيرف، واقع در دو فرسخي مكّه.

ـ قبر حضرت آمنه(ها) در ابواء.

ـ مسجد غدير در نزديكي جحفه.

ـ قبور شهداي بدر در منطقة بدر.

ـ ربذه در جنوب شرقي مدينه است.

3. آثار مقدس مكّه و مدينه كه وهابيان ويران كردند كدامند؟

ـ گنبد و بارگاه چهار امام معصوم ( عليهم السلام ) در بقيع.

ـ خانة حضرت خديجه (ها) و زادگاه فاطمه زهرا(ها).

ـ مرقد وگنبد حضرت خديجه(ها).

- بيت الاحزان.

290

ـ مسجد حضرت زهرا(ها) در خندق.

- خانة امام صادق ( عليه السلام ) .

ـ خانة ابوايوب انصاري (نزديك خانة امام صادق ( عليه السلام ) )

- آبار علي ( عليه السلام )

- مسجد ردالشمس.

ـ مرقد حضرت عبدالله (پدر پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ().

ـ قبر حضرت آمنه(ها) درابواء.

- حرم اجداد پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) (: عبد مناف، هاشم و عبدالمطلب.

ـ حرم مطهر حضرت حمزه.

ـ گنبد ابراهيم، فرزند پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) .

ـ مرقد و مسجد علي بن جعفر عريضي(در عريض از روستاهاي مدينه).

ـ حرم شهداي فخ.

ـ قبر ابوسعيد خدري و عثمان بن مظعون.

ـ مسجد فضيح.

ـ خانة ام هاني، خواهر حضرت علي ( عليه السلام ) ، كه پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) درشب معراج آنجا بود (اين محل به وسيله عباسيان خراب شد).

ـ خانة ارقم كه پس از سه سال دعوت پنهاني به عنوان پايگاه

291

استفاده مي‌شد (اين محل را نيز عباسيان از بين بردند).

1. جريان پنهان شدن پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( در غار چگونه بوده است؟

وقتي قريش پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( را در منزل نيافتند با بستن راه‌ها و گماردن مراقب‌ها، تمام راه‌هاي مدينه را بستند و افراد ماهري را كه در شناختن رد پا مهارت خاصي داشتند، گماردند و گفتند هر كسي او را پيدا كند صد شتر جايزه دارد. آنان تا درِ غار آمدند و ديدند تارهاي غليظي بر دهانة غار تنيده و كبوتران وحشي بر دهانة غار تخم گذارده‌اند. از اين رو، مطمئن شدند كسي داخل غار نيست و برگشتند.1

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تاريخ طبري، ج2، ص 100

آداب توديع

1. نگهبانان خانه‌هاي حجّ و عمره‌گزاران چگونه در ثواب آنان شريكند؟

امام سجاد ( عليه السلام ) ( فرمود: «
من خلف حاجّا في اهله و ماله كان له كأجره حتي كأنه يستلم الأحجار؛ كسي كه در نبودِ حاجي به خانواده و مال او رسيدگي كند پاداشي همانند او دارد تا آنجا كه گويي سنگ‌هاي كعبه را لمس كرده است»
.⁽¹⁾

2. دعا و نيابت براي ديگران چه اجر و ثوابي دارد؟

حضرت امام صادق ( عليه السلام ) ( فرمود: «
لو اشركت الفاً في حجّتك لكان لكل واحد حجّةً من غير أن تنقص حجّتك شيئاً؛ اگر هزار نفر را در حجّ خود شريك سازي براي هر يك از آنان يك حجّ خواهد بود؛ بدون آن‌كه از حجّ تو چيزي كسر شود»
.⁽²⁾

امام موسي كاظم ( عليه السلام ) ( فرمود: «
اگر كسي پشت سر برادرش دعا كند وي را از جانب عرش ندا دهند كه صدهزار برابر آنچه خواستي براي تو باد»
.

نيز فرمود: وقتي كه به زيارت مرقد پيغمبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) مشرف شدي و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. وسائل الشيعه، ج11، ص430.

2. كافي، ج4، ص316.

آنچه را كه قصد كرده‌اي از زيارت و نماز تمام كردي، دو ركعت نماز بجا آور؛ سپس در محاذي سر مقدس پيغمبر بايست و بگو: «
السلام عليك يا نبي الله من ابي و امي و زوجتي و ولدي و من جميع حامتي و من جميع اهل بلدي»
 سپس به هر كس كه رسيدي مي‌تواني بگويي كه از طرف تو نائب الزياره بودم.⁽¹⁾

1. براي حل مشكل از طرف چه كساني طواف انجام دهيم؟

امام صادق ( عليه السلام ) در بيان اين مطلب به داوود رقّي فرمود: هروقت وارد مكه شدي يك طواف با نمازش به نيابت از هر كدام از اين پنج نفر (حضرت عبدالمطلب، ابوطالب، عبدالله، آمنه و فاطمه بنت اسد ( عليهم السلام ) ) انجام بده؛ سپس دعا كن حاجت روا مي شوي.⁽²⁾

2. آداب توديع پايان سفر كعبه و حرم چيست؟

غير از طواف وداع، استلام حجرالأسود و ركن يماني، خواندن هشت ركعت نماز (در برابر هر زاوية كعبه دو ركعت) از خداوند طلب كني كه مجدداً تو را به حرم برگرداند. و توفيق زيارت نصيبت كند

3. شرايط خروج از مسجدالحرام چيست؟

امام صادق ( عليه السلام ) ( فرمود: «
من خرج من مكّه و هو ينوي الحجّ من قابل

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . كافي ، ج4، ص 316.

2 . همان، ص 544.

زيد في عمره؛ هر كس از مكّه بيرون رود و قصد كند كه سال آينده به حجّ بيت‌الله بيايد خداوند عمر او را زياد مي‌كند»
.⁽¹⁾

نيز فرمود: «
من خرج من مكّه و هو لا يريد العود اليها فقد اقترب اجله و دني عذابه؛ هر كه از مكّه خارج شود و ارادة بازگشت به سوي آن را نداشته باشد، پس همانا اجلش نزديك و عذابش نزديك مي‌شود»
 ^{( 2 )}.

امام صادق ( عليه السلام ) ( به سماعه فرمود: «
هيچ بنده‌اي از رفتن به حجّ محروم نمي‌شود مگر اين‌كه گناهي كرده باشد كه او را محروم مي‌‌كند»
.⁽³⁾

در حجّ، فقط يك منطقة جغرافيايي زيارت نمي‌شود، بلكه يك فرهنگ تاريخي پيش روي زائر است. حجّ تجسم تاريخ توحيد است.

بر شخص مكلف، مستحب است بعد از حجّ واجب، هر سال حجّ مشرف شود و اگر نتواند هر پنج سال يك بار حجّ را تكرار كند و ترك حجّ بعد از پنج سال براي آدم متمكن كراهت دارد.

1. استقبال از حاجي و به ديدار او رفتن، چه مقدار ثواب دارد؟

امام صادق ( عليه السلام ) ( فرمود: «
من لقي حاجاً ‌فصافحه بغباره كان كمن استلم الحجر؛ هر كس با حاجي مصافحه كند و غبار راهش را طوطياي چشم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . كافي، ج 4، ص 281.

2 . همان، ص 270.

3. كافي ، ج4، ص 270.

گرداند، مثل اين است كه حجر الاسود را استلام كرده است»
.⁽¹⁾

نيز فرمود: «
بادروا بالسلام علي الحاج و المعتمر من قبل ان تخالطهم الذنوب؛ به حاجي قبل از اين‌كه گناه كند، سلام و مصافحه كنيد»
.⁽²⁾

و امام باقر ( عليه السلام ) ( فرمود: «
وقّروا الحاج و المعتمر فان ذلك واجب عليكم؛ احترام به زائر حرم الهي، واجب است»
 ^{( 3 )}.

1. علي ( عليه السلام ) دربارة استقبال از زائران خانة خدا چه سفارشي كرد؟

آن حضرت فرمود: «
إذا قدم أخوك من مكة فقبِّل بين عينيه و فاه الذي قبَّل به الحجرالأسود الذي قبَّله رسول‌الله ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( و العين ‌التي نظر بها الي بيت‌الله عزوجل و قبّل موضع سجوده و وجهه؛ هنگام مراجعت حاجيان از مكّه، به استقبال آنان بشتابيد و ميان دو چشم آنان را ببوسيد. همچنين بر دهان، چشمان، صورت و پيشاني آنان بوسه بزنيد، چون آنان با لب‌هاي خود حجرالأسود و كعبه را بوسيده‌اند كه جايگاه بوسه‌هاي پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( است و با چشم خود به كعبه نگاه كرده‌اند»
.⁽⁴⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . وسائل الشيعه، ج11، ص 446.

2 . كافي ، ج4، ص 256.

3 . وسائل الشيعه، ج11، ص 446.

4. خصال، ج2، ص 634.

1.

در رابطه با سوغاتي چه سفارشي شده است؟

امام صادق ( عليه السلام ) ( فرمود: «
اذا سافر احدكم فليأت اهله بما يتيسر و لو بحجر»
.⁽¹⁾

حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) ( هرگاه به ديدار اقوامش مي‌رفت و در بازگشت چيزي نداشت به خانه بياورد، براي خوشحال كردن همسرش، ساره، مقداري ريگ در خورجين مركبش مي‌ريخت و داخل مي‌شد و آن را دركناري مي‌نهاد و به نماز مي‌ايستاد. ساره خورجين را باز مي‌كرد مي‌ديد داخل آن پر از آرد است، آن را خمير مي‌كرد و نان مي‌پخت. و ابراهيم به ساره مي‌گفت: اين نان از كجاست؟ ساره پاسخ مي‌داد: از آن آردي كه در خورجين بود. آنگاه ابراهيم ( عليه السلام ) ( سر به آسمان بر مي‌داشت و مي‌گفت: بار خدايا، گواهي مي‌دهم كه تويي خليل و دوست بندة خود.⁽²⁾

در روايت آمده است: «
و كان رسول الله ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) يستهدي ماء زمزم و هو با المدينة؛ زماني كه پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) در مدينه حضور داشتند درخواست مي كرد كه آب زمزم برايش هديه بياورند»
 ^{( 3 )}.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. وسائل الشيعه، ج11، ص 459.

2. همان، ص 459.

3. محجة البيضاء ، فيض كاشاني ، ج 2، ص 154.

1.

مسافر چه وظايف و حقوقي دارد؟

پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) فرمود: «
حقٌ علي المسلم اذا اراد سفراً أن يُعلِم اخوانه و حقٌ علي اخوانه اذا قدم أن يأتوه؛ قبل از سفر، زائر بايد به آشنايان خود بگويد كه قصد سفر دارد و با آنان خداحافظي كند. در بازگشت، آشنايان موظفند كه به ديدنش بشتابند»
.⁽¹⁾

امام زين‌العابدين ( عليه السلام ) ( فرمود: «
يا معشر من لم يحجّ استبشروا بالحاج اذا قدموا فصافحوهم و عظموهم فان ذلك يجب عليكم تشاركوهم في الأجر؛ اي كساني كه موفق به حجّ نشده‌ايد وقتي حاجيان مي‌آيند به استقبال آنان بشتابيد و مصافحه كنيد تا در ثواب آنان شريك باشيد»
.⁽²⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. وسائل الشيعه ، ج 11، ص 448.

2. من لايحضره الفقيه، ج 2 ، ص 228.