بخش 5

آداب مجلس و اخلاق مجالست

مجلس و مجالست را آداب و اخلاقي است كه توجه به اين آداب و اخلاق ، فضاي جمع را صميميت مي بخشد . در روايات ما رهنمودهاي جالبي است در آداب مجالست و حفظ امانت مجلس ، كه هريك در تربيت اسلامي نقش سازنده دارد ، زائران خانه خدا نيز در طول سفر به اين اخلاق و آداب نيازمندند . اينك به پاره اي از اين موارد مي نگريم :

مكان نشستن

مجلسي كه مؤمنان را در برمي گيرد ، صدر و ذيل ندارد . امام صادق ( عليه السلام ) در توصيف پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) مي فرمايد :

« كانَ رَسُول الله اِذا دَخَلَ مَنْزِلاً قَعَدَ في أدني الْمَجْلِس حِينَ يَدْخُل » ^{( 1 )}

« پيامبر خدا هرگاه به منزلي وارد مي شدند در پايين مجلس ، همانجا كه داخل مي شدند مي نشستند » .

و نيز مي فرمايد : « اين از تواضع است كه شخصي جايي بنشيند كه دون شأن و شخصيت اوست » ؛ ( اِنّ مِنَ التّواضُع أنْ يَجْلِسَ الرَّجُل دوُنَ شَرَفِهِ ) ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل ، ج8 ، ص474

2 ـ همان .

99

از سخن پيامبر آورده اند كه : « هرگاه گروهي در مجلسي نشسته اند ، اگر يكي از آنها برادر ديني خود را دعوت كرد و جايي براي او باز نمود ، اجابت كند كه اين احترامي است كه وي را بدان گرامي داشته اند و اگر براي او جايي باز نكردند ، هر جا را كه فراخترين يافت ، همانجا بنشيند » ^{( 1 )} .

بنابراين ، زائران گرامي در اتاق محل سكونت و يا خيمه هاي عرفات و منا و هر جاي ديگر ، در انديشه صدر و ذيل مكان و مجلس نباشند و هرجا مناسب بود بنشينند و حتي ديگران را بر خود مقدّم دارند .

احترام به شخصيت ديگران

اين مطلب در معاشرت و آداب مجلس اهميت فراوان دارد . بديهي است كه هر انساني خواهان ارج نهادن به شخصيت خود است ، اما هنگامي ديگران براي كسي حرمت و شخصيت قائل اند كه به شخصيت آنها احترام گذارد . كسي كه براي ديگران احترام قائل نيست نبايد انتظار داشته باشد به او احترام كنند . در روايات نيز به توقير و تعظيم دوستان و ياران مسلمان توصيه شده است . امام صادق ( عليه السلام ) مي فرمايد پدرم مي فرمود :

« عظموا أصحابكم و وقّروهم ولا يتهجم بعض عَلي بَعض ولا تضاروا ولا تحاسدوا و اِيّاكم والبخل و كُونُوا عِبادالله المخلصين » ^{( 2 )}

« دوستانتان را تعظيم كنيد و به آنها احترام بگذاريد . به روي يكديگر چهره درهم نكشيد . به يكديگر زيان نرسانيد . حسد نورزيد . از بخل

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل ، ج8 ، ص475

2 ـ همان ، ص406

100

بپرهيزيد و از بندگان مخلص خدا باشيد . »

رعايت اين مطلب در خصوص افراد سالمند و كساني كه اهل فضل و كمال مي باشند ، از اهميت بيشتري برخوردار است . در خصوص حفظ احترام اهل مجلس ، در شيوه نشستن و سخن گفتن ، از سيره و سخن معصومين ( عليهم السلام ) رهنمودهاي سودمندي است .

امام صادق ( عليه السلام ) درباره اخلاق و آداب نبي گرامي ( صلّي الله عليه وآله ) مي فرمايد :

« پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) هرگز در ميان ياران خود پاهايش را دراز نمي كرد » ؛ (  لم يبسط رسول الله ( صلّي الله عليه وآله ) رجْلَيْه بين اصحابه ) ^{( 1 )} .

و نيز لازمه احترام است كه هرگاه كسي سخن مي گويد حرف او را قطع
نكنند و در بين سخن او حرف نزنند كه اين نوعي بي حرمتي است . پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود :

« مَنْ عَرَضَ لأخِيه الْمُسْلِم المُتَكلّم في حديثه فكأنّما خدش وجهه » ^{( 2 )}

« كسي كه ميان سخن برادر مسلمان وارد شود و سخن او را قطع كند و خود سخن گفتن آغاز نمايد ، به آن ماند كه چهره او را خراش داده است ! »

و نيز توصيه امام صادق ( عليه السلام ) است كه : « هرگاه سه نفر نشسته اند ، دو نفر از آنها درِگوشي سخن نگويند كه اين كار ايذاء و بي احترامي به فرد سوم است » ؛ ( قال الصادق ( عليه السلام ) : اِذا كان القوم ثلاثة ، فلا يتناجي منهم اثنان دون صاحبهما ، فانّ ذلك ما يحزنه و يؤذيه ) ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل ، ج8 ، ص474

2 ـ همان ، ص472

3 ـ همان .

101

مزاح و تبسم

شوخي كردن و خنديدن اگر در حد اعتدال باشد و همراه با معصيت و غيبت و استهزا و اسائه ادب نباشد ، پسنديده است ؛ زيرا خستگي و ملالت را از جسم و روح برطرف مي كند و دلها را شادماني مي بخشد . امام باقر ( عليه السلام ) فرمود :

« تبسم كردن مؤمن در چهره برادر دينيِ خود ، حسنه است و زدودن خاشاك از او حسنه است و خداوند به چيزي مانند شاد كردن مؤمن بندگي نشده است » ؛ ( تبسم المؤمن في وجه أخيه حسنة و صرفه القذي عنه حسنة وَما عُبدالله بِشَيْء بِمِثْل ادخال السرور علي المؤمن ) ^{( 1 )}

« از سخن امام صادق ( عليه السلام ) است : « كه خداوند مزاح كردن در جمع را در صورتي كه سخن زشت گفته نشود ، دوست دارد » ؛ ( اِنّ اللهَ يُحِبّ المداعبة في الجماعة بلا رفث ) ^{( 2 )}

« در هر حال ، افراط در شوخي يا خنده ناپسند است و بسا موجب عواقب نامطلوبي خواهد بود . اين مطلب نيز در روايات مورد توجه قرار گرفته است .

امام صادق ( عليه السلام ) مي فرمايد :

« كَثْرة الضِّحْك تُذْهِب بِماءِ الْوَجْه » ^{( 3 )}

و « كَثْرةُ الْمِزاح تُذْهِبُ بِماءِ الوجه » ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل ، ج8 ، ص483

2 ـ همان ، ص478

3 ـ وسائل ، ج8 ، ص481

4 ـ وسائل ، ج8 ، ص481

102

« خنده و شوخي زياد ، حيا و حيثيت آدمي را مي برد . »

در مقام جمع ميان اين روايات ، مي توان گفت كه مؤمن بايد خنده رو و خوش اخلاق باشد . اگر مطايبه كرد زياده روي نكند ، در گناه وارد نشود ، ادب مجلس را نگهدارد ، اوقات را به افراط در خنده و مزاح نگذراند كه موجب بطالت عمر شود . در دل ديگران شادي بيافريند ، بويژه در سفر كه خوش خلقي و خنده رويي مطلوبيت بيشتر دارد .

لازم است تأكيد شود كه زائران گرامي ايام زودگذر حج را غنيمت شمارند و مجالس خود را به ذكر و مسائل شرعي بيارايند و از گفتن و خنديدن كه اوقات را ضايع مي كند بپرهيزند و از قهقهه با صداي بلند ، خصوصاً در مساجد و مجامع برحذر باشند كه در روايات نكوهش شده است . امام صادق ( عليه السلام ) مي فرمايد :

« ضِحْكُ المُؤمن تبسّم » . ^{( 1 )}

« خنده مؤمن تبسم است » .

و نيز فرمود : « القَهْقهة مِن الشّيطان » ^{( 2 )} ؛ « قهقهه از شيطان است » از افراط در خنده و مزاح بپرهيزيد كه آثار نامطلوب دارد :

امام صادق ( عليه السلام ) مي فرمايد : « كَثْرة الضِّحْك تميت القلب » ^{( 3 )} ؛ « خنده زياد قلب را مي ميراند . » « كثرة الضحك تميث الدين كما تميث المِلْح في الماء » ^{( 4 )} ؛ « خنده بسيار ، دين را ذوب مي كند ، آنگونه كه نمك در آب

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل ، ج8 ، ص479

2 ـ همان ، ص481

3 ـ همان ، ص481

4 ـ همان ، ص481

103

حل مي شود . »

توسعه مجلس

از آداب مجالست ، توسعه مجلس براي ديگران است . قرآن بر اين امر چنين فرمان مي دهد :

{ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِي الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحُ اللهُ لَكُمْ وَإِذَا قِيلَ انشُزُوا فَانشُزُوا } ^{( 1 )}

« اي كساني كه ايمان آورده ايد ، هرگاه به شما گفته شود در مجلس توسعه دهيد ، توسعه دهيد و چون گفته شود بپاخيزيد برخيزيد . »

بنابر اين بر اهل مجلس است كسي را كه وارد مي شود ، جاي دهند و نيز شايسته است در نوع نشستن يا استراحت كردن به گونه اي عمل كنند كه جا براي ديگران تنگ نشود و از صدرنشيني بپرهيزند . همچنين در روايات توصيه شده كه اهل مجلس رعايت فاصله را بكنند و براي نشستن در جاي مطلوب ، عرصه را بر ديگران تنگ نكنند . از سخن پيامبر خدا ( صلّي الله عليه وآله ) است :

« ينبغي لِلجُلَساء أنْ يَكُونَ بَيْنَ كُلّ اِثْنَيْنِ مِقْدار عظم الذراع لئلا يشق بعضهم عَلي بعض » ^{( 2 )}

« شايسته است ميان افرادي كه در مجلس نشسته اند به مقدار يك ذراع ( استخوان دست ) فاصله باشد تا موجب مشقت و زحمت يكديگرنشوند . »

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مجادله : 11

2 ـ وسائل ، ج8 ، ص405

104

رعايت اين امر در موارد گرمي هوا و يا سرايت بيماري بيشتر بايد مورد توجه قرار گيرد .

امانت مجلس

از دستورات مهم در آداب و اخلاق مجالست ، امانت مجلس است . پيامبر خدا ( صلّي الله عليه وآله ) ضمن وصايايي به ابي ذر فرمود :

« يا اَباذر المَجالِسُ بِالأمانة وَاِفْشائُك سرّاَخيك خيانة فاجتنب ذلك وَاجْتنب مَجْلس العثرة » ^{( 1 )}

« اي اباذر ، مجلس ها امانت است و افشا كردن امانتِ برادرِ ديني خيانت است . پس بپرهيز از اين كار ، و از مجلسي كه آلوده به لغزش هاست اجتناب كن . »

امانت مجلس ايجاب مي كند آنچه كه شخص را در مجالست از همسفران ديده ، همچون رازي نگهدارد و جاي ديگر نقل نكند كه موجب عيب و منقصت ديگران شود .

سعدي گويد :

هزار مرتبه سعدي تو را نصيحت كرد * * * كه نقل مجلس ما را به محفلي نبري

تخلف از اين توصيه مهمّ اخلاقي ، در روايات منافي با جوانمردي و متضاد با دينداري شمرده شده است .

حفص بنِ غياث گويد : از امام صادق ( عليه السلام ) شنيدم كه مي فرمود :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل ، ج8 ، ص617

105

« لِيْسِ مُنِ الْمُروّة اَنْ يَحْدُث الّرجل بِما يلقي في سفره من خير أو شرٍّ » ^{( 1 )}

« از مروت و جوانمردي دور است كه هرگاه كسي در مسافرت از همسفرِ خود ، خوب يا بد ديد آن را بازگو كند . »

همچنين آن حضرت مي فرمايد :

« أدني ما يَخْرج بِهِ الرّجُل مِنَ الإيمان أن يواخي الرجل علي دينه فيحصي عليه عثراته و زلاته ليعيّره بِهِ يوماًما » ^{( 2 )}

« نزديكترين چيزي كه مرد به وسيله آن ، از ايمان خارج مي شود اين است كه بنام دين باكسي طرح برادري بيفكند وآنگاه خطاها و لغزش هاي او را شماره كند تا روزي بدينوسيله وي را مورد نكوهش قرار دهد . »

فقه معيشت در سفر

چنانكه در مقدمات سفر آورديم ، تأمين هزينه ، نگهداري آن و نوع خرج كردن و غذا خوردن است . از آداب سفر است كه در روايات به عنوان « فقه معيشت » از آن نام برده شده و در ذيل مواردي را در اين خصوص مي نگريم :

الف ـ توشه كافي برگرفتن

در روايات ، به برداشتن توشه كافي و خوردني هاي خوب براي مسافر توصيه شده و آن را نشانه شرافت و جوانمردي دانسته اند . پيامبر خدا ( صلّي الله عليه وآله )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ من لايحضر ، ج2 ، ص108

2 ـ همان ، ص595

106

مي فرمايد :

« مِنْ شَرَفِ الرّجُل أنْ يطيب زاده اِذا خَرَجَ في سَفَر » ^{( 1 )} « از شرافت مرد اين است كه چون به سفر رود ، توشه خوب و پاكيزه بردارد . »

امام صادق ( عليه السلام ) مي فرمايد :

« اِنّ مِنَ المُرُوّةِ في السّفر كَثْرَة الزاد و طيبه و بذله لمن كان معك » ^{( 2 )}

« از نشانه هاي مروت و جوانمردي در سفر ، توشه فراوان و مطبوع برداشتن و بذل و بخشش به همسفران است . »

در روايت ديگر از امام صادق ( عليه السلام ) نقل شده كه فرمود : « به حقّ آن كس كه جدّم را به پيامبري برگزيد ، خداوند بزرگ بنده را بقدر جوانمردي اش كمك و ياري را به اندازه خرج كردن مي رساند . » ^{( 3 )}

ابن اعثم كوفي در منظومه خود گويد :

مِنْ شَرَفِ الإنسان في الأسْفار * * * تطيبه الزاد مع الاكثار

وليدع عند الوضع للخوان * * * مَنْ كانَ حاضراً مِنَ الإخوان ^{( 4 )}

« از شرافت مرد در سفر اين است كه توشه مطبوع و فراوان بردارد . »

« و چون آن را بر سفره مي نهد ، برادراني را كه حضور دارند دعوت كند . »

و به اين مطلب در سفر حج بيشتر توصيه شده است .

در اوصاف امام چهارم ( عليه السلام ) آورده اند كه به مسؤول تداركات خود توصيه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل ، ج8 ، ص310

2 ـ الفقيه ، ج2 ، ص192

3 ـ وسائل ، ج8 ، ص317

4 ـ سفينة البحار ، ماده « سفر » .

107

مي فرمود :

« كه هرگاه مي خواهد لوازم و مايحتاج حج خريداري كند در خريدن خشگي نكند . »

« وَكانَ يَقُول عَلِيّ بن الحسين لقهرمانه اذا اراد أن يشتري حوائج الحجّ ، اشتر ولاتماكس » ^{( 1 )}

و نيز در احوالات آن حضرت آمده كه هر گاه به قصد حج و عمره عازم مكه مي شدند ، از بهترين خوردني ها چون بادام ، شيريني ، قاووت ترش و شيرين همراه مي بردند . ^{( 2 )} البته سفر زيارت امام حسين ( عليه السلام ) از اين مورد مستثني است ^{( 3 )} .

ب ـ سخاوتمندي در سفر حج

هرچند در ساير موارد زندگي ، از ريخت و پاش و خرج كردن زياد نهي شده ، اما در سفر حج و عمره به خرج كردن زياد ترغيب شده است ؛ بدين معني كه در سفر حج سخاوتمندانه بايد خرج كرد و از گدامنشي و خشگي پرهيز نمود . پيامبر خدا ( صلّي الله عليه وآله ) مي فرمايد :

« ما مِنْ نَفَقَة أحَبّ اِلَي الله عَزّوَجلّ مِنْ نَفَقة قصد و يبغض الإسراف اِلاّ في الحجّ و العمرة فَرَحِمَ الله مؤمنا اكتسب طيبا وانفق من قصد أو قدم فضلاً » ^{( 4 )}

« پسنديده ترين نوع خرج كردن نزد خداوند ، اقتصاد و ميانه روي است و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مكارم الاخلاق ، ص305

2 ـ وسائل ، ج8 ، ص310

3 ـ همان .

4 ـ وسائل ، ج8 ، ص305

108

خدا از اسرافكاري بيزار است ، مگر در حج و عمره ، خدا بيامرزد بنده اي را كه مال حلال و پاكيزه كسب كند و با رعايت اعتدال خرج كند و يا به ديگران بذل نمايد . »

دو تذكر مهم :

1 ـ صرفه جويي در مصرف آب : دست و دلبازي در مصرف هنگامي است كه به اسراف منجر نگردد و مشكل آفرين نباشد ؛ مثلا مسأله كمبود آب در سرزمين خشك حجاز همواره يكي از مشكلات موسم بوده و به همين دليل « سقايت حاج » وظيفه مهم متوليان حج بشمار آمده است . در سالهاي اخير هرچند مشكل آب تا حدود زيادي حل شده ، اما ازدحام جمعيت و مصرف بالا جداً مشكل آفرين است و عمده آب مكه و مدينه به وسيله اتومبيل تأمين مي شود و آب شهر هرگز كافي نيست و مصرف بي رويه موجب قطع مكرر آب مي شود . لذا به زائران جداً توصيه مي شود در مصرف آب كاملاً صرفه جويي كنند و در وضو و غسل و شستوشوي لباس و غيره وضعيت كم آبي را درنظر بگيرند و از هدر دادن آب و بازگذاشتن شير آب و وسوسه كاري بپرهيزند كه علاوه بر مسؤوليت شرعي ، براي خود و ديگران نيز مشكل به وجود خواهند آورد .

2 ـ مقصود از خروج كردن زياد ، تنها سوغات سفر خريدن نيست ، بلكه زائر بايد براي رفاه حال خود و خانواده و همراهانش ، در طول سفر هزينه كند و از امساك و خشگي بپرهيزد .

گاهي ديده شده كه برخي زائران از پرداخت چند ريال سعودي بابت كرايه اتوبوس يا تاكسي جهت رفاه حال خود و خانواده براي رفت و آمد به حَرَم ، بخل ميورزند و در آفتاب گرم مكه ، چند كيلومتر ، مشقّتِ پياده

109

رفتن را تحمل مي كنند اما هنگام خريد تلويزيون و دوربين اسباب بازي و
عروسك ! و امثال آن دست و دل بازند و در بازگشت به وطن ، پذيرايي هاي مفصل دارند كه اين يك تناقض آشكار است ! زائر بايد بداند مهمترين كار او در حج و زيارت ، اعمال عبادي اوست و آنچه بابت رفت و آمد به حرم مي پردازد ، طبق روايات جزئي از هزينه حج است و بهترين مصارف ارز مي باشد ؛ زيرا ساير هزينه ها را سازمان حج مي پردازد . بنابراين از اينكه در طول سفر صد ريال بابت كرايه حرم رفتن بپردازد هرگز نبايد سرسختي و خسّت نشان دهد . مناسب است روحانيان محترم كاروانها زائران را به اين امور بيشتر توجه دهند .

حفظ هزينه سفر

دقت در نگهداري پول و خرجي راه ، يكي از آداب معيشت سفر است ؛ چنانكه در روايت از قول امام باقر و امام صادق ( عليه السلام ) آمده است :

« مِنْ فِقْه المُسافِر حِفْظِ نَفَقَتِهِ » ^{( 1 )} « نگهداري هزينه ، از فقه سفر است . »

بديهي است امكانات سفر محدود است و تهي دست شدن ، بويژه در كشور خارجي ، براي خود و همراهان مشكلاتي را به وجود مي آورد . از اين رو در روايات ، حفظ هزينه سفر « پشتوانه نيرومند » ناميده شده است .

صفوان جمال گويد : خدمت امام صادق ( عليه السلام ) عرض كردم : من به همراه خانواده ام عزم حج دارم ، پول خود را به كمر مي بندم ، اين چه صورت
دارد ؟ امام در پاسخ فرمود : آري ، پدرم مي فرمود : « مِنْ قوّة المسافر حِفْظ نَفَقَتِهِ » . ^{( 2 )} به همين دليل است كه بستن كمربند ، هر چند دوخته باشد ، اگر به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحار الأنوار ، ج76 ، ص307

2 ـ من لايحضره الفقيه ، ج2 ، ص182

110

صورت هميان جهت نگهداري پول و لوازم ضروري انجام گيرد براي
مُحرِم اشكالي ندارد ؛ چنانكه فقها فتوا داده اند . در عين حال بايد توجه داشت كه امروزه كمربند هم چندان وسيله مطمئني نيست و گاه شده در حال احرام يا رمي جمرات آن را پاره كرده و پول زائر را به سرقت برده اند . لذا زائر نبايد بيش از حدّ نياز پول همراه ببرد بلكه بايد پول خود را در جاي مطمئني بگذارد و يا به مدير كاروان امانت بسپارد . و اصولا راه بازار را از راه حرم جدا كند . اينها را بايد روحاني و مدير ، به زائر تذكر دهند .

همگون بودن معيشت

از آداب معيشت سفر اين است كه مسافر با كساني هم خرج و هم غذا شود كه در سطح او باشند . چه ، در غير اين صورت ممكن است براي او و همسفرانش مشكلاتي در اخلاق معاشرت پديد آيد و به عزّت و كرامت او لطمه وارد سازد و صفاي جمع به تيرگي گرايد .

امام صادق ( عليه السلام ) مي فرمايد : « يكره للرجل أنْ يصحب من يتفضل عليه » .

« براي مرد ناپسند است با كساني همسفر شود كه بر او برتري دارند »

و نيز مي فرمايد : « اصحب مثلك » ؛ « تو با امثال خود همسفر شو . » ^{( 1 )}

ابي بصير گويد : خدمت امام صادق ( عليه السلام ) عرض كردم : گاه مي شود كه شخصي با گروهي مرفّه همسفر مي شود در حالي كه توان مالي او به پايه آنها نمي رسد و آنها توشه و خوراك خود را مي آورند در صورتي كه او مانند آن را ندارد تا بر سر سفره بگذارد . حضرت فرمود :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل ، ج8 ، ص304

111

« ما اُحِبُّ أنْ يُذِلّ نَفْسَهُ لِيَخْرُجَ مَعَ مَنْ هُوَ مِثْله » ^{( 1 )} .

« من دوست ندارم كه او خود را خوار كند ، او بايد با امثال خود همسفر شود »

يكي از ويژگيهاي حج در حال حاضر براي ايرانيان ، همگون بودن معيشت به شكل طبيعي و سازمان يافته است . مسكن ، پذيرايي ، خوراك ، وسيله نقليه و ساير تداركات با يك نظام هماهنگ و برابر براي كليه زائران فراهم مي گردد و تبعيضي در تقسيم امكانات وجود ندارد ، همه بر سر يك سفره مي نشينند و يكنوع غذا مي خورند و در ساير موارد نيز يكسانند . در حالي كه كشورهاي ديگر چنين نيستند ، و از اين بابت نيز زائران ما بايد سپاسگزار نعمت هاي الهي و قدردان مسؤولان حج و عوامل خدماتي باشند . البته بسياري از زائران ما از اين امتيازات ويژه آگاهي ندارند و چنين مي پندارند كه همه كشورها داراي چنين برنامه منظمي هستند ، لذا لازم است در باب ذكر الطاف و نعمتهاي الهي و سپاسگزاري از متصديان امور جهت تأمين كامل رفاه زائران ، اين نكات در توجيه هاي اخلاقي و به منظور نعمت شناسي ، به زائر گفته شود كه در تقويت روحيه و شكر و سپاس تأثير بسزا دارد : { وَاذْكُروا نِعْمَةَ اللهِ عَلَيْكُم } ^{( 2 )}

غذا خوردن گروهي

از آداب و سنن سفر ، غذا را گروهي خوردن است ، چرا كه اُنس همسفران را افزون مي سازد و لذت غذا خوردن را بيشتر مي كند . لذا در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل ، ج8 ، ص303

2 ـ مائده : 7

112

روايات به اين امر توصيه شده است . پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) مي فرمايد :

« مِنَ السُّنَّةِ اِذا خَرَجَ الْقَوْم في سَفَر أنْ يَخْرُجُوا نَفَقَتَهُمْ فَاِنَّ ذلِك اَطْيَب لأنْفُسِهِم وَاَحْسَنُ لأخْلاقِهِم » ^{( 1 )}

« يكي از سنت ها اين است كه هر گاه گروهي به سفر مي روند ، توشه خود را بياورند ( و بر سفره بگزارند ) كه غذا بهتر بر دلهايشان مي نشيند و در حسن اخلاقشان نيز تأثير بيشتري دارد . »

رعايت بهداشت

از وظايف بسيار مهم زائران ، رعايت بهداشت در بدن و لباس و خوراك و پاكي و پاكيزگي است كه هر يك در جاي خود اهميت ويژه دارد . اما در باب فقه معيشت دو نكته مورد توجه است :

1ـ سعي شود در خوردن غذا و آشاميدن آب ، از ظرف و ليوان اختصاصي استفاده گردد نه ظروف و قمقمه هاي مشترك . قبل از غذا دست و دهان و صورت را بشويد و پس از غذا نيز از شستوشوي دست و دهان و خلال و مسواك غفلت نكند ، كه زمينه هاي بيماري در فضاي سفر فراوان است .

2ـ از پرخوري در همه حال ، بويژه در ايام مخصوص حج بپرهيزد كه علاوه بر عوارض جسماني و احتمال بيماري ، بر روح و آمادگي روحي زائر تأثير نامطلوب مي گذارد . بدن را سنگين مي كند ، كسالت مي آورد و موجب خواب و بي حالي مي شود و در نتيجه حال دعا و توجه را مي گيرد و در لحظاتي كه زائر بايد سبك بال در فضاي معنويت پرواز كند ، اسير تن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل الشيعه ، ج8 ، ص302

113

و كسالت و سنگيني بدن مي شود . بنابراين هر مقدار زائر اين اصول را رعايت كند جسم و روح او سالم تر مي ماند و از فرصت هاي معنوي و زودگذر حج بهتر بهره مي گيرد .