بخش 9

211

مي گيرد . ^{( 1 )} البته اهميت و عظمت كعبه هرگز به دليل ساختمان آن نيست ؛ بلكه از آنجا كه كعبه قديمي ترين و پرسابقه ترين مركز توحيد و پرستش خداوند متعال است ، در پيشگاه قرآن كريم و خداوند متعال اهميت پيدا كرده است . ^{( 2 )}

* پرسش : به نظر شما آيا موقعيت شهر مكه ^{( 3 )} در گسترش دعوت پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) تأثيري داشت ؟ چرا ؟

* پاسخ : بله ، بدون شك ، شهر مكه ، به لحاظ موقعيت جغرافيايي ، تاريخي ، تجاري ، امنيتي ، وجود كعبه در آن ، تقدس ، حوادث شيرين و تلخ بسيار در طول تاريخ و . . . تأثير به سزايي در گسترش دعوت پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) داشت . وقتي حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) ، كه بنيان گذار يا تكميل كننده كعبه است ، هاجر و اسماعيل را در سرزمين مكه گذاشت ، به هنگام بازگشت ، از خداوند چنين درخواست كرد :

( رَّبَّنَآ إِنِّي أَسْكَنتُ مِن ذُرِّيَّتِي بِوَاد غَيْرِ ذِي زَرْع عِندَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِيُقِيمُواْ الصَّلَوةَ فَاجْعَلْ أَفْـِدَةً مِّنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ وَارْزُقْهُم مِّنَ الثَّمَرَ تِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُون ) ^{( 4 )}

پروردگارا من بعضي از فرزندانم را در سرزمين بي آب و علفي در كنار خانه اي كه حرم تو است ساكن ساختم تا نماز را بر پاي دارند ، تو قلب هاي گروهي از مردم را متوجه آن ها ساز و از ثمرات به آن ها روزي ده شايد آنان شكر تو را به جاي آورند .

از اين آيه و مانند آن استفاده مي شود كه ، با دعاي مستجاب حضرت ابراهيم ( عليه السلام )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . در روايت نيز از رسول خدا ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) وارد شده است كه خداوند از ملائكه جبرئيل ، ميكائيل ، اسرافيل و ملك الموت و از انبيا نيز چهار نفر و از بلدان نيز چهار شهر ، مدينه ، بيت المقدس ، كوفه و مكه را انتخاب كرد كه والتين ، زيتون ، والطور سينين و البلدالامين اشاره به اين چهار شهر است . نيشابوري ، روضة الواعظين ، ص 405 .

2 . ر . ك : تفسير نمونه ، ج 3 ، ص 9 ـ 20 و ج 5 ، ص 89 ـ 92 .

3 . مكه به چند منطقه مهم تقسيم شده است كه قبايل مهم قريش در اين چند منطقه سكونت داشتند ، آن مناطق عبارت است از : 1 ) بطحاء : منطقه اي است كه به طور نسبي از سطح مكه پايين است . 2 ) مسفله : آنچه پايين تر از سطح حرم قرار دارد . 3 ) معلاة : منطقه اي را گويند كه بالاتر از حرم قرار گرفته است . ( أحسن التقاسيم ، مقدسي ، ص 71 ؛ ياقوت حموي ، معجم البلدان ، ج 5 7 ص 187 ) .

4 . ابراهيم : 27 .

212

شهر مكه ، زمينه توجه به خدا ، نماز و پذيرش دعوت انبياي پس از حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) تا پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) را داشته است .

علاوه بر اين ، اراده خداوند به اين تعلق گرفته است كه اين شهر از دير زمان ، بزرگ ترين مركز عبادت و پرسابقه ترين كانون توحيد باشد ؛ لذا ، آن را حرم امن خود قرار داد ، كه هم امنيت تكويني و هم امنيت تشريعي داشته باشد . اين اراده الهي دليل ديگري است بر اينكه ، موقعيت شهر مكه در گسترش دعوت پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) تأثيري بسيار داشته است . ^{( 1 )}

* پرسش : چرا با اينكه ما خداپرست هستيم بايد روبه خانه كعبه نماز بخوانيم ؟ مگر نه اين كه خانه كعبه از سنگ و گل است و خدا در همه جا هست ؟

* پاسخ : توجه به قبله هرگز مفهومش محدود كردن ذات پاك خدا در سمت و سوي معيّني نيست ، بلكه وقتي در علم كلام ثابت كرديم كه خداوند حكيم است و احكام الهي همگي داراي حكمت هستند ؛ مي گوييم رو به قبله نماز خواندن هم حكمت هايي دارد كه مهم ترين آن ها « تعبد » است و ممكن است يكي ديگر از حكمت هايش اين باشد كه : انسان موجودي مادي است و بايد به سويي نماز بخواند ، و دستور داده شده كه همه به يك سو نماز بخوانند ، تا وحدت و هماهنگي در صفوف مسلمانان پيدا شود و از تشكيل صفوف متفرق و نامنظم كه عامل هرج و مرج است ، جلوگيري شود ؛ افزون بر اين ، جهتي كه به عنوان قبله تعيين شده ( طرف كعبه ) نقطه اي مقدس است كه از كهن ترين پايگاه هاي توحيد بوده و توجه به آن ، بيدار كننده خاطرات توحيدي است . ^{( 2 )}

* پرسش : آيا سوره اي در قرآن هست كه بگويد در داخل كعبه چه چيزي وجود دارد ؟ لطفاً توضيح دهيد ؟

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ر . ك تفسير نمونه ، آيت الله مكارم شيرازي و ديگران ، ج 10 ص 363ـ369 ، دارالكتب الاسلامية .

2 . برگرفته از تفسير نمونه ، آيت الله مكارم شيرازي و ديگران ، ج 1 ، ص 415 ، دارالكتب الاسلامية .

213

* پاسخ : در قرآن ، چنين سوره يا آيه اي وجود ندارد ، و به رغم استعمال الفاظ بيت الله ، كعبه ، مسجد الحرام در آيات متعدد ، فقط در چند آيه ، به برخي از ويژگي هاي ساختماني كعبه ـ البته نه ساختمان فعلي ـ اشاره شده است ؛ از جمله به موضوع قِدمت تاريخي اين خانه كه اولين مكان عبادت در روي زمين براي جامعه انساني بوده است ، تصريح مي كند : ( إِنَّ أَوَّلَ بَيْت وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّة . . . ) ^{( 1 )} .

همچنين موضوع تجديدبناي اين خانه به دست ابراهيم را يادآور مي شود ومي فرمايد :

( وَ إِذْ بَوَّأْنَا لاِِبْرَ هِيمَ مَكَانَ الْبَيْت . . . ) ^{( 2 )}

[ و به يادآور ] آن گاه كه براي ابراهيم ، جاي خانه [ كعبه ] را تهيه ديديم .

يا اينكه :

( وَ إِذْ يَرْفَعُ إِبْرَ هِيمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَإِسْمَـعِيلُ . . . ) ^{( 3 )}

[ و به يادآور ] آن گاه كه ابراهيم با اسماعيل ستون هاي آن خانه [ كعبه ] را بالا مي برد . . .

اين دو آيه ، ضمن اشاره به وجود محل سابق كعبه ، ابراهيم و اسماعيل را از بناكنندگان جديد آن مي داند .

* پرسش : با توجه به اينكه خداوند متعال از اينكه جا و مكاني براي خود اختيار كند ، منزه است ، چرا مكه را « خانه خدا » مي نامند ؟

* پاسخ : آري ، خداوند متعال جسم ندارد تا به مكان و زمان محتاج باشد ؛ بنا بر اين در واژه « بيت الله » ، اضافه شدن بيت ( خانه ) به « الله » اضافه « حقيقي » نيست ؛ بلكه اضافه « تشريفي » است ؛ يعني چون اين خانه ، شريف ، پاك و با عظمت است ، آن را به خدا نسبت مي دهند ؛ همان گونه كه ماه مبارك رمضان را به علت عظمت و بركتش « شهر الله » ( ماه خدا ) مي نامند . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آل عمران : 96 .

2 . حج : 26 .

3 . بقره : 127 .

4 . ر . ك : تفسير نمونه ، آيت الله مكارم شيرازي و ديگران ، ج 11 ، ص 78 ، دارالكتب الاسلامية ؛ تفسير الميزان ، علامه طباطبايي ( رحمه الله ) ، ج 16 ، ص 250 ، مطبوعاتي اسماعيليان .

214

* پرسش : خداوند جسم ندارد ، پس چرا حضرت ابراهيم و اسماعيل براي خدا خانه كعبه را ساختند ؟

* پاسخ : از آيات قرآن ، احاديث و تاريخ اسلامي به خوبي استفاده مي شود كه خانه كعبه پيش از حضرت ابراهيم و از زمان حضرت آدم بر پا شده بود و حضرت ابراهيم و اسماعيل آن را تجديد بنا كردند . ^{( 1 )} آن حضرت ، كعبه را براي خدا نساخت تا خدا در آن جاي بگيرد ؛ زيرا خداوند جسم نيست و مكان ندارد ، بلكه آن خانه را به دستور خداوند براي انجام مراسم حج و طواف به دور آن ساخت . پس از آن كه كعبه را ساخت ، خداوند به او فرمود :

( وَأَذِّنْ فِي النّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجالاً وَعَلي كُلِّ ضامِر يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجّ عَمِيق ) ^{( 2 )}

و در ميان مردم براي [ اداي ] حج بانگ بر آورد تا [ زايران ] پياده و [ سوار ] بر هر شتر لاغري ـ كه از هر راه دوري مي آيند ـ به سوي تو روي آورند .

و امّا علت ناميدن كعبه به « بيت الله » آن است كه كعبه داراي شرافت و عظمت است و اضافه بيت به الله ، اضافه تشريفي است ؛ يعني براي بيان عظمت و شرافت كعبه به خدا نسبت داده شده است . ^{( 3 )}

* پرسش : چرا خانه كعبه به صورت مكعب ساخته شده است ؟

* پاسخ : درباره كعبه و چهارگوش بودن آن ، در روايت آمده است : كعبه محازي و برابر بيت المعمور است و بيت المعمور چهارگوش مي باشد و بيت المعمور محازي عرش است و عرش مربع مي باشد ، چون بناي دين خدا و اسلام بر چهار كلمه است : سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اكبر . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ر . ك : الميزان ، علامه طباطبايي ، ج 1 ، ص 289 ، دفتر انتشارات اسلامي ؛ تفسير نمونه ، آيت الله مكارم شيرازي ، ج 1 ، ص 454 ، دارالكتب الاسلامية .

2 . حج : 27 .

3 . ر . ك : تفسير نمونه ، ج 1 ، ص 450 .

4 . توحيد ، شيخ صدوق ، ص 325 ، دفتر انتشارات اسلامي ، قم .

215

* پرسش : هدف خداوند از ساختن خانه كعبه ، به وسيله حضرت آدم ^{( 1 )} چه بوده ؟ آيا در قرآن كريم به اين مطلب اشاره اي شده است ؟

* پاسخ : محل و مكان خانه كعبه به محاذات عرش الهي قرار دارد ^{( 2 )} و فرشتگان حول عرش الهي مي گردند ^{( 3 )} از اين رو حضرت آدم ( عليه السلام ) خانه كعبه را به دستور خداوند ساخت تا با انجام حج ، آدميان را به صفات فرشتگان متصف شوند و همانند آنان به عبادت خداوند بپردازند .

خداوند متعال در توضيح اينكه چرا كعبه را خانه خود و قبله اهل ايمان قرار داده است مي فرمايد :

( جَعَلَ اللّهُ الكَعبَةَ البَيتَ الحَرامَ قِيـمـًا لِلنّاسِ . . . ) ^{( 4 )}

خداوند ، كعبه ، بيت الحرام را وسيله اي براي سامان بخشيدن به كار مردم قرار داده است .

خداوند متعال در اين آيه ، هدف از ساختن و مطرح كردن « كعبه » را « قيام للناس » بيان كرده است و اين واژه ، معناي گسترده اي دارد ، به گونه اي كه هم به امور مادّي و هم به امور معنوي مردم اشاره دارد ؛ زيرا مردم ، زماني قائم ، پا برجا و استوار هستند كه از نظر مادي و معنوي تأمين باشند ، كعبه در طول سال ، به ويژه در ايام حج ، پذيراي هزاران مسلمان و مؤمني است كه با اشتياق به سوي او مي شتابند ، دل هاي آنان در كنار كعبه ، بر حول يك محور واحد به خدا مي پيوندد و پيوند با شكوه ميان آفريننده و آفريده چنان متجلّي مي شود كه هر فردي را مجذوب كرده و به او حيات معنوي مي بخشد و از نظر روحي و معنوي با سالم ترين حركت و رفتار اشباع مي شود . از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ر . ك : تفسير الميزان ، سيد محمد حسين طباطبايي ، ج 6 ، ص 142 ، نشر جامعه مدرسين حوزه علميه قم ؛ مجمع البيان ، طبرسي ، ج 3 ، ص 423ـ424 ، نشر مؤسسه اعلمي مطبوعات ، بيروت ؛ تفسير القمي ، علي بن ابراهيم قمي ، ج 1 ، ص 177ـ180 ، نشر مؤسسه دارالكتاب قم ؛ احكام القرآن ، جصاص ، ج 2 ، ص 604 ، نشر دارالكتب العلميّة ، بيروت .

2 . مستدرك سفينة البحار ، شيخ علي نمازي ، ج 9 ، ص 122 ، نشر جامعه مدرسين .

3 . زمر : 75 .

4 . مائده : 97 .

216

طرف ديگر ، در اين سفر زيارتي ، مسلمانان با فرهنگ هاي مختلف ، با يكديگر همفكري مي كنند . البته آثار فرهنگي ، سياسي ، اجتماعي و اقتصادي شگرف و محوريّت كعبه براي مسلمانان ، زماني بيشتر بروز خواهد كرد كه مسلمانان بيدار شده ، به هويت واقعي خود پي ببرند و اهميّت كعبه را در رأس امور خود قرار دهند ؛ در اين صورت ، بسياري از مشكلات جهان اسلام ، با محوريت اين خانه با بركت برطرف خواهد شد . جالب توجه اين است كه خداوند متعال اين خانه را به عنوان « قيام براي مردم » مطرح مي كند ، نه قيام براي مؤمنان تنها ، يعني اگر كعبه جايگاه ، واقعي خود را پيدا كرد و مؤمنان به دستورهاي خداوند متعال درباره آن عمل كنند ، نه تنها سبب حيات و تقويت جوامع مسلمان مي شود ، كه همه مردم جهان از آن سود مي برند . ^{( 1 )} براي آشنايي بيشتر با فايده هاي كعبه مي توانيد به كتاب هايي كه درباره آثار حج نوشته شده مراجعه فرماييد . برخي از اين كتاب ها عبارت اند از :

1 . صهباي حج ، نوشته آيت الله جوادي آملي ، نشر اسراء .

2 . نگرشي اجتماعي به كعبه و حج از ديدگاه قرآن ، نوشته محمد حسيني كشكوئيه ، نشر اميركبير .

3 . جلوه هاي حج در قرآن ( تفسير و پيام آيات حج ) ، نوشته خسرو تقدسي نيا ، نشر مؤسسه فرهنگي انتشاراتي ائمّه ( عليهم السلام ) .

4 . قرآن و احكام حج ، كانون همبستگي ، نوشته فخر الدين حجازي ، نشر بعثت .

5 . از ژرفاي حج ؛ پيام امام سجّاد ( عليه السلام ) تأليف علي اكبر مظاهري ، نشر دارالحديث .

6 . حقيقت حج ـ به ضميمه ذبح حامل حيات برتر ـ ، نوشته علي صفائي حائري ، نشر ليلة القدر .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ر . ك : تفسير الميزان ، سيد محمد حسين طباطبايي ، ج 6 ، ص 142 ، نشر جامعه مدرسين حوزه علميه قم ؛ مجمع البيان ، طبرسي ، ج 3 ، ص 423ـ424 ، نشر مؤسسه اعلمي مطبوعات ، بيروت ؛ تفسير القمي ، علي بن ابراهيم قمي ، ج 1 ، ص 177ـ180 ، نشر مؤسسه دارالكتاب قم ؛ احكام القرآن ، جصاص ، ج 2 ، ص 604 ، نشر دارالكتب العلميّة ، بيروت .

217

5-كعبه و ظهور امام زمان ^{( 1 )}

* پرسش : چرا امام زمان ^{( 2 )} در هنگام ظهور به خانه كعبه تكيه و آيه شريفه ( أَمَّنْ يُجِيبُ ) را تلاوت مي كنند ؟

* پاسخ : آنچه كه ما در روايات يافتيم آن است كه حضرت مهدي ( عليه السلام ) پس از ظهور بر ديوار كعبه تكيه و آيه 86 سوره هود را تلاوت مي كنند :

( بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ )

اگر مؤمن باشيد باقيمانده [ حلال ] خدا براي شما بهتر است .

و سپس مي فرمايند : « منم بقية الله و حجت و خليفه او در ميان شما ، سپس هيچ كس بر او سلام نمي كند مگر اينكه مي گويد : « السلام عليك يا بقية الله في ارضه » . ^{( 3 )}

در آيه 86 سوره هود ، اگر چه مخاطب ، قوم شعيب است و منظور از « بقية الله » سود و سرمايه هاي حلال و يا پاداش الهي است ، ولي هر موجود نافع كه از طرف خداوند براي بشر باقي مانده و مايه خير و سعادت گردد « بقية الله » محسوب مي شود . از آنجا كه حضرت مهدي ^{( 4 )} آخرين پيشوا و آخرين باقيمانده پس از پيامبران و امامان ( عليهم السلام ) است ، يكي از روشن ترين مصاديق « بقية الله » هستند . ^{( 5 )}

* پرسش : امام زمان ( عليه السلام ) در وقت ظهور به كدام ركن از اركان كعبه تكيه خواهند كرد ؟

* پاسخ : در روايات اهل بيت ( عليهم السلام ) آمده است كه ظهور حضرت مهدي ^{( 6 )} از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بحارالانوار ، علامه مجلسي ، ج 52 ، ص 191 ، مؤسسة الوفاء .

2 . ر . ك : الميزان ، علامه طباطبايي ، ج 10 ، ص 364 ، انتشارات اسلامي ، قم .

218

بهترين مكان ، يعني مكه و مسجد الحرام ، بين ركن و مقام آغاز مي شود . ^{( 1 )} ابوحمزه ثُمالي از امام سجاد ( عليه السلام ) پرسيد : چه مكان و بقعه اي افضل است ، حضرت فرمود : بين ركن و مقام ^{( 2 )} ؛ يعني بين حجرالاسود و مقام ابراهيم ( عليه السلام ) امام باقر ( عليه السلام ) فرمود : « گويا مي بينم كه بين ركن ( حجرالاسود ) و مقام ابراهيم ، حضرت مهدي ^{( 3 )} قرار گرفته و بعد از به جاي آوردن نماز مردم را به حق فرا مي خواند و دعوتش را اعلان مي دارد » . ^{( 4 )}

علي بن مهزيار اهوازي از امام جواد ( عليه السلام ) نقل مي كند كه حضرت مهدي ^{( 5 )} در حالي كه بين ركن و مقام ، يعني بين حجرالاسود و مقام ابراهيم ( عليه السلام ) قرار گرفته و جبرئيل نزد حضرت قرار دارد ، مردم را به بيعت فرا مي خواند و جهان را پر از عدل و داد خواهد كرد ، همان گونه كه پر از ظلم و جور شده بود . ^{( 6 )}

با توجه به اين روايات ، مقصود از ركن ، ركن حجرالاسود است و حضرت بدانجا تكيه خواهند كرد .

6-امكنه مقدس اطراف مكه

* پرسش : در اطراف كعبه چه مكان هاي مقدسي وجود دارد ؟ آيا در قرآن نيز به آن ها اشاره شده است ؟

* پاسخ : شهر مكه از مقدس ترين شهرهاي دنيا ، زادگاه رسول خدا ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) و امام علي ( عليه السلام ) است و در قرآن كريم ^{( 7 )} يك بار نام مكه و به نام هاي ديگري مثل بكه ، ام القري و . . . اشاره شده است . در اطراف كعبه آثار مقدس بسياري وجود دارد كه از جمله آن ها

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . كتاب الغيبة ، شيخ طوسي ، ص 453 و 454 .

2 . وسائل الشيعه ، شيخ حرعاملي ، ج 1 ، ص 122 .

3 . بحارالانوار ، مجلسي ، ج 52 ، ص 222 و 135 .

4 . همان ، ص 290 .

5 . فتح : 24 .

219

مقام ابراهيم ( عليه السلام ) ، حجرالاسود حطيم و حجر اسماعيل ( عليه السلام ) است . امام صادق ( عليه السلام ) فرمود : مقصود از آيات بينات در آيه شريفه 97 سوره آل عمران مقام ابراهيم ، حجرالاسود و حجر اسماعيل است . ^{( 1 )} البته مُلتَزَم و مستجار ، ركن يماني نيز قسمتي از ديوار كعبه هستند كه دعا در كنار آن ها مستجاب و گناهان بخشيده مي شود . زمزم ، قبر حضرت اسماعيل و مادرش هاجر از ديگر جاها مقدس اطراف كعبه است .

* پرسش : چرا حجرالاسود به زير آب نمي رود ؟ از نظر علمي ثابت كنيد و آيه اي هم از قرآن بنويسيد كه در مورد اين سنگ باشد .

* پاسخ : دليلي بر اينكه حجرالاسود زير آب نرود نداريم ، آنچه در روايات از ائمه معصومان ( عليهم السلام ) رسيده آن است كه قسمتي حضرت ابراهيم و اسماعيل ( عليهما السلام ) به فرمان الهي پايه هاي كعبه را بالا بردند تا به جايگاه حجرالاسود رسيدند ، كوه ابوقبيس حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) را ندا داد كه تو نزد من امانت و سپرده اي داري آنگاه حجرالاسود را به او داد و حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) آن را در جايگاهش نهاد . ^{( 2 )} در قرآن نام حجرالاسود نيامده است ولي در روايات اهل بيت ( عليهم السلام ) ، ( آيات بيّنات ) به حجرالاسود و مقام ابراهيم تفسير شده است . ^{( 3 )}

* پرسش : صفا و مروه در كجاست ؟ علت اهميت آن چيست ؟

* پاسخ : صفا و مروه دو كوهي است كه در مكه قرار دارد ، در بعضي روايات آمده است كه پس از هبوط حضرت آدم و حوا ( عليهما السلام ) از بهشت به زمين ، هر دو در مكه فرود آمدند . حضرت آدم بر كوه صفا و حضرت حوا بر كوه مروه فرود آمدند ؛ همان دو كوهي كه حاجيان هفت بار بين آن ها مي روند و باز مي گردند . علامه طباطبايي ، قرآن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . الحج و العمرة في الكتاب و السنة ، محمدي ري شهري ، ص 97 .

2 . كافي ، ج 4 ، ص 205 .

3 . كافي ، ج 4 ، ص 223 ، حديث 1 .

220

شناس بزرگ معاصر مي گويد ^{( 1 )} :

كوه صفا را از آن جهت به اين نام خوانده اند كه صفي الله ، يعني برگزيده خدا ، حضرت آدم ، بر آن فرود آمد ، و كوه مروه را از آن رو به اين نام ناميده اند كه مرأة يعني زن ( و همسر حضرت آدم ، حوا ) بر آن فرود آمد .

خداوند متعال در آيه 158 سوره بقره مي فرمايد :

( إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِن شَعَآئِرِ اللَّه . . . )

صفا و مروه از شعائر و نشانه هاي خداست .

بنا بر اين كساني كه حج خانه خدا و يا عمره انجام مي دهند مانعي ندارد گِرد آن دو طواف كنند ؛ [ يعني سعي نمايند ، هرگز اعمال بي رويه مشركان كه بر آن ها بت هايي نصب كرده بودند از موقعيت اين دو مكان مقدس نمي كاهد ] و كساني كه فرمان خدا را در انجام دادن كارهاي نيك ، اطاعت كنند ، خداوند در برابر عمل آن ها شكرگزار و از افعال آن ها آگاه است .

قبل از اسلام و همچنين مقارن با ظهور آن ، مشركان و بت پرستان براي به جاي آوردن مناسك به مكه مي آمدند و مراسم حج كه اصل آن را از حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) گرفته و با بسياري از خرافات و شرك آميخته بودند ، انجام مي دادند كه از جمله : وقوف در عرفات ، قرباني ، طواف ، لبيك گفتن ، سعي بين صفا و مروه بود ؛ البته اين عمل با وضع خاصي صورت مي گرفت . اين اعمال البته به طور صحيح و اسلامي هنوز از مناسك حج محسوب مي شود .

با ظهور اسلام ، پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) با اصلاح و تصفيه اي كه در رفتار آن ها كرد ، اصل حج و اعمال خالص را از اعمال شرك آلود زدود و آن را امضا فرمود و بر آن خرافات خط بطلان كشيد . از جمله اعمال و مناسكي كه مشركان انجام مي دادند ، حركت بين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . الميزان ، ج 1 ، ص 139 .

221

دو كوه معروف « صفا و مروه » بود .

در شأن نزول اين آيه در بسياري از رواياتي كه از طرق شيعه و اهل تسنن نقل شده مي خوانيم : كه در عصر جاهليت ، مشركان بالاي كوه صفا ، بتي به نام « اساف » و بر كوه « مروه » ، بت ديگري به نام « نائله » نصب كرده بودند و به هنگام « سعي » از اين دو كوه بالا مي رفتند و براي تبرك با دست خود آن ها را مسح مي كردند . مسلمانان به دليل اين موضوع از سعي ميان صفا و مروه كراهت داشتند و تصور مي كردند اين يك عمل جاهلي است . هنگامي كه رسول اكرم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) به پيامبري رسيد ، عده اي نزد ايشان آمدند و عرض كردند : « اي رسول خدا ، سعي اي كه مردم در صفا و مروه مي كنند به واسطه اين دو بت است و اين موضوع از شعائر الهي نيست ؛ در اين موقع ، خداوند متعال اين آيه شريفه را نازل فرمود و به آن ها تفهيم كرد كه صفا و مروه از شعائر خداوند است و اگر مردم نادان ، آن ها را آلوده كرده اند ، دليل آن نيست كه مسلمانان از سعي در ميان اين دو خودداري كنند .

7-شعائر الله

* پرسش : ( شَعَائرَ اللَّهِ ) يعني چه ؟

* پاسخ : عبارت ( شَعَائرَ اللَّهِ ) چهار بار در قرآن كريم آمده است ، در يك آيه به صورت كلي مي فرمايد :

( ذَ لِكَ وَمَن يُعَظِّمْ شَعَائرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقْوَي الْقُلُوبِ ) ^{( 1 )}

اين است [ فرايض خدا ] و هر كس شعار خدا را بزرگ دارد در حقيقت ، آن [ حاكي ] از پاكي دل هاست .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . حج : 32 .

222

« شعائر » جمع شعيره به معناي علامت و نشانه است . ( شَعَائرَ اللَّهِ ) يعني « نشانه هاي خدا » كه سرفصل هاي آيين الهي ، برنامه هاي كلي و آنچه را در نخستين برخورد با اين آيين چشم گير است شامل مي شود . تمام آنچه در برنامه هاي ديني وارد شده و انسان را به ياد خدا و عظمت آيين او مي اندازد ، شعائر الهي است و بزرگداشت آن ، نشانه تقواي دل هاست .

قرآن كريم برخي مصاديق شعائر الهي را چنين بيان كرده است : 1 . صفا ؛ 2 . مروه ؛ 3 . مناسك و برنامه هاي حج .

( إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِن شَعَآئِرِ اللَّه . . . ) ^{( 1 )}

صفا و مروه از شعائر الهي است .

( يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُحِلُّوا شَعائِرَ اللهِ . . . ) ^{( 2 )}

اي كساني كه ايمان آورده ايد ، حرمت شعائر الهي را نگه داريد . . .

( وَ الْبُدْنَ جَعَلْنَـهَا لَكُم مِّن شَعَائِرِ اللَّهِ لَكُمْ فِيهَا خَيْر . . . ) ^{( 3 )}

و شتران فربه را براي شما از شعائر الهي قرار داديم ، در آن ها براي شما خير است . . .

علامه طباطبايي در اين باره مي فرمايد : اين شتران به دليل آن كه براي قرباني در حج هستند از شعائر الهي شمرده شده اند است . ^{( 4 )} گفت مراد از شعائر ، اعلام حج و مناسك آن است . ^{( 5 )} مثلا در روايتي رسول خدا ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) لبيك گفتن از شعائر حج دانسته شده است و قرآن كريم خود صفا و مروه يا قرباني را از شعائر حج دانسته است ؛ بنا بر اين چنان كه علامه طباطبايي ( قدس سره ) تصريح كرده است ^{( 6 )} تمام مناسك حج از شعائر الهي است ، اما شعائر الهي منحصر در مناسك حج نيست .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بقره : 158 .

2 . مائده : 2 .

3 . حج : 36 .

4 . ر . ك : الميزان ، علامه طباطبايي ، ج 14 ، ص 375 ، دفتر انتشارات اسلامي .

5 . ترجمه الميزان ، ج 5 ، ص 265 ؛ تفسير نمونه ، ج 4 ، ص 250 .

6 . ترجمه الميزان ، همان جا .

223

8-مولود كعبه

* پرسش : آيا ولادت حضرت علي ( عليه السلام ) در كعبه واقع شده است ؟

* پاسخ : يكي از خصوصياتي كه حضرت علي ( عليه السلام ) به آن ممتاز گشته است ، محل ولادت ايشان است كه هيچ مخلوقي از آدم تا خاتم به اين افتخار ممتاز نگشته است . هنگام ولادت حضرت عيسي ( عليه السلام ) ، مريم ( عليها السلام ) در بيت المقدس بود كه ندايي غيبي او را مأمور ساخت تا از مسجد خارج شود :

« أُخْرُجِي عَنِ الْبَيْت فَإِن هَذِهِ بَيْتُ الْعِبَادَةِ لاَبَيْتُ الْوِلادَةِ . » ^{( 1 )}

از بيت المقدس بيرون رو كه اينجا خانه عبادت است ، نه خانه ولادت .

ولي زماني كه ولادت علي ( عليه السلام ) نزديك شد ، مادرش فاطمه بنت اسد به داخل خانه خدا دعوت شد . ^{( 2 )}

فاطمه بنت اسد در كنار كعبه مشغول دعا شد و از خداوند خواست تا درد زايمان را بر او آسان گرداند ، كه يك باره ديوار خانه كعبه شكافت و ندايي برخاست كه :

« يا فَاطِمَةَ أُدْخُلِي الْبَيْتَ . »

اي فاطمه ، به خانه داخل شو .

فاطمه بنت اسد داخل خانه شد و ديوار به حالت اول برگشت و موجب تعجب همگان شد .

فاطمه بنت اسد ، سه روز در درون كعبه ماند . اهل مكه از روي تعجب و حيرت در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . الامام علي ، احمد الرحماني الهمداني ، ص 366 ، ح 18 ، المنير للطباعة و النشر ، تهران ، 1417 هـ ق ؛ اللمعة البيضاء في شرح خطبة الزهراء ، محمد علي بن احمد القراچه داغي ، التبريزي الانصاري ، ص 221 ، دفتر نشر الهادي ، قم ، 1418 ق .

2 . بحارالانوار ، علامه مجلسي ، ج 35 ، ص 23 ، ح 17 ، مؤسسة الوفا ، بيروت ؛ روضة الواعظين ، محمد بن حسن فتال نيشابوري ، ص 81 ، انتشارات رضي ، قم .

224

كوچه ها و بازارها اين قصه را نقل مي كردند ، تا اينكه روز چهارم فرا رسيد و همان جايي كه قبلاً شكافته شده بود ، دوباره شكافته شد و فاطمه بنت اسد در حالي از خانه خدا بيرون آمد كه فرزندش علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) را در آغوش خويش داشت . . . ^{( 1 )}

ولادت اميرمؤمنان علي ( عليه السلام ) را در خانه كعبه ، عموم محدثان و مورخان شيعه و دانشمندان علم انساب در كتاب هاي خود نقل كرده اند . در ميان دانشمندان اهل تسنن نيز گروه بسياري به اين حقيقت تصريح كرده و آن را يك فضيلت بي نظير خوانده اند . ^{( 2 )}

حاكم در مستدرك مي گويد : « ولادت علي ( عليه السلام ) در كعبه به طور تواتر به ما رسيده و كسي پيش از او يا بعد از او در كعبه متولد نشده است » . ^{( 3 )}

شبلنجي در نورالابصار از ابن صباغ نيز نقل مي كند كه اميرالمؤمنين علي ( عليه السلام ) در مكه داخل بيت الحرام متولد شد ؛ آنگاه مي گويد :

« وَلَمْ يُولَد فِي البَيتِ الحَرامِ قَبلَهُ أَحد سِواهُ . » ^{( 4 )}

و قبل از او ( علي ( عليه السلام ) ) ، احدي جز از او در خانه كعبه متولد نشد .

* پرسش : با توجه به اهميت موضوع ولادت حضرت علي ( عليه السلام ) در خانه كعبه و شكافته شدن اعجاز گونه ديوار كعبه كه قبل و بعد از آن هيچ گونه اتفاق مشابهي نداشته است ؛ چرا اين موضوع در قرآن نيامده وبه آن اشاره اي نشده است و چگونه مي توان اين موضوع را از طريق آيات ، روايات ، احاديث و . . . اثبات كرد ؟ اگر امكان دارد آيات ، روايات و احاديث را با ذكر سند واضح برايم بنويسيد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ر . ك : منتهي الآمال ، شيخ عباس قمي ، ج 1 ، ص 274 ـ 273 ، باب سوم ، فصل اول ( ولادت ) ، مؤسسة انتشارات هجرت ، قم .

2 . فروغ ولايت ، استاد جعفر سبحاني ، ص 16 ـ 15 ، بخش اول ، مؤسسه امام صادق ( عليه السلام ) ، 1374 هـ ش .

3 . مستدرك ، حاكم نيشابوري ، ج 3 ، ص 483 ، دارالمعرفه ، بيروت .

4 . نورالابصار ، شبلنجي ، ص 85 ، بيروت ، نشر دارالكتب العلمية .

225

* پاسخ : علامه اميني ( رحمه الله ) در كتاب ارجمند الغدير ^{( 1 )} مي نويسد : جمعي از بزرگان شيعه و سني به تواتر ( يعني قطعي بودن ) بر اين حادثه تصريح كرده اند و در المستدرك علي الصحيحين ، نوشته حاكم نيشابوري آمده است :

« قد تواترت الاخبار أنّ فاطمة بنت اسد ولدت اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) في جوف الكعبه . » ^{( 2 )}

به اخبار متواتر نقل شده كه فاطمه بنت اسد اميرمؤمنان علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) را درون كعبه به دنيا آورد .

علامه اميني براي اثبات گفته خويش ، شانزده كتاب ، از منابع اهل سنت و پنجاه منبع از مؤلفان بزرگ شيعي كه واقعه ولادت را ذكر كرده اند ، نام برده و در ادامه از چهل شاعر عرب كه درباره ولادت آن حضرت در خانه كعبه ، شعر سروده اند ، ياد كرده است كه از جمله آن هاست : « السيد الحميري » از شعراي قرن دوم هجري ( متوفاي 173 هـ . ق ) . دو بيت از اشعار زيباي وي چنين است :

ولدته في حرم الاله و امنه * * * و البيت حيث فناؤه و المسجد

بيضاء طاهرة الثبات كريمةٌ * * * طابت و طاب وليدها و المولدُ . . . ^{( 3 )}

اما در پاسخ به اين پرسش كه چرا درباره اين حادثه ، مطلبي در قرآن نيامده است بايد گفت : اگر قرار بود از معجزات و كرامات اهل بيت ( عليهم السلام ) در قرآن يادي شود ، قرآن بسيار حجيم مي شد و بالا رفتن حجم قرآن مشكلاتي در پي داشت ؛ زيرا در آن صورت حفظ و نگهداري و تبيين و درك آن مشكل مي شد و به دفعات كمتري مورد دقت و مطالعه قرار مي گرفت و مردم به حفظ كردن آن كمتر همت مي گماشتند ؛ نكته ديگر اين كه قرآن كتاب انسان سازي و هدايت است ، نه كتاب تاريخ و . . . اگر قرار باشد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . الغدير ، ج 6 ، ص 22 .

2 . مستدرك حاكم نيشابوري ، ج3 ، ص 550 ، ح 6044 .

3 . ر . ك : الغدير ، ج 6 ، ص 28 .

226

همه جزئيات تاريخ در قرآن نقل شود ، قرآن به كتاب تاريخ تبديل مي شود و اين مطلوب خداوند حكيم نيست .

* پرسش : آيا تولد حضرت علي ( عليه السلام ) در كعبه را علماي اهل سنت نيز قبول دارند ؟ آن ها را نام ببريد . اگر متولد شدن در كعبه دليل شأن و عظمت امام است ، چرا پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) در كعبه متولد نشده است ؟

* پاسخ : براي پاسخ به شما دوست محترم از كتاب شريف الغدير ، نوشته مرحوم علامه اميني كمك مي گيريم . ايشان ^{( 1 )} به تعداد بسياري از منابع معتبر اهل سنت در مورد ولادت حضرت علي ( عليه السلام ) اشاره مي كند كه آنان مكان ولادت را مسلّم دانسته اند ؛ از جمله دانشمندان اهل سنت عبارت اند از :

سبط بن جوزي حنفي در كتاب تذكرة الخواص ؛ ابن صباغ مالكي در كتاب فصول المهمه ؛ نورالدين حلبي شافعي در كتاب السيرة النبوية ؛ ترمذي در مناقب و حاكم نيشابوري در مستدرك . براي نمونه به بخشي از سخن حاكم نيشابوري در مستدرك اشاره مي كنيم : « اخبار متواتر [ قطعي ] بر ولادت دلالت دارد كه فاطمه بنت اسد ، اميرالمؤمنين ، علي بن ابي طالب ـ كرم اللهوجهه ـ را داخل كعبه به دنيا آورد » . ^{( 2 )}

گرچه تولد حضرت علي ( عليه السلام ) در داخل كعبه براي آن حضرت يك فضيلت است ؛ ولي در كعبه متولد نشدن حضرت رسول ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) نقص نبوت و رسالت آن حضرت به شمار نمي آيد . آنچه حضرت رسول ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) را نسبت به ديگران متمايز مي كند ، همان ارسال وحي به اوست . براي عظمت رسول اكرم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) كلام حضرت اميرالمؤمنين ( عليه السلام ) بس كه مي فرمايد :

« انا عبد من عبيد محمد ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) . » ^{( 3 )}

من برده اي از بردگان محمد ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) هستم .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ج 6 ، ص 22 به بعد .

2 . مستدرك ، ج 3 ، ص 483 .

3 . ر . ك : بحارالانوار ، علامه مجلسي ، ج 3 ، ص 283 ، نشر الوفاء ، بيروت .

227

9-مشاعر مقدس

* پرسش : مشعر الحرام چه محلي است كه در قرآن به آن اشاره شده است ؟

* پاسخ : در نزديكي مكه ، سرزميني به نام مشعر الحرام قرار دارد كه نام ديگرش مزدلفه است . حاجي بعد از اينكه در روز نهم ذي حجه ، از ظهر تا غروب آفتاب ، در عرفات اقامت نمود ؛ پس از غروب آفتاب با عبور از وادي مأزمين به طرف مشعرالحرام حركت مي كند و تا طلوع خورشيد لازم است در آنجا توقف داشته باشد . ^{( 1 )}

خداوند متعال مي فرمايد :

( لَيسَ عَلَيكُم جُناحٌ . . . اِنَّ اللّهَ غَفورٌ رَحيم ) ^{( 2 )}

باكي نيست كه شما در هنگام حج كسب معاش كرده . . .

واجب بودن ذكر خداوند متعال در مشعرالحرام و آوردن قيد « الحرام » براي مشعر نشان از اهميت اين مكان مقدس دارد .

* پرسش : عرفات كجاست و چه اهميتي دارد ؟

* پاسخ : عرفات ، صحرايي در نزديكي مكه است و در آيه 198 سوره بقره از آن ياد شده است . ^{( 3 )} حاجيان در مراسم حج ، پس از پايان عمره ، به اعمال حج روي مي آورند و اولين مرحله وقوف در عرفات است كه از روز نهم ذي حجه آغاز مي شود و تا غروب آفتاب ادامه دارد ؛ سپس از آنجا به سوي مشعرالحرام حركت مي كنند . وقوف به عرفه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تحرير الوسيله ، امام خميني ( رحمه الله ) ، ج 1 ، ص 405 .

2 . بقره : 198 .

3 . براي آگاهي بيشتر ر . ك : تفسير نمونه ، آيت الله ناصر مكارم شيرازي و ديگران ، ج 2 ، ص 59 ، دارالكتب الاسلامية ؛ لغت نامه دهخدا ، واژه « عرفات » .

228

كه حجاج در روز نهم ذي الحجه از ظهر تا مغرب شرعي در آن وقوف مي كنند از اركان حج است ، اهميت اين وقوف به حدّي است كه رسول خدا ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) فرمود : « الحج عرفاتٌ الحج عرفاتٌ » ؛ و اگر كسي وقوف در عرفه را عمداً ترك كند ، حج او باطل مي شود . ^{( 1 )}

در روايتي نيز تأكيد شده است كه خداوند متعال در غروب روز عرفه به وسيله اهل عرفه بر فرشتگان افتخار مي كند . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . سنن ، ترمذي ، ج 4 ، ص 282 ؛ سنن كبري ، بيهقي ، ج 5 ، ص 116 .

2 . روضة الواعظين ، فتال نيشابوري ، ص 360 .

229

فصل ششم :

زيارت

231

1-زيارت

* پرسش : چرا هنگامي كه براي زيارت خانه خدا مي رويم به زيارت رسول خدا ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) نيز بايد برويم ؟

* پاسخ : گر چه در معناي حج گفته شده است كه حج آهنگ خانه خدا كردن است ، اما هر كاري راهي دارد و هر خانه اي دري . خوبي در اين نيست كه از هر راهي قصد خانه خدا كني : ( يَسْـَلُونَكَ عَنِ الاَْهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَوَ قِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ وَلَيْسَ الْبِرُّ بِأَن تَأْتُواْ الْبُيُوتَ مِن ظُهُورِهَا . . . ) ^{( 1 )} . خانه خدا از دروازه رسالت راه مي گيرد و و مدينة الرسول و خانه رسول از اهل بيت رسول و از باب ولايت راه مي گيرد ^{( 2 )} ، بنا بر اين زيارت رسول خدا ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) مقدمه زيارت خانه خداست . علاوه بر اين ، از آن حضرت نقل شده كه هر كسي به زيارت خانه خدا بيايد و مرا زيارت نكند بر من جفا كرده است ^{( 3 )} و جفا به معناي آزار است كه خداوند در قرآن آزار دهندگان رسولش را لعن كرده است . از اين رو برخي بزرگان دين زيارت آن حضرت را در حد واجب دانسته اند . ^{( 4 )}

* پرسش : با توجه به اينكه از ديدگاه اسلام پرستش بت و سنگ شرك است و خداوند از آن نهي كرده است ، چرا مسلمانان بايد به سوي حجرالاسود عبادت كرده و نماز بخوانند ؟

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بقره : 189 .

2 . حقيقت حج ، صفائي حائري ، ص 79 .

3 . معارج اليقين في اصول الدين ، محمد سبزواري ، ص 69 .

4 . امتاع الاسماء ، مقريزي ، ج 14 ، پاورقي ص 608 .

232

* پاسخ : خداوند متعال دستور داده است به سوي مسجدالحرام و كعبه نماز بخوانند ، نه به سوي حجرالاسود :

( وَ مِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَام . . . ) ^{( 1 )}

و از هر كجا بيرون آمدي ، [ هنگام نماز ] روي خود را به سمت مسجد الحرام بگرداني . . .

حجرالاسود سنگي است كه در ركن اسودِ كعبه در ارتفاع يك و نيم متري خانه كعبه نصب شده است و حجاج در طواف خود به صورت نمادين به طرف آن حركت كرده و آن را تقديس و تكريم مي كنند و تقديس و تكريم جدا از پرستش است .

* پرسش : مقصود از سقايت و سدانت چيست ؟ آيا در قرآن كريم در باره اين دو مطلبي آمده است ؟

* پاسخ : مقصود از سقايت ، آب دادن به حاجيان و مقصود از سدانت ، پرده داري كعبه و خدمت كردن به آن است . در قرآن كريم به سقايت اشاره شده است ^{( 2 )} و آن را با فداكاري امام علي ( عليه السلام ) مقايسه كرده و آن را در برابر فداكاري امام كم ارزش و غير قابل مقايسه دانسته است ، اما در باره پرده داري كعبه مطلبي در قرآن نيامده است . البته در آيات قرآن كريم به خدمت كردن به كعبه اشاره شده است .

رسول خدا ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) در فتح مكه خطبه خواند و فرمود : خون هاي جاهلي و مانند آن هدر است ، مگر سقايت و سدانت خانه كعبه كه مورد احترام است . ^{( 3 )} قريش براي خدمت به كعبه ، درجه ها و پست هاي ديگري را نيز تعريف كرده بودند كه برخي از آن ها به تأييد رسول خدا ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) نيز رسيده بود مانند اينكه اسود بن ربيعه پس خطبه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بقره : 150 .

2 . ( أَجَعَلْتُمْ سِقَايَةَ الْحَآجِّ وَعِمَارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ كَمَنْ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الأَْخِرِ وَجَـهَدَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ لاَ يَسْتَوُونَ عِندَ اللَّهِ وَاللَّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّــلِمِينَ ) توبه : 19 .

3 . معرفة الصحابه ، ابو نعيم ، ج 1 ، ص 275 ؛ اسد الغابه ، ابن اثير ، ج 1 ، ص 228 .

233

حجة الوداع ^{( 1 )} رسول خدا ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) به آن حضرت گفت : پدرم در جاهليت به درماندگان در راه صدقه مي داد ، آيا آن را ترك كنم ؟ حضرت فرمود : آن كار از امور نيك و پسنديده و مورد قبول است . ^{( 2 )}

* پرسش : علت زيارت قبور اهل بيت ( عليهم السلام ) چيست ؟

* پاسخ : قرآن كريم به مكان هاي مقدس اشاره كرده است ؛ امّا اين اشاره ها به دو گونه است :

1 . به صراحت از آن مكان ها نام برده ؛ مانند سرزمين بيت المقدس كه در آيه نخست سوره اسرا بدان اشاره شده و سرزمين مقدس طوي كه در آيه 12 سوره طه ، آمده است . همچنين خداوند متعال مي فرمايد : « خداوند كعبه ، بيت الحرام ، را وسيله اي براي استواري و سامان بخشيدن به كار مردم قرار داده است . . . » ^{( 3 )} و در آيات ديگر ، ضمن بيان اهميت و جايگاه سرزمين مقدس مكه و تبيين اعمال و احكام حج و مقام هاي مختلف آن ، مانند : مقام حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) ، صفا و مروه ، مسجد الحرام ، حجرالاسود و . . . مردم را براي زيارت و طواف خانه خدا دعوت مي كند . ^{( 4 )}

2 . مكان هاي مقدسي كه قرآن كريم به صورت كلي به آن اشاره كرده و انسان را به اهميت و احترام آن ها توجه داده و به طور كلي معيارهايي را بيان فرموده است كه مي توان با استفاده از آن ها ، مكان هاي مقدس و محترم را شناخت ؛ از جمله مي فرمايد :

( ذلِكَ ومَن يُعَظِّم شَعـائِرَ اللّهِ فَاِنَّها مِن تَقوَي الْقُلُوب ) ^{( 5 )}

اين است [ سخن حق ] و هر كس شعائر دين خدا را بزرگ و محترم دارد ، [ خوشا بر او ] اين صفت دل هاي پرهيزگار است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . جبير بن مطعم شاهد آخرين حج رسول خدا ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) و خطبه آن حضرت در روز عرفه بوده است ، و خطبه آن حضرت را نقل كرده است كه در آن روز فرمود : « رُبَّ حَامِلِ فِقْه وَلافِقهَ لِهُ وَرُبَّ حَامِلِ فِقه الي مَنْ هو أفْقه منه » ؛ ( چه بسا حامل فقهي كه خود فقيه نيست و چه بسا رساننده فقهي به كسي كه از خودش داناتر است . ) ر . ك : سنن ، ابن ماجه ج 2 ، ص 1016 .

2 . الاصابه ، ابن حجر ، ج 1 ، ص 225 .

3 . مائده : 97 .

4 . بقره : 125 ، 158 ، 191 و حج : 25ـ37 و . . . .

5 . حج : 32 .

234

شعائر ، جمع شعيره و به معناي علامت و نشانه است و در آيه ، نشانه هاي وجود خدا منظور نيست ؛ زيرا همه عالم نشانه وجود اويند ، بلكه مقصود نشانه هاي دين اوست ؛ به همين سبب ، برخي مفسران ، ( شَعائِرَ اللهِ ) را به « معالم دين الله » ؛ يعني نشانه هاي دين خدا تفسير كرده اند و تمام آنچه را در برنامه هاي ديني وارد شده و انسان را به ياد خدا و عظمت آيين او مي اندازد ، شعائر الهي مي دانند كه و بزرگداشت آن ها ، نشانه تقواي دل هاست . ^{( 1 )} خداوند متعال در جاي ديگري مي فرمايد :

( فِي بُيُوت أَذِنَ اللهُ أَنْ تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيها بِالْغُدُوِّ وَالاْصالِ ) ^{( 2 )}

در خانه هايي كه خدا اجازه داده كه [ قدر و منزلت ] آن ها رفعت يابد و نامش در آن ها يادشود . در آن [ خانه ] ها هر بامداد و شامگاه او را نيايش مي كنند .

اين خانه ها ، همان مراكزي است كه به فرمان پروردگار ، استحكام يافته و مركز ياد خداست و حقايق اسلام و احكام خدا از درون آن ها نشر مي يابد و در اين معناي وسيع و گسترده ؛ مساجد ، خانه هاي انبيا و اوليا ، به ويژه خانه پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) و خانه اميرمؤمنان علي ( عليه السلام ) جمع است و به طور كلي ، هر كانوني كه به فرمان خدا بر پا شود و نام او در آن برده شود و هر صبح و شام ، مردان باايمان كه زندگي مادّي ، آنان را به خود مشغول و از ياد خدا غافل نمي كند ، به تسبيح و تقديس در آن ها مشغول هستند ، چنين مكان هايي ، مركز مشكات انوار الهي ، ايمان ، هدايت بوده داراي تقديس و احترام است . ^{( 3 )} طبق مفهوم اين آيه ، مكان هايي كه در آن معارف الهي مطرح مي شود و اشخاصي مانند علما ، مراجع و دانشمندان الهي به تدريس و تبيين اين معارف مشغول باشند ، همگي داراي تقديس و احترام اند و زيارت آن ها نيز داراي اهميت و فايده است . ^{( 4 )}

افزون بر اين ، زيارت مزار بزرگان دين ، نوعي احترام به آنان و قدرشناسي از زحماتي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . برگرفته از مجمع البيان ، طبرسي ، ج4 ، ص83 ؛ تفسيرنمونه ، ج14 ، ص97 ؛ ترجمه الميزان ، ج10 ، ص437ـ438 .

2 . نور : 36 .

3 . ر . ك : تفسيرنمونه ، ج 14 ، ص482ـ483 .

4 . جهت اطلاع بيشتر ر . ك : بحارالانوار ، ج97 ، 98 ، 99 ، كتاب المزار .

235

است كه آنان در راه اعتلاي دين خدا و هدايت بندگان خدا ، متحمل شده اند . در روايات اسلامي هم به مكان هاي مقدس اشاره شده است ؛ مثلا پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) فرمود :

« من زارني في حياتي أو بعد موتي فقد زار الله تعالي . » ^{( 1 )}

هر كس مرا در حال زندگي و يا بعد از مرگ ، زيارت كند ، مانند اين است كه خداوند متعال را زيارت كرده باشد .

امام صادق ( عليه السلام ) فرمود : « هيچ نقطه اي از جهان نزد خدا ، محبوب تر از مقام سعي بين صفا و مروه نيست » . ^{( 2 )} و باز فرمود : « هر كس امام حسين ( عليه السلام ) را در حالي كه آشنا به حق اوست ، زيارت كند ، خداوند ثواب هزار حج و هزار عمره مقبول را براي او مي نويسد و گناهان گذشته و آينده او را مي بخشد » . ^{( 3 )}

زيارت اهل قبور مسلمانان ، از جمله پيامبران ، پيشوايان مذهبي ، علما و دانشمندان بزرگ ، كه انسان را با كتاب الهي ، كتاب طبيعت و زبان آفرينش آشنا كرده اند و همچنين مجاهدان راه اسلام ، كه خون مقدس آنان درخت اسلام را آبياري كرده ، بسيار سازنده و مفيد است و نوعي سپاس گزاري و قدراني از جانبازي و فداكاري آنان به شمار مي آيد و توجه دادن به نسل معاصر است كه پاداش آن كه راه حق و فضيلت را برگزيند و در دفاع از عقيده و گسترش حريت و آزادي جان سپارد ، اين است . او هيچ گاه از خاطره ها محو نمي شود و گذشت زمان ، كه همه چيز را كهنه و نابود مي سازد ، ياد آنان را از بين نمي برد ؛ بلكه آتش عشق را در دل هاي صاف و پاك شعله ورتر مي سازد . زيارت مزار اين گروه نيز ، هيچ اشكالي ندارد ؛ بلكه لازم است ؛ زيرا مسلمانان با توسل به انبيا و اولياي خداوند و طلب آمرزش و دعا ، مشكلات دنيا و آخرت خود را حل مي كنند . ^{( 4 )}

در روايتي از امام رضا ( عليه السلام ) نقل است ، فرمود : هر كه نزد قبر برادر مؤمن آيد و هفت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . وسائل الشيعه ، ج 14 ، ص 325 .

2 . بحارالانوار ، ج 96 ، ص 234 .

3 . همان ، ج98 ، ص20 .

4 . برگرفته از : آيين وهّابيت ، جعفر سبحاني ، ص119 و 120 ؛ ر . ك : تفسيرهدايت ، گروهي از مترجمان ، ج6 ، ص389ـ390 .