بخش 5

ده ولیعهدی خود مهدی را گل بستان سرای آفرینش جمال الله یا شفیع المذنبین فضل یزدان برخیز شتربانا صلای رحمت رسید فخر بشر عنایت ازلی بزن چنگ به دامان پیمبر ( صلّی الله علیه وآله ) محشر کرد محمد ( صلّی الله علیه وآله ) پیغمبر خورشید و باران مهی که بدرش مدام بدر است منظور از آفرینش ترانه میلاد جذبه مهر صدای سخن دل شب به پایان رسید طلوع نگاه رباعی ها و دوبیتی ها فروغ ایزدی در پناه مصحف گنبد خضرا صلوات فرمان نبوّت

100

ده وليعهدي خود مهدي را

تا به خواب اجل اي گوهر پاك ! * * * خوابگه ساختي از بستر خاك

فلك از غيرت خاك آشفته است * * * « ليتني كنت ترابا » گفته است

چند در حجله به تنها خفتن ؟ * * * حجره از گرد فنا ، نارفتن ؟

شانه زن سلسله مشكين را * * * سرمه كش نرگس عالم بين را

101

طاق محراب ، تهي كن زخسان * * * سرش از فخر به كيوان برسان

منبر از بي قدمان ، خالي ساز * * * قدرش از مقدم خود ، عالي ساز

خطبه ملت و دين از سر گير * * * كشف اسرار يقين از سر گير

ظالمان را پي كاري بنشان * * * آبشان ريز و غباري بنشان

ور نخواهي كه ز اقليم بقا * * * آوري روي بدين شهر فنا

تازه كن عهد نكو عهدي را * * * ده وليعهدي خود ، مهدي را

علمش بر حرم بطحا زن * * * تيغ قهرش به سر اعدا زن

بار دجال وشان بر خرنه * * * به بيابان عدم سر در ده

عاصيان ، بي سر و سامان تواند * * * دست اميد به دامان تواند

خاصه « جامي » كه كمين بنده توست * * * چشم گريان به شكر خنده توست

عبدالرّحمان جامي ( 817 ـ 898 هـ . ق )

گل بستان سراي آفرينش

محمد كيست ؟ جان را قرة العين * * * كمان ابروي بزم قاب قوسين

دو چشم روشن ارباب بينش * * * گل بستان سراي آفرينش

دلش از معرفت بر اوج افلاك * * * زبانش در مقام « ماعرفناك »

از آن مي داشت « آدم » دانه را دوست * * * كه از جان خوشه چين خرمن اوست

به كشتي نوح اگر شد صاحب عهد * * * ولي نسبت به او طفلي است در مهد

اگر يعقوب ازو بويي شنيدي * * * چو گل پيراهن يوسف دريدي

به جان شد يوسف مصري غلامش * * * عزيز مصر از آن گرديد نامش

صد ابراهيم را در آذر انداخت * * * صد اسمعيل را قربان خود ساخت

عصاي موسوي را قدر بشكست * * * دم عيسي مريم را فروبست

چو خاتم در عبادت پشت او خم * * * بدو مهر نبوت مهر خاتم

102

چنان با نفس سركش بود در جنگ * * * كه پيش او حصاري ساخت از سنگ

فتاده سايه زآن خورشيد رخ دور * * * كه باهم راست نايد ظلمت و نور

زهي درياي لطف و كان الطاف * * * تعالي الله ! چه اخلاق و چه اوصاف ؟

چه حلم است اين كه جان من فدايت * * * سر پاكان عالم خاك پايت

زمين يثرب از فيضت چنان است * * * كه او را صد شرف بر آسمان است

علي را هادي راه خدا كن * * * به حق ، خلق جهان را رهنما كن

كه بي شك هادي راه خدا اوست * * * خلايق را امام و پيشوا اوست

پناه ما گنهكاران همين است * * * كه نامت رحمة للعالمين است

ز دست ما نيايد هيچ طاعت * * * همين ماييم و اميد شفاعت

شفاعت كن ، دري بگشاي بر ما * * * گر اين در بسته گردد واي برما !

الهي تا زمين و آسمان هست * * * وز آن پس آن بهشت جاودان هست

ظلال رحمتت ممدود بادا * * * مقام عزتت محمود بادا

هلالي جغتايي ( 912 ـ مقتول 936 هـ . ق )

جمال الله

از خدا گر ره خداطلبي * * * مطلب جز محمد عربي

زانكه مطلوب اهل بينش اوست * * * بلكه مقصود آفرينش اوست

شاه ايوان مكه و يثرب * * * ماه تابان مشرق و مغرب

شرف گوهر بني آدم * * * در شرف ، سرور همه عالم

شهرياري كه خيل اوست همه * * * عرش و كرسي ، طفيل اوست همه

كوي او مقصد است و او مقصود * * * او محمد ، مقام او محمود

پنجه آفتاب را برتافت * * * با يك انگشت ، قرص مه بشكافت

بود برتر ز انجم و افلاك * * * زآن نيفتاد سايه اش بر خاك

آنكه بگذشت از سپهر برين * * * سايه او كجا فتد به زمين ؟

103

فارغ است از صحيفه و خامه * * * و اصلان را ، چه حاجت نامه ؟

زير گيسوي او ، رخ چون ماه * * * شب معراج را ، جمال الله

هلالي جغتايي ( 912 ـ مقتول 936 هـ . ق )

يا شفيع المذنبين

تا نگرديده است خورشيد قيامت آشكار * * * مشت آبي زن به روي خود زچشم اشكبار

در بيابان عدم ، بي توشه رفتن مشكل است * * * در زمين چهره خود ، دانه اشكي بكار

مزرع اميد را زين بيشتر مپسند خشك * * * بر رگ جان نشتري زن قطره چندي ببار

ديده بيدار مي بايد ره خوابيده را * * * تا نگرديده است صبح از خواب غفلت سر برآر

مور از ذوق طلب ، آورد بال و پر برون * * * غيرتي داري تو هم پاي طلب از گل بر آر

رشته طول امل را باز كن از پاي دل * * * از گريبان فلك مانند عيسي سر برآر

ارمغاني بهر يوسف بهتر از آيينه نيست * * * چهره دل را مصفا ساز از گرد وغبار

خانه در بسته ، فانوس حضور خاطر است * * * هم زبان را بسته و هم چشم را پوشيده دار

تيره روزان را درين منزل به شمعي دست گير * * * تا پس از مردن ، تو را باشد چراغي بر مزار

104

چون سبكباران ز صحراي قيامت بگذرد * * * هركه از دوش ضعيفان بشر برداشت بار

« ربنا انا ظلمنا » ورد خودكن سالها * * * تا چو آدم ، توبه ات گردد قبول كردگار

ورد خودكن « لاتذر » يك عمر چون نوح نبي * * * تا ز كفار وجود خود برانگيزي دمار

از صراط المستقيم شرع ، پا بيرون منه * * * تا تواني كرد فردا از صراط آسان گذار

دست زن در دامن شرع رسول هاشمي * * * زان كه بي اين بادبان كشتي نيايد بر كنار

باعث ايجاد عالم احمد مرسل كه هست * * * آفرينش را به ذات بي مثالش افتخار

كفر شد با خاك يكسان ، از فروغ گوهرت * * * سايه خواباند علم ، خورشيد چون گردد سوار

بود چشم آفرينش در شكر خواب عدم * * * كز صبوح باده وحدت ، تو بودي كامگار

بوسه ها بر دست خود زد خامه نقاش صنع * * * تا شد از نقش تو ، لوح آفرينش پرنگار

اندر آن خلوت كه جام دوستكامي مي زدي * * * حلقه بيرون در بود آسمان بي مدار

اهل دنيا را ز راز آخرت دادي خبر * * * خواندي از پشت ورق ، روي ورق را آشكار

محو گرديدند در نور تو ، يك سر انبيا * * * ريزد انجم ، چون شود خورشيد تابان آشكار

105

رحمت عام تو ، جرم خاكيان را شد شفيع * * * موج دريا ، سيل را از چهره مي شويد غبار

در ره دين باختي دندان گوهر بار را * * * رخنه اين حصن را كردي به گوهر استوار !

ماه را كردي به انگشت هلال آسا ، دو نيم * * * ملك معجز را مسخر ساختي زين ذوالفقار

كردي اندر گام اول سايه خود را وداع * * * چون سبكباران فرو رفتي از اين نيلي حصار

چون بهار از خلق خوش ، كردي معطر خاك را * * * رحمة للعالمينت خواند از آن پروردگار

چون گذاري روز محشر گيسوي مشكين به كف * * * لشكر عصيان شود چون زلف خوبان تار و مار

يا شفيع المذنبين « صائب » ز مداحان توست * * * از سر لطف و كرم تقصير او را درگذار

محمّد علي « صائب » تبريزي ( 1010 ـ 1081 هـ . ق )

فضل يزدان

در عرصه دو گيتي از آشكار و پنهان * * * زيباترين بديعي كآمد زفضل يزدان

از عقلهاست اول وز نفسهاست قدسي * * * از عضوهاست ديده ، وز عرقهاست شريان

از پيكهاست جبريل ، وز مژده هاست بعثت * * * از اصلهاست توحيد ، وز فضلهاست ايمان

106

از خواجه هاست احمد ، وزبنده هاست يوسف * * * از اوصياست حيدر ، وز اتقياست سلمان

از خاصه هاست ضاحك ، وز فصل هاست ناطق * * * از جنسهاست جوهر ، وزنوع هاست انسان

از فرشهاست سبزه ، وز قطره هاست ژاله * * * از ابرهاست آزار وز بحرهاست عمان

از قبله هاست كعبه ، وز كارهاست طاعت * * * از عيدهاست اضحي ، وز فديه هاست قربان

مجمر اصفهاني ( 1220 ـ ؟ هـ . ق )

برخيز شتربانا

برخيز شتربانا بربند كجاوه * * * كز چرخ همي گشت عيان رايت كاوه

در شاخ شجر برخاست آواي چكاوه * * * وز طول سفر حسرت من گشت علاوه

بگذر بشتاب اندر از رود سماوه * * * در ديده من بنگر « درياچه ساوه »

وز سينه ام « آتشكده پارس » نمودار

از رود سماوه ز ره نجد و يمامه * * * بشتاب و گذر كن به سوي ارض تهامه

بردار پس آنگه گهر افشان سرخامه * * * اين واقعه را زود نما نقش به نامه

در ملك عجم بفرست با پَرّ حمامه * * * تا جمله ز سر گيرند دستار و عمامه

جوشند چو بلبل به چمن كبك به كهسار

بنويس يكي نامه به شاپور ذوالاكتاف * * * كز اين عربان دست مبر نايژه مشكاف

هشدار كه سلطان عرب داور انصاف * * * گسترده به پهناي زمين دامن الطاف

بگرفته همه دهر زقاف اندر تا قاف * * * اينك بدرد خشمش پشت و جگر و ناف

آن را كه درد نامه اش از عجب و زپندار

107

با ابرهه گوييد به تعجيل نيايد * * * كاري كه تو مي خواهي از فيل نيايد

رو تا به سرت جيش ابابيل نيايد * * * بر فرق تو و قوم تو سجّيل نيايد

تا دشمن تو مهبط جبريل نيايد * * * تا كيد تو در مورد تضليل نيايد

تا صاحب خانه نرساند به تو آزار

فخر دو جهان خواجه فرخ رخ اسعد * * * مولاي زمان مهتر صاحبدل امجد

آن سيد مسعود و خداوند مؤيد * * * پيغمبر محمود ابوالقاسم احمد

وصفش نتوان گفت به هفتاد مجلّد * * * اين بس كه خدا گويد « ما كان محمد »

بر منزلت و قدرش يزدان كند اقرار

ماييم كه از پادشهان باج گرفتيم * * * زان پس كه از ايشان كمر و تاج گرفتيم

ديهيم و سرير از گهر و عاج گرفتيم * * * اموال و ذخايرشان تاراج گرفتيم

وز پيكرشان ديبه ديباج گرفتيم * * * مائيم كه از دريا امواج گرفتيم

وانديشه نكرديم زطوفان و ز تيار

در چين و ختن ولوله از هيبت ما بود * * * در مصر و عدن غلغله از شوكت ما بود

در اندلس و روم عيان قدرت ما بود * * * غرناطه و اشبيليه در طاعت ما بود

صقليه نهان در كنف رايت ما بود * * * فرمان همايون قضا آيت ما بود

جاري به زمين و فلك و ثابت و سيّار

خاك عرب از مشرق اقصي گذرانديم * * * وز ناحيه غرب به افريقيه رانديم

درياي شمالي را بر شرق نشانديم * * * وز بحر جنوبي به فلك گرد فشانديم

هند از كف هند و ختن از ترك ستانديم * * * مائيم كه از خاك بر افلاك رسانديم

نام و هنر و رسم و كرم را به سزاوار

اي مقصد ايجاد سر از خاك به در كن * * * وز مزرع دين اين خس و خاشاك به در كن

از كشور جم لشگر ضحاك به در كن * * * از مغز سران نشئه ترياك به در كن

اين جوق شغالان را از تاك به در كن * * * زين پاك زمين مردم ناپاك به در كن

وز گله اغنام بران گرگ ستمكار

افسوس كه اين مزرعه را آب گرفته * * * دهقان مصيبت زده را خواب گرفته

108

خون دل ما رنگ مي ناب گرفته * * * وز شورش تب پيكرمان تاب گرفته

رخسار هنرگونه مهتاب گرفته * * * چشمان خرد پرده زخوناب گرفته

ثروت شده بي مايه و صحت شده بيمار

اي قاضي مطلق كه تو سالار قضايي * * * وي قائم بر حق كه در اين خانه خدايي

تو حافظ ارضي و نگهدار سمايي * * * بر لوح مه و مهر فروغي و ضيايي

در كشور تجريد مهين راهنمايي * * * بر لشكر توحيد اميرالامرايي

حق را تو ظهيرستي و دين را تو نگهدار

اديب الممالك فراهاني ( 1277 ـ 1336 هـ . ش )

صلاي رحمت رسيد

صبح سعادت دميد ، ياد صبوحي به خير ! * * * صومعه بر باد رفت ، دور بيفتاد دير

يار غيور است و نيست نام و نشاني زغير * * * دم مزنيد از مسيح ، عذر بخواه از عزيز