بخش 4
اسماعیل ( فرزند ابراهیم پیامبر ( علیه السلام ) اسماعیل #171; فرزند امام جعفر صادق ( علیه السلام ) اصحاب صُفّه اصحاب فیل ام البنین اُمُّ القُری اُمّ سَلمه
|
|
76 |
|
قالَ ( عليه السلام ) : فَحينَ عَقَدْتَ الْحَجَّ نَوَيْتَ اَنَّكَ قَدْ حَلَلْتَ كُلَّ عَقْدٍ لِغَيْرِ اللّهِ؟
قالَ: لا
قالَ لَهُ ( عليه السلام ) : ما تَنَظَّفْتَ وَ لا اَحْرَمْتَ وَ لا عَقَدْتَ الْحَجَّ.»
ترجمه:
سپس امام ( عليه السلام ) به او فرمود: آيا نظافت كردي و «محرم» شدي، (لباس احرام پوشيدي) و نيّت حج كردي ؟
شبلي گفت: آري.
امام ( عليه السلام ) فرمود: آنگاه كه نظافت ميكردي و احرام ميبستي و نيّت حج مينمودي، آيا قصدت اين بود كه با نور توبه و بازگشتي خالصانه به سوي خداوند، پليديها و گناهان جانت را نيز بزدايي؟
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) فرمود: هنگام «محرم شدن» در اين انديشه بودي كه علاوه بر آنچه در حال احرام، بر تو حرام ميگردد ( هر چه را خداوند ) براي هميشه حرام فرموده است نيز بر خويشتن حرام گرداني؟
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) فرمود: هنگام بستن پيمان حج، انديشيدي كه هر قيد و بند غير خدايي را از خويشتن بگشايي و تنها در گرو پيمان خداوند باشي ؟
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) فرمود: پس، نه نظافت كردي و نه محرم شدهاي و نه پيمان حج بستهاي !
بخش سوّم
«قالَ لَهُ ( عليه السلام ) : اَدَخَلْتَ المِيقاتَ وَصَلَّيْتَ رَكْعَتَيِ الاِحْرامِ وَ لَبَّيْتَ؟
قالَ: نَعَمْ.
قالَ ( عليه السلام ) : فَحينَ دَخَلْتَ المِيقاتَ نَوَيْتَ اَنَّكَ بِنِيَّةِ الزِّيارَةِ؟
قالَ: لا
قالَ ( عليه السلام ) : فحينَ صَلَّيْتَ الرَّكْعَتَينِ نَوَيْتَ اَنَّكَ تَقَرَّبْتَ اِلَي اللّه بِخَيْرِ الاَْعْمالِ مِنَ الصَّلاةِ وَ اَكْبَرِ حَسَناتِ الْعِبادِ؟
قالَ: لا.
|
|
77 |
|
قالَ ( عليه السلام ) : فَحينَ لَبَّيْتَ نَوَيْتَ اَنَّكَ نَطَقْتَ للّهِ سُبْحانَهُ بِكُلِّ طاعَةٍ وَ صَمَتَّ عَنْ كُلِّ مَعْصِيَةٍ؟
قالَ: لا.
قالَ لَهُ ( عليه السلام ) : ما دَخَلْتَ المِيقاتَ وَ لا صَلَّيْتَ وَ لا لَبَّيْتَ.»
ترجمه:
امام ( عليه السلام ) به او فرمود: آيا به «ميقات» كه وارد شدي، دو ركعت «نماز احرام» گزاردي و «لبيك» گفتي؟
شبلي گفت: آري.
امام ( عليه السلام ) فرمود: هنگام ورود به «ميقات»، نيت و انديشهات نايل شدن به زيارت خداوند و وصول به لقاي پروردگار بود ؟
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) فرمود: آن هنگام كه «نماز احرام» ميخواندي، آيا نيت كردي كه به وسيله نماز، كه بهترين اعمال و برترين حسنات بندگان است، به خداوند نزديك شوي و به او تقرب جويي؟
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) فرمود: هنگامي كه «لبيك» ميگفتي، نيت و انديشهات اين بود كه زبانت را تنها به طاعات خداوند بگشايي و از همه گناهان فروبندي ؟
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) فرمود: نه به ميقات وارد شدهاي و نه نماز گزاردهاي و نه لبيك گفتهاي!
بخش چهارم
«ثُمَّ قالَ لَهُ ( عليه السلام ) : اَدَخَلْتَ الْحَرَمَ وَ رَأَيْتَ الْكَعْبَةَ وَ صَلَّيْتَ؟
قالَ: نَعَمْ.
قالَ ( عليه السلام ) : فَحينَ دَخَلْتَ الْحَرَمَ نَوَيْتَ اَنَّكَ حَرَّمْتَ عَلي نَفْسِكَ كُلَّ غِيْبَةٍ تَسْتَغِيبُهَا المُسْلِمِينَ مِنْ اَهْلِ مِلَّةِ الاِْسْلامِ؟
قالَ: لا.
قالَ ( عليه السلام ) : فَحينَ وَصَلْتَ مَكَّةَ نَوَيْتَ بِقَلْبِكَ اَنَّكَ قَصَدْتَ اللّهَ؟
قالَ: لا.
قالَ ( عليه السلام ) : فَما دَخَلْتَ الْحَرَمَ وَ لا رَأَيْتَ الْكَعْبَةَ وَ لا صَلَّيْتَ.»
|
|
78 |
|
ترجمه:
سپس امام ( عليه السلام ) به او فرمود: آيا به «حرم» وارد شدي و «كعبه» را ديدي و نماز گزاردي ؟
شبلي گفت: آري.
امام ( عليه السلام ) فرمود: آن هنگام كه به حرم وارد شدي، قصد كردي كه«غيبت» از مسلمانان و ملت اسلام و بي حرمتي به آبرو و شخصيت آنان را بر خويشتن حرام گرداني ؟
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) فرمود: هنگامي كه به «مكه» رسيدي، چنين انديشيدي و اين گونه نيت كردي كه تنها به قصد خداوند آمدهاي (نه به قصد شهرت و تجارت و...؟!)
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) فرمود: پس، نه به حرم وارد شدهاي و نه كعبه را ديدهاي و نه نمازگزاردهاي!
بخش پنجم
«ثُمَّ قالَ ( عليه السلام ) : طُفْتَ بِالْبَيْتِ وَ مَسَسْتَ الاْرَكانَ وَسَعَيْتَ؟
قالَ: نَعَمْ.
قالَ ( عليه السلام ) : فَحينَ سَعَيْتَ نَوَيْتَ اَنَّكَ هَرَبتَ اِلَي اللّهِ وَ عَرَفَ مِنْكَ ذلِكَ عَلاّمُ الْغُيُوبِ؟
قالَ: لا.
قالَ ( عليه السلام ) : فَما طُفْتَ بِالْبَيْتِ وَ لا مَسَسْتَ الاَْرْكانَ وَ لا سَعَيْتَ.»
ترجمه:
سپس امام ( عليه السلام ) فرمود: آيا كعبه را «طواف» كردي و اركان آن را مسّ نمودي و «سعي» به جا آوردي؟
شبلي گفت: آري.
امام ( عليه السلام ) فرمود: هنگام «سعي»، چنين نيت كردي كه به سوي خداوند ميگريزي و به او پناه ميبري و اوست كه آگاه به نهانهاست، و بر اين نيت و انديشهات آگاه است؟ (و تو را پناه ميدهد)؟
شبلي گفت: نه!
امام ( عليه السلام ) فرمود: پس، نه طواف كردهاي و نه اركان را مسّ نمودهاي و نه سعي به جا آوردهاي!
بخش ششم:
«ثُمَّ قالَ ( عليه السلام ) لَهُ: صافَحْتَ الْحَجَرَ وَ وَقَفْتَ بِمَقامِ اِبْراهِيمَ ( عليه السلام ) وَصَلَّيْتَ بِهِ رَكْعَتَينِ؟
|
|
79 |
|
قالَ: نَعَمْ.
فَصاحَ ( عليه السلام ) صَيْحَةً كادَ يُفارِقُ الدُّنيا.
ثُمَّ قالَ ( عليه السلام ) : آهٍ آهٍ، مَنْ صافَحَ الْحَجَرَ الاَْسْوَدَ فَقَدْ صافَحَ اللّهَ تَعالي. فَانْظُرْ يا مِسْكين لا تُضَيِّعْ اَجْرَ ما عَظُمَ حُرْمَتُهُ وَ تَنْقُضِ الْمُصافَحَةَ بِالْمُخالَفَةِ وَ قَبْضِ الْحَرامِ نَظيرَ اَهْلِ الآثامِ.
ثُمَّ قالَ ( عليه السلام ) : نَوَيْتَ حينَ وَقَفْتَ عِنْدَ مَقامِ اِبْراهيمَ ( عليه السلام ) اَنَّكَ وَقَفْتَ عَلي كُلِّ طاعَةٍ وَ تَخَلَّفْتَ عَنْ كُلِّ مَعْصِيَةٍ؟
قالَ: لا.
قالَ ( عليه السلام ) : فَحينَ صَلَّيْتَ فِيهِ رَكْعَتَيْنِ نَوَيْتَ اَنَّكَ صَلَّيْتَ بِصَلاةِ اِبْراهِيمَ ( عليه السلام ) وَ اَرْغَمْتَ بِصَلاتِكَ اَنْفَ الشَّيطانِ؟
قالَ: لا.
قالَ ( عليه السلام ) لَهُ: فِما صافَحتَ الحَجَر الاَسوَد وَ لا وَقَفتَ عِندَ المَقام وَ لا صَلّيتَ فيهِ رَكعَتينِ».
ترجمه:
سپس امام ( عليه السلام ) به شبلي فرمود: با «حجر الاسود»(1) مصافحه كردي و به آن دست كشيدي و در «مقام ابراهيم ( عليه السلام ) » ايستادي و در آن مقام دو ركعت نماز گزاردي ؟
شبلي گفت: آري.
در اين هنگام، امام ( عليه السلام ) فريادي سوزناك برآورد و حالتي به اودست داد كه نزديك بود از دنيا برود (وروح مطهرش از شوق و خشيت خداوند، به ملكوت آسمانها پرواز كند)! سپس (به خود آمد و به ناله) گفت: آه ! آه...
و آن گاه فرمود: كسي كه با «حجر الاسود» مصافحه كند و به آن دست دهد، همانا با خداوند متعال مصافحه كرده است ! پس، اي مسكين ! نيك بنگر كه مبادا حرمت آن را تباه سازي و پيماني اين چنين عظيم را بشكني و دستي را كه در دست خداوند نهادهاي، به گناهاني بيالايي كه گنهكاران به آن آلودهاند.
سپس امام ( عليه السلام ) فرمود: هنگامي كه در مقام ابراهيم ايستادي، نيت كردي كه بر عهد و فرمان خداوند، بايستي و از تمامي گناهان روي گردان شوي؟
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) فرمود: آن هنگام كه در مقام ابراهيم نماز ميخواندي، قصدت اين بود كه نمازي چونان
1 . سنگي سياه كه در يكي از گوشههاي كعبه قرار دارد.
|
|
80 |
|
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) به او فرمود: پس، نه با حجر الاسود مصافحه كردهاي و نه در مقام ابراهيم ايستادهاي و نه در آنجا نماز گزاردهاي!
بخش هفتم
«ثُمَّ قَالَ ( عليه السلام ) لَهُ: أَشْرَفْتَ عَلَي بِئْرِ زَمْزَمَ وَ شَرِبْتَ مِنْ مَائِهَا؟
قَالَ: نَعَمْ
قَالَ ( عليه السلام ) : نَوَيْتَ أَنَّكَ أَشْرَفْتَ عَلَي الطَّاعَةِ وَ غَضَضْتَ طَرْفَكَ عَنِ الْمَعْصِيَةِ؟
قَالَ: لَا
قَالَ ( عليه السلام ) : فَمَا أَشْرَفْتَ عَلَيْهَا وَ لَا شَرِبْتَ مِنْ مَائِهَا!»
ترجمه:
سپس امام ( عليه السلام ) به او فرمود: آيا به سر «چاه زمزم» رفتي و از آب آن نوشيدي ؟
شبلي گفت: آري.
امام ( عليه السلام ) فرمود: آيا در آن هنگام، در اين انديشه بودي كه بر سرطاعت خداوند رفتهاي و چشمان خويش را از گناهان فرو پوشيدهاي ؟
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) فرمود: پس، نه بر سر چاه زمزم رفتهاي و نه از آب آن نوشيدهاي!
بخش هشتم
«ثُمَّ قَالَ لَهُ: أَ سَعَيْتَ بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ وَ مَشَيْتَ وَ تَرَدَّدْتَ بَيْنَهُمَا؟
قَالَ: نَعَمْ
قَالَ لَهُ: نَوَيْتَ أَنَّكَ بَيْنَ الرَّجَاءِ وَ الْخَوْفِ؟
قَالَ: لَا
قَالَ ( عليه السلام ) : فَمَا سَعَيْتَ وَ لَا مَشَيْتَ وَ لَا تَرَدَّدْتَ بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَة»
ترجمه:
سپس امام ( عليه السلام ) به او فرمود: آيا ميان دو كوه « صفا» و «مروه»، « سعي» كردي و بين آن دو، راه
|
|
81 |
|
شبلي گفت: آري.
امام ( عليه السلام ) به او فرمود: آيا در آن حال چنين انديشيدي كه ميان «خوف» و «رجاء» و ترس و اميد هستي (و خشيت و رحمت خداوند را يكجا در جان خويش فراهم آوردي)؟
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) فرمود: پس، سعي نكردهاي و ميان صفا و مروه راه نپيمودي !
بخش نهم
«ثُمَّ قَالَ ( عليه السلام ) : أَ خَرَجْتَ إِلَي مِنًي؟
قَالَ: نَعَمْ.
قَالَ ( عليه السلام ) : نَوَيْتَ أَنَّكَ آمَنْتَ النَّاسَ مِنْ لِسَانِكَ وَ قَلْبِكَ وَ يَدِكَ
قَالَ: لَا
قَالَ ( عليه السلام ) : فَمَا خَرَجْتَ إِلَي مِني»
ترجمه:
سپس امام ( عليه السلام ) فرمود: آيا از مكه به سوي «منا» رفتي؟
شبلي گفت: آري،
امام ( عليه السلام ) فرمود:آيا در «منا»، نيت و انديشهات اين بود كه مردم را از زبان و قلب و دست خويش در امان بداري ؟
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) فرمود: پس، به منا نرفتهاي !
بخش دهم
«ثُمَّ قَالَ ( عليه السلام ) لَهُ أَ وَقَفْتَ الْوَقْفَةَ بِعَرَفَةَ وَ طَلَعْتَ جَبَلَ الرَّحْمَةِ وَ عَرَفْتَ وَادِيَ نَمِرَةَ وَ دَعَوْتَ اللَّهَ سُبْحَانَهُ عِنْدَ الْمِيلِ وَ الْجَمَرَاتِ؟
قالَ: نَعَم.
قَالَ نَعَمْ قَالَ هَلْ عَرَفْتَ بِمَوْقِفِكَ بِعَرَفَةَ مَعْرِفَةَ اللَّهِ سُبْحَانَهُ أَمْرَ الْمَعَارِف وَ الْعُلُومِ وَ عَرَفْتَ قَبْضَ اللَّهِ عَلَي صَحِيفَتِكَ وَ اطِّلَاعَهُ عَلَي سَرِيرَتِكَ وَ قَلْبِكَ؟
|
|
82 |
|
قَالَ: لَا.
قَالَ ( عليه السلام ) نَوَيْتَ بِطُلُوعِكَ جَبَلَ الرَّحْمَةِ أَنَّ اللَّهَ يَرْحَمُ كُلَّ مُوءْمِن
وَ مُوءْمِنَةٍ وَ يَتَوَلَّي كُلَّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ
قالَ ( عليه السلام ) : قَالَ فَنَوَيْتَ عِنْدَ نَمِرَةَ أَنَّكَ لَا تَأْمُرُ حَتَّي تَأْتَمِرَ وَ لَا تَزْجُرُ حَتَّي تَنْزَجِرَ؟
قَالَ: لَا
قَالَ فَنَوَيْتَ عِنْدَ نَمِرَةَ أَنَّكَ لَا تَأْمُرُ حَتَّي تَأْتَمِرَ وَ لَا تَزْجُرُ حَتَّي تَنْزَجِرَ قَالَ لَا قَالَ فَعِنْدَ مَا وَقَفْتَ عِنْدَ الْعَلَمِ وَ النَّمِرَاتِ نَوَيْتَ أَنَّهَا شَاهِدَةٌ لَكَ عَلَي الطَّاعَاتِ حَافِظَةٌ لَكَ مَعَ الْحَفَظَةِ بِأَمْرِ رَبِّ السَّمَاوَاتِ؟
قالَ:لا.
قالَ ( عليه السلام ) :فَمَا وَقَفْتَ بِعَرَفَةَ وَ لَا طَلَعْتَ جَبَلَ الرَّحْمَةِ وَ لَا عَرَفْتَ نَمِرَةَ وَ لَا دَعَوْتَ وَ لَا وَقَفْتَ عِنْدَ النَّمِرَاتِ.»
ترجمه:
سپس امام ( عليه السلام ) به او فرمود: آيا در صحراي «عرفات»(1) توقف كردي و بر «جبل الرحمة»(2) (كوه رحمت) بالا رفتي و «وادي نمرة»(3) را شناختي و نزد «الميل» و «الجمرات»(4)، خداوند را خواندي و با وي به مناجات پرداختي ؟
شبلي گفت: آري.
امام ( عليه السلام ) فرمود: آيا هنگام توقف در «عرفات» در اين انديشه بودي و اين معرفت را فاصله يافتي كه همه معارف و دانشها از آن خداوند است و نامه اعمال و لوح سرنوشت تو در دست اوست، و همو بر نهان و قلبت آگاه است ؟
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) فرمود: آنگاه كه از «جبل الرحمة» بالا ميرفتي، در اين انديشه بودي كه خداوند بر هر مرد و زن با ايمان، رحمت ميآورد و آنان را زير لواي ولايت خويش دارد؟
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) فرمود: نزد «نمرة» قصد كردي كه كسي را به كاري امر نكني، مگر آنكه خودت آن را انجام دهي، و از كاري نهي نكني مگر اينكه خود را از آن دوري گزيني؟
1 . صحرايي است به طول 12 و عرض 5/6 كيلومتر، در فاصله 21 كيلومتري شمال مكه.
2 . كوهي در صحراي عرفات.
3 . مكاني در نزديكي عرفات و داراي مسجدي به نام حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) ، يا نمره نامگذاري شده است.
4 . سنگسار گاهها، سنگسار كردن شيطان و اهريمنان.
|
|
83 |
|
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) فرمود: هنگام توقف نزد «علم و نمرات»(1) به ياد داشتي كه آنها شاهد تو و طاعتهايت هستند و همراه بانگهبانان الهي و به فرمان پروردگار آسمانها، نگهبان تواند؟
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) فرمود: پس، در عرفات توقف نكردهاي و بر كوه رحمت بالا نرفتهاي و نمرة رانشناختهاي و دعا نخواندهاي و نزد نمرات درنگ ننمودهاي !
بخش يازدهم
«ثُمَّ قَالَ ( عليه السلام ) : مَرَرْتَ بَيْنَ الْعَلَمَيْنِ وَ صَلَّيْتَ قَبْلَ مُرُورِكَ رَكْعَتَيْنِ وَ مَشَيْتَ بِمُزْدَلِفَةَ وَ لَقَطْتَ فِيهَا الْحَصَي وَ مَرَرْتَ بِالْمَشْعَرِ الْحَرَامِ؟
قَالَ: نَعَمْ.
قَالَ ( عليه السلام ) :فَحِينَ صَلَّيْتَ رَكْعَتَيْنِ نَوَيْتَ أَنَّهَا صَلَاةُ شُكْرٍ فِي لَيْلَةِ عَشْرٍ تَنْفِي كُلَّ عُسْرٍ وَ تُيَسِّرُ كُلَّ يُسْرٍ؟
قَالَ: لَا.
قَالَ ( عليه السلام ) : فَعِنْدَ مَا مَشَيْتَ بَيْنَ الْعَلَمَيْنِ وَ لَمْ تَعْدِلْ عَنْهُمَا يَمِيناً وَ شِمَالًا نَوَيْتَ أَنْ لَا تَعْدِلَ عَنْ دِينِ الْحَقِّ يَمِيناً وَ شِمَالًا لَا بِقَلْبِكَ وَ لَا بِلِسَانِكَ وَ لَا بِجَوَارِحِكَ؟
قَالَ: لَا.
قَالَ ( عليه السلام ) : فَعِنْدَ مَا مَشَيْتَ بِمُزْدَلِفَةَ وَ لَقَطْتَ مِنْهَا الْحَصَي نَوَيْتَ أَنَّكَ رَفَعْتَ عَنْكَ كُلَّ مَعْصِيَةٍ وَ جَهْلٍ وَ ثَبَّتَّ كُلَّ عِلْمٍ وَ عَمَلٍ؟
قَالَ: لَا.
قَالَ ( عليه السلام ) : فَعِنْدَ مَا مَرَرْتَ بِالْمَشْعَرِ الْحَرَامِ نَوَيْتَ أَنَّكَ أَشْعَرْتَ قَلْبَكَ إِشْعَارَ أَهْلِ التَّقْوَي وَ الْخَوْفَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ؟
قَالَ: لَا.
قَالَ ( عليه السلام ) : فَمَا مَرَرْتَ بِالْعَلَمَيْنِ وَ لَا صَلَّيْتَ رَكْعَتَيْنِ وَ لَا مَشَيْتَ بِالْمُزْدَلِفَةِ وَ لَا رَفَعْتَ مِنْهَا الْحَصَي وَ لَا مَرَرْتَ بِالْمَشْعَرِ الْحَرَامِ»
ترجمه:
سپس امام ( عليه السلام ) فرمود: از ميان «علمين» (دو علم)(2) گذر كردي و پيش از آن، دو ركعت نماز
1 . منطقهاي در صحراي عرفات، با علامتهاي مخصوص.
2 . علامتهايي است براي تعيين حدود حرم.
|
|
84 |
|
شبلي گفت: آري.
امام ( عليه السلام ) فرمود: هنگام نماز گزاردن، چنين انديشيدي كه اين، «نماز شكر» است در شب دهم (ذيالحجه) كه سختيها را آسان ميگرداند و آرامش و آسايش به ارمغان ميآورد ؟
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) فرمود: آن هنگام كه از ميان «دو علم» ميگذشتي و به راست و چپ منحرف نميشدي، آيا در نيت و انديشهات قصد كردي كه با قلب و زبان و ديگر اعضاي بدنت از دين حق منحرف نگردي ؛ نه به راست و نه به چپ ؟
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) فرمود: هنگام رفتن به «مزدلفه» وجمع آوري ريگها، آيا قصدت اين بود كه هر گناه و جهلي را از خويشتن دورسازي و به جاي آن، علم و عمل بنشاني ؟
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) فرمود: آن گاه كه «مشعرالحرام» رفتي، قصدت اين بود كه شعار و شعور اهل تقوا و خشيت الهي را به قلبت بچشاني و با پارسايان همساز گردي ؟
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) فرمود: پس، از ميان آن دو علم عبور نكردهاي و دو ركعت نماز نخواندهاي و به مزدلفه نرفتهاي و از آنجا ريگ بر نداشتهاي و به مشعرالحرام وارد نشدهاي!
بخش دوازدهم
«ثُمَّ قَالَ ( عليه السلام ) لَهُ: وَصَلْتَ مِنًي وَ رَمَيْتَ الْجَمْرَةَ وَ حَلَقْتَ رَأْسَكَ وَ ذَبَحْتَ هَدْيَكَ وَ صَلَّيْتَ فِي مَسْجِدِ الْخَيْفِ وَ رَجَعْتَ إِلَي مَكَّةَ وَ طُفْتَ طَوَافَ الْإِفَاضَةِ؟
قَالَ: نَعَمْ
قَالَ ( عليه السلام ) : فَنَوَيْتَ عِنْدَ مَا وَصَلْتَ مِنًي وَ رَمَيْتَ الْجِمَارَ أَنَّكَ بَلَغْتَ إِلَي مَطْلَبِكِ وَ قَدْ قَضَي رَبُّكَ لَكَ كُلَّ حَاجَتِكَ؟
قَالَ: لَا
قَالَ ( عليه السلام ) : فَعِنْدَ مَا رَمَيْتَ الْجِمَارَ نَوَيْتَ أَنَّكَ رَمَيْتَ عَدُوَّكَ إِبْلِيسَ وَ غَضِبْتَهُ بِتَمَامِ حَجِّكَ النَّفِيسِ؟
1 . نام صحرايي است.
2 . كوهي است در وادي مزدلفه.
|
|
85 |
|
قَالَ: لَا
قَالَ ( عليه السلام ) : فَعِنْدَ مَا حَلَقْتَ رَأْسَكَ نَوَيْتَ أَنَّكَ تَطَهَّرْتَ مِنَ الْأَدْنَاسِ وَ مِنْ تَبِعَةِ بَنِي آدَمَ وَ خَرَجْتَ مِنَ الذُّنُوبِ كَمَا وَلَدَتْكَ أُمُّكَ؟
قَالَ: لَا
قَالَ ( عليه السلام ) : فَعِنْدَ مَا صَلَّيْتَ فِي مَسْجِدِ الْخَيْفِ نَوَيْتَ أَنَّكَ لَا تَخَافُ إِلَّا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ذَنْبَكَ وَ لَا تَرْجُو إِلَّا رَحْمَةَ اللَّهِ تَعَالَي ؟
قَالَ: لَا
قَالَ ( عليه السلام ) : فَعِنْدَ مَا ذَبَحْتَ هَدْيَكَ نَوَيْتَ أَنَّكَ ذَبَحْتَ حَنْجَرَةَ الطَّمَعِ بِمَا تَمَسَّكْتَ بِهِ مِنْ حَقِيقَةِ الْوَرَعِ وَ أَنَّكَ اتَّبَعْتَ سُنَّةَ إِبْرَاهِيمَ ( عليه السلام ) بِذَبْحِ وَلَدِهِ وَ ثَمَرَةِ فُوءَادِهِ وَ رَيْحَانِ قَلْبِهِ وَ حَاجَّهُ سُنَّتُهُ لِمَنْ بَعْدَهُ وَ قَرَّبَهُ إِلَي اللَّهِ تَعَالَي لِمَنْ خَلْفَهُ؟
قَالَ: لَا
قَالَ ( عليه السلام ) : فَعِنْدَ مَا رَجَعْتَ إِلَي مَكَّةَ وَ طُفْتَ طَوَافَ الْإِفَاضَةِ نَوَيْتَ أَنَّكَ أَفَضْتَ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ تَعَالَي وَ رَجَعْتَ إِلَي طَاعَتِهِ وَ تَمَسَّكْتَ بِوُدِّهِ وَ أَدَّيْتَ فَرَائِضَهُ وَ تَقَرَّبْتَ إِلَي اللَّهِ تَعَالَي؟
قَالَ: لَا
قَالَ لَهُ زَيْنُ الْعَابِدِينَ ( عليه السلام ) : فَمَا وَصَلْتَ مِنًي وَ لَا رَمَيْتَ الْجِمَارَ وَ لَا حَلَقْتَ رَأْسَكَ وَ لَا أَدَّيْتَ نُسُكَكَ وَ لَا صَلَّيْتَ فِي مَسْجِدِ الْخَيْفِ وَ لَا طُفْتَ طَوَافَ الْإِفَاضَةِ وَلَا تَقَرَّبْتَ ارْجِعْ فَإِنَّكَ لَمْ تَحُجَّ.
فَطَفِقَ الشِّبْلِيُّ يَبْكِي عَلَي مَا فَرَّطَهُ فِي حَجِّهِ وَ مَا زَالَ يَتَعَلَّمُ حَتَّي حَجَّ مِنْ قَابِلٍ بِمَعْرِفَةٍ وَ يَقِين».
ترجمه:
سپس امام ( عليه السلام ) به شبلي فرمود: به «منا» رسيدي و «جمرهها» را سنگسار كردي و موهاي سرت را زدودي و قرباني كردي و در «مسجد خيف» نماز گزاردي و به مكه بازگشتي و «طواف افاضه» انجام دادي ؟
شبلي گفت: آري.
امام ( عليه السلام ) فرمود: هنگام رسيدن به «منا» و سنگسار جمرهها ؛ آيا چنين انديشيدي كه به هدف خويش رسيدهاي و خداوند، خواستههايت را برآورده است ؟
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) فرمود: هنگام سنگسار جمرهها، انديشهات اين بود كه دشمنت، شيطان و ياران او را سنگسار ميكني و به وسيله حج ارجمندت آنها را از خود ميراني ؟
|
|
86 |
|
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) فرمود: آن هنگام كه موهاي سرت را ميزدودي، آيا انديشهات اين بود كه خويشتن خويش را نيز از همه آلودگيها پاك ميكني و آنچه را از مردمان بر عهدهداري، بر ميداري و از گناهان و آلودگيها بيرون ميآيي ؛ همانند روزي كه از مادر زاده شدهاي ؟
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) فرمود: هنگام نماز گزاردن در مسجد «خيف»، چنين انديشيدي كه از هيچ كس و هيچ چيز «خوف» نداري و جز از خداوند و گناهانت نميترسي و به هيچ كس و هيچ چيز، مگر رحمت خداوند، اميد نداري ؟
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) فرمود: آيا هنگام قرباني كردن، چنين انديشيدي كه با دست يازديدن به حقيقت ورع و پارسايي، گلوي طمع را ببري و از سنت و سيره ابراهيم ( عليه السلام ) پيروي كني ؛ كه با قرباني كردن فرزند خويش و ميوه دلش براي رضاي خداوند، اين سنت را بر پا ساخت و براي مردمان پس از خود به يادگار نهاد ؟
شبلي گفت: نه !
امام ( عليه السلام ) فرمود: هنگامي كه از قربانگاه به مكه بازگشتي و «طواف افاضه» را انجام دادي، آيا چنين انديشيدي كه از رحمت خداوند، سرشار شدهاي و اينك به سوي طاعت او روي آوردهاي و به محبت وي چنگ زدهاي و فرمانهاي واجب او را انجام دادهاي و به «قرب الي اللّه» و نزديكي به خداوند دست يافتهاي ؟
شبلي گفت: نه !
امام سجاد ( عليه السلام ) به او فرمود: پس، به منا نرسيدهاي، و جمرهها را سنگسار نكردهاي و موهايت را نزدودهاي و قرباني نكردهاي و مناسك و اعمالت را انجام ندادهاي و در مسجد خيف نماز نگزاردهاي و طواف افاضه را به جاي نياوردهاي و به خداوند، تقرب و نزديكي نيافتهاي ! بازگرد كه حج نگزاردهاي !
در اين هنگام «شبلي» به گريه درآمد و بر غفلت و تقصير خويش واز دست دادن آن همه فايده و آثار و اسرار گرانقدر حج، سخت گريست. و از آن پس و تا فرا رسيدن موسم حجي ديگر، به فراگيري بيشترمعارف و علوم و رموز حج پرداخت و سال بعد، با معرفتي سرشار و يقيني استوار، حج گزارد.(1)
1 . از ژرفاي حج، علي اكبر مظاهري، ص 7.
|
|
87 |
|
«اسماعيل»، فرزند حضرت ابراهيم خليل ( عليه السلام ) پيامبر الهي كه در بين مسلمانان به عنوان ذبيح شناخته ميشود و نسب پيامبر اكرم ( صلي اللّه عليه و آله وسلم ) به او ميرسد. نام وي در منابع اسلامي غالباً عجمي و مركب از دو واژه «اسمع» و «عيل» به معناي «خدايا بشنو» دانسته شده است. و گفتهاند كه ابراهيم به هنگام درخواست فرزند از خدا با اين كلمات آغاز سخن كرد.
نام حضرت اسماعيل 11 بار در قرآن مطرح و بر پاكي او تأكيد شده است. از جمله مواردي كه به رسالت او تصريح گرديده دو آيه ذيل ميباشد:
الف: «قُولُوا آمَنّا بِاللّهِ وَ ما أُنْزِلَ إِلَيْنا وَ ما أُنْزِلَ إِلي إِبْراهِيمَ وَ إِسْماعِيلَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ اْلأَسْباطِ»(1)
بگوييد: ما به خدا ايمان آوردهايم، و آن چه بر ما نازل شده؛ و آن چه بر ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب و نوادگان او نازل گرديده.ب: «وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ إِسْماعِيلَ إِنَّهُ كانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ كانَ رَسُولاً نَبِيّا»(2)
در اين كتاب (آسماني) از اسماعيل ياد كن كه او در وعدههايش صادق و رسول و پيامبري (بزرگ) بود.اسماعيل فرزند بزرگتر ابراهيم خليل بود كه از هاجر، كنيز ساره، همسر ابراهيم به روزگاري كه ابراهيم در سن 99 سالگي و به نقل از «ابن مسعود» 117 سالگي بود در فلسطين بزاد و پس از چندي ابراهيم او را با مادرش به امر خداوند به سرزمين مكه برد(3) و در آنجا سكونت داد و به حرمت اسماعيل، آب زمزم به وجود آمد و پس از آن، قبيله جرهم در آنجا سكني گزيدند و چون اسماعيل چهار ساله شد، امر قرباني رسيد و چون پدر و پسر تسليم امر قرباني شدند، خداوند نيت آنان را پذيرفت و گوسفندي را توسط جبرئيل به جاي اسماعيل فرستاد و چون به سن بلوغ رسيد، با دختري از قبيله جرهم ازدواج كرد و از او فرزنداني آورد و خداوند او را به «عمالقه» يمن و جرهم و حضرموت به پيغمبري مبعوث نمود؛ «كانَ رَسُولاً نَبِيّا» و پنجاه سال آنان را به دين ابراهيم دعوت كرد و ايمان
1 . سوره بقره، آيه 140.
2 . سوره مريم، آيه 54.
3 . شفاء الغرام باخبار البلد الحرام، ج 2، ص 5
|
|
88 |
|
«اسماعيل» از همه فرزندان امام صادق ( عليه السلام ) بزرگتر بود و نزد پدر محبوبيت زيادي داشت، به اين سبب، جمعي از ياران آن حضرت معتقد بودند كه پس از درگذشت حضرت، مقام امامت به وي منتقل ميگردد. ولي او در حيات پدر از دنيا رفت و حضرت براي آن كه جاي شبههاي براي كسي نماند، در مرگش تشريفات خاصي قائل شد، از جمله اينكه بر مرگ او جزع و بيتابي نمود و پا برهنه جنازهاش
1 . سيره ابن هشام، ج 1 ـ 2، ص 5.
2 . وقتي اسماعيل 30 ساله شد، ابراهيم بار ديگر به مكّه آمد. در اين زمان آنها با كمك يكديگر خانه كعبه را تجديد كردند. به دنبال ساخته شدن خانه خدا» عربهاي قبيله جرهم كه در آن ناحيه زندگي ميكردند و اسماعيل از ميان آنان، همسري اختيار كرده بود، به توحيد و خداپرستي گرويدند.
3 . نسلي كه از وي پديد آمد به عربهاي عدناني نامور هستند. عربهاي عدناني به اين اعتبار كه از نسل اسماعيلاند، در واقع عرب نيستند، از اين جهت است كه به آنها «مستعربه» يعني عرب شده گويند. در برابر عدنانيها، قحطانها يا عربهاي جنوبي هستند كه به عرب اصيل يا عرب عاربه معروفاند. آثار اسلامي مكه و مدينه، ص 42.
|
|
89 |
|
1 . معارف و معاريف دائرة المعارف جامع اسلامي، سيد مصطفي حسيني دشتي، ج دوّم، ص 241، بحار الانوار ج 47، ص 242.
2 . اين فرقه بعدها به فرقه اسماعيليه شهرت يافتند كه در مصر، دولت فاطمي را تأسيس كردند. آثار اسلامي مكه و مدينه، ص347.
3 . اسماعيل، ده سال پيش از پدر درگذشت. آثار اسلامي مكه و مدينه، ص 347، مجمع البحرين، ج4، ص347.
4 . همان صفحه 253.
5 . تاريخ حرم ائمه بقيع، محمّد صادق نجمي، ص 290.
|
|
90 |
|
يكي از مكانهاي مقدس مسجدالنبي ( صلي اللّه عليه و آله وسلم ) ، «صفّه»(1) ميباشد. هرگاه از باب جبرئيل ، وارد مسجدالنبي شويد و مستقيم به سمت جلو برويد، طرف راست شما (بين باب جبرئيل تا باب النساء) در جهت شمالي حجره طاهره، مساحتي است برجسته و ممتاز و يك پله از سطح مسجد بالا است، اينجا محل زندگي «اصحاب صفه»(2) در زمان پيامبر ( صلي اللّه عليه و آله وسلم ) بوده است.
پيش از آنكه، كعبه به عنوان قبله مسلمين، تعيين گردد، قبله و محراب مسجدالنبي ( صلي اللّه عليه و آله وسلم ) «كه رو به بيتالمقدس بوده است» مقابل صفه قرار داشته است. ( در حال حاضر پشت به قبله قرار دارد).اين محل در گذشته، خارج از مسجد و خانه پيامبر ( صلي اللّه عليه و آله وسلم ) بوده است. اكنون اين مكان تاريخي، داخل مسجد و جزء مسجد و حرم شريف شده است. سرپرستي آن پاك مردان را، يك سياه كوتاه قد، به نام «جويبر» عهدهدار بود. او پيشواي اصحاب صفّه بود و چون در كنار مسجد بودند، هنگام نماز اولين صف نماز جماعت، به آنان اختصاص داشت.(3)
برخي از معاصران درباره صُفّه نوشتهاند:(4)زميني كه به اهل «صفه» اختصاص داده شده بود، مساحتي 96 متري و مسقّف بود، كه در منتهياليه شرقي مسجد، كنار ديواره شمالي قرار داشت.(5)اين محل، سقفي داشت تا اصحاب صفّه از تابش خورشيد در امان باشند و بتوانند در سايه آن1 . صفه به ضم صاد و تشديد فاء، سايباني بوده در انتهاي مسجد رسول اللّه ( صلي اللّه عليه و آله وسلم ) كه مسلمانان مهاجر مستمند در پناه آن به سر ميبردند و اهل صفه منسوب به آن جا ميباشند.
2 . لسان العرب، ج9، ص 195.
3 . راهنماي حرمين شريفين، مجلد 4 و 5، جزء 5 ، ص 78 ـ 77.
4 . آثار اسلامي مكه و مدينه، ص 234.
5 . جايي كه امروزه به عنوان صفّه، نشان ميدهند و در اصل دكّه آغايان و يا خواجگان حرم، نام دارد، نبايد محل اصلي صُفه باشد، بلكه صفه در غرب آن، داخل مسجد زمان پيامبر ( صلي اللّه عليه و آله وسلم ) قرار داشته است. مكان موجود كه به خطا، صُفه ناميده ميشود، در عصر پيامبر ( صلي اللّه عليه و آله وسلم ) و تا زمان توسعه مسجد توسط «وليد بن عبدالملك»، به سال 88 ـ 91 خارج از مسجد بوده و محل حجرات برخي از زنان پيامبر ( صلي اللّه عليه و آله وسلم ) بوده است. همان.
|
|
91 |
|
برخي از آنان، شام را ميهمان انصار بودند، اما براي خواب، به محل صُفه ميآمدند.(1)
اصحاب صفّه يا اهل صفه گروهي از صحابه پيامبر ( صلي اللّه عليه و آله وسلم ) از مهاجرين و انصار تهيدست مدينه كه به واسطه بي بهره بودن از خانه و خانواده، در صفه (سكوي) مسجد پيامبر ( صلي اللّه عليه و آله وسلم ) زندگي ميكردند. برخي از آنان با صدقات گذران زندگي ميكردند و گروهي روزها در پي كسب معاش ميرفتند و گاه هنگام فرارسيدن شب، پيامبر ( صلي اللّه عليه و آله وسلم ) آنان را در ميان اصحاب خود تقسيم ميكرد و عدهاي را نيز به خانه خود ميبرد. اصحاب صُفّه شبها تا دير هنگام به عبادت و فرا گرفتن قرآن ميپرداختند و چون زمان جنگ ميرسيد، زودتر از ديگران سلاح بر ميگرفتند. شمارشان ثابت نبود، گاهي يكي پس از يافتن مسكن و تشكيل خانواده از جمع آنها جدا ميشد و زماني كساني تازه به گروهشان افزوده ميشدند. اين تعداد كمتر از ده، تا بيش از هفتاد تن نوسان داشت، اما گويند مجموع كساني كه در زمره اصحاب صُفّه به حساب آمدند، از چهارصدتن بيشتر بوده است.با آغاز فتوحات اسلام و سرازير شدن سيل غنايم به مدينه، اصحاب صُفّه از مال بينياز شده، مسجد را ترك كردند.
اما برخي از آنان كه فقر و پارسايي را به زندگي آسوده و پر تنعم و ناز و نعمت، ترجيح ميدادند، زاهدانه به زندگي خود، ادامه دادند.(2)
برخي از چهرههاي معروف از صفه نشينان، عبارتاند از: «ابوذرغفاري»، «سلمان فارسي»، «عبداللّه بن مسعود»، «مقدادبن اسود»، «حذيفة بن يمان»، «صهيب رومي» و «بلال».گفته شده است: «عبادة بن صامت» به صفهنشينان، قرآن ميآموخت.(3)
در دائرةالمعارف تشيع، به «عمار ياسر» و «ابوعبيده جرّاح» نيز اشاره شده است. در تفسير درالمنثور مطابق حديثي كه نقل كرده، آمده است كه:آيه شريفه «وَ لَوْ بَسَطَ اللّهُ الرِّزْقَ لِعِبادِهِ لَبَغَوْا فِي اْلأَرْضِ...»(4)
درباره «اصحاب صفّه» نازل گرديد، زيرا كه آنها آرزو داشتند، دنيايشان، رو به راه و آباد شود.(5)آنان در جنگهاي اسلامي، شركت ميكردند و مخلصانه جهاد مينمودند، بعضي از آيات قرآن در فضيلت آنان و صفا و پاكي و قداستشان وارد شده است.1 . آثار اسلامي مكه و مدينه، ص 232.
2 . دائرة المعارف تشيع، ج دوّم، ص 212.
3 . آثار اسلامي مكه و مدينه، ص 233.
4 . سوره شوري، آيه 27.
5 . تفسير نمونه، ج 20، ص 431 به نقل از درالمنثور «ج 6 ص 8»، اين حديث را از حاكم و بيهقي و ابو نعيم نقل كرده است.
|
|
92 |
|
آنها به خاطر سكونت در «صفّه» به «اصحاب الصُفّه» ملقب و ناميده شدهاند.(1)
شايسته است علاقهمندان، به كتاب گرانسنگ «حلية الاولياء» مراجعه كنند.در كتاب «تاريخ المدينه» نيز به حدود 50 نفر از صفّه نشينان اشاره شده است.(2)
أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحَابِ الْفِيلِ * أَلَمْ يَجْعَلْ كَيْدَهُمْ فِي تَضْلِيلٍ * وَأَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْرا أَبَابِيلَ * تَرْمِيهِمْ بِحِجَارَةٍ مِنْ سِجِّيلٍ * فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مَأْكُولٍ»
به نام خداوند رحمتگر مهربان، مگر نديدي پروردگارت با پيلداران چه كرد؟ آيا نيرنگشان را بر باد نداد؟ و بر سر آنها، دسته دسته پرندگاني «ابابيل» فرستاد. [ كه ]بر آنان سنگهايي از گِلِ [ سخت [ميافكندند. و [ سرانجام، خدا [آنان را مانند كاه جويده شده گردانيد.
«ذو نواس»، پادشاه يمن، مسيحيان نجران را كه در نزديكي آن سرزمين ميزيستند، تحت شكنجه شديد قرار ميداد، تا از آيين مسيحيت بازگردند. بعد از اين جنايت بزرگ مردي به نام «دوس» از ميان آنها جان سالم به در برده و خود را به قيصر روم كه بر آيين مسيح بود رسانيد و ماجرا را براي او شرح داد. از آنجا كه فاصله ميان روم و يمن زياد بود، قيصر نامهاي به نجاشي سلطان حبشه نوشت تا انتقام نصاراي نجران را از ذونواس بگيرد و نامه را توسط همان شخص براي نجاشي فرستاد.
نجاشي سپاهي عظيم بالغ بر هفتاد هزار نفر به فرماندهي شخصي به نام «ارياط» روانه يمن كرد. ابرهه نيز از فرماندهان اين سپاه بود. ذو نواس شكست خورد و ارياط حكمران يمن شد. بعد از مدتي ابرهه بر ضد او قيام كرد و او را از بين برد و بر جاي او نشست. خبر اين ماجرا به نجاشي رسيد، او تصميم گرفت ابرهه را سركوب كند. ابرهه براي نجات خود موهاي سر خود را تراشيد و با مقداري از خاك يمن به نشاني تسليم كامل نزد نجاشي فرستاد و اعلام وفاداري كرد. نجاشي چون چنين ديد، او را بخشيد و در پست خود ابقا كرد. در اين هنگام ابرهه براي اثبات خوش خدمتي كليسايي بسيار زيبا و
1 . تفسير نمونه، ج 20، ص 448.
2 . تاريخ المدينه، قطبالدين مكي حنفي، متوفاي 988؛ احمد بن عبداللّه اصفهاني، متوفاي 430، ص93ـ92.
|
|
93 |
|
براي همين منظور مبلغان بسياري به اطراف و در ميان قبائل عرب و سرزمين حجاز فرستاد. اعراب كه سخت به مكه و كعبه علاقه داشتند و آن را از آثار بزرگ ابراهيم خليل ( عليه السلام ) ميدانستند احساس خطر كردند. طبق بعضي روايات، گروهي مخفيانه كليسا را آتش زدند. و طبق نقل ديگري، بعضي آن را مخفيانه آلوده و ملوث ساختند و به اين ترتيب در برابر اين دعوت بزرگ عكسالعمل شديد نشان دادند و معبد ابرهه را بياعتبار كردند.(1)
ابرهه سخت خشمگين شد و تصميم گرفت خانه كعبه را به كلي ويران سازد تا هم انتقام گرفته باشد و هم عرب را متوجه معبد جديد كند، لذا با لشكر عظيمي كه بعضي از سردارانش از فيل استفاده ميكردند، عازم مكه شد.هنگامي كه نزديك مكه رسيد كساني را فرستاد تا شتران و اموال مكه را به غارت آورند، و در اين ميان 200 شتر از «عبدالمطلب» غارت شد. ابرهه كسي را به داخل مكه فرستاد و به او گفت، بزرگ مكه را پيدا كنيد و به او بگوييد: ابرهه پادشاه يمن ميگويد من براي جنگ نيامدهام تنها براي اين آمدهام كه اين خانه (كعبه) را ويران كنم، اگر مقاومت كنيد، خونتان بر زمين جاري خواهد شد.
فرستاده ابرهه وارد مكه شد و از رئيس و شريف «مكه» جستجو كرد، همه عبدالمطلب را به او نشان دادند، ماجرا را نزد عبدالمطلب بازگو كرد، عبدالمطلب گفت: ما نيز توانايي جنگ با شما را نداريم و اما خداوند كعبه خانه خويش را حفظ ميكند. فرستاده ابرهه به عبدالمطلب گفت: بايد با من نزد او بيايي، هنگامي كه عبدالمطلب وارد بر ابرهه شد، او سخت تحت تأثير قامت بلند و قيافه جذاب و ابهت فوقالعاده عبدالمطلب قرار گرفت، تا آنجا كه ابرهه براي احترام او از جا برخاست و روي زمين نشست و عبدالمطلب را در كنار خود نشاند. سپس به مترجمش گفت: از او بپرس حاجتش چيست؟ مترجم گفت: حاجتم اين است كه 200 شتر مرا به غارت بردهاند، دستور دهيد اموالم را بازگردانند. ابرهه سخت از اين تقاضا در عجب شد و به مترجمش گفت: به او بگو هنگامي كه تو را ديدم عظمتي از تو در دلم جاي گرفت، اما اين سخن را كه گفتني در نظرم كوچك شدي! تو درباره دويست شترت سخن ميگويي! امّا درباره كعبه كه دين تو و اجداد تو است و من براي ويران كردنش آمدهام مطلقاً سخن نميگويي؟! عبدالمطلب گفت:
1 . تفسير نمونه، ج 27، ص 331.
|
|
94 |
|
«اَنَا رَبُّ الاِْبِلِ وَ اِنَّ لِلْبَيْتِ رَبّاً سَيَمْنَعُهُ!؛ من صاحب شترانم و اين خانه صاحبي دارد كه از آن دفاع ميكند.»
اين سخن ابرهه را تكان داد و در فكر فرو رفت. «عبدالمطلب» به مكه آمد، و به مردم اطلاع داد كه به كوههاي اطراف پناهنده شوند، و خودش با جمعي كنار كعبه آمد تا دعا كند و ياري طلبد. دست در حلقه كعبه كرد و اشعار معروفش را خواند كه مضمون اشعارش اين است:
خداوندا! هر كس از خانه خود دفاع ميكند، تو خود خانهات را حفظ كن!
هرگز مبادا روزي كه صليب آنها و قدرتشان بر نيروهاي تو غلبه كنند.
آنها تمام نيروهاي خويش و فيلها رابا خود آوردهاند، تا ساكنان حرم تو را اسير كنند(1). و لذا هر كسي از خانوادهاش دفاع ميكند، تو نيز از ساكنان حرم امنت دفاع كن. و امروز اين ساكنان حرم را بر آن صليب و عبادتكنندگان آن ياري فرما. سپس عبدالمطلب به يكي از درّههاي اطراف مكه آمد و در آنجا با جمعي از قريش پناه گرفت و به يكي از فرزندانش دستور داد بالاي كوه «ابوقبيس» بروند و ببينند چه خبر ميشود. فرزندش به سرعت نزد پدر آمد و گفت: اي پدر! ابري سياه از ناحيه دريا (درياي احمر) به چشم ميخورد كه به سوي سرزمين ما ميآيد، عبدالمطلب خرسند شد، صدا زد:
«يا مَعْشَرَ قُرَيْش! اُدْخُلوُا مَنْازَلَكُمْ فَقَدْ اَتاكُمُ اللّهُ بِالنَّصْرِ مِنْ عِنْدِهِ»(2). «اي جمعيت قريش! به منزلهاي خود بازگرديد كه نصرت الهي به سراغ شما آمد»
اين، از يك سو، و از سوي ديگر ابرهه سوار بر فيل معروفش كه محمود نام داشت، با لشكر انبوهش براي درهم كوبيدن كعبه از كوههاي اطراف به طرف مكه سرازير شد ولي هر چه بر فيل خود فشار آورد، پيش نميرفت، امّا هنگامي كه سر او را به سوي يمن بازميگرداند، به سرعت حركت ميكرد، ابرهه از اين ماجرا سخت متعجب شد و در حيرت فرو رفت.
در اين هنگام پرندگاني از سوي دريا فرا رسيدند، همانند پرستوها و هر يك از آنها سه عدد سنگريزه تقريباً به اندازه يك نخود؛ با خود همراه داشتند؛ يكي به منقار و دوتا در پنجهها، اين
1 . عبدالمطلب در حالي كه حلقه در كعبه را به دست گرفته بود با خداي خود اين گونه گفتگو ميكرد:
| يَا رَبِّ لَا أَرْجُو لَهُمْ سِوَاكَا | يَا رَبِّ فَامْنَعْ مِنْهُمْ حِمَاكَا |
| إِنَّ عَدُوَّ الْبَيْتِ مَنْ عَادَاكَا | امْنَعْهُمْ أَنْ يُخْرِبُوا قِرَاكَا |
| لَا هُمَّ إِنَّ الْمَرْءَ يَمْنَعُ | رَحْلَهُ فَامْنَعْ رِحَالَكَ |
| لَا يَغْلِبَنَّ صَلِيبُهُمْ | وَ مِحَالُهُمْ غَدَوْا مِحَالَك |
فروغ ابديت، ج1 ص129 ـ 130.
2 . مستدرك الوسائل، ج نهم، ص 340.
|
|
95 |
|
بعضي نقل كردهاند: ابرهه هشت فيل و يا دوازده فيل با خود آورده بود. در همين سال مطابق مشهور پيغمبر اكرم ( صلي اللّه عليه و آله وسلم ) تولد يافت(2). اين حادثه به قدري بزرگ بود كه آن سال را «عام الفيل»؛ (سال فيل) ناميدند(3). و مبدأ تاريخ عرب شناخته شد، خداوند نيز در اينباره سورهاي به نام فيل نازل كرده است.(4)
نامش فاطمه، همسر امير مؤمنان ( عليه السلام ) و مادر حضرت عباس و دختر حزام بن خالد و به «امالبنين» مشهور است.
صاحب «عمدة الطالب» مينويسد: حضرت اميرالمومنين علي ( عليه السلام ) به برادر خود عقيل كه از علماي نسب شناس بود و از اخبار آنان اطلاع داشت و قبايل عرب را خوب ميشناخت فرمود: همسري برايم انتخاب كن كه از صلب فُحول عرب متولد گشته باشد؛ تا من با او ازدواج نمايم، و فرزندي شجاع و دلاور و جنگجو از وي برايم متولد گردد. عقيل عرض كرد: با فاطمه كلابيه ازدواج نما، كه در عرب
1 . تفسير نمونه، ج 27، ص 330 ـ 334.
2 . و كانت قصة الفيل في اول المحرم سنة اثنتين و ثمانين و ثمان مائة من تاريخ ذيالقرنين، شفاء الغرام، ج1، ص359.
3 . محل تقريبي حادثه (محل انهدام سپاه ابرهه)، در برخي از نقلها همين مكاني است كه امروزه «وادي محسّر» يعني جاي حسرت اصحاب فيل ناميده شده است. به نقل از «زاد المعاد ابن جوزي»، ج1، ص274 و آثار اسلامي مكه و مدينه، ص45. اين محل وادي كم عرض است كه ميان سرزمين مشعر و مني قرار دارد.
4 . تفسير نمونه، ج 27، ص 320.
|
|
96 |
|
در تاريخ طبري هم آمده، كه حضرت اميرالمومنين ( عليه السلام ) پس از شهادت حضرت زهرا عليهاالسلام با وي ازدواج نمود، حضرت ابوالفضل العباس ( عليه السلام ) و جعفر و عبداللّه و عثمان از او متولد گشت و تمامي آنان در روز عاشوراي سال 61ق به شهادت رسيدند. هنگامي كه بشير، خبر شهادت سيدالشهداء ( عليه السلام ) را در مدينه اعلام كرد و حضرت سجاد ( عليه السلام ) همراه با قافله كربلا وارد مدينه گشت، حضرت زينب كبري عليهاالسلام نزد ام البنين شتافت و شهادت چهار فرزند او را تسليت گفت. ام البنين كه سخنوري فصيح بود، پس از خبر شهادت فرزندانش همه روزه به قبرستان بقيع ميرفت و عبيداللّه بن عباس فرزند پسرش «حضرت عباس ( عليه السلام ) » را همراه خود ميبرد و مشغول سرودن اشعاري در رثاء فرزندانش ميشد، و مردم مدينه براي شنيدن اشعار و ندبه وي در آن محل گرد هم ميآمدند. از جمله مروان بن حكم كه از دشمنان سرسخت بني هاشم بود جهت استماع ندبه و اشعار رثاء امالبنين در بقيع حاضر ميشد و ميگريست.(1) برخي نيز با اشاره به فرزندان عباس، چنين گفتهاند كه:
ام البنين، پس از شهادت فرزندانش همه روزه به بقيع ميرفت و بچه هاي عباس را نيز به همراه ميبرد و به ياد فرزندان شهيدش مرثيه و نوحه ميخواند. زنان مدينه نيز جمع ميشدند و به ندبه و نوحه سوزناك امالبنين ميگريستند.
وقتي زنان مدينه به امالبنين تسليت ميگفتند؛ ميگفت: ديگر مرا «ام البنين» خطاب نكنيد، چرا كه امروز ديگر آن فرزندان نيستند و شهيد شدهاند و اين اشعار را در مصيبت فرزندان خود سرود.
| لا تَدعُوَنّي وَيكِ اُمَّ البَنينَ | تُذَكِّريني بِلُيُوثِ الْعَرين |
| كانَت بَنُونَ لي اُدعي بِهِم | وَاليومَ اَصْبَحْتُ وَ لا مِن بنَين |
به اين بانوي بزرگوار و مادر چهار شهيد، قبل از ولادت فرزندانش فاطمه ميگفتند، اما پس از آنكه داراي چهار پسر شد، «ام البنين» خطابش كردند، يعني مادر پسران.
حضرت عباس ( عليه السلام ) هنگام شهادت 34سال، عبداللّه 25 سال، عثمان 21 سال و جعفر 19 سال سن داشتند.(2)
1 . معارف و معاريف دائرة المعارف جامع اسلامي، سيد مصطفي حسيني، ج دوّم، ص 494.
2 . فرهنگ عاشورا، جواد محدثي، ص 55.
|
|
97 |
|
كلمه «ام»، اصل واساس و آغاز هر چيزي را گويند، و در قرآن مجيد از مكه به ام القري «مادر زمينها، ام الارضين» تعبير شده است.
«هذا كِتابٌ أَنْزَلْناهُ مُبارَكٌ مُصَدِّقُ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُري وَ مَنْ حَوْلَها»(1) اين كتابي است كه آن را نازل كرديم، كتابي است پر بركت كه آن چه را پيش از آن آمده تصديق ميكند، و براي اين كه (مردم) ام القري (مكه) و آن ها را كه گرد آن هستند، هشدار دهي.
وجه تسميه مكه به ام القري
گويند در آغاز آفرينش زمين، آب تمامي سطح آن را فرا گرفته و اولين نقطه خشكي كه در روي زمين آشكار شد، مكان كعبه بود و اين خشكي، اندك اندك از اطراف كعبه بر آمده تا به مقدار كنوني گسترش يافته است.(2) به همين دليل مكه را امالقري ناميدهاند.(3)
در روايت است كه:«وَ وُضِعَ الْبَيْتُ فِي وَسَطِ الْأَرْضِ لِأَنَّهُ الْمَوْضِعُ الَّذِي مِنْ تَحْتِهِ دُحِيَتِ الْأَرْض»(4)
اين واقعه در شب و روز 25 ذيقعدةالحرام، رخ داده است. نام آن شب را «شب دحوالارض» نامند، يعني پهن شدن زمين از زير خانه كعبه بر روي آب.(5) همانگونه كه روز آن را نيز روز دحوالارض(6)
1 . سورهي انعام، آيه 92.
2 . تاريخ و آثار اسلامي مكّه و مدينه، ص 38.
3 . در روايتي از امام صادق ( عليه السلام ) آمده است «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ دَحَا الْأَرْضَ مِنْ تَحْتِ الْكَعْبَةِ إِلَي مِنًي ثُمَّ دَحَاهَا مِنْ مِنًي إِلَي عَرَفَاتٍ ثُمَّ دَحَاهَا مِنْ عَرَفَاتٍ إِلَي مِنًي فَالْأَرْضُ مِنْ عَرَفَاتٍ وَ عَرَفَاتٌ مِنْ مِنًي وَ مِنًي مِنَ الْكَعْبَةِ» كافي، ج چهارم، ص 189.
4 . من لايحضره الفقيه، ج 2، ص 124.
5 . مفاتيح الجنان.
|
|
98 |
|
«اَللّهُمَّ داحِيَ الْكَعْبَةَ و فالِقَ الحَبَّةَ...»(2)
خداوندا؛ اي گستراننده كعبه و شكافنده دانه و...حضرت علي ( عليه السلام ) در جواب مرد شامي كه پرسيده بود چرا مكه را ام القري ميگويند؟ فرمود:
«لاَنَّ الاَرضَ دُحيَتْ مِنْ تَحْتِها»؛ چون زمين از زير آن گسترش پيدا كرده است.
بعضي معتقدند مكه را به آن جهت ام القري خواندهاند كه گويا تمام اسرار قُري و بلاد درآن نهفته است. نه تنها اسرار زمين كه رموز آسمان نيز در آن مستور است.
«ام سلمه»، همسر گرامي رسول اكرم ( صلي اللّه عليه و آله وسلم ) ، از سابقين اسلام بود.(3) وي پس از هجرت پيامبر ( صلي اللّه عليه و آله وسلم ) به مدينه به اتفاق همسر و فرزندانش به مكه و از اين شهر به مدينه آمدند.(4)
1 . دحي يدحو و يدحي، دحواً، دحا اللّه الارض، خداوند زمين را پهن كرد. ترجمه منجد الطلاب، ص 152.
2 . سوره نازعات، آيه 79.
3 . مفاتيح الجنان.
4 . نام ام سلمه، هند بن ابواميّة حذيفة بن مغيرة بن عبداللّه ميباشد. وي و همسر اولش كه پسر عموي پيامبر بود از سابقين اسلام بودند و در مهاجرت به حبشه، شركت داشتند. ام سلمه به مقتضاي برخي روايات بعد از خديجه عليهاالسلام ، افضل زوجات آن حضرت است او دختر عمه پيامبر ( صلي اللّه عليه و آله وسلم ) ميباشد، چون مادرش «عاتكه» دختر عبدالمطلب است و آخرين زن پيامبر ( صلي اللّه عليه و آله وسلم ) است كه از دنيا رفته، وي قبلاً همسر «ابوسلمه»، عبداللّه بن عبدالاسد بوده و از او چهار فرزند داشته است. ابوسلمه در جنگ احد مجروح شد و بعد از هشت ماه به شهادت رسيد. اسد الغابه، ج5، ص588.
5 . ابوسلمه (شوهر ام سلمه) در واقعه احد به شدت مجروح شد كه اندكي بعد بر اثر آن درگذشت و چهار فرزند او به نامهاي سلمه، عمر، درّه و زينب از او ماندند.
|
|
99 |
|
ام سلمه پس از شهادت حضرت علي ( عليه السلام ) ، مبارزه سرسختانهاي را با معاويه و ناصبيان كه علي ( عليه السلام ) را در منابر و معابر دشنام ميدادند، آغاز كرد و در نامهاي كه به معاويه نوشت، او را به واسطه اين عمل زشت، نكوهش كرد.
پس از واقعه كربلا به عزاداري شهداي اهل بيت پرداخت و بنيهاشم به تعزيت او كه تنها همسر بازمانده پيامبر ( صلي اللّه عليه و آله وسلم ) بود، ميرفتند.
وي در 84 سالگي درگذشت و پيكرش را در بقيع به خاك سپردند. ام سلمه 387 حديث روايت كرده، كه شماري از آنها در فضيلت علي بن ابيطالب است كه از آن جملهاند احاديث:
«مَنْ كُنْتُ مَولاهُ فَعَليٌّ مَولاهُ» و «عَلِيٌّ مَعَ الْقُرآنِ وَالْقُرآنُ مَعَ عَلِيٍّ، لَنْ يَفْتَرِقا حَتّي يَرِدا عَلَيَّ الْحَوض».
همچنين ميگفت: من همواره از رسول خدا ( صلي اللّه عليه و آله وسلم ) شنيدم كه فرمود: «مَنْ سَبَّ عَلِيَّاً فَقَدْ سَبَّني». وي در خردمندي و اخلاق از زنان نامدار عهد خويش و در تحمل مصائب نمونه بود.(1)
امام صادق ( عليه السلام ) ميفرمايد:إِنَّ الْكُتُبَ كَانَتْ عِنْدَ عَلِيٍّ ( عليه السلام ) فَلَمَّا سَارَ إِلَي الْعِرَاقِ اسْتَوْدَعَ الْكُتُبَ أُمَّ سَلَمَةَ
علي ( عليه السلام ) نامه ها و مكتوبات خود را كه از اسرار امامت بوده، موقع حركت به عراق به امسلمه سپرده است.
از برخي اخبار استفاده ميشود كه سيدالشهدا ( عليه السلام ) هم در موقع حركت از مدينه، نامههاي خود را به ام سلمه سپرده و بعداً به امام سجاد ( عليه السلام ) رسيده است.(2)
1 . دائرة المعارف تشيع، ج دوم، ص502.
2 . قاموس الرجال، ج10، ص369.
|
|
100 |
|
«ام هاني» دختر ابوطالب، خواهر اميرموءمنان ( عليه السلام ) ، از زنان معروف و سرشناس قريش است.(1)
پيامبر اكرم ( صلي اللّه عليه و آله وسلم ) ميفرمودند كه بهترين مردم از حيث عم و عمه، حسنين عليهماالسلام ميباشند، كه عم آنان جعفر طيار و عمه شان اُمِ هاني است.(2)خانه وي در نزديكي كوه صفا بوده(3)، به نقل از صاحب «تاريخ القويم»، محل خانه را در زمان خودش، دقيقاً زير مناره «باب الوداع» برابر اجياد دانسته و نوشته است: فاصله ميان ركن يماني تا مناره باب الوداع 120 متر ميباشد.(4) و اين تك منارههايي است كه در سمت جنوبي مسجد «باب اجياد» ديده ميشود. رسول خدا ( صلي اللّه عليه و آله وسلم ) پس از نماز عشا در خانه ام هاني استراحت ميكرد و از همانجا بود كه به «معراج» رفت. گرچه بر اساس ظاهر قرآن(5) معراج از مسجدالحرام بوده است، مگر آن كه مقصود شهر مكه باشد.برخي نوشتهاند كه پيامبر گرامي ( صلي اللّه عليه و آله وسلم ) ، سفر با شكوه خود (يعني معراج) را از خانه ام هاني، آغاز كرد. مجدداً از مركب فضا پيماي خود در خانه ام هاني، پيش از طلوع فجر، پايين آمد و براي اولين بار راز خود را به او گفت.(6)
پيامبر ( صلي اللّه عليه و آله وسلم ) پس از فتح مكّه، به اولين خانهاي كه وارد شد، خانه ام هاني بود. اين نشان ميدهد كه خانه او، بزرگ و اعياني و محل استقبال از بزرگان بوده است.1 . نام او را به اختلاف «فاخته»، «فاطمه و هند» هم نقل كردهاند، تاريخ القويم، ج1، ص323.
2 . دائرة المعارف تشيع، ج2، ص512.
3 . خانه ام هاني در بخش حزوره در نزديكي «باب الوداع» بوده است، به نوشته ازرقي، خانه ام هاني در توسعه مسجدالحرام در زمان مهدي عباسي به داخل مسجد افتاد، اخبار مكّه، ج دوم، ص 234.
بني هاشم، صاحب خانه ام هاني بودند كه در نزديكي مناره واقع شده است. ضمناً ازرقي در ص 91 همان كتاب مينويسد: دري از درهاي مسجدالحرام كه در برابر اين خانه بوده است، به نام باب ام هاني است.
4 . التاريخ القويم، ج1، ص220ـ218، آثار اسلامي مكه و مدينه، ص 126.
5 . «سُبْحانَ الَّذِي أَسْري بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ»، سوره اسري، آيه 1.
6 . فروغ ابديت، ج اول، ص 379 - 380.