بخش 1

1

3

تاريخ حرم ائمّه بقيع ( عليهم السلام )

وآثار ديگر در مدينه منوّره

تأليف : محمّدصادق نجمي

17

بخش مقدماتي :

انگيزه ايجاد و تخريب حرمها

19

چگونگي تأليف

در سال 53 ـ 1352 خورشيدي ، براي نخستين بار به حج تمتّع و زيارت مدينه منوره مشرّف شدم و مانند هر زائر دلسوخته ، آنگاه كه در كنار حرم مطهر ائمه هدي و قبور صحابه عظيم الشأن و شهداي اسلام حاضر مي شدم ، با ديدن وضع رقّت بار قبورشان ، متأثر و متأسف شده ، خود را در برابر اين پرسش تحيّرانگيز مي يافتم كه : در همه جاي دنيا ، تلاش بر اين است كه آثار و بناهاي مذهبي و تاريخي را به صورت سمبل افتخار و مايه مباهات حفظ و حراست مي كنند و آنها را به عنوان عزيزترين و ارزشمندترين امانت ، به نسل هاي آينده مي سپارند ، حال چگونه است كه اين بناهاي با شكوه و اين حرم ها و گنبد و بارگاه هاي با عظمت و داراي قداستِ معنوي ـ كه مانندش را در هيچ يك از آثار تاريخي جهان نمي توان يافت ـ به اين وضع اسفبار و تأثرانگيز در آمده است ؟ ! بي آنكه مشخص شود كه : اين بناها پيش از ويراني ، در چه وضعيتي بوده و در چه تاريخي و به دست چه كساني ساخته شده اند . و به چه انگيزه اي و به دست چه كساني اين چنين به ويرانه مبدل شده اند .

اين تحيّر و تعجب و اين پرسش معنادار آنگاه تشديد مي شد كه مي ديدم عوامل و عناصر ويراني اين آثار تاريخي ـ مذهبي ، با حفظ آثار تاريخي كشورشان آنجا كه جنبه مذهبي ندارد ؛ ( مانند آثار يهوديان در خيبر ) نه تنها مخالفتي ندارند بلكه با صرف هزينه هاي سنگين از آنها پاسداري و حفاظت مي كنند !

در تشرّف هاي بعدي ، حس كنجكاوي ام مرا واداشت تا به تحقيق و بررسي در اين

20

موضوع بپردازم . بدين سان ، با استفاده از فرصت هاي تعطيلي ، يادداشت هايي تهيه كردم ، ليكن با پيروزي انقلاب شكوهمند اسلامي و آغاز جنگ تحميلي و پذيرفتن مسؤوليت خطير و مقدّس امامت جمعه ، اين نوع فعاليت ها متوقف گرديد و آن يادداشت ها در ميان پوشه ها نگهداري شد تا در فرصت مناسب تنظيم شود .

سرانجام ، انتشار فصلنامه مبارك و علميِ « ميقات حج » توسط معاونت آموزش و تحقيقات بعثه مقام معظم رهبري ، با همه مزايا و بركاتش ، برايم توفيقي جبري بود و موجب شد پس از گذشت بيش از ده سال ، آن نوشته ها احيا و به صورت مقالات متعدد از سال 71 تا 79 منتشر شود و اينك در اثر استقبال و تشويق دوستان و شخصيت هاي بارز و محترم ، به ويژه معاونت محترم آموزش و تحقيقات بعثه مقام معظم رهبري ، تصميم بر اين شد كه همين مقالات با تكميل و اصلاحات ، به صورت كتاب مستقل در اختيار علاقه مندان قرار گيرد .

از آن معاونت محترم و همه برادران عزيز و دست اندركاران در بخش فرهنگيِ اين بعثه مبارك ، كه در انتشار اين مقالات و نشر اين مجموعه همكاري داشتند ، صميمانه سپاسگزارم و از خداوند منان براي آنان موفقيت بيش از پيش خواستارم .

تذكر نكته اي را براي محققان و صاحبان قلم ؛ به ويژه دست اندركاران مسائل تبليغي ، لازم مي دانم و آن اين كه :

ممكن است تصور شود مسأله تخريب و حذف بناها و آثار مذهبي ، كه موضوع بحث ما در اين مجموعه مي باشد ، در مقطع تاريخيِ خاصي ، به وسيله گروه به خصوصي در همان مقطع انجام شده و پايان يافته است و اكنون كه نزديك به يك قرن از اين اقدامات ناروا مي گذرد ، چون اين گروه در محو اين آثار به هدف خود دست يافته اند و لذا خود را از ادامه اين سياست بي نياز مي دانند ؛ زيرا هنوز يك قرن از اين حادثه نگذشته است كه عامه مسلمانان و حتي بسياري از خواص نيز از پيشينه تاريخي اين حرم ها و از انگيزه و هدف تخريب آنها و نتيجه و ثمره تلخ اعمال اين سياست اطلاع درست و دقيقي ندارند و طبيعي است اين ناآگاهي و دوري از واقعيات ، با گذشت زمان و در قرن هاي آينده بيشتر و عميق تر خواهد شد و به نسل هاي آينده منتقل خواهد گرديد . ليكن بايد

21

گفت : اين تصوّر صحيح نيست و قضيه دقيقاً به عكس آن است ؛ زيرا كه اين حذف و تصوير مؤلّف كتاب

تخريب ، هنوز هم خاتمه نيافته و همچنان در قالب فعالت هاي فرهنگي ادامه دارد ؛ يكي از ابعاد آن را مي توان در تأليفات جديد و متنوّعي يافت كه در تاريخ حرمين شريفين و مدينه شناسي ، در سطح وسيع و به زبان هاي گونه گون منتشر مي شود و بر خلاف كتاب هاي مدينه شناسي پيشين ـ كه بخش مهمي از آنها اختصاص به ابنيه و آثار مذهبي داشت ـ در اين كتاب ها گزارشي از اين آثار منعكس نشده است ، ^{( 1 )} به طوري كه گويي اصلا چنين آثاريوجود خارجي نداشته است ! و بدينسان مي خواهند نسل هاي آينده از وجود اين آثار بي اطلاع و به طور كلي از حوادث و تغيير و تحوّلي كه در آنها پديد آمده است بيگانه شوند .

اينجاست كه بايد در مقابل اين حقيقت زدايي و حركت منفي ، قدم هاي مثبت برداشته شود و با انتشار كتاب و مقاله و از طريق وسايل تبليغي ديگر واقعيت امر به اطلاع مسلمانان برسد و نسل هاي آينده در جريان امر قرار گيرند و از آنچه به وقوع پيوسته آگاه شوند . ان شاء الله .

نكته ديگر اين كه چون هدف از تأليف اين كتاب ضمن معرفي حفظ و ثبت اين آثار در تاريخ است نه مجرد اطلاع رساني مقطعي ، لذا در معرفي اين آثار گاهي مطلبي از چند نفر و احياناً مشابه و هم زمان نقل گرديده كه نبايد به تكرار حمل شود بلكه منظور بر تأكيد وجود آن اثر در آن تاريخ مي باشد .

محمد صادق نجمي دي ماه 1380

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ يكي از اين تأليفات كه در سال 1412 ق در مدينه منتشر شده كتابي است به نام « تاريخ المعالم المدينة المنورة قديماً وحديثاً » به قلم سيد احمد ياسين . مؤلف در اين كتاب چهار صد صفحه اي تا آنجا كه توانسته است آثار قديمي و تازه هاي مدينه را از مساجد و قلعه ها و چاه ها و قصرها و بناهاي مهم اداري را با عكس و شرح و تفصيل معرفي نموده ولي از بقيع حساس ترين اثر تاريخي مدينه فقط در هفت سطر و به عنوان گورستان عمومي مردم مدينه ياد نموده است .

22

بسم الله الرحمن الرحيم

. . . وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللهَ تَوّاباً رَحِيماً نساء : 64

وَ إِذا قِيلَ لَهُمْ تَعالَوْا يَسْتَغْفِرْ لَكُمْ رَسُولُ اللهِ لَوَّوْا رُؤُسَهُمْ وَرَأَيْتَهُمْ يَصُدُّونَ وَهُمْ مُسْتَكْبِرُونَ المنافقون : 5

. . . قالَ الَّذِينَ غَلَبُوا عَلي أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَيْهِمْ مَسْجِداً كهف : 21

وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِيمَ مُصَلًّي بقره : 125

صدق الله العليّ العظيم