بخش 4

52

مساحت و گنجايش

عمليات توسعه جديد دقيقاً در ضلع غربي حرم ، در منطقه سوق الصغير ، بين باب العمره و باب ملك عبدالعزيز اجرا شده است . در زير ، به مساحت بخشهاي مختلف مسجد در مراحل گوناگون اشاره مي شود :

53

مساحت طبقه بالا در توسعه سوم 57000 مترمربّع

مساحت طبقه همكف 19000 مترمربّع

جمع كل مساحت توسعه 76000 مترمربّع

با گنجايش 170000 نمازگزار

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

مساحت فضاي باقيمانده در بخش سوق الصغير و بخش

شرقي مسعي 59000 مترمربّع

با گنجايش 120000 نمازگزار

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

مساحت طبقات بناي فعلي 194200 مترمربّع

با گنجايش 430000 مترمربّ

گنبدهاي سقف شبستان عثماني ، در انتهاي تصوير رواق طبقه بالا آشكار است .

54

مساحت تمامي فضاهاي مسجدالحرام شامل بناي فعلي ،

توسعه جديد و ديگر فضاها 356800 مترمربّع

با گنجايش 820000 نمازگزار

عناصر طرّاحي و جُزئيات آن

گنبدهاي جديد

سه گنبدي كه در حدفاصل ميان دو توسعه بنا شده ، تقريباً به موازات ورودي اصلي است . اين گنبدها در گرداگرد خود پنجره هايي دارند و از بيرون ، داراي نمايي همانند ديگر گنبدهاي مسجدند . هر گنبد بر چهار ستون با فاصله 15 متر استوار است . نماي داخلي گنبد با گچبري و مقرنس كاري زيباسازي شده است . گنبدها 13 متر ارتفاع دارند و به منظور نورپردازي و جريان هوا ، در بالاي آنها روزنه هايي تعبيه شده است .

جنس گنبدها از بتون مسلّح و پوشش آنها از سنگ است . هر گنبد در زير خود ، طاقي كاملا برجسته تر از ديگر طاقهاي مسجد دارد . اين طاقهاي بتوني هم به گونه اي زيبا نماسازي شده اند .

نماي بيروني گنبد ، رنگي است و بخشي از نماي داخلي آن با سنگ خارا ، كه در لابلاي آن رشته هايي زرين قرار دارد ، تزيين شده است . در نماسازي ديگر بخشهاي داخلي گنبد ، از سنگ آمازونيت نيمه نفيس و كاشي الوان هم استفاده كرده اند . در برخي از طاقهاي گنبد ، سنگ مرمر سفيد و سبز هم به كار رفته است . در زير گنبد ، اشياي گرانبهاي مسي و بلورين ، با حجمهاي هندسي اسلامي آويخته اند كه با شكل گنبد و اهداف طراحي آن ، كه ايجاد فضاي مناسب و دلنشين در همه زواياي توسعه

جزئيات مقرنس كاري زير گنبد و شماري از پنجره هاي آن ؤ

55

تصوير

56

جديد براي تلاوت قرآن است ، هماهنگي دارد . اين ويژگي در بيشتر جزئيات گنبد ؛ از جمله پنجره هايي كه با چوب ساج ساخته شده است ، ديده مي شود .

ستون ها ، طاق ها ، سقف ها

پيشتر گفتيم كه ستون هاي بخش توسعه يافته مسجد ، با فاصله پنج متر از هم ساخته شده اند . ستون ها دو گونه اند : استوانه اي و چهارگوش . قطر ستون هاي استوانه اي 81 سانتيمتر است و ضلع ستون هاي چهارگوش 93 سانتيمتر . بلنداي ستون هاي طبقه همكف 5/4 متر و ارتفاع ستون هاي طبقه بالا 7/4 متر است . هريك از ستون ها ، پايه اي به ارتفاع 54 سانتيمتر دارد عرض اين پايه ها در ستون هاي چهارگوش ، 80 سانتيمتر و در ستون هاي استوانه اي ، كه پايه آنها شش ضلعي است ، 87 سانتيمتر است . هر طبقه 492 ستون دارد .

برفراز ستون هاي گذرگاهها ، طاقهاي بتوني برپاست ، كه در نماسازي آنها ، سنگ خارا به كار رفته است ، در آميزش با مصالح بتوني ، تركيبي آراسته را پديد آورده است . ستون ها و طاقها ، مرز ميان محلهاي نماز و گذرگاه هاست . قسمت بالاي طاقها را ، سقفهايي بتوني ، با پوشش سنگ گرانيت ، به هم پيوند مي دهد .

نماسازي داخلي و خارجي

از مهمترين كارهاي طرّاحي و اجرايي طرح توسعه ، رعايت اصول هماهنگي در محلّ پيوند ميان بناي فعلي و افزوده هاي جديد است كه با حفظ استواري و زيبايي ساختمان كنوني ، در همه گوشه هاي آن ، ميان دو

57

بنا همساني و يكنواختي ايجاد كند . اين مهم ايجاب كرد كه برخي از بخش هاي ديوار بناي اصلي مسجد برچيده شود و راهي به بناي جديد گشايش يابد .

ديوارهاي خارجي بناي جديد ، همه از بتون مسلّح است و نماي آنها را با سنگ مرمر واديِ فاطمه پوشانده اند . به منظور هماهنگ سازي ميان دو بنا ، مقداري گرانيت خاكستري رنگ نيز در ديوارها به كار رفته است . ارتفاع ديوارهاي بيروني بناي جديد ، 96/20 متر است .

نماي داخلي ، سنگ گرانيت استوبراي زيباسازي ديواروسقف ، سنگهاي رنگارنگ باچينشي يكنواخت در كنار هم قرار گرفته و شكلهاي رنگارنگي را پديد آورده اند . در ديوارها و سقف ، مكانهايي در نظر گرفته شده است ، كه در صورت نياز ، براي نصب بلندگو ، اشياي تزييني و بادبزنهاي برقي به كار رود ، بدون آن كه به نماي زيباي ساختمان آسيبي وارد آيد .

نقشه قسمت پاين ديوارهاي داخلي

58

تصوير

نماي داخلي بخشي از گنبد و طاقهاي زير آن .

59

تصوير

60

ضلع شمالي توسعه اوّل سعودي و ساختمان جديدي كه به محلّ پلّه هاي برقي افزوده شده است .

قسمت پايين ديوار ، تا ارتفاع 5/2 متر ، با مرمر رنگارنگ محلّي سنگ چيني شده ، و در نيم طبقه اوّل ، به جاي سنگ مرمر ، كاشي رنگين به كار رفته است .

پنجره هاي ساختمان حرم ، از داخل با ورقهاي مس و قطعات بلورين تزيين شده و آلومينيوم طلايي ويژه اي در آن به كار رفته است .

وروديها

ورودي اصلي توسعه جديد ، باب ملك فهد نام دارد كه بر ستون هايي

نماي داخلي يكي از وروديهاي فرعي ؤ

61

تصوير

62

تصوير

قسمتي از باب ملك فهد .

63

مرمرين استوار است ، ديوارهايي پوشيده از سنگ مرمر آن را دربر گرفته و دو مناره بلند در دو سوي آن برپاست . افزون بر اين ، 18 درِ ورودي ديگر ، با ديوارهايي از همان جنس ، در اطراف ساختمان جديد گشوده است . اين ، علاوه بر 3 وروديِ اصلي ديگر ، 27 ورودي فرعي است . به 4 ورودي اصلي زيرزمين نيز ، دو ورودي ديگر اضافه شده است .

راه هاي ارتباطي به طبقات

پلكان اصلي توسعه جديد ، نرده ها و ديوارهاي آن ، سراسر از سنگ مرمر است ، ولي در پلكان فرعي ، بخشي از پلّه ها ، ديوارها و نرده ها مرمري است و بخشي از آن ، با گرانيت به رنگ متفاوت . پلكان برقي نيز يكي در شمال و ديگري در جنوب ساختمان جديد قرار دارد ، هريك از اين دو ، 375 مترمربّع از فضاي مسجد را دربر گرفته و هركدام شامل دو پلّه برقي با توان جابجايي 15 هزار نفر در ساعت است . در ساختمان جديد و ديگر نقاط مسجد ، جمعاً پنج دستگاه پلّه برقي نصب شده است . ساختمان جديد ، چهار آسان بر هم دارد كه دو تاي آنها براي رفتن بر فراز مناره هاي جديد به كار مي رود .