بخش 1
پیش‌گفتار فصل اوّل: مدینه دعای سفر زیارت و آداب آن دعا و استجابت آن
3 |
در وادي نور |
علي مالكي |
5 |
پيشگفتار
اي زائرِ عزيز و اي مسافر آستان ملكوتي رسول خدا (صلي الله عليه و آله )، آرام و سبكبال، كوي به كوي و منزل به منزل به سوي وادي رحمت بيا.
مرغ رميده از قفس تن را، در دامان مهرپَروَرَش منزل ده و بال و پر خسته‌ات را به شوق، بر گنبد سبزش بگشاي و به اقيانوس كرامت و محبّتش پيوند بزن.
در كمال ادب و تواضع، در حريم پاك رسالت و ولايت حضور ياب و با دلي شكسته، به بارگاه منوّر معصومين مدينه قدم گذار.
آغوش مهربان و رئوفشان، به جانب نيازمندان گشوده است تا غم و اندوه را از دل بزدايند و به كرشمة لطفي، چشم‌ها را به مشاهدة زيباترين پروازهاي روحاني و معنوي بگشايند.
خوشا به حال تو، كه به آسمان لايتناهي عشق و عرفان وارد شده‌اي. پس با دلي زلالتر از شبنم به سوي حرم بيا و چشم‌هايت را با گلاب اشك بشوي و دل به نور هدايت اهل‌بيت: بسپار. انشاءالله
7 |
مراتب معنوي حج كه سرماية حيات جاودانه است و انسان را به افق توحيد نزديك مي‌نمايد، حاصل نخواهد شد مگر آنكه دستورات عبادي حج به طور صحيح و شايسته و موبهمو عمل شود. حجّاج محترم و روحانيون معظم كاروانها بايد تمام همّ خود را صرف در تعليم و تعلّم مناسك حج كنند. ( 1 )
جملات « حج، به زندگي من معني بخشيد »، « حج زندگي مرا عوض كرد » را مكرّر از زبان حاجياني كه از حج برگشته‌اند، شنيده‌ايد؛ البته حاجياني كه به قصد زيارت، نه سياحت، و به قصد گذراندن يك آموزش الهي و نه فقط انجام يك سِري اعمالِ تكليف شده، مشرّف شده‌اند. به يقين، چنين زائريني با يك برنامهريزي درست و دقيق به اين هدف بزرگ دست يافته‌‌اند.
در نوشتة پيش رو سعي شده گوشهاي از اعمالي كه زائران محترم، در مدينة منوّره و مكّه معظّمه بدان نياز پيدا مي‌نمايند و به هنگام تشرّف به مسجدالحرام و حرم مطهّر حضرت ختمي مرتبت و خاندان پاكش: با آن روبهرو مي‌شوند، در قالب گفتگويي صميمي بين يك زائر و روحاني كاروان گنجانده و در معرض مطالعة علاقهمندان قرار گيرد.
تلاش ما برآن بوده كه مطالب مورد بحث به صورت كاربردي و آسان و به دور از اصطلاحات و
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1ـ برگرفته از كلام امام خميني1، صحيفه نور، ج19، ص44.
8 |
تعابير پيچيده آورده شود تا زائرين محترم با خيالي آسوده از اين نوشته استفاده نمايند.
چند يادآوري:
1ـ سؤالات طرح شده با توجّه به تجربيات چند ساله و مواجهه با نيازهاي ملموس زائرين طرّاحي شده است.
2 ـ به منظور اختصار و خسته نشدن خواننده، از موضوعات و مطالب مورد نياز زائر در مدينه و مكه، به صورت گزينشي سخن به ميان آمده است.
3 ـ از آنجا كه احتمالاً اين كتاب - به اين شيوه- اولين كار است، قطعاً خالي از نقص و عاري از عيب نيست؛ لذا از خوانندگان محترم خواهشمنديم با ارسال پيشنهادات و نظرات اصلاحي خود، ما را در تكميل اين اثر ياري نمايند.
( رَ بَّنا تَقَبَّل منّا إنّكَ أنتَ الّسَميعُ العَليمُ )
مشهد مقدس
علي ملكي
9 |
11 |
دعاي سفر
اميرمؤمنان، حضرت عليّبنابيطالب( عليه السلام ) مي‌فرمايد:
« ...وَادفَعُوا أمواجَ البَلاءِ بِالدُّعا »ِ ( 1 )؛ امواج بلا را با دعا از خود دور كنيد. »
امام صادق( عليه السلام ) مي‌فرمايد:
« آنگاه كه انسان مي‌خواهد از خانهاش خارج شود، دعاي سفر را بخواند كه پيوسته در ضمان خداوند به سر خواهد بُرد تا اين كه برگردد و خداي مهربان به بركت اين دعا او را حفظ مي‌كند. »
در آغاز سفر و هنگام خروج از منزل، سه مرتبه بگويد:
« بِالل‍هِ اَخرُجُ وَ بِالل‍هِ اَدخُلُ وَ عَلَي الل‍هِ اَتَوَكَّلُ؛ ( 1 )
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1ـ سيد رضي، محمدبن حسن: نهج البلاغة، مترجم: محمد دشتي، مؤسسة تحقيقاتي اميرالمؤمنين( عليه السلام )، چاپ هفدهم،1378هـ ش، قصار 146.
2ـ شيخ حُرّ عاملي، محمد بن الحسن: وسائل الشيعة، داراحياء التراث العربي، بيروت، چهارم، 1391 هـ ق، ج8، ابواب آداب السفر، باب19، ح2، ص277.
13 |
با نام خدا از خانه خارج مي‌شوم و با نام او داخل مي‌شوم (بر ميگردم) و بر او توكّل مي‌كنم. »
پس از آن بگويد:
« اللهمَّ افتَحْ لِي فِي وَجْهي هَذا بِخَيرٍ وَ اخْتِمْ لِي بِخَيرٍ وَ‌‌قِنَا شَرَّ كُلِّ دابَّة، اَنْتَ آخِذٌ بِنَاصِيَتِها اِنَّ رَبّي عَلَي صِرَاط مُستَقِيم ( 1 ) ؛ پروردگارا! اين سفر را براي من با خير و صلاح بگشا و عاقبت مرا ختم به خير نما و ما را از شرّ هر جنبنده‌اي كه اختيارش به دست توست نگهدار، همانا پروردگارم بر صراط مستقيم است. »
نيز بگويد:
« اَللّهُمَّ اجْعَل مَسيري عِِبَراً و صَمتي تَفَكُّراً وَ كَلامي ذِكراً ( 2 )؛ خدايا! سفر مرا عبرت، سكوت مرا تفكّر و سخن مرا ذكر خودت قرار ده. »
همچنين براي محفوظ ماندن از بلاها و خطرهاي سفر، هنگام حركت از خانه بگويد:
« بِسمِ اللّ‍هِِ آمَنتُ بِاللّ‍هِ وَ تَوكَّلْتُ عَلَي اللّهِ مَاشَاءَ اللّهِ لاَ حَولَ وَ لاَ قُوَّةَ اِلاَّ بِاللّ‍هِ. » ( 3 )
امام صادق( عليه السلام ): فرمود: هنگام سفر خوانده شود:
« اَللّهُمَّ احفَظنِي وَ احفَظ مَا مَعِي وسَلِّمني و
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1ـ شيخ حُرّ عاملي، وسائل الشيعة، ج 8، ابواب آداب السفر، باب19، ح2، ص277.
2ـ همان، باب21، ح2، ص285.
3ـ همان، باب19، ح6، ص279.
14 |
سَلِّم ما مَعي وَ بَلِّغنِي وَ بلِّغ ما مَعي بِبَلاَغِكَ الحَسَنِ الجَميل. » ( 1 )
« خداوندا! من و آنچه با من است را محفوظ و سلامت دار و به سلامت و نيكويي به مقصدمان برسان. »
و حضرت رضا( عليه السلام ) مي‌فرمايند: هنگام سوار شدن بر مركب (ماشين و هواپيما) بگويد:
« سُبحانَ الّذي سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما كُنّا لَهُ مُقرِِنينَ وَ إنّا إلي رَبِِّنا لَمُنقَلِبُونَ. » ( 2 )
« پاك است كسي كه اين را مسخّر ما ساخت وگرنه ما توانايي تسخير آن را نداشتيم و به راستي كه ما به سوي پروردگارمان باز خواهيم گشت. »
همچنين قبل از سفر از دادن صدقه، انجام غسل، خواندن دو ركعت نماز، تلاوت آيةالكرسي، حمد و سوره، قل اعوذ بربّ الناس، قل اعوذ بربّ الفلق و ساير دعاهاي وارده و مهم‌تر از همه وصيّت را فراموش ننماييم. ( 3 )
حضرت صادق( عليه السلام ) توصيه‌ها و سفارشاتي به ما، هنگام عزيمت به اين سفر دارند:
وقتي قصد رفتن كردي، ذهن و فكر و قلبت را از هر چه غير خداست تخليه كن و با تمام
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1ـ شيخ حر عاملي، وسائل الشيعة، ج8، ابواب آداب السفر، باب 19، ح1، ص277.
2ـ همان، باب20،ح8، ص284.
3- همان، ابواب13،18 و19.
15 |
- وجود، خود را به خدا بسپار و خود را در اختيار او قرار ده تا هر چه صلاح است انجام شود.
- از فكر زندگي روزمرّه و مردم و اطرافيان و رفاه و راحتي بيرون بيا و فقط به خدا فكر كن مبادا به نيروي خود يا پول و آشنايان يا علم و اطلاعات خود دلخوش باشي! جز به خدا تكيه نكن و جز به نيروي او اميدوار نباش.
- طوري قصد رفتن كن كه گويا ديگر قصد بازگشت نداري و به ديدار خدا مي‌روي.
- وقتي غسل احرام مي‌كني از هر چه غير خداست خود را بشوي.
- وقتي احرام مي‌پوشي لباس راستي و درستي، صفا و صميميت و تواضع و خضوع بپوش و قلب خود را از هر چه غير خداست خالي كن.
- وقتي لبيّك مي‌گويي با تمام وجود روي به خدا بياور.
- وقتي طواف مي‌كني، قلبت هم به همراه ملائكة خداوند و به دور عرش الهي طواف كند.
- وقتي سعي بين صفا و مروه مي‌كني از غير خدا فرار كن، از خودبيني، از غفلت و بي‌خيالي، از زيادهخواهي و ظلم فرار كن. ( 1 )
1ـ مصباح الشريعة، صفحه47.
16 |
زيارت و آداب آن
با عرض سلام و ادب خدمت شما دوستان محترم و زائران گرامي حرم رسول خدا 9 و دُخت عزيزش حضرت فاطمه3 و حرم مطهر ائمّة بقيع:، اميدوارم در اين مدت كوتاهي كه به سرعت مي‌گذرد و ناگاه چشم باز مي‌كنيد، مي‌بينيد راهي ميقات براي احرام و حركت به طرف مكّه هستيد، از لحظه لحظه‌هاي اين سفر معنوي، استفاده‌هاي شايان بنماييد و قدر و قيمت اينگونه فرصت‌ها را غنيمت شمرده و براي تمام ساعات شبانه روزِ آن برنامه داشته باشيد.
اين سفر، ميهماني ويژة خداي مهربان است. ميزبان آن، خداي كريم و ميهمانش، بندة عاصي و خطاكار، و سفرة آن، سفرة انواع فيوضات رحماني است. اين شما و همّت شما تا چطور استفاده كنيد و چقدر زاد و توشه برداريد.
بنده به عنوان روحاني كاروان و مهم‌تر از آن به عنوان يك دوست خوب در خدمت شما هستم و تا جايي كه بتوانم از انتقال اطلاعات و تجربيات
17 |
خويش كه محصول زحمات گذشتگان و مطالعات اندكم مي‌باشد، به شما دريغ نخواهم كرد. البته دوست دارم شما هم با طرح سؤالات و نظرات خويش در پختهتر و پربارتر شدن مطالب، مرا ياري نماييد.
[سوال] من هم خدمت شما عرض احترام و ادب دارم و از خداوند توفيق بهره‌برداري بهتر و بيشتر از اين سفر پر خير و بركت را خواستارم.
به عنوان اولين سؤال، اگر ممكن است، بگوييد، ما در شهر مدينه چه كنيم؟ چه عمل يا اعمالي جزء بهترين كارهايي است كه منِ زائر مي‌توانم انجام دهم؟
[جواب] مرقد مطهّر رسول گرامي اسلام حضرت محمد بن عبدالل‍ه9 بايد كانون همة برنامه‌هاي زيارتي ما باشد. ( 1 ) و در كنار آن، زيارت قبر گمشدة حضرت فاطمة زهرا3 (كه به احتمال قوي داخل خانة خود مدفون شده است و در حال حاضر كنار ضريح مطهّر رسول خدا9، در قسمت شمالي آن قرار دارد؛ جايي كه براي بانوان نيز در وقت
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1ـ پيامبر اعظم9 مي‌فرمايد « كسي كه مرا در حال حياتم يا بعد از وفاتم، زيارت كند، من شفيع و همنشين او در روز قيامت خواهم بود. »، شيخ حُرّ عاملي، وسائل الشيعة، ج10، ابواب المزار و مايناسبه، باب سوم، ح5،8و9، ص262
18 |
اختصاصي بانوان دسترسي به آن ممكن است.) و زيارت چهار امام مدفون در بقيع(امام حسن مجتبي، امام سجّاد، امام باقر و امام صادق:). ( 1 )
و از زيارت بزرگان ديگر از وابستگان به اهل بيت مثل فاطمة بنت اسد مادر عليّ بن ابي طالب8، ابراهيم فرزند شانزده ماهة پيامبر9، عقيل برادر عليّّبنابيطالب( عليه السلام ) و ...، از زيارت صحابة جليلالقدري مثل عثمانبنمظعون، سعدبنمعاذ و ... و نيز از زيارت ساير مؤمنان و شيعيان ايراني و غير ايراني مدفون در بقيع هم نبايد غافل شد. هر گلي بويي دارد و روح هر بزرگي پذيرائي خاصّي از ما مي‌كند. ( 2 )
[سوال] چگونه پيامبر خدا9 و ائمّة اطهار: را زيارت كنيم؟
[جواب] هر طور كه مي‌توانيد؛ با زيارت مخصوص آنها كه در كتاب ادعيه و آداب حرمين يا
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1ـ امام صادق( عليه السلام ):« كسيكه ما را بعد از وفات زيارت كند، گويا در حال حيات ما، ما را زيارت نموده است. »شيخ حر عاملي، وسائلالشيعة، ج10، ابواب المزار، باب2، ح24، ص260.
2ـ حضرت علي( عليه السلام ): « مردگان خود را زيارت نماييد، چرا كه باعث خوشحالي آنها خواهد شد، و بعد از زيارتِ مرقد پدر و مادرتان حاجات خود را از خداوند بخواهيد. »شيخ حُرّ عاملي، وسائلالشيعة، ج2، ابواب الدفن، باب54، ح5، ص878.
امام باقر( عليه السلام ) در قبرستان بقيع بر سر قبر يكي از شيعيان حاضر شد و براي او دعا كرد. شيخ حر عاملي، وسائل الشيعة، ج10، ابواب المزار، باب101، ح2، ص462.
19 |
كتاب‌هاي ديگر زيارت وجود دارد، يا با زيارت‌هاي عمومي مثل زيارت امين الله، زيارت جامعة كبيره و ... حتي با عرض يك سلام هم زيارت صحيح است مثلاً در زيارت رسول گرامي اسلام بگوييد: « السّلام عليك يا رسول الله ». ( 1 )
[سوال]بهترين زيارت چه زيارتي است؟
[جواب] شايد زيارت امين الله و زيارت جامعة كبيره و در ماه رجب زيارت رجبيّه.
[سوال] قبل از زيارت، چه بايد كرد؟
[جواب] بايدي در كار نيست، بلكه مستحب است انسان غسل زيارت كند. يك غسل به نيت زيارت رسول خدا (صلي الله عليه و آله )و دخت گراميشان و چهار امام معصوم در بقيع:، مثل غسل‌هايي كه هميشه انجام مي‌دهيم. ( 2 )
[سوال]آيا با غسل زيارت مي‌شود نماز يا قرآن خواند يا دعا و زيارت نمود؟
[جواب] با غسل زيارت نمي‌توانيد نماز بخوانيد و
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1ـ امام رضا( عليه السلام ):« وقتي داخل مسجدالنبي9 و يا خارج مي‌شوي بر پيامبر خدا سلام كن حتي اگر از راه دور باشد. »شيخ حر عاملي، وسائلالشيعة، ج10، ابواب المزار، باب5، ح1، ص265.
2ـ امام صادق( عليه السلام ) فرمود: « قبل از ورود به مدينه (در صورت عدم امكان قبل از پرواز و در محل سكونتتان رجاءً بجا آورده شود) و قبل از دخول در حرم، غسل نما. »وسائل الشيعه، ج 10، ابواب المزار، ، باب6، ح1، ص266.
20 |
براي قرآن خواندن و دعا و زيارت بهتر است وضو بگيريد. ( 1 )
[سوال]ديگر، چه كاري انجام دهيم و چه چيزهايي را رعايت كنيم؟
جواب لباس پاكيزه بپوشيم، خود را معطّر كنيم، با توجّه كامل و قدمهاي آهسته و مؤدّبانه و با ذكر و صلوات به سوي حرم حركت نماييم. متوجّه باشيم كه چه كسي را مي‌خواهيم زيارت كنيم. بگذاريم زيارت اثرش را در ما بگذارد. از ادب حضور در كنار قبور اهل بيت: غافل نباشيم. مبادا در مسير تشرّف به حرم يا موقع زيارت و يا حتي بعد از زيارت مشغول صحبت از دنيا، خريد سوغاتي و اينگونه مسائل شويم.
[سوال] اگر ما سواد نداشته باشيم يا عربي را درست تلفّظ نكنيم به زيارت ما ضربه مي‌خورد؟
[جواب] هرگز! بلكه مهم ارتباط دل ما و اتّصال روح ما به ارواح مطهّر آن بزرگواران است. اي بسا زيارت فارسي و با توجّه، بهتر از خواندن زيارتنامة طولاني بدون درك معاني آن باشد.
البته اگر كسي عربي بلد باشد و به معناي زيارت
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 . رجوع كنيد به توضيح المسائل مراجع، مسألة644.
21 |
و دعا هم توجّه كند و حضور ذهن و حال دعا هم داشته باشد، بهتر است. پس نگران نباشيد، هر طور و هر چقدر مي‌توانيد زيارت و دعا كنيد و از فيض حضور در حريم يار استفاده نماييد. نورانيت قبور اهل‌بيت: اكسير نايابي است كه بر دل هر مشتاقي بتابد، آن را غرق در نور و سرور مي‌نمايد.
[سوال]بعد از تمام شدن زيارت چه بايد كرد؟
[جواب] برگزاري نماز زيارت براي معصومين:
بدين صورت كه براي هر يك از زيارتشوندگان يك نماز دو ركعتي مثل نماز صبح، به نيت نماز زيارت مي‌خوانيم. اگر نشاط نداريم يا خسته‌ايم مي‌شود يك نماز دو ركعتي به نيّت همة آن بزرگواران خواند. اين نماز را مي‌توانيم نشسته هم بخوانيم. امّا براي غير معصومين، « به جز حضرت اباالفضل العباس و حضرت علي اكبر8 » ( 1 ) چه سيّد باشند يا غير سيّد، عالم باشند يا غير عالم، امام‌زاده باشند يا غير امام‌زاده، چون نماز زيارت ندارند و خواندن نماز به عنوان نماز زيارت بدعت و حرام است، مي‌توان حدّاقل دو ركعت نماز خواند و ثواب آن
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 . براي حضرت اباالفضل العباس و حضرت علي‌اكبر8 نماز زيارت وارد شده است.
22 |
را به روح آنان هديه نمود.
[سوال]در كجا نماز بخوانيم؟ بعضي در كنار ديوارهاي بقيع نماز زيارت مي‌خوانند ما هم همين كار را بكنيم؟
[جواب] خير، نمازهاي زيارت را مناسب است در حرم مطهّر حضرت محمّد9 بخوانيم. يعني داخل مسجدالنبيّ9، كه البتّه درهر كجاي مسجد باشد عيبي ندارد. اگر در روضة منوّره، كنار ضريح مقدّس حضرت محمّد مصطفي9 بخوانيم خيلي عالي است. تأكيد مي‌كنم، كنار بقيع كسي نماز نخواند چراكه، اينكار باعث خردهگيري و برداشت سوء ديگران شده! و احياناً موجب دردسر براي نمازگزار خواهد شد.
23 |
دعا و استجابت آن
در قنوت نماز زيارت يا بعد از تمام شدن آن، خواسته‌هاي خويش را مدّ نظر قرار دهيم و آنها را با معادن فيض و كَرَم و جود در ميان بگذاريم مطمئن باشيم كه اگر به صلاح ما باشد حتماً اجابت خواهند كرد.
[سوال]خوب شد موضوع خواسته و حاجت طلبيدن از ائمّه را مطرح كرديد. به نظر شما چه چيزي را در دعاهايمان در اولويّت قرار دهيم؟
[جواب] اين بحث، بحث مفصّلي است. به نظر من دعا براي فرج مولايمان حضرت حجّة بن الحسن المهدي[ بايد در رأس خواسته‌هايمان باشد.
بعد از آن براي سربلندي اسلام و مسلمين، نابودي دشمنان دين، بهبود شرايط فرهنگي و اقتصادي جامعه، ازدواج، اشتغال و مسكن جوانانمان، عاقبت به خيري، توفيقات رهبري و مسئولين خدمتگزار، شفاي بيماران، تشرّف به
24 |
حج و ساير خواسته‌هاي شخصي... همچنين ملتمسين دعا را فراموش نكنيم؛ پدر و مادر، فرزندان و دوستان و آشنايان، اقوام و همسايگان، همه و همه، زيرا دعاي عمرهگزار إنشاءالله مستجاب است. ( 1 )
[سوال]سؤالي در ذهنم هست، نمي‌دانم بپرسم يا نه؟ مي‌ترسم مرتكب بي‌ادبي به ساحت مقدّس ائمّة اطهار: شوم!
[جواب] هرگونه سؤال و شبههاي داريد، مطرح كنيد و بپرسيد. پرسيدن عيب نيست، ندانستن عيب است. اساساً سؤال، درِ دانش است تا نپرسي معرفتت بالا نمي‌رود. پس راحت باشيد و در خلال صحبت‌ها هرچه به نظرتان مي‌رسد بيان كنيد.
1ـ در روايت وارد شده است كه رسول خدا (صلي الله عليه و آله )فرمودند:« اَربَعَةٌ لاتُرَدُّ لَهُم دَعوَةٌ حَتي تُفَتَّحَ لَهُم اَبوابُ السَّماءِ وَ تَصيرَ إِلَي العَرشِ: اَلوالِدُ لِوَلَدِهِ وَ المَظلُومُ عَلي مَن ظَلَمَهُ وَ المُعتَمِرُ حَتّي يرجِعَ وَ الصائِمُ حَتي يُفطِر.َ » چهار گروهند كه دعاهاي آنها به سويشان باز گردانده نمي‌شود تا اينكه درهاي آسمان برايشان گشوده شود و دعاهايشان به عرش الهي برسد (كنايه از استجابت دعاهايشان):1ـ دعاي پدر براي فرزندش. 2ـ دعاي مظلوم عليه كسي كه به او ظلم نموده. 3ـ دعاي عمرهگزار تا وقتيكه برگردد. 4ـ دعاي روزهدار تا هنگاميكه افطار نمايد. شيخ حرّ عاملي، وسائلالشّيعة، ج4، ابوابالدعاء، باب44، ح2، ص1153.
25 |
[سوال] خوشحالم كه روحاني كاروان ما برخورد خوبي دارد و مي‌توان با او باب دوستي و گفتگوي علمي و ديني را گشود. شنيده بودم كه روحانيّون كاروانها افراد باتجربه ومطّلعي هستند كه با سعة صدر و روي گشاده در خدمت زائرين مي باشند.
به هر حال بفرماييد چرا ما خيلي از اوقات دعا مي‌كنيم، اما دعاهايمان مستجاب نمي‌شود. علّتش چيست كه مثلاً در حرم رسول الله9 اين همه گريه و ناله مي‌كنيم و حاجاتمان را با يك دنيا اميد و آرزو خدمت رسول الله9 يا فاطمة زهرا3 عرض مي‌كنيم اما خبري از رواشدن حاجاتمان نيست مگر خداوند نفرموده از من بخواهيد تا برآورده كنم؟ ( 1 )
[جواب] از ابراز محبّت جنابعالي به امثال بنده متشكرم. بحث دعا با همة جوانب آن يك بحث گسترده و دقيق است. شرايط استجابت دعا، موانع استجابت دعا و آداب دعا كه آنها را بايد در
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1ـ« وَ قالَ رَبُّكُمْ ادْعُوني أَستَجِبْ لَكُمْ ... »و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانيد تا شما را اجابت كنم. قرآن كريم، ترجمه محمد مهدي فولادوند، دارالقرآن الكريم، تهران، اول،1412 هـ . ق، سورة غافر، آية60.
26 |
كتب مربوطه مطالعه كنيد. به صورت اجمالي جواب سؤال شما را در چند نكته خلاصه مي‌كنم:
1ـ اگر به صلاحتان باشد خداوند مهربان فوراً به شما مي‌دهد.
2ـ ممكن است بعد از مدتي خواستة شما برآورده شود. حال چرا فوراً نمي‌دهد و ديرتر مي‌دهد عوامل متعدّدي دارد؛ شايد به صلاح شما نيست، شايد مقدماتش فراهم نشده و شايد خداوند دوست دارد بندهاش در برابر او ضجّه و نالة بيشتري نمايد تا قلبش صفا و صيقل يابد و از اين راه به رشد و كمالات معنوي برسد و شايد...
3ـ ممكن است خداوند حكيم در دنيا به شما ندهد و حاجتتان را ذخيرة آخرتتان قرار دهد. يعني در روز قيامت به شما بدهد.
4ـ ممكن است حاجت شما را ندهد اما بهجاي آن بلا و مصيبتي از شما و خانواده و زندگي شما برطرف نمايد.
5ـ ممكن است به جاي آن، گناهانتان را بيامرزد.
6ـ ممكن است بهتر از آنچه مي‌خواهيد به شما بدهد. يعني شما با علم و اطلاع محدودتان چيزي از خدا بخواهيد و به صلاحتان نباشد، خداي مهربان چون شما را دوست دارد آنرا به
27 |
شما نمي‌دهد ولي بهتر و مفيدتر از آن را به شما ارزاني مي‌دارد. ( 1 )
به هرحال خداوند دستي را كه به طرفش دراز شده، خالي برنمي‌گرداند به همين خاطر مستحب است انسان دستش را بعد از دعا به سر و صورت و سينهاش بمالد و آنرا ببوسد و ببويد. ( 2 )
البته اين را هم بگويم، گاهي اوقات موانعي در استجابت دعا وجود دارد كه به دست خود ما به وجود آمده و به قول حضرت علي( عليه السلام ) با دلي آلوده دست به دعا بلند مي‌كنيم. خوب چهطور يك معشوق به حرف عاشقي گوش كند كه سر به هواست، در عشق و ارادتش صادق نيست و مرتّباً با گفتار و رفتارش او را مي‌آزارد!
هزار نكتة باريكتر ز موي اينجاست
نه هر كه سر بتراشـد قلـندري داند
[سوال]آيا مي‌شود چند كتاب جالب و ساده در بارة دعا معرفي كنيد؟
[جواب] شما مي‌توانيد به كتاب اصول كافي، ج3،
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ كليني رازي، ابي جعفر محمدبن يعقوب: اصول كافي،علميةاسلاميه، تهران، بي‌تا، ج3، كتابالدّعا، ص21 به بعد.
2 . شيخ كليني، اصول كافي، ج3، كتابالدّعا، باب أنَّ مَن دَعا اُستُجيبَ له، ح2، ص218.
28 |
كتاب الدعا، كتاب آيين نيايش، نوشته ابراهيم غفّاري و تفسير نمونه؛ ج1ص643، ج6ص209، ج10ص357، ج20ص146 و... مراجعه نماييد.
[سوال]از كجا بفهميم كه زيارت‌هاي ما مورد قبول خداوند متعال واقع گرديده و از آن همه ثوابي كه براي زيارت مرقد مطهّر رسول گرامي اسلام و ائمّة معصومين: در روايات اسلامي وارد شده است خداي ناكرده محروم نشدهايم؟
[جواب] اجمالاً بايد دانست كه حج و عمره و زيارت بايد مقدّمه‌اي براي تحوّل و تغيير باشد، اگر انسان در رفتار و اخلاقش، در روش و منش‌اش، در روحيات و عاداتش، در كسب و كارش، در رفت و آمدش، در زندگي خانوادگي و برخورد با همسر و فرزندانش و خلاصه در جاي جاي زندگيش، خانهتكاني نكند و يا قصد اصلاح و بهبود آن را نداشته باشد، زائر حقيقي نبوده است! زيارت و زمزمه، گريه و گداز، اشك و آه؛ همه و همه به منزلة شخم زدن و آماده نمودن زمين دل است تا علف‌هاي هرز و مُضرّ از صفحة دل كنده شود و بذر خوبي‌ها و اخلاق پسنديده در آن كاشته شود و إلاّ كسي كه بيهيچ تغييري و بدون تصميم بر اصلاح دروني به وطن برگردد و
29 |
قبل و بعد از سفرش مساوي باشد بايد فكري به حال خود كند! پيامبر اعظم9 مي‌فرمايند « نشانة قبولي حجّ و عمرة شما ترك عادات زشت و روي آوري به آداب زيباست » ( 1 ) بنابراين هر چقدر زيارت بر اعماق جان شما رسوخ كرده باشد، به همان اندازه اعتقادات و اخلاق و اعمال شما را تحت تأثير قرار خواهد داد و ماية دگرگوني در زواياي زندگي شما خواهد شد!
اين سفر يك فرصت بسيار خوبي است كه از كارهاي روزمرّه و تكراري و از همة اشتغالات دست و پاگيري كه در وطن داشتيد و باعث مي‌شد فرصت سرخاراندن نداشته باشيد، فارغ باشيد و خيلي بهتر و با خيال جمع بتوانيد به خود مشغول باشيد و زندگي خود را مرور كنيد.
[سوال] بله واقعاً همين طور است كه مي‌گوييد. وقتي كه انسان اينجا مي‌آيد همه چيز را فراموش مي‌كند. فكر مي‌كنم اين هم از بركات زيارت معصومين: است كه ما را غرق در نور و سرور و معنويت مي‌كنند و ما را از قيد و بند امور مادّي مي‌رهانند. ديگر اين ما هستيم كه
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1ـ ريشهري، محمّد: الحجّ و العمرة في الكتاب و السنّة، دارالحديث، U ? قم، سوم، 1383هـ ش، ح741و742، ص269
30 |
بايد از اين موقعيت استفادة احسن كنيم. خوب بفرماييد در مدينه به غير از زيارت، چه اعمال ديگري مي‌توانيم انجام دهيم؟
[جواب] قبل از پاسخ به اين سؤال شما يك نكتة ديگر در مورد دعا خدمتتان عرض كنم و آن اينكه حتماً به معناي جملات زيارت توجّه كنيم. اگر به زبان عربي آشنا نيستيم، زيارتنامة با ترجمه همراه داشته باشيم. در ضمن در خواندن بعضي دعاها رعايت حال و حوصلهمان را هم بايد بنمائيم. مثلاً وقتي كه مي‌خواهيم زيارت جامعة كبيره يا دعاي كميل يا دعاي جوشن كبير و يا غير آن بخوانيم، حتماً لازم نيست تا آخر آن زيارتنامه يا دعا را بخوانيم بلكه به قول امام راحل « ... لازم نيست يك دعاي طولاني را يك دفعه با عجله و شتاب بخواني و تفكّر در معانيش نكني، بنده و شما حال حضرت سيّد سجّاد( عليه السلام ) را نداريم كه آن دعاي مفصّل (ابوحمزة ثُمالي) را با حال بخوانيم، شبي يك رُبع آن را، يك ثُلث آن را با حال بخوان و در فَقَراتش تفكّر كن، شايد صاحب حال شوي. » ( 1 )
1ـ موسوي خميني، روح الله: شرح چهل حديث، مؤسسة تنظيم و نشر آثار امام خميني (ره)، تهران، 1371 هـ ش، ص22.
31 |
[سوال] ببخشيد كلامتان را قطع مي‌كنم از كجا بفهميم كه حال دعا داريم يا نداريم؟
[جواب] هر كس خودش به روحيات خويش آشناتر است. همه، حال يكساني ندارند. ظرفيت‌ها مختلف است اما اجمالاً بگويم كه اگر شما مثلاً زيارتنامه را ورق بزني و ببيني چند صفحه به آخر مانده يا به جاي شور و نشاط و لذّت، حال كسالت و خستگي و دلتنگي به شما دست بدهد، نشانة اين است كه شما حال مناسب براي ادامة كار نداريد، لذا بقيه دعا و زيارت را بگذاريد براي وقتي ديگر.
بلي از سؤال اصلي‌تان دور نشوم. به غير از زيارت؛ قرائت قرآن، نماز، تفكّر و خلوت با خود، زيارت قبور شهداي اُحُد، رفتن به مساجد مختلف، به ويژه مسجد قُبا، مطالعه و تعليم و تعلّم احكام و معارف ديني، معرّفي مذهب شيعه(در صورت امكان و توانايي)، سعي در برآوردن حوائج مؤمنين مخصوصاً همسفران در كاروان اعزامي، امربهمعروف و نهيازمنكر و غير آن را مي‌شود انجام داد.
[سوال] لطفاً كمي بيشتر توضيح دهيد و بفرمائيد كدام يك از موارد بالا ثوابش بيشتر
32 |
است؟
[جواب] قبل از اينكه جوابتان را بدهم بد نيست بدانيد؛ غرض مهمّ از ثواب، تقرّب به خدا و طي كردن راه كمال و گذاشتن قدمي به جلو در سير اليالله است، يعني با انجام يك عمل عبادي دلم پاكتر، جانم باصفاتر و اخلاق و رفتارم بهتر گردد. با توجّه به اين نكته، شايد نشود يك نسخة واحد براي همه پيچيد و گفت اين كار براي همه و در هر مكان و زماني بهتر است بلكه بايد ديد حال و حوصلة ما، آمادگي انجام چه كاري را دارد و ميل دروني ما چه چيزي را مي‌طلبد، مثلاً بعضي قرائت قرآن را بيشتر دوست دارند، عدّه‌اي نماز مستحبي و اشتغال به تهجد را، گروهي ديگر دعا و مناجات را، شما هم در عين حالي كه از ثواب انجام همة اين امور نبايد غافل شويد و خواص و ويتامين هر كدام را جذب قلب و جانتان كنيد، ببينيد دل شما بيشتر ميل به كدام عمل دارد، همان را انجام دهيد. البته در روايات ائمّة اطهار براي قرائت قرآن و نماز در مدينه و مسجد النبيّ9 ارزش خاصي قائل شده‌اند، به طوري كه فرموده‌اند ثواب يك ركعت نماز در مسجد النبيّ9
33 |
حداقل برابر با ثواب يك هزار ركعت ( 1 ) مي‌باشد و قرائت قرآن ثواب بيشتري دارد.
[سوال]در مسجد النبيّ9 چه نمازي بخوانيم؟
[جواب] اگر نماز قضا داريد و مي‌دانيد چه مقدار است، آنها را بجا آوريد و اگر مي‌دانيد نماز قضا به عُهدة‌تان هست ولي نمي‌دانيد چقدر است، مقدار يقيني را بخوانيد و اگر اصلاً نمي‌دانيد نماز قضا داريد يا نه مي‌توانيد نماز قضاي احتياطي بخوانيد، مثلاً نيّت كنيد دو ركعت نماز قضاي صبح ميخوانم احتياطاً و امّا اگر مطمئنّيد نماز قضا نداريد نمازهاي مستحبّي بخوانيد. تعداد نمازهاي مستحبّي زياد است. كه به بعضي از آنها اشاره مي‌شود: نماز شب، نماز جعفر طيّار، نافلههاي روزانه، نماز حاجت، نماز غفيله، ...البته جمع بين هر دو شايد بهتر باشد يعني گاهي اوقات نماز قضا و گاهي اوقات نماز مستحبي بخوانيد. زيرا هم نمازهاي قضايتان را به جا آوردهايد و هم از فيض نمازهاي مستحبّي محروم نشدهايد.
اگر نماز قضا بر گردن شما باشد مي‌توانيد
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1ـ شيخ حر عاملي، وسائلالشيعة، ج3، كتابالصلاة، باب52، ح5، ص536.
34 |
نمازهاي مستحبي بخوانيد اما در مسألة روزه اين طور نيست يعني با وجود روزة قضا, نمي‌توانيد روزة مستحبّي بگيريد. ( 1 ) ولي نگران نباشيد چرا كه در ايّامي مثل پنجشنبة اوّل و آخرماه و چهارشنبة اوّل دهة دوّم هر ماه قمري و يا تمام دو ماه رجب و شعبان كه روزة آنها مستحبّ است شما مي‌توانيد به نيّت روزة قضا، روزه بگيريد، آنگاه خداوند مهربان ثواب روزة مستحبّي را هم به شما خواهد داد.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1ـ توضيح المسائل مراجع، مسئلة1373 و مسئلة1563.
35 |