بخش 4

زيارت وداع
[سوال] در پايان سفر، بايد وداع از مدينه و مسجدالنبيّ و بقيع داشته باشيم، يا در مكّة مكرمه، آخرين طواف مستحبي خويش را طواف وداع قرار دهيم، مگر ما نمي‌خواهيم به حول و قوّة خدا، دوباره توفيق تشرّف به حج و عمره داشته باشيم! اگر جواب مثبت است پس فلسفة وداع چيست؟
عدّه‏اي از زائران و عمره‏گزارن عزيز از زيارت و طواف وداع شانه خالي مي‏كنند و دليلشان هم اين است كه، ما آرزو داريم چندين بار به اين سفر شيرين معنوي مشرّف شويم. لطفاً در اين‏باره توضيح دهيد؟

[جواب] پيامبر اكرم9 مي‌فرمايند « نشانة قبولي حج و عمره، ترك عادات زشت و روي آوردن به آداب زيباست. » اگر كسي بي هيچ تغييري و بدون تصميم بر اصلاح دروني به وطن برگردد و قبل و بعد سفرش مساوي باشد، بايد فكري به

89

حال خود كند. زيارت و طواف وداع، وداع از بدي‌ها و زشتي‌هاست، وداع از كينه و كدورت‌ها، حسرت و حسدها، دروغ و دورويي‌هاست. و در يك كلام، وداع از غير خدا و وصل به خداست نه وداع از خدا و رسول خدا و خانة خدا.
پيامبر اعظم9 مي‌فرمايند: « قسم به آنكه جانم در دست اوست در آخر‏الزّمان، اقشار ثروتمند، حج را براي تفريح، اقشار متوسط، حج را براي تجارت و سود، و اقشار كم درآمد، حج را براي چشم و هم چشمي و ريا انجام مي‌دهند! »
وداع ما در حقيقت دور شدن از اين نيّات پست و پليد بوده و رنگ خدايي گرفتن از زيارت و حج و عمره است و تنها در اين صورت است كه اين سفر معنوي اثرات مادام العمر بر جسم و جان ما خواهد گذاشت و دائماً حلاوت و شيريني آن، هستي و حيات ما را نوازش خواهد داد.
[سوال] لطفاً دربارة مسجد شجره و ميقات و احرام در آن مسجد بگوييد.
[جواب] انشاء الل‍ه در بعد از ظهرِ آخرين روزِ توقف‌مان در مدينه آمادة حركت به سوي مسجد شجره مي‌شويم.

نام ديگر اين مسجد، ذوالحُلَيفَه است كه در

 

90

راه خروجي مدينه به سمت مكّه در فاصلة كوتاهي از مدينه قرار دارد. اين مسجد، ميقات كساني است كه از مدينه عازم مكه براي انجام عمره مي‌شوند.
رسول خدا (صلي الله عليه و آله )سه مرتبه از اين مسجد مُحرِم شده‌اند:
1 ـ در جريان سفر سال ششم هجري كه منتهي به امضاي معاهدة حديبيه شد.
2 ـ در سال هفتم هجري كه « عمرة‌القضا » انجام دادند.
3 ـ در سال دهم هجري كه حجّةالوداع يعني آخرين حج خويش را بجاي آوردند.
ائمّة اطهار و صدّيقة كبري: به غير از امام حسن عسكري( عليه السلام ) همگي از اين مكان مقدّس، مُحرم شده‌اند.

به هرحال معمول اين‏ است كه زنان در آخرين ساعات اقامت در هتلِ مدينه غسل احرام انجام مي‌دهند و لباس سفيد احرامي‌شان را مي‏پوشند و مردان در حمام‌هاي مسجد شجره غسل احرام به جاي مي‌آورند. در محوّطة مسجد؛ ابتدا مدير و روحاني كاروان زائران را از نظر جغرافياي مسجد و درب‌هاي ورود و خروج آن و

91

توضيح بعضي از احكام ضروري، توجيه لازم نموده، سپس زنان از قسمت شمالي مسجد، داخل مسجد شده، ^{( 1 )} تا بعد از خواندن يك نماز دو ركعتي يا سه تا نماز دو ركعتي به نيت نماز احرام، نيت احرام نموده و تلبيه را (لبيك الل‍هم لبيك ...) بگويند. بانوان طلبة ايراني براي راهنمايي خانم‌ها در قسمت بانوان حضور دارند، لذا جاي هيچ‏گونه نگراني از عدم حضور روحاني كاروان با آنها نيست.
آقايان هم پس از انجام غسل احرام و پوشيدن دو حولة احرامي به داخل مسجد آمده و كم كم آمادة بستن احرام مي‌شوند.
[سوال] آيا غسل احرام واجب است؟
[جواب] خير. غسل احرام مستحب است.
[سوال] تا چه موقع اعتبار دارد؟
[جواب] تا وقتي كه نيت احرام نموده و لبيك‌ها را بگوييد. از آن به بعد، ديگر داشتن غسل احرام لازم نيست.

[سوال] يعني از مسجد شجره كه به طرف مكّة

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ مگر خانم‏هايي كه عادت ماهانه هستند كه آن‏ها از بيرون مسجد و پيش از ميقات، با نذر، محرم مي‏شوند.

92

مكرّمه براي انجام اعمال عمره حركت مي‌نماييم، در طي راه اگر بخوابيم يا دستشويي برويم، اشكالي ندارد و احرام ما به هم نمي‌خورد!؟
[جواب] خير، اين غسل تا موقع احرام بستن خاصيت دارد و ديگر هيچ. اما از لحظة حركت از مسجد شجره تا شهر مكّه (حدود چهار پنج ساعت راه)، داشتن غسل و وضو لازم نيست و خوابيدن هم براي احرام شما ضرري ندارد. البته هنگام احرام مثل ساير اوقات و ساعات، با وضو بودن مستحب است.
[سوال] آيا به غير از غسل احرام، غسل‌هاي مستحبي ديگري هم هست كه انجام دهيم؟
[جواب] بلي در هنگام انجام غسل مي‌توانيد نيّت غسلِ داخل شدن به حرم مكّه، شهر مكّه، مسجدالحرام، زيارت خانة خدا، توبه، حاجت و ... نموده و سپس يك غسل به نيّت همه انجام دهيد. آنگاه دو حولة احرامي را بپوشيد.
[سوال] اين غسل‌ها تا كِي اعتبار دارد؟

[جواب] غسل‌‌هاي مستحبي در صورتي كه در روز انجام شوند تا آخر شب آينده و اگر در شب انجام شوند تا آخر روز آينده اعتبار دارند به

93

شرطي‏كه كارهايي كه موجب بطلان وضو مي‌شود از انسان سر نزند.
با ورود به مكّه، اعتبار غسل ورود به حرم مكّه و شهر مكّه تمام مي‌شود اما در مورد ساير غسل‌ها مثل غسل ورود به مسجدالحرام و يا غسل زيارت خانة خدا مي‌توانيد مجدّداً در هتل، غسل ديگري بنماييد.
[سوال] در مسجد شجره، بعد از غسل احرام چه مي‌كنيم؟
[جواب] داخل مسجد مي‌شويم و با راهنمايي روحاني كاروان نيت احرام نموده و « تلبيه » را مي‌گوييم.
[سوال] تلبيه چيست؟
[جواب] گفتن اين جمله « لَبَّيكَ اللهمَّ لَبَّيكَ، لَبَّيكَ لا شَريكَ لَكَ لَبَّيكَ، إِنَّ الحَمدَ وَ النِّعم‍ة لَكَ وَ المُلكَ لا شَريكَ لَكَ لَبَّيكَ »
[سوال] از چه زماني محرّمات احرام بر ما حرام مي‌شود؟
[جواب] دقيقاً از زماني كه لبيك‏ها را به نيّت احرام  گفتيد، تمام محرّماتي كه در كتاب مناسك حج و عمره آمده بر شما ممنوع خواهد بود.

94

[سوال] منظور همان بيست و چهار چيز است؟
[جواب] بلي، اما بايد بدانيد از بين محرّمات احرام هجده مورد، مشترك بين زن و مرد، چهار مورد، به آقايان و دو مورد هم به بانوان اختصاص دارد، كه ان‏شاء‏الل‍ه در فرصتي ديگر دربارة آنها و ساير مسائل و اعمالي كه در مكّة مكرمه و در حال احرام و نيز درباره مكان‌ها و ساير برنامه‌هاي سفر، (در فصل دوّم اين كتاب) توضيحات لازم ارائه خواهد شد.
يك نكتة بسيار مهم دربارة محرّمات احرام اينكه: در صورت ارتكاب هر كدام از آنها (به غير از شكار) از روي خطا، فراموشي و ندانستن مسأله، كفّاره‏اي برعهدة شما نيست و به اعمال شما ضربه‏اي نمي‌زند. پس با خيال راحت متوجة خدا باشيد و از اين مهماني لذّت‏بخش الهي كمال استفاده را ببريد.
[سوال] چه زماني به سوي مكّه حركت مي‌كنيم؟
[جواب] انشاء الل‍ه بعد از نماز مغرب و عشاء از مسجد شجره به طرف مكّه رهسپار خواهيم شد.
[سوال] چرا فوراً بعد از محرم شدن حركت نمي‌كنيم؟

95

[جواب] يكي از محرّمات احرام براي آقايان، استظلال يعني زير سايه و سقف رفتن در حال احرام، در حال طي كردن مسير، به هنگام روز است. اما در شب‌هاي عادي به فتواي اكثر مراجع،  زير سقف قرار گرفتن در حال حركت، اشكالي ندارد.
[سوال] منظور از شب‌هاي عادي چيست؟
[جواب] يعني در شب‌هاي باراني، سرد و طوفاني و مانند آن نباشد. كه اگر اين طور باشد به فتواي بعضي از مراجع كفّاره لازم است.
[سوال] چه چيزي بايد به عنوان كفاره داد؟
[جواب] يك گوسفند
[سوال] آيا اين گوسفند شرايط خاصي دارد؟
[جواب] خير هر گوسفندي مي‌شود. چاق يا لاغر، سالم يا معيوب، نر يا ماده
[سوال] در كجا بايد قرباني كرد؟
[جواب] هر كجا جايز است. در مكه يا ايران.
[سوال] تا چه زمان فرصت براي اين كار هست؟

[جواب] در اولين زمان ممكن. مثلاً اگر بعد از بازگشت به وطن، جلوي شما گوسفند قرباني مي‌كنند، مي‌توانيد يكي از آنها را به نيت كفّارة استظلال (زير سايه رفتن) ذبح نمود. و بايد همة

 

96

آن، حتي پوست و كلّه و پاچه‌اش را بين فقرا تقسيم كرد.
در خلوت يار
[سوال] به عنوان حُسن ختام اگر نكته و نصيحتي باقيمانده بفرماييد، تا به مدد الهي آن را به كار بنديم و خود را بيشتر آمادة بهره‏وري از خوان كرم مهرباني پروردگار عالم بنماييم.
[جواب] انشاء الل‍ه، بعد از چهار پنج ساعت، به شهر مكّه، شهر خاطرات و حماسه‌ها، شهر معنويت و روحانيت، محل زندگي رسول خدا و اجداد طاهرينش، خديجة كبري، هاجر و اسماعيل: و شهري كه نداي يكتاپرستي از آنجا به اقصي نقاط عالم گسترش يافته است، مي‌رسيم.

در بين راه، در خلوت شبانه و در سكوت حاكم بر اتوبوس، كمي به فلسفة اين سفر معنوي بيانديشيم. اهميت دادن به شناخت آفت‌ها و خطرها، شرط عقل است مخصوصاً در فعاليت‌هايي كه آثار طولاني و درازمدت بر جاي مي‌گذارد. شايد اين سفر، فقط يكبار در عمر نصيب شود، در حالي كه اثرات آن با ابديّت انسان

 

97

گره خورده است، پس دقتي دو‏چندان مي‌طلبد.
تمام آفت‌ها و خطرها به دو سر منشأ اصلي باز مي‌گردند: خود محوري و ظاهر گروي.
خودمحوري در ارتباط با همسفران، خودمحوري در انجام اعمال و مناسك، خودمحوري در تصميمم‌ها و انتخاب‌ها، سرچشمة ايجاد اكثر مشكلات فكري، روحي و رفتاري مي‏شود. آفتي كه مانند آتش به خرمن روح انسان مي‌افتد و تمام هست و نيست و دنيا و آخرت او را مي‌سوزاند! دو انتخاب بيشتر نداريم يا خداياخود! يا فكر و روح و رفتارمان را پر از خدا و رضايت خدا كنيم يا پر از دلخواه و پسند خود!
نقطة حسّاس كجاست؟
قبل از تصميم بر انجام كاري، لحظه‌اي فكر كنيم كه آيا اين انتخاب و تصميم را خداوند مي‌پسندد يا نه؟ اگر چنين كنيم نداي )قَد أَفلَحَ مَن زَكّيها( را با تمام وجود خواهيم شنيد.

چقدر در رَوح و راحتند كساني‏كه رنگ و بوي خدا بر زندگي آنها سايه افكنده و نه براي چشم و هم چشمي، لج و لج بازي و پُز دادن و غير آن، بلكه فقط و فقط براي جلب رضاي الهي و

 

98

خشنودي پروردگار عالم تصميم مي‏گيرند، قدم برمي‏دارند، به خريد مي‏روند، خانة كسي مي‏روند، به سفر مي‏روند، درس مي‏خوانند، كار مي‏كنند و حتّي مي‏خورند و مي‏خوابند!
اما ظاهر گروي، سرچشمه‌اي ديگر براي بسياري از مشكلات و حسرت‌هاست: عادت به پُر كردن چشم از ديدني‌هاي جالب مادّي، صرف كردن دائم وقت در بازارها به بهانة مستحب بودن سوغات، نمازها و طواف‌هاي مستحب به قيمت آزار و اذيت ديگران و هم‏سفران، به دنبال خاطرات توريستي و اطلاعات تاريخي بودن، البته نه براي عبرت، بلكه براي گزارش به ديگران.
و چقدر زندگي زيبا و لذّت‏بخش است براي كساني كه پرده‏هاي عالم مادّي و لو اندك، از جلوي چشم دلشان كنار رفته و گوشه‏اي از حقايق عالم را مشاهده مي‏كنند و دست قدرت خداي حكيم را وراي عوالم و عوامل ظاهري مي‏بينند!
به هر حال حقايق بسياري در انتظار است، تا وقت باقي است دست به كار بايد شد و نفس سركش را بايد مهار كرد.

 

99

سفر حج و عمره و هم‌سفر شدن با ميهمانان خداوند، فرصتي بسيار عالي براي تمرين خدامحوري و دور شدن از خودمحوري است، زمينه‌اي مناسب براي تقويت ديد عقلي و قلبي و نفوذ به حقايق و عبور از ديدهاي ظاهري است.
و نيز به ذكر و زمزمه مشغول بودن:
امشب شدم به خون جگر ميزبان اشك
راز و نيــاز با تـو كنـم با زبـان اشك
هان پشت سـر نهـاده بيابان معصـيت
رو كـرده‏ام به كوي تو با كاروان اشك
يا رب مرا به بحر كرم ساز غوطه‏ور
آنسان كه ديده غوطه زند در ميان اشك

***

به درگـه تـو آمـدم، ز در‏گهت مـكن ردم
اگر كه خوب اگر بدم، كه واجب‏العطا تويي
به بي‏نوا تـويي نـوا، به درد ما تويـي دوا
به سينه‏ها تويي صفا، به ديده‏ها ضيا تويي
بي‏تاب و در تبم ببين، فرياد يا ربم ببين
لبّيـك بـر لبـم ببين، مجيب هر دعا تويي
از رحمت تابنده‏ات، بده جواب بنده‏ات
اين بندة شرمنده‏ات، كه غافر‏الخطا تويي

 

100

احرام كويت بسته‏ام، با اين دل شكسته‏ام
به درگهت نشسـته‏ام، اميـد جـان ما تويي
به مروه و صفـا روم، با ذكـر ربّنـا روم
از درگهت كجا روم، روم به هر كجا تويي
خداي مهربان من، شدي تو ميزبان من
تـوان من امان من، به جان من صفا تويي
***
چو دريـاي لطف تو عالـم بگيرد
اميدي كه موجش مرا هم بگيرد
كريمي چنـان تو كجـا مي‏گـذارد
كـه در مـا شـرار جـهنّم بگيرد
چو بينم به‏خويش از‏گناهي‏كه دارم
به پهنـاي هستي مرا غم بگيرد
ولـي چون بيـاد آورم رحمتت را
فروغي ز شادي به جانم بگيرد
ز آمرزش ما غمين است شيطان
چنان كن كه خصم تو ماتم بگيرد

***

الهــي رحـمتترا شامـلم كـن
سراپا عيب و نقصم كاملم كن
كمـال آدميّت حـق شناسيسـت

101

به جمع حق شناسان واصلم كن
به راه خـدمـت خـلقم به پا دار
براي طاعت خود مُقبلم كن
هـزاران مشـكلم در كـار باشـد
زلطف خويش حل مشكلم كن
منم غافـل خـدايـا آگـهم سـاز
منـم جاهـل خدايـا عاقلم كن
نخستين منزل كوي تو تقواست
الهــي سـالـك اين منزلم كن
ببيـن طـوفـان قـلب آتشـينـم
نگاهـي باز بر آب و گلم كن
به جز مهر خود و وابستگانـت
برون هر مهر ديگر از دلم كن
نِيَم من لايق ديدار مهدي
پي درك حضورش قابلم كن
كه من‏هم رو به درگاه تو دارم
خـدايا رحمتت را شاملم كن
***
من گر‏چه گنه‏كار و بدم يا الله
از درگه خود مكن ردم يا الله
گفتم كه من و اين‏همه عصيان چه‏كنم
گفتـي كه بيـا من آمـدم يا الل

 

102

هم‏چنين با گريه و گداز و ناله و نياز با خداي مهربان و بنده نواز نجوا نمودن:
خدايا! هنوز هم باور نمي‌كنم، لطفت شامل حال من شده باشد. مگر نمي‏گويند، تشرّف به اين سفر دعوت است! پس خدايا! تو مرا دعوت نموده‌اي! تو مرا برگزيده‌اي، تو مرا بر سر سفرة رحمت بي‌كرانت ميهمان نموده‌اي! هر چه فكر مي‌كنم خودم را لايق اين همه لطف و كرمت نمي‌بينم. خدايا! بارالها! خودت كمكم كن، توفيقم ده، دستم را بگير، اگر تو دعوتم نموده‌اي پس خودت هم معرفت استفاده بده. تو راهنمايي‌ام كن كه چه كنم و چگونه باشم.

خدايا! شايد اين آخرين فرصت من باشد، پس با ياد تو و به ياري تو وارد حرم أمنت مي‌شوم و با سلام و صلوات بر محمّد و آل محمّد و با درود بر ابراهيم و آل ابراهيم، مناسك عمره‌ام را شروع مي‌نمايم. خدايا! من بنده و زائر خانه‌ات مي‌باشم، من ميهمان كرم توام و تو ميزبان كريم و خوب مني. پس از تو مي‌خواهم كه همانطور كه بر يگانگي تو و رسالت حضرت محمد9 شهادت داده و مي‌دهم، اولين هديه‌ات كه در اين سفر به من مرحمت مي‌نمايي، آزاديم از آتش جهنم باشد.آمين يا رب العالمين. ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ اقتباس از دعاي ورود به مسجد الحرام. مناسك حج، آداب دخول مسجد الحرام، ص223.

103

 

فصل دوم : مكه

 

105

يادآوري
)إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبارَكاً وَ هُديً لِلْعالَمِينَ) ^{( 1 )}
اي زائر عزيز و اي مسافر ديار دوست، خداي مهربان به شما توفيق عزيمت به اين سفر معنوي و انسان‏ساز عنايت نموده تا با تزكية دل و سير إلي الله مسير سعادت و ابديّت را بپيماييد.
شما امروز در اين‏سفر در بوتة امتحان قرار داريد، چون نمونه و الگويي از ملّت ايران و مملكت شيعه هستيد و بايد بدانيد كه چشمان كنجكاو صدها‏هزار زائر كه از اطراف جهان حول مركز وحي گِرد آمده‏اند، با دقّت، حركات و اعمال شما را تحت نظر دارند.
دوستان شما كه زائران بيت‏الله هستند، با كمال اشتياق مي‏خواهند ببينند اين تحوّل عظيمي كه در ملّت ايران، در ابعاد مختلف، به‏ويژه در بُعد اخلاقي و معنوي تحقّق پيدا كرده است، چگونه است و تا چه مقدار است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ آل عمران، 96.

107

و مخالفان شما كه براي وقايع‏نگاري و خبر‏چيني و نفاق‏افكني خود را به آن مكان مقدّس رسانده‏اند، در صدد پيدا‏كردن نقاط ضعف شما هستند تا از كاهي كوهي بسازند، و در رسانه‏هاي گروهي و مطبوعات و مجالس سخنراني هياهو به راه اندازند؛ و نه تنها جمهوري اسلامي، كه اسلام را محكوم كنند.
شما زائران محترم با آن‏چه گفته شد، بر سر دو راهي هستيد:
« راه سعادت »، كه حفظ آبروي جمهوري اسلامي و اسلام عزيز و ملّت بزرگوار و رزمندگان عظيم‏الشّأن و شهداي پيوستة به لقاءالله است؛ و پيمودن اين راه با مراعات موازين اسلامي و اخلاقي و مواظبت از اعمال و افعال و گفتار خود در همة مواقع و در تمام مشاعر حجّ امكان پذير مي‏باشد. و نيز مراعات آداب اسلامي و اخلاقي با همة بندگان خدا و « راه شقاوت » و مردود بودن از ساحت قدس الهي، با عدم مراعات آن‏چه ذكر شد و آن‏چه با حيثيّت جمهوري اسلامي منافات دارد. ^{( 1 )}

فصل دوم كه مرتبط با اعمال و آداب و مناسك زائران و حاجيان بيت‏الله‏الحرام در مكّة مكرّمه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ برگرفته از مجلّة ميقات، ج22، ص5.

108

است، تقديم به همة دوست‏داران خانة خدا مي‏‏گردد.
اين قسمت نيز همانند قسمت اوّل داراي ويژگي‏هاي زير مي‏باشد:
ـ قلمي ساده و روان دارد.
ـ قالبي جديد و جذّاب دارد.
ـ كاربردي نگاشته شده است.
ـ ميان‏رشته‏اي است « فقهي، اعتقادي، تاريخي و اخلاقي ».
ـ گزينشي از مطالب حجّ آورده شده است؛ به اين‏معني كه از مباحث ضروري و مورد ابتلا، سخن به‏ميان آمده است.

109

حركت به‏سوي مكّه
الحمد‏لله رب ‏العالمين. سلام و صلوات بر حضرت محمّد مصطفي و خاندان پاكش؛ شكر خداوند مهربان را كه توفيق بندگي و اطاعتش را عنايت فرمود و اين سفر سراسر شور و شعف و وجد و سرور را به ما روزي فرمود.
از دسـت و زبـان كه برآيــد
كـز عهدة شكـرش به در آيـد
***
بنده همان به كه ز تقصير خويش
عـذر بـه درگـاه خــداي آورد
ور نـه سـزاوار خـداونـدي‏اش
كـس نتـواند كه به‏جــاي آورد

بعد از مُحرم شدن و خواندن نماز مغرب و عشا، به طرف مكّه حركت نموديم. اتوبوس با سرعت هر چه تمام‏تر در جادّه‏اي كه به

111

طريق‏الهجرة معروف است در حال حركت است؛ يعني در همان راهي كه حضرت محمّد امين 9 در سال سيزدهم بعثت در هجرت از شهر مكّه به‏سوي مدينه پيمودند.

خوشبختانه من به همراه روحاني محترم كاروان در رديف جلو و كنار پنجره  نشسته‏ام. آسمان زيباي حجاز و ستارگان قشنگ آن تماشايي است. گويا آسمان در اين نقطه از كرة خاكي به زمين نزديكتر شده است! ناخود‏آگاه انسان به هزار و چهار‏صد سال پيش برمي‏گردد وسختي‏ها و سرزنش‏هايي كه پيامبر اعظم 9 در راه تبليغ و ترويج اسلام تحمّل نمودند، جان‏فشاني‏هاي مولي‏الموحّدين حضرت عليّ‏بن‏ابي‏طالب7 در جنگ‌هاي بدر و اُحُد و خندق و خيبر، شب‌زنده‏داري‏هايش و بر دوش كشيدن كيسه‏هاي آذوقه در ظلمت شب براي مستمندان، و خيلي از خاطرات تلخ و شيرين و زشت و زيباي صدر اسلام در ذهن انسان تداعي مي‏شود. به راستي ائمّة عزيز ما و اصحاب با‏وفايشان چقدر تلاش و تكاپو نموده و آزارها و دشمني‏ها را به جسم و جان خريدند، تا اسلام عزيز به آيندگان برسد. حقيقتاً اگر نبود آن ‏همه ايثار و جان‌فشاني ائمة بزرگوار و علما و

112

مجاهدان و شيعيان و ايثارگران و رزمندگان و شهدا، هرگز دين خالص و اسلام ناب به ما نمي‏رسيد و ما هم‏ اكنون غرق در بت‏پرستي و خرافه‏پرستي و يا مانند كشورهاي به اصطلاح متمدّن غربي، در منجلاب بي‏ديني و مادّي گرايي و شهوت‏راني و درنده‏خويي غوطه‌ور بوديم!
بنابراين هنگام تشرّف به مسجد‏الحرام و رؤيت جمال بيت‏الله‏الحرام، قبل از هر كاري لازم است سجدة شكر به‏جا آوريم و از نعمت عظيم اسلام و قرآن و توحيد و خداپرستي و انقلاب اسلامي كه شامل حال ما شده است قدرداني نماييم.
با انجام غسل احرام و توبه و با پوشيدن لباس سفيد و زيباي احرام به زيارت خانة خدا روانه مي‏شويم و لبّيك‏گويان به ديار عشق و عرفان مي‏شتابيم و طواف خانه‏اش را به‏جا مي‏آوريم. بايد صدها هزار مرتبه، به اين‏همه نعمت و بركت در زندگيمان پيشاني شكر بر زمين بساييم.

با توجّه به اين نكات، براي انجام اعمال عمرة مفرده، دو راه داريم، يا به محض رسيدن به هتل و بعد از تحويل اتاق‏ها و مكث چند دقيقه‏اي، همان شبانه راهي مسجدالحرام شويم، و يا اين‏كه پس از ساعاتي استراحت و رفع خستگي و اداي نماز صبحو صرف صبحانه در هتل، تازه‏نفس و قبراق به‏سوي مسجدالحرام حركت نماييم.

113

زمان انجام اعمال عمره
شكر خدا روحاني كاروان، آمادگي كامل براي پاسخ‌گويي دارد، لذا گفتگوي خويش را با وي آغاز مي‌كنيم:
[سوال] لطفا بفرماييد با توجّه به اين‏كه نگاه به آينه، يكي از محرّمات احرام است، آيا نگاه به شيشه‏هاي اتوبوس كه تصوير انسان درآن معلوم است، اشكال دارد؟
[جواب] خير. نگاه به شيشه، آب زلال و يا هر شيئ صاف و صيقلي ديگر كه كم و بيش عكس انسان در آن پيداست، درصورتي كه قصد زينت و اصلاح سر و صورت نداشته باشيد، اشكالي ندارد. ^{( 1 )}
به چند نكتة مهمّ توجه فرماييد:

* بعضي از محرّمات احرام اصلاً كفّاره ندارند؛ مثل نگاه‏كردن در آينه، بيرون‏آوردن خون از بدن،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ مناسك حجّ طبق فتاواي امام خميني با حواشي مراجع معظم تقليد، نشر مشعر، تابستان 86، مسأله 388، ص 201.

115

پوشيدن زيورآلات، سرمه‏كشيدن و...
*يك مورد از محرّمات، مختصّ به بانوان محترم است: پوشانيدن صورت.
*چهار مورد هم مخصوص آقايان است: پوشيدن جامة دوخته ـ پوشيدن پاپوش( مثل كفش و جوراب) ـ پوشانيدن سر ـ رفتن زير سايه.
[سوال] اگر مجبور باشيم از كرم و پماد استفاده نماييم، چه‏كار بايد بكنيم؟

[جواب] استفادة از هرگونه پماد و كرمي كه بي‏بو باشد يا بوي خوش نداشته باشد، به فتواي اكثر مراجع، در حال ضرورت بدون اشكال است، امّا اگر بوي خوش داشته باشد، استفادة از آن اگر از روي ناچاري باشدـ مثلاً پوست بدن يا دست و صورت خشكي زده باشدـ اشكالي ندارد ولي كفّاره دارد. بنابراين مواظب باشيم كه از استعمال پمادهايي كه بوي خوش دارند، اجتناب نماييم.
[سوال] كفّارة آن چيست؟
[جواب] اكثر مراجع، كفّارة آن‏را يك گوسفند مي‏دانند. ^{( 1 )}

 [سوال] كساني‏كه براي حجّ تمتع، مشرّف

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ مناسك حج مطابق با فتاواي امام خميني با حواشي مراجع معظم تقليد، نشر مشعر، تابستان 86، مسأله 381، ص 209.

116

مي‏‏شوند، اعمالشان دو قسمت دارد،؛ الف: عمرة تمتع. ب: حجّ تمتع. لطفاً بفرماييد چه فرقي بين عمرة تمتع با عمرة مفرده وجود دارد؟
[جواب] عمرة مفرده با عمرة تمتع سه تفاوت دارد كه عبارتند از:

1. در عمرة مفرده بعد از تقصير و به منظور حلّيت تمتّعات جنسي بايد طواف نساء و نماز آن به‏جا آوره شود امّا در عمرة تمتع اين كار لازم نيست.
2. در عمرة مفرده عمره‏گزار مرد، مخيّر بين حلق (تراشيدن سر) و تقصير ( كوتاه كردن اندكي از موي سر يا محاسن) است امّا در عمرة تمتع، عمره‏گزار بايد تقصير كند و حلق براي او حرام است.
3. محل احرام عمرة مفرده در بعضي موارد، علاوه بر مواقيت پنج‏گانه، اَدنَي‏الحِل هم‏ مي‏تواند باشد امّا در عمرة تمتع حتماً بايد از يكي از مواقيت پنج‏گانه مُحرم شود.

[سوال] ميقات و ادني‏الحل يعني چه؟
[جواب] محلّ احرام بستن براي عمرة تمتع و عمرة مفرده را ميقات مي‏نامند و به‏خاطر اختلاف راه‌هاي زائرين بيت‏الله‏الحرام به طرف مكّه، پنج ميقات داريم:

117

*مسجد شجره يا ذوالحُلَيفَه؛ ميقات كساني‏كه از مدينه عازم مكّه مي‏باشند.
* وادي عقيق. ميقات كساني است كه از راه عراق و نجد به مكّه مي‏روند.
* قَرن‏المنازل. ميقات كساني است كه از راه طائف به مكّه مي‏روند.
* يَلَملَم. ميقات اهل يمن و كساني است كه از آن مسير به مكّه مي‏روند.
* جُحفه. ميقات كساني است كه از راه سوريه به مكّه مي‏روند و اكنون بسياري از زائراني كه مي‏خواهند مستقيماً از جدّه به مكّه بروند، به جحفه رفته و از آن‏جا محرم مي‏شوند. در ايام حجّ كاروان‌هاي مدينه بعد، همين‏كار را انجام مي‏دهند. در حال حاضر، زائران ايراني در ايام حجّ و غير ايام حج، (ايام برگزاري عمرة مفرده) از مسجد شجره يا جُحفه مُحرم مي‌شوند.
اما ادني‏الحل؛ يعني نزديك‏ترين منطقة خارج حرم، كه اگر شخصي در مكّه باشد و بخواهد عمرة مفرده به‏جا آورد، لازم است به خارج حرم، مثلاً تنعيم رفته و از آن‏جا محرم شود.

[سوال] منظور شما زائراني‏اند كه قصد انجام عمرة مفردة مجدّد دارند؟
[جواب] بله.

118