بخش 33

301

جماعت اسلامي

جماعت اسلامي يكي از احزاب اسلامي در افغانستان است كه ارتباط نزديكي با جنبش?هاي اسلامي در مصر دارد. اين حزب قديمي?ترين حزب در افغانستان به حساب مي?آيد. از منظر ايدئولوژيكي اين حزب بر پايه قوانين اسلامي است و البته ميانه‏رو به حساب مي?آيد. در طول جنگ با شوروي و جنگ?هاي داخلي در افغانستان به عنوان يكي از قدرت?مند?ترين گروه?هاي مجاهدين به شمار مي?رفتند. اكثر اعضاي اين حزب از تاجيك?هاي شمالي و و افغاني?هاي غربي تشكيل شده‏اند. رهبري اين حزب از سال 1968، بر عهده برهان الدين رباني بود، اگرچه مي?توان گفت قدرت اغلب در ميان افراد در نوسان بود.

حزب وحدت

اين حزب در حال حاضر به عنوان بزرگ?ترين گروه سياسي شيعه در حال فعاليت است. بيشتر اعضاي آن از ساكنين منطقه مركزي افغانستان كه از نظر نژادي هزاره نام دارند تشكيل شده است. رهبر ايدئولوژيكي و بنيان گذار حزب، عبدل علي مزاري بود كه 9 گروه سياسي شيعه و هزارا را در طي دوره تهاجم شوروي از 1979 تا 1989 متحد ساخت. حزب وحدت در مقاومت ملت افغانستان و شكست دادن نيروهاي شوروي كمك بسياري كرد. آن?ها هم?چنين به سقوط حكومت كمونيستي در كابل كه عروسك دست شوروي (نجيب الله) بود نيز كمك?هاي فراواني

302

كردند. زماني كه يك حكومت جديد به وسيله جنگ سالاران حزب جماعت اسلامي توانست كابل را فتح كند، حزب وحدت هرگونه شركت در كابينه آنان را رد كرد.

در طي حمله سال 2001 آمريكا به افغانستان و سقوط حكومت طالبان، يك حكومت انتقالي از گروه?هاي مختلف از قبيل حزب وحدت تشكيل گرديد. اعضاي حزب وحدت در حال حاضر در پارلمان افغانستان فعاليت دارند.

حزب اسلامي

اين حزب عموماً به دليل مبارزات سنگيني كه با اشغال شوروي داشت شناخته مي?شود. رهبري و بنيان?گذار اين حزب"گلبدين حكمت يار" است كه اين حزب را در پاكستان و در سال 1975 تأسيس كرد و سازمان جوانان مسلمان را گسترش داد. حكمت يار و حزب?اش اساساً پشتوني?هايي هستند كه در نزديكي مرز پاكستان عليه كمونيست?هاي شوروي فعاليت مي?كردند. مناطقي از قبيل كونار، لغمان، جلال آباد و پاكتيا از جمله حاميان قوي حزب اسلامي هستند.

در 1979، مولوي يوناس خليس از حكمت يار جداشد و خودش يك حزب اسلامي به نام اقليت خليس كه پايه قدرتش در ننگر?هار بود تشكيل داد. بخش حكمت يار به عنوان حزب اسلامي گلبدين يا HIG به عنوان يك سازمان ?تروريستي به وسيله نيروهاي ائتلاف در افغانستان

303

شناخته شد.

در حال حاضر بخش غير نظامي حزب اسلامي به عنوان يك حزب اسلامي در افغانستان به وسيله ارغنديوال ثبت نام كرده است.

HIG پيش از اين عملياتي در پاكستان داشت و در حال حاضر گفته مي?شود كه با ملا عمر و بقاياي طالبان متحد گرديده است. گزارش?هاي اخير حكايت از اين دارد كه HIG و طالبان در حال حاضر فرماندهي تعداد قابل ملاحظه اي از نيروهاي مبارز را در اختيار دارند. HIG اخيرا در حال مبارزه با ناتو و نيروهاي آمريكايي در افغانستان است اما بايد توجه داشت كه اين گروه در حال حاضر به هيچ وجه توانايي?هاي دهه هشتاد را ندارد.

جنبش اسلامي ملي افغانستان (جنبش ملي اسلامي افغانستان)

اين يك حزب سياسي ازبك در افغانستان است. رهبر اين حزب ژنرال عبدل رشيد دوستم است. گستره حزب چندان مشخص نيست. از زمان انتخابات پارلماني، اين حزب توانسته پايگاه غير چريكي پيدا كند. اين حزب به دليل مخالفت?هاي بسيار زياد خود با طالبان در دهه نود شناخته مي?شود.

خلاصه درس

سرزمين افغانستان در طول تاريخ گلوگاه

304

گلوگاه تهاجم به هند بوده است. از نظر مساحت در جهان مقام چهلم و در قاره آسيا جايگاه يازدهم را دارا مي‌باشد.

افغانستان داراي آب و هواي حاره‌اي، تابستان گرم و زمستان سرداست، افغانستان داراي 35 ولايت است. روابط خويشاوندي و خانوادگي در ميان مردم افغانستان بسيار نزديك وصميمانه ‌است.

از نظر منابع طبيعي در افغانستان مي‌توان به گاز طبيعي، نفت، زغال سنگ، مس و... اشاره كرد.

305

گروه‌هاي قومي و نژادي در افغانستان عبارتند از: پشتون، تاجيك، هزاره و ازبك، پشه?يي، ايماق، تركمن، بلوچ و.... از طرفي 99 درصد مردم افغانستان را مسلمانان تشكيل مي?دهند.

306

در مورد زبان?، در اين كشور بايد به يك پراكندگي زباني

اشاره كرد. زبان?هاي دري و پشتو زبان‌هاي رسمي دولت افغانستان مي?باشند.

آغاز پادشاهي احمد شاه ابدالي در سال ميلادي، آغاز تاريخ مستقل افغانستان است.

از تاريخ تا زمان استقلال

307

استقلال در سال ، افغانستان زير سلطه دو امپراتوري آن دوران يعني بريتانيا و روسيه بود، از سال ميلادي و بعد از كنفرانس بن در اثر توافق گروه‌هاي افغان، دولت موقت به رهبري حامد كرزاي روي كار آمد.

در زمان اشغال افغانستان توسط شوروي و جنگ?هاي داخلي

دهه‌90، شالوده آموزش و پرورش از هم پاشيد. در حال حاضر

308

سيزده دانشگاه و شش مركز? تربيت معلم در سراسر افغانستان وجود

دارد.

نظام حكومتي افغانستان جمهوري اسلامي است. حكومت متبوع متعهد به قانون اساسي است، براساس قانون اساسي، افغانستان متعهد به رعايت قوانين سازمان ملل و قوانين بين?المللي در دفاع از حقوق بشر است.

افغانستان به لحاظ اقتصادي يكي از فقيرترين كشورهاي جهان محسوب مي‌شود كه اين امر ناشي از نابساماني‌هاي سياسي است. عمده?ترين محصول صادراتي مرفين

309

مرفين يا ترياك است.

واحد پول افغانستان، افغاني نام دارد كه از سال به بعد ارزش‌ آن نسبت به دلار رو به افزايش است.

جنبش?هاي اسلامي زماني در افغانستان شكل گرفت كه مدرسه?هاي رسمي ايجاد شد و حقوق اسلامي در دانشگاه كابل شروع به

تربيت محققين در زمينه مسايل اسلامي در دهه?هاي 40 و 50 كرد. پس از پذيرش قانون اساسي ليبرال 1964 افغانستان و ايجاد حزب كمونيست خلق در اول ژانويه 1965، فعاليت?هاي سياسي اين گروه?هاي اسلامي تشديد شد.

اهداف اعلام شده جنبش، ايجاد يك نظم تماماً اسلامي بود كه با هر?گونه استثمار، نظم و?ترتيبات تبعيض‌آميز سياسي و اقتصادي، فساد، الحاد و كمونيست مخالفت مي?كرد.

جنبش اسلامي طالبان، در پاسخ به نا?امني?هاي سياسي كه در سراسر

310

افغانستان به خاطر حكومت رباني به وجود آمده بود، شكل گرفت.

بعد از گذشت 3 سال و پس از حملات يازده سپتامبر، آمريكا با متهم كردن بن لادن و طالبان به دست داشتن در اين حملات، به افغانستان حمله كرد و قدرت را از دست آنان خارج نمود.

احزابي كه هم اكنون در افغانستان به فعاليت مي?پردازند به شرح زير مي?باشد:

جماعت اسلامي، جبهه ملي متحد، حزب وحدت، حزب اسلامي، حزب كنگره ملي افغانستان، جنبش ملي افغانستان و جنبش اسلامي ملي افغانستان.

خودآزمايي

1. مهم‌ترين تغييرات جغرافيايي افغانستان بعد از استقلال را نام ببريد.

2. مسائل و مشكلات آموزش و پرورش افغانستان را شرح دهيد.

3. مشكلات اقتصادي كشور افغانستان را بيان نماييد.

4. علل شكل‌گيري جنبش‌هاي اسلامي را شرح داده و اهداف اين جنبش‌ها چه مي‌باشد.

5. احزاب فعال افغانستان را نام برده و هر يك را مختصراً توضيح دهيد.

311

312

درس شانزدهم

پاكستان

اهداف آموزشي

انتظار مي‌رود با مطالعه اين درس:

ـ شرايط جغرافيايي كشور پاكستان را بشناسيم.

ـ با بخش‌هاي ساختار حكومتي كشور پاكستان آشنا شويم.

ـ وظايف و اختيارات قوه مجريه را بدانيم.

ـ وظايف و اختيارات قوه مقننه را بدانيم.

ـ وظايف و اختيارات قوه قضائيه را بدانيم.

ـ با روند تكوين مذاهب در شبه قاره هند آشنا شويم.

ـ تأثير و نفوذ دين اسلام بر اداره كشور پاكستان را بدانيم.

ـ سير تحولات فرهنگي كشور پاكستان را بدانيم.

ـ با ويژگي‌هاي اقتصادي پاكستان آشنا شويم.

ـ روند فعاليت‌هاي هسته‌اي كشور پاكستان را بدانيم.

ـ مباني و اصول سياست خارجي پاكستان را بدانيم.

ـ نوع روابط ايران و پاكستان را بدانيم. در اين درس موقعيت جغرافيايي و طبيعي پاكستان، جمعيت، ساختار حكومتي، جايگاه قوا در اداره كشور، تكوين مذاهب در شبه قاره، نفوذ

313

اديان در حاكميت، درگيري ميان اديان و مذاهب مختلف، آداب و سنن مذهبي، تشكيلات مذهبي، حوزه‌هاي ديني و رهبران مذهبي، سير تحولات فرهنگي، وويژگي‌هاي اقتصادي، كمك‌هاي خارجي به پاكستان، توان هسته‌اي اين كشور، مباني و اصول سياست خارجي و روابط ايران و پاكستان، توضيح داده مي‌شود.

موقعيت جغرافيايي و طبيعي

پاكستان به لحاظ جغرافيايي در جنوب قاره آسيا واقع شده است و اين كشور در جنوب، با درياي عمان و اقيانوس هند در شرق با هند، در غرب با ايران و افغانستان و در شمال با چين داراي مرز مشترك مي‌باشد‌. مساحت كل پاكستان بر حسب آمارهاي متفاوت،‌943/803 و 720/778 كيلومتر مربع مي‌باشد‌.

پاكستان به سه منطقه جغرافيايي شامل سرزمين‌هاي مرتفع شمالي، جلگه رود سند (دو بخش سند و پنجاب) و فلات بلوچستان تقسيم مي‌گردد‌. گرچه در بسياري از منابع، مناطق جغرافيايي پاكستان به تقسيمات كوچك‏تري ترسيم شده است، اما سه منطقه طبيعي ياد شده به راحتي مي‌تواند سيستم ارتباطي اين كشور را نشان دهد‌. اين كشور از سمت جنوب، شرق و غرب مي‌تواند سيستم ارتباطي مناسبي را با كشورهاي ديگر برقرار كند‌. افزون بر اين، وجود بندر بزرگ كراچي در جنوب اين كشور باعث شده است تا پاكستان از امكانات لازم جهت

314

دسترسي به آب‌هاي آزاد برخوردار باشد‌. ذكر اين نكته ضروري است كه اقيانوس هند مؤثرترين عامل در تسهيل ارتباطات اين كشور با ساير كشورها به شمار مي‌آيد‌.

طول سواحل اين كشور، 1046 كيلومتر است و آب و هواي آن گرم و خشك مي‌باشد‌. از لحاظ منابع طبيعي، كشور چندان غني‌اي به شمار نمي‌آيد‌. زيرا به جز برخورداري از ميزان متنابهي گاز طبيعي، در ساير منابع، بسيار فقير است‌.

به لحاظ حوادث و بلاياي طبيعي نيز پاكستان جزو كشورهاي حادثه خيز است‌. به گونه‌اي كه به طور متناوب زلزله‌هايي در شمال و غرب آن رخ مي‌دهد و همچنين، سيل معمولاً پس از باران‌هاي شديدي كه موجب طغيان رودخانه سند مي‌شود، بخش‌هاي مهمي از آن را فرا مي‌گيرد‌.

از لحاظ وضعيت زيست محيطي نيز اين كشور موقعيت مناسبي ندارد‌. منابع آبي آن به دليل ضعف سيستم فاضلاب، به پساب‌هاي شهري، صنعتي و كشاورزي به شدت آلوده شده است‌. افزون بر اين، اين كشور در ساليان اخير با پديده فرسايش خاك و بيابان‌زايي نيز مواجه بوده است‌.

جمعيت

پاكستان داراي جمعيتي بيش از صد و شصت و چهار ميليون نفر است. در مقام مقايسه با ساير كشورها، رتبه ششم در جهان را دارا مي‌باشد‌. ساختار سني جمعيت پاكستان حاكي از اين مطلب است كه

315

9/36 درصد از آن را افراد صفر تا 14 سال، 8/58 درصد را 15 تا 64 و تنها 3/4 درصد را افراد بالاي 65 سال تشكيل مي‌دهند‌.

بر اين مبنا، ميانگين سني جمعيت اين كشور به طور كلي، 9/20 سال است كه به تفكيك، ميانگين سني مردان 7/20 سال و ميانگين سني

زنان 21 سال است‌. اين رقم به خوبي گوياي آن است كه پاكستان

كشور بسيار جواني است‌. نرخ زاد و ولد در اين كشور، 52/27 درصد تولد در هر هزار نفر جمعيت است‌. دقت در هرم جمعيتي پاكستان نشان مي‌دهد كه نرخ رشد جمعيت جوان اين كشوربسيار بالاست‌. بر مبناي آمارهاي سال 2007، نرخ رشد جمعيت در اين كشور 82/1 درصد است‌. بالا بودن نرخ رشد جمعيت جوان اين كشور با توجه به توانايي محدود اقتصاد آن براي ايجاد شغل، موجب شده است كه نرخ رشد بيكاري در اين كشور نيز به طور چشمگيري افزايش يابد. اين جمعيت در چهار ايالت پنجاب، بلوچستان، سند و سرحد به طور نامتوازن پراكنده

شده‌اند و همين امر سبب بروز مشكلاتي از جهت توزيع امكانات شده است‌. شاخص اميد به زندگي در اين كشور به طور كلي، 75/63 سال است كه به طور تفكيكي، در مردان 73/62 سال و در زنان 83/64 سال مي‌باشد‌.

ميزان مبتلايان به بيماري ايدز در ميان جمعيت اين كشور 1/0 درصد است و بر مبناي برخي از آمارها، 74 هزار نفر مبتلا به ايدز در اين كشور زندگي مي‌كنند‌. نرخ باسوادي در ميان جمعيت 15 سال به بالاي اين

316

كشور، به طور كلي 9/49 درصد است‌. اين نرخ در ميان مردان 63 درصد و در ميان زنان 36 درصد مي‌باشد‌.

گروه‌هاي پنجابي، سندي، پشتون، بلوچ و مهاجر (مهاجراني كه در زمان تجزيه شبه قاره از هند به اين كشور آمدند)، گروه‌هاي اصلي قومي‌در اين كشور را تشكيل مي‌دهند‌. به لحاظ ديني نيز در اين كشور، 97 درصد از جمعيت را مسلمانان تشكيل مي‌دهند كه از آن ميان اهل سنت 77 درصد هستند‌. ساير گروه‌هاي ديني شامل مسيحيان و هندوها،

3 درصد جمعيت را تشكيل مي‌دهند‌.

از لحاظ زباني، 48 درصد از مردم به گويش پنجابي، 12 درصد به گويش سندي، 10 درصد سيراكي، 8 درصد پشتو، 8 درصد اردو،

3 درصد بلوچي، 2 درصد هندو، 1 درصد برآهويي و 8 درصد به گويش بروشاسكي و ساير گويش‌ها تكلم مي‌كنند‌. زبان انگليسي عمدتاً در ميان نخبگان اين كشور و مقامات رده بالاي دولت رواج دارد‌.

ساختار حكومتي

قوه مجريه

قوه مجريه پاكستان متشكل از رئيس جمهور، نخست وزير، كابينه

و شوراي امنيت ملي است‌. طبق قانون اساسي پاكستان به دليل اين‌كه

نوع حكومت اين كشور، جمهوري اسلامي‌است، رئيس جمهور آن

بايد مسلمان باشد‌. رئيس جمهور را هيأتي متشكل از اعضاي سنا،

317

مجلس ملي و اعضاي مجالس ايالتي براي يك دوره پنج ساله انتخاب مي‌كنند‌.

رئيس جمهور تنها مي‌تواند براي دو دوره متوالي انتخاب شود‌. رئيس جمهور معمولاً در مقام مشاور نخست وزير عمل مي‌كند‌؛ البته داراي اختيارات قابل توجهي نيز هست كه يكي از اين اختيارات، ‌قدرت انحلال مجلس ملي است‌.

بر اساس اصلاحيه قانون اساسي، از زمان ضياءالحق، رئيس جمهور از ميان اعضاي مجلس ملي، نخست وزير را انتخاب مي‌كند و با كابينه فدرال همكاري مي‌نمايد‌. كابينه فدرال، شورايي است متشكل از وزرايي كه رئيس جمهور با مشورت نخست وزير انتخاب مي‌كند‌.

قوه قانون‌گذاري

قوه قانون‌گذاري پاكستان يا مجلس شورا، متشكل از دو مجلس سنا و ملي است‌. اعضاي مجلس ملي را افراد بالاي بيست و يك سال به مدت پنج سال تعيين مي‌كنند‌. كرسي‌هاي اين مجلس به چهار ايالت پاكستان و مناطق قبيله‌اي تحت حكومت فدرال و پايتخت تقسيم مي‌شود و حدود

5 درصد از كرسي‌ها به اقليت‌هاي مذهبي اين كشور (مسيحيان، هندوها و سيك‌ها) اختصاص دارد‌. نمايندگان مجلس سنا را اعضاي مجالس

ايالتي مربوط به هر ايالت انتخاب مي‌كنند‌. افزون بر اين، نمايندگاني

از مناطق قبيله‌اي تحت نظر دولت فدرال و ناحيه پايتخت نيز حضور

318

دارند‌.

بر اساس قانون اساسي پاكستان، هنگامي‌كه جايگاه رياست جمهوري خالي است و تا زماني كه به طور رسمي‌رئيس جمهور جديدي از

طريق انتخابات تعيين شود، رئيس مجلس سنا عهده‌دار سمت

رياست جمهوري خواهد بود‌. هر دو مجلس ملي و سنا داراي اختيار قانون‌گذاري ـ به جز تصويب لوايح ملي كشور ـ هستند‌. بودجه فدرال و تمامي لوايح مالي ديگر را تنها مجلس ملي مي‌تواند تصويب كند‌.

رئيس جمهور اختيار دارد كه از تصويب ديگر لوايح جلوگيري نمايد مگر آن‌كه قوه مقننه در نشستي متشكل از اعضاي هر دو مجلس نظر رئيس جمهور را رد كند‌.

از ديگر مقام‌هاي مهم قوه قانون‌گذاري مي‌توان به دادستان كل، حسابرس كل و مسؤولان كميسيون سرزميني فدرال، كميسيون خدمات عمومي فدرال، انتخابات مركزي و بازرسي كل اشاره نمود‌.

حكومت محلي و سيستم مجالس قانون‌گذاري

پاكستان به چهار ايالت، منطقه پايتخت و مناطق قبيله‌اي تحت نظر دولت فدرال تقسيم مي‌شود‌. پس از انتخاب رئيس‌الوزراي ايالت از سوي مجلس ايالتي، رئيس جمهور نيز فرماندار را منصوب مي‌كند‌. اعضاي مجالس ايالتي براي يك دوره پنج ساله از طريق رأي مردم انتخاب مي‌شوند‌.

319

قوه قضائيه

قوه قضائيه پاكستان شامل ديوان عالي، ديوان‌هاي عالي ايالتي و ديگر دادگاه‌هايي است كه صلاحيت رسيدگي قضايي به امور جنايي و مدني را دارند‌. رئيس جمهور علاوه بر انتصاب رئيس ديوان عالي، رئيس قضات را نيز تعيين مي‌كند‌. ديگر قضات داد گاه عالي، پس از مشورت رئيس جمهور با رئيس قضات از سوي شخص رئيس جمهور منصوب مي‌شوند‌.

رئيس قضات و ديگر قاضيان ديوان عالي كشور مي‌توانند تا

سن شصت و چهار سالگي به كار خود ادامه دهند‌. قضات دادگاه‌هاي عالي ايالتي را نيز رئيس جمهور پس از مشورت با رئيس قضات ديوان عالي، فرماندار ايالت و رئيس قضات ديوان عالي آن ايالت انتخاب مي‌كند.

دادگاه ويژه ديگري به نام دادگاه فدرال شريعت متشكل از هشت قاضي مسلمان وجود دارد كه شامل يك رئيس قضات (از سوي رئيس جمهور) و سه قاضي از طبقه علما و نخبگان اسلامي‌است‌. اين دادگاه درباره مطابقت يا عدم تطابق قوانين با اسلام تصميم‌گيري مي‌نمايد‌. هرگاه يك قانون آشكارا با اسلام تضاد داشته باشد، رئيس جمهور (چنانچه قوانين فدرال باشد)، يا فرماندار (در اموري كه قانون مربوط به قوانين ايالتي باشد)، موظف خواهند بود كه اين قانون را با اسلام

320

هماهنگ نمايند‌.

همچنين دادگاه‌هاي ويژه‌اي مانند دادگاه‌هاي مواد مخدر، كار، مالي و خلاف‌كاري‌هاي بانكي، دادگاه‌هاي ويژه تروريست‌ها و عمليات تروريستي نيز وجود داشته و به فعاليت مشغولند‌. اداره محتسب نيز در بسياري از مناطق مسلمان نشين براي تضمين اين‌كه هيچ تخلفي نسبت به شهروندان صورت نگيرد، تأسيس شده است‌. اعضاي اين اداره را رئيس جمهور به مدت چهار سال انتخاب مي‌كند‌.

جايگاه قوا در اداره كشور

وظايف و اختيارات قوه مجريه

از مهم‌ترين اختيارات رئيس جمهور در مقام رئيس قوه مجريه، انحلال مجلس ملي است‌. رئيس جمهور مي‌تواند از تصويب لوايحي به غير از لوايح مالي و بودجه فدرال جلوگيري نمايد مگر آن‌كه قوه مقننه در نشستي متشكل از اعضاي هر دو مجلس ـ كه در آن اكثريت اعضاي هر دو مجلس حضور داشته باشند ـ نظر رئيس جمهور را رد كنند و آن را نپذيرند‌.

نخست وزير به عنوان دومين مقام قوه مجريه از اختيار تشكيل دولت برخوردار است و در واقع شخصيت اجرايي به شمار مي‌آيد‌.

321

وظايف و اختيارات قوه مقننه

يكي از مهم‌ترين اختيارات مجلس سنا، جايگزيني رئيس اين مجلس در مقام رياست جمهوري در موارد خاص است‌. طبق قانون اساسي پاكستان هنگامي‌كه به دلايلي منصب رياست جمهوري خالي است،

تا زماني كه رئيس جمهور انتخاب شود، رئيس سنا عهده‏دار

سمت رياست جمهوري خواهد بود‌. مجلس ملي تنها ارگان در پاكستان است كه مي‌تواند بودجه فدرال و تمامي لوايح مالي ديگر را تصويب نمايد‌.

وظايف و اختيارات قوه قضائيه

قوه قضائيه پاكستان شامل ديوان عالي و ديوان‌هاي عالي ايالتي است كه داراي صلاحيت رسيدگي قضايي به امور جنايي و مدني هستند‌. آنچه از زمان تأسيس پاكستان تاكنون مشهود بوده است، نقش برتر قوه مجريه در صحنه سياسي و حقوقي اين كشور است؛ به گونه‌اي كه مي‌توان گفت قوه مجريه به نوعي بر بخش‌هاي مختلف اجرايي جامعه تسلط دارد‌. تنها نظاميان، ارتش و سرويس اطلاعاتي پاكستان (ISI) در صورت به خطر افتادن منافع خود مي‌توانند در مقابل خواسته‌هاي قوه مجريه بايستند وحتي مسؤولان قوه مجريه را نيز تغيير دهند‌. بنابراين قوه قضائيه در پاكستان چندان مستقل به شمار نمي‌آيد‌.

هرايالت پاكستان از يك دولت و مجلس ايالتي برخوردار است كه

322

اختيارات قابل توجهي در امور قانون‌گذاري و اجرايي دارند‌. سيستم سياسي اين كشور، جمهوري است و بر اساس رقابت حزبي، ‌نخست وزير به عنوان مقام عالي اجرايي انتخاب مي‌شود‌.

تكوين مذاهب در شبه قاره

اولين ديني كه در اين منطقه رواج يافت، آيين هندو بود كه در حدود 2000 سال قبل از ميلاد مسيح به وسيله آريايي‌ها به اين منطقه آورده شد. آريايي‌ها از روسيه و آسياي مركزي در جست‌وجوي چراگاه‌هاي تازه براي گله‌هاي خود به اين منطقه آمدند. آن‌ها پرستش ايندرا ـ خداي آسمان ـ را كه در سروده‌هاي ودايي باستان، ويران‌كننده دژها و ديوارهاي بلند شهرها معرفي مي‌شد را با خود آوردند.

بودايي از ديگر آيين‌هاي مهمي بود كه از سال 528 قبل از ميلاد در منطقه رواج يافت. سه سده پس از مرگ بودا، آشوكا فرمانرواي بزرگ، شروع به ساختن بناهاي تاريخي به ياد بودا كرد و به اشاعه تعليمات بودا پرداخت. دو فرمان‌نامه سنگي بزرگ وي متعلق به حدود 250 سال قبل از ميلاد، در پاكستان و در نزديك تاكسيلة باستان ديده مي‌شود.

فتوحات نظامي كانيشكا تعاليم بودايي را از طريق هند به سوي شرق انتشار داد و آيين بودا، طي سده‌ها، در سراسر شبه قاره هند به شكوفايي خود ادامه داد. پس از آن، آيين بودا به صورت ديگري از ويشنو، خداي هندو جلوه‌گر شد. بوديسم در شبه قاره هند پس از سال 1000 ميلادي به

323

صورت آيين نوعي از فرقه خاص هندو درآمد. گسترش اسلام به امحاي آن سرعت بخشيد؛ در سده دوازدهم چند دير باقيمانده غارت شد. دين اسلام و آيين هندو جاي آيين بودا را گرفت.

در عهد مغول‌ها، بخش عظيمي از شبه قاره هند به زير حاكميت مسلمانان درآمد. اما بسياري از پادشاهان هندو همواره با سلطه مسلمانان مخالفت كردند و به مبارزه با آن‌ها ادامه دادند. اين دشمني مداوم ميان جوامع هندو و مسلمان همچنان تداوم يافت. بسياري از هندوهاي طبقه پايين، به واسطه جاذبه‌هاي آيين برابري اسلام و انزجار از نظام كاستي (طبقاتي)، به اسلام گرويدند. از اين‌رو شمار مسلمانان در سراسر شبه قاره هند از طريق نفوذ روحانيون مسلمان و مبادله تدريجي آداب و رسوم و نه با تغيير اجباري دين، افزايش يافت.

در عهد مغولان، بخش بزرگي از شبه قاره تحت حاكميت مسلمانان، يكپارچه شد. علاوه بر اين، آن‌ها سعي مي‌كردند معابد شرك‌آلود هندي را تخريب كنند؛ ازجمله محمود غزنوي كه در حمله به هند، بسياري از معابد هندوها را ويران كرد. پيش از مغولان، غوريان كه از سلسله افغان‌ها بودند، در هند سلطه داشتند. قطب‌الدين يكي از فرماندهان غوري خود را سلطان دهلي ناميد و حكومتي اسلامي برپا ساخت كه تا پيش از ورود مغولان پابرجا بود. وي در ازاي ساختن هر مسجد، بيست و هفت معبد هند را ويران ساخت، سپس مناره باشكوهي به نام قطب منار برافراشت.

اكبرشاه، مغول بعدي بود كه حاكميت مغولان را بر بخش اعظم شبه

324

قاره هند وسعت بخشيد. او نخستين فردي بود كه هندوان و مسلمانان را به كار با يكديگر تشويق كرد؛ ماليات زيارت در معابد را از ميان برداشت؛ اختلافات مذهبي مسلمانان و هندوان را زدود. وي در سال 1575 فرمان تأسيس عبادتگاهي در نزديكي قصرش را صادر كرد كه در آن، در مورد جنبه‌هاي متفاوت مذاهب مختلف هندو، جين (Jain)، اسلام و مسيحيت بحث و مناظره برپا مي‌شد. اكبرشاه با برگزيدن بهترين قوانين از كليه مذاهب، دين جديدي پديد آ‌ورد، اما آن را بر شخص خود به عنوان امپراتور شبه الهي متمركز ساخت. البته اين اقدام، سياست زيركانه‌اي بود و چنان تأثيري داشت كه احترام به سرير مغول، پس از آ‌ن‌كه قدرت سياسي مؤثر خو را از دست داد، مدت‌هاي دراز تا سده نوزدهم همچنان باقي ماند.

اورنگ زيب، پسر اكبرشاه، مجدداً محدوديت‌هايي را براي هندوان وضع نمود و هزاران معبد هندو را تخريب كرد. مذهب جديد سيك‌ها مورد غضب وي واقع شد. زماني كه رهبر آنان، گورو (معلم روحاني Guru) از پذيرش اسلام سرباز زد، اورنگ وي را گردن زد و هزاران نفر از پيروانش را كشت. كينه ميان سيك‌ها و مسلمانان از زمان اورنگ تاكنون باقي مانده است و علت اصلي كشتارهاي فاجعه‌آميز در هنگام جدايي پاكستان و هند بود. اورنگ در زندگي خود در امور ديني بسيار سختگير بود. وي مساجد فراواني از جمله مسجد سلطنتي لاهور موسوم به مسجد پادشاهي كه از بزرگ‌ترين مساجد دنياست را بنا نمود. پس از وي

325

هندوها و ديگر گروه‌ها قوي شدند و با كمك سيك‌ها امپراتوري وي را تجزيه نموده و بر بخش‌هايي از آن حكم‌راني كردند.

در سال 1739، امپراتوري مغول در برابر حمله نادرشاه شكست خورد اما حكومت مغولان پس از بازگشت نادر به ايران تا سال 1858 تداوم يافت. سرانجام بريتانيا كنترل مستقيم شبه قاره را در دست گرفت تا اين‌كه با مبارزه هندوها و مسلمانان، دو كشور هند (با اكثريت هندو) و پاكستان (با اكثريت مسلمان) به استقلال دست يافتند. از آن به بعد، پاكستان كه برمبناي اكثريت مسلمان تشكيل شده بود، اولين جمهوري اسلامي را تشكيل داد و سعي نمود تا برمبناي دين اسلام عمل نمايد.

كشور پاكستان به نام دين اسلام و به عنوان كشوري خاص مسلمانان شبه قاره هند، تأسيس شد و از همان ابتدا نام و نشان اسلامي را براي خود حفظ كرده است.

اسلام، دين رسمي اين كشور است و 98 درصد از جمعيت پاكستان مسلمان هستند. اكثريت مسلمانان پاكستان، سني و حنفي مذهب و گروهي نيز شافعي مسلك مي‌باشند. اقليت قابل توجهي در حدود 2/5 تا 25 درصد از جمعيت پاكستان، شيعه هستند. ساير گروه‌هاي مسلمان اين كشور عبارت‌اند از: سادات، مغول‌ها، پتان‌ها، جوخه‌ها، اسماعيلي مذهبان پيرو فرقه نزاي آقاخان، بهايي‌ها، احمديه يا قادياني‌ها (مسلمانان پاكستان قادياني‌ها را مسلمان نمي‌دانند؛ زيرا به نبوت پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله