بخش 34
نفوذ ادیان در حاکمیت درگیری میان ادیان و مذاهب مختلف آداب و سنن مذهبی و میزان پایبندی مردم به مذهب تشکیلات مذهبی حوزه‌های دینی و رهبران مذهبی سیر تحولات فرهنگی ویژگی‌های اقتصادی کمک‌های خارجی توان هسته‌ای مبانی و اصول سیاست خارجی روابط ایران و پاکستان خلاصه درس خودآزمایی
|
|
|
معتقد نيستند). قادياني‌هاي پاكستان شاخه‌اي از قادياني‌هاي اصلي در
هند مي‌باشند و مركز آنان در جنوب غربي لاهور مي‌باشد كه نام آن را «ربوه» گذاشته‌اند. فعاليت اين گروه در ترويج ملك خودشان به خصوص در غرب و آفريقا چشم‌گير است. در تاريخ 7 سپتامبر سال 1974، مجلس شوراي ملي پاكستان با اصلاح دو ماده از قانون اساسي پاكستان و درج اين مطلب كه تمامي كساني كه به نبوت و خاتميت قطعي و كامل حضرت محمد صلي الله عليه و آله ايمان و اذعان نداشته باشند از حوزه شموليت اسلام خارج خواهند بود، قادياني‌ها را غيرمسلمان دانستند. حدود 3 درصد از جمعيت پاكستان مسيحي و 1/8 درصد جمعيت هندو مي‌باشند.
نفوذ اديان در حاكميت
اساس تشكيل پاكستان، دين اسلام بود. از اين‌رو اديان ديگر نقش چشم‌گيري در اوضاع سياسي اين كشور ايفا نمي‌كنند. قانون اساسي جديد پاكستان كه در سال 1973 به تصويب رسيد، اين كشور را جمهوري اسلامي اعلام و معرفي كرده است. اين كشور از معدود كشورهايي است كه جز دين مشترك بين جمعيت آن، هيچ يك از عناصر تشكيل يك دولت ملي در محدوده سرزميني خاص را بنا بر عرف سياسي امروز قرار نداده است. در اصطلاح، ساختار جمعيتي اين كشور را «موزائيك‌وار» مي‌دانند كه از اقوام و قبيله‌هاي مختلف تشكيل شده است.
|
|
|
بنا بر قانون اساسي، رئيس‌جمهور و نخست‌وزير بايد مسلمان باشند اما همه اقليت‌هاي مذهبي به نسبت تعدادشان در مجلس شوراي ملي پاكستان داراي نماينده مي‌باشند. اقليت‌هاي ديني مي‌توانند آزادانه مراسم و آيين‌هاي ديني خود را به جاي آورند.
از همان ابتداي تشكيل حكومت پاكستان، تلاش براي استقرار هرچه بيشتر اصول اسلامي، علت وجودي تشكيل اين كشور بوده است. دين اسلام تنها عامل وحدت‌بخش گروه‌هاي مختلف قومي و زباني اين كشور مي‌باشد. قانون اساسي اين كشور مبتني بر اصول و ضوابط اسلامي بوده و مقرر مي‌دارد كه به منظور بررسي تناسب و تطابق قوانين موضوعه اين كشور با شريعت اسلامي، شورايي تحت عنوان «شوراي عقايد و احكام اسلامي» تشكيل گردد.
علاوه بر داير بودن محاكم شريعت تحت نظر حكام شرع، قوانين كيفري نظامي نيز به نحوي اصلاح گرديده‌اند كه به محاكم نظامي نيز اجازه اعمال قوانين كيفري و مجازات‌هاي اسلامي را اعطاء كرده است. قصاص، حدود و تغزيرات كه از مجازات‌هاي اسلامي هستند، از سال‌هاي پيش در پاكستان اجرا مي‌شده‌اند.
درگيري ميان اديان و مذاهب مختلف
هرچند حكومت پاكستان سعي كرده كه تمامي گروه‌ها و فرقه‌هاي مختلف مذهبي در اين كشور را در فعاليت‌هاي سياسي مشاركت دهد،
|
|
|
اما تاريخ اين كشور با درگيري‌هاي قومي و مذهبي پيوند خورده است. از ابتداي جدايي پاكستان از هند، درگيري‌هاي شديدي ميان هندوها و مسلمانان اتفاق افتاد كه هزاران كشته و آواره بر جاي گذارده است و بسياري از مسلمانان به پاكستان، و بسياري از هندوها به هند پناه بردند. پس از آن نيز در داخل پاكستان درگيري‌هاي زيادي ميان گروه‌هاي مختلف اسلامي به وقوع پيوست. در پاره‌اي موارد كشورهاي خارجي نيز از فرقه خاصي حمايت مي‌كنند و به اين درگيريها دامن مي‌زنند.
آداب و سنن مذهبي و ميزان پايبندي مردم به مذهب
پاكستاني‌ها نظير ساير مسلمانان از آداب و سنن اسلامي پيروي مي‌كنند. از زماني كه فرد پاكستاني به سن تكليف مي‌رسد، اسلام بخشي از زندگي روزانه وي را تشكيل مي‌دهد. در شهرها و روستاها، مساجد فراواني وجود دارد كه اغلب مردم به خصوص در روزهاي جمعه كه روز تعطيلي رسمي است، براي انجام نماز و فرايض ديني به آن‌جا مي‌روند.
اغلب پاكستاني‌ها به اصول دين اسلام و احكام اسلامي نظير نماز، روزه، خمس، زكات و حج مقيد مي‌باشند. در بين طبقات مختلف مردم پاكستان، آداب و رسوم و عقايد متفاوت به خصوص در زمينه‌هاي اعتقادات مذهبي ديده مي‌شود.
عيد فطر در پاكستان مانند آغاز سال در ايران است و سه روز تعطيلي
|
|
|
رسمي براي پاسداشت آن، اعلام شده است. عيد قربان نيز با عظمت برگزار مي‌شود. در سالروز تولد حضرت رسول اكرم صلي الله عليه و آله نيز خيابان‌ها آذين بسته و جشن‌هاي مفصلي برپا مي‌گردد.
تشكيلات مذهبي
علماي اهل سنت در پاكستان دو گروه مي‌باشند و هر يك مدارس و مراكز مذهبي متعددي دارند:
1. اهل حديث كه بسيار نزديك به وهابيان هستند.
2. اهل سنت: هرچند ممكن است جزو گروه خاصي از صوفيان نباشند، اما به هر حال ايدئولوژي صوفيانه دارند و به اهل تشيع از اين نظر نزديك مي‌باشند.
شيعيان نيز به چند گروه تقسيم مي‌شوند مانند اسماعيليان و هر كدام مدارس خاصي خود را دارند.
درجات ديني كه در پاكستان به روحانيون در سطوح مختلف ديني اعطا مي‌شود، عبارتند از:
1. مولانا، مولانا قاري، مولانا حافظ: به كساني كه آگاه به علوم ديني باشند و در عين حال اهل منبر و وعظ و خطابه هستند، «مولان» مي‌گويند. كساني كه در عين آگاهي به علوم ديني، قرآن را به صورت دلنشين مي‌خوانند، «مولانا قاري» خوانده مي‌شوند. كساني كه حافظ قرآن باشند و در حفظ و تجويد و قرائت قرآن مهارت داشته باشند، «مولانا حافظ»
|
|
|
ناميده مي‌شوند.
2. ذاكر: به كساني كه به نعت و منقبت يا به مصيبت آل اطهار مي‌پردازند و معمولاً شيعه مي‌باشند، گفته مي‌شود. نعت خوان، كسي است كه حضرت رسول صلي الله عليه و آله و خاندان وي را در شعر با ترنم مي‌خواند و معمولاً سني است.
3. شيخ الحديث: كساني كه به طلاب علوم ديني در پايان تحصيلا‌ت‌شان درس احاديث مي‌دهند.
4. مفتي: به بالاترين درجه روحانيون مذهبي در پاكستان اطلاق مي‌شود. مراجع طراز اول تقليد به اين عنوان خوانده مي‌شوند.
5. شيخ المشايخ: به پيشواي فرقه صوفيان و اقطاب و مراد سالكان گفته مي‌شود. مشايخ به اقطابي مي‌گويند كه چشم و چراغ پيروان و قريب به درجه شيخ‌المشايخ هستند. در اصطلاح ادبي، به مربي سالكان و رئيس اهل خانقاه كه تعليم و تربيت رهروان طريقت را مانند مدرسان و مربيان طالب علم در مدارس به عهده دارند، شيخ، پير، قطب يا مراد مي‌نامند.
حوزه‌هاي ديني و رهبران مذهبي
روحانيون در پاكستان دو گروه سني و شيعي مي‌باشند و هركدام مراكز ديني مخصوصي دارند. در اين كشور بسياري از روحانيون، جزء گروه صوفيان و اقطابي هستند كه از نظر فرهنگي و ايدئولوژي به اهل تشيع نزديك هستند هرچند نام حنفي دارند. مدارس عمده اهل سنت
|
|
|
عبارت است از:
«جامعه اشرفيه» و «جامعه نعيميه» در لاهور، «خيرالمدارس» و «دار العلوم» در ملتان، «دارالعلوم حقانيه» در اكوره ختك، «جامعه اشرفيه» در پيشاور، «جامعه اسلاميه» در بهاولپور، «مركز تعليمات اسلامي»، «مدرسه عربيه مظهر العلوم»، «مدرسه البنات» ويژه بانوان، «جامعه فاروقيه» و «دارالعلم امجديه» در كراچي.
ـ اهل تشيع نيز مراكز ديني متعددي در شهرهاي مختلف دارند از جمله:
مركز بزرگ ديني «المنتظر» در لاهور، «جامعه اهل بيت» در اسلام‌آباد، «مدرسه مؤمن»، «مدرسه آيت‌الله حكيم» در راولپندي، «مدرسه مشارع العلوم» در حيدرآباد و «مدرسه امام صادق عليه السلام » در كويته.
ـ مواد درسي اين مدارس، عموماً از مدارس ديني ايران اقتباس مي‌شود و مدرسان آن در نجف، قم و پاكستان تحصيل كرده‌اند. رهبر شيعيان پاكستان پس از شهادت عارف حسين حسيني، سيد ساجد علي نقوي مي‌باشد كه رهبر نهضت فقه جعفري هم هست. مولانا حامد علي شاه ملقب به حامد‌الموسوي، رئيس مدرسه ديني مؤمن نيز يكي ديگر از رهبران شيعيان مي‌باشد كه برخلاف ساجد نقوي، اعتقاد به دخالت دين در سياست ندارد. فرقه‌اي از شيعيان نيز به نام اسماعيليه در پاكستان بيشتر در مناطق پنجاب و شمال غربي پاكستان ساكن هستند كه غالباً پيروان
|
|
|
آقامحمدخان محلاتي مي‌باشند.
برخي از مدارس اهل سنت كه نام برده شد، از قدرت فراواني برخوردار مي‌باشند؛ نظير مدرسه عربيه مظهرالعلوم در كراچي كه در سال 1885 ميلادي تأسيس شده است. برخي از مدارس نيز پس از تأسيس پاكستان، از هند به اين كشور منتقل شده است؛ نظير مدرسه دارالعلم واقع در كورنگي كه مؤسس آن علامه بشير احمد عثماني مي‌باشد و در سال 1952 تأسيس شده است. اين مدرسه قبلاً در كلكته بوده است. تحصيل در اين مدرسه تا درجه مفتي مي‌باشد. اين مدرسه، سي مدرسه ديني ديگر را تحت پوشش خود دارد. محصلين آن از افراد ايراني و برمه‌اي مي‌باشند. مفتي محمد شفيع از فقهاي بزرگ در آن تدريس مي‌كرده است. در پاكستان برخي از مساجد در محيط خود مدرسه‌اي براي تحصيل طلاب علوم ديني دارند. مدرسه عربيه اسلاميه «نيوتاون» سني‌ها و مدرسه «المنتظر» شيعيان در لاهور، داراي اين ويژگي مي‌باشند.
برخي از اين مدارس مجلاتي نيز منتشر مي‌كنند. نظير مدرسه دارالعلوم كورنگي كه مجله‌اي به نام «البلاغ» در جهت اهداف مركز منتشر مي‌سازد. اكثر اين مدارس كتابخانه‌هاي بزرگي دارند كه در آن، كتاب‌هاي نفيس و قديمي فراواني وجود دارد.
سير تحولات فرهنگي
عاملي كه بيش از همه در تحولات فرهنگي پاكستان مؤثر بوده است
|
|
|
و آن را متمايز از هند ـ كه در گذشته بخشي از آن بوده است ـ مي‌نمايد، اسلام است. اصولاً اين‌كه اكثريت مردم اين ناحيه از شبه قاره هند، در گذشته به اسلام گرويده‌اند و از قديم آن را به منطقه‌اي صددرصد اسلامي تبديل كرده‌اند، حاكي از تفاوت‌هاي اساسي روحي و فرهنگي آنان با ساير هنديان است. علاوه بر اين، اسلام به عنوان يك دين در تغيير ساخت اجتماعي و فرهنگي مردم پاكستان حتي قبل از تقسيم هند هم، بسيار بيشتر از ساير نقاط شبه قاره مؤثر بوده است. اسلام اساس هويت و موجوديت و قوام و استواري پاكستان و به عنوان مبناي ناسيوناليسم پاكستاني است.
كيفيت تكوين و شكل‌گيري پاكستان و ويژگي‌هاي تاريخي آن و نيز عوامل و انگيزه‌هاي ايجاد آن، بزرگ‌ترين نقش را در حيات اجتماعي، سياسي و فرهنگي ملت پاكستان داشته و دارد.
پس از جدايي پاكستان از هند زبان اردو به وسيله محمدعلي جناح به عنوان زبان رسمي مردم پاكستان انتخاب شد در حالي كه مردم پاكستان شرقي (بنگلادش فعلي) به زبان بنگالي سخن مي‌گفتند و 55/48 درصد از كل جمعيت پاكستان را تشكيل مي‌دادند و تنها 3/65 درصد مردم پاكستان به زبان اردو سخن مي‌گفتند. اين اقدام به عقيده برخي، نخستين عاملي بود كه سبب بروز قيام در پاكستان شرقي شد و در نهايت به استقلال بنگلادش از پاكستان كمك كرد.
به دليل رواج و اشاعه سريع اسلام در پاكستان از طريق اعراب و
|
|
|
ايرانيان، فرهنگ اين كشور متأثر از فرهنگ اسلامي و ايراني است. اردو زبان رسمي اين كشور مملو از واژه‌هاي فارسي و عربي مي‌باشد، علما و عرفا براي ترويج و تبليغ اسلام از زبان فارسي كه زبان مادري آن‌ها بوده، استفاده كرده و آن را وسيله پيام خود ساخته‌اند. به عبارت ديگر بر بال‌هاي زبان فارسي از راه آسياي مركزي و خراسان بزرگ، سيستان و كرمان به شبه قاره هند راه مي‌يابد. تأثير تمدن اسلامي در هند به صورت نفوذ تمدن ايراني درآمد و با درخشندگي فرهنگ آن مورد توجه و پذيرش قرار گرفت.
نفوذ فرهنگ غربي پس از ورود بريتانيا به شبه قاره هند در فرهنگ اين كشور به چشم مي‌خورد و زبان انگليسي در سطوح دانشگاهي و عالي اين كشور شايع و رايج مي‌باشد. پس از توسعه استيلاي بريتانيا، استفاده از زبان فارسي در ادارات ممنوع اعلام شد و دولت انگليسي توجهي به اعتراضات مردم در اين زمينه نكرد. انگليسي‌ها كه درصدد قطع ارتباط فرهنگي و مذهبي مردم با زبان فارسي بودند، حذف زبان فارسي و قطع ارتباط فكري و فرهنگي مردم با نياكان و مفاخر ملي و مذهبي‌شان را بهترين راه تشخيص دادند.
در دانشگاه‌‌ها و مراكز آموزش عالي اين كشور تنها زبان تدريس، انگليسي است. تنها در يك يا دو دانشگاه كه اسم و رسم اسلامي دارند به زبان عربي نيز تدريس مي‌شود. زبان فارسي تنها در يكي از
|
|
|
دانشگاه‌هاي اين كشور از جمله زبان‌هايي است كه به آن تدريس مي‌شود و اين براي كشوري كه تاريخ و فرهنگ و زبان آن پيوستگي‌هاي ديرينه و عميقي با تاريخ و فرهنگ ايران و زبان فارسي دارد، بسيار قابل تأمل است.
ويژگي‌هاي اقتصادي
اقتصاد پاكستان به طور عمده كشاورزي است و اكثريت مردم اين كشور يا كشاورز بوده و يا به نوعي با كشاورزي در ارتباط مي‌باشند. صادرات اين كشور نيز به محصولات كشاورزي و منسوجات متكي است كه اهميت بخش كشاورزي را افزايش مي‌دهد. در زمينه صادرات و واردات، پاكستان همواره با تراز منفي تجاري روبه‌رو بوده است. از طرفي مطابقت چنداني ميان نقدينگي، رشد اقتصادي و تورم وجود نداشته و ندارد. از اين‌رو كشور به وام‌ها و قروض خارجي و داخلي وابسته است.
كمك‌هاي خارجي
پاكستان از ابتداي تأسيس در اوت 1947 تاكنون، همواره به
عنوان يكي از كشورهاي كمك‌گيرنده از خارج بوده است. اين كمك‌ها به شكل‌هاي مختلفي ارائه مي‌گردد كه وام، كمك‌هاي بلاعوض، كمك‌هاي جنسي و غذايي، نيروي انساني، ماشين‌آلات و
|
|
|
امثال آن را شامل مي‌شود. در ميان منافع كمك‌دهنده به پاكستان، كنسرسيوم كمك به پاكستان از اهميت شاياني در اين راستا برخوردار است و سپس ساير كشورها و منابع خارج از كنسرسيوم در رديف‌هاي بعدي قرار دارند.
در سال 1960، اين كنسيرسيوم تشكيل شد و در حدود
81 ـ 73 درصد از كل كمك‌هاي خارجي به پاكستان را پرداخت كرده است. كنسرسيوم شامل 21 كشور و سازمان مالي و اقتصادي مي‌باشد. از ميان كشورهاي عضو كنسرسيوم مي‌توان به فرانسه، آمريكا، ايتاليا، كانادا، ژاپن، نروژ، سوئد، انگلستان و هلند و از ميان سازمان‌هاي مالي و اقتصادي مي‌توان به جامعه اقتصادي اروپا، برنامه جهاني غذا و سازمان كمك‌هاي اضطراري آمريكا اشاره كرد. كنسرسيوم هر ساله در فرانسه تشكيل جلسه داده و كمك‌هاي مالي مختلفي را براي پاكستان تصويب مي‌كند. كمك‌هاي كنسرسيوم اهميت بسياري نزد مقامات پاكستاني داشته و هر سال قبل از شروع اجلاس كنسرسيوم، هيأت‌هاي بلندپايه اقتصادي پاكستان براي دريافت كمك بيشتر به فرانسه اعزام مي‌شوند.
از ديگر منابع كمك‌دهنده به پاكستان، برنامه توسعه سازمان ملل متحد، صندوق بين‌المللي پول و بانك جهاني مي‌باشند. علاوه بر اين‌ها، كشورهاي بلغارستان، اتريش، چين، چك، اسلواكي، دانمارك، فنلاند، روماني و روسيه، عربستان، امارات متحده، قطر، ليبي (كشورهاي اخير تحت عنوان صندوق كمك اوپك) نيز به پاكستان كمك مي‌كنند. سهم
|
|
|
اين كمك‌ها در اقتصاد پاكستان بسيار حائز اهميت است. به نحوي كه به عنوان مثال، سهم كمك‌ها در طي اولين برنامه توسعه (60 ـ 1955)،
80 درصد بود.
توان هستهاي
شروع فعاليت‌هاي هستهاي پاكستان از زمان نخست‌وزيري ذوالفقار علي بوتو آغاز شد. اولين نيروگاه برق هستهاي به كمك كانادا در ژانويه
سال 1972، در شهر كراچي مركز ايالت سند شروع به كار كرد. پس از آن پاكستان براي تحويل يك نيروگاه برق اتمي قراردادي با فرانسه امضا كرد كه بعد از اعدام ذوالفقار علي بوتو و در زمان رياست جمهوري ضياءالحق خريد آن منتفي شد. در سال 1976 يك نيروگاه هستهاي
ده مگاواتي تحقيقاتي در حوالي اسلام‌آباد تأسيس شد. در حال حاضر مركز تحقيقات هستهاي در «كهوته» (Kahota) نزديك پايتخت و
مركز اتمي معالجه سرطان در اسلام‌آباد و چند شهر ديگر پاكستان مشغول فعاليت هستند. عمليات احداث يك نيروگاه اتمي 300 مگاواتي ساخت چين با همكاري متخصصان آن كشور از اوايل سال 1993
در «چشمه» در ايالت پنجاب شروع شد. مقدمات ايجاد سومين
نيروگاه هستهاي اين كشور به ظرفيت 300 مگاوات در ناحيه چشمه ايالت پنجاب (در اواخر سال 1994) فراهم شد كه در سال 1998 به بهره‌برداري رسيد.
|
|
|
اختلافات ميان هند و پاكستان عاملي است كه ممكن است به بروز يك جنگ هستهاي ميان دو كشور منتهي شود. با اين وجود هيچ يك از دو كشور تاكنون به پذيرش قرارداد منع توسعه سلاح‌هاي هستهاي (NPT) تن نداده و پاكستان اعلام كرده است، زماني اين قرارداد را امضاء خواهد كرد كه هند نيز آن را بپذيرد. پاكستان كه برنامه‌هاي هستهاي خود را مسالمت‌آميز توصيف مي‌كند، تصريح كرده كه حاضر نيست به طور يك‌جانبه از آن صرف‌نظر كند.
مباني و اصول سياست خارجي
سياست خارجي پاكستان از ابتداي استقلال تحت تأثير روابط با هند قرار دارد. از آن‌جا كه هند براي پاكستان همواره تهديد به شمار مي‌رفته است و قدرت اقتصادي، سياسي و نظامي آن چند برابر پاكستان است، اين كشور به دنبال آن بوده كه در صحنه روابط خارجي متحداني براي دفاع و حمايت از خود به دست آورد. دولت‌هاي مختلف اين كشور همواره درصدد حل و فصل اختلافات با هند برآمده‌اند اما كمتر موفق بوده‌اند. جدايي دو كشور، مسائلي نظير كشمير را به وجود آورد كه هنوز زمينه‌هاي اختلاف را به رغم طرح‌ها و پيشنهادات مختلف براي حل آن‌ها، زنده نگه داشته است. اين اختلاف باعث سه جنگ ميان دو كشور شده است. بنابراين، روابط پاكستان با ساير كشورها نيز به طور كلي در درجه اول تحت تأثير مناسبات اين كشور با هند قرار دارد.
|
|
|
از آن‌جا كه پاكستان كشوري اسلامي است و برمبناي اكثريت جمعيت مسلمان، جدايي اين كشور از هند شكل گرفت، توسعه روابط با كشورهاي مسلمان نيز از اصولي است كه در سياست خارجي پاكستان مورد تأكيد قرار گرفته است. بر اساس ماده 40 قانون اساسي پاكستان، دولت كوشش خواهد كرد تا روابط برادرانه بين كشورهاي مسلمان را براساس وحدت اسلامي، حمايت از منافع مشترك مردم آسيا، آفريقا و آمريكاي لاتين، ترويج صلح و امنيت بين‌المللي، پرورش روحيه تفاهم و دوستي در ميان ملت‌ها و ترغيب حل اختلافات بين‌المللي از راه‌هاي صلح‌آميز تقويت نمايد.
روابط پاكستان با آمريكا از ديگر ويژگي‌هاي سياست خارجي اين كشور است. به سبب روابط حسنه هند با شوروي، پاكستان بيشتر به آمريكا متمايل شد تا از كمك‌هاي اين كشور در مقابل هند استفاده نمايد. اين كشور به ويژه از اواسط دهه پنجاه، مناسبات نزديكي با آمريكا برقرار كرد. شركت پاكستان در پيمان‌‌هاي نظامي نظير سنتو و سيتو در واقع در راستاي سياست‌هاي آمريكا بود، اما از آن‌جا كه در جنگ با هند، كشورهاي عضو سيتو به پاكستان كمكي ارائه نكرده‌اند، مناسبات اين كشور با آمريكا تا حدودي كاهش يافت.
جنگ هند و چين در سال 1962 موجب بروز تحولاتي در سياست پاكستان شد. پاكستان علاوه بر مناسبات با غرب سعي نمود روابط خود را با چين گسترش دهد. انفجار بمب اتمي هند در 1974، پاكستان را
|
|
|
بيشتر بيمناك ساخت. سياست پاكستان در نزديكي به چين و عادي‌سازي روابط با شوروي از يك سو و نزديكي هند و آمريكا از سوي ديگر موجبات ركود در روابط پاكستان و آمريكا را فراهم آورد.
تهاجم شوروي به افغانستان و پيروزي انقلاب اسلامي، سبب شد پاكستان موقعيت برجسته‌اي در منطقه بيابد. در اين دوره پاكستان به عنوان سنگر دفاعي در مقابله نيروهاي مخالف با غرب مورد توجه آمريكا قرار گرفت و روابط پاكستان با آمريكا به سرعت بهبود و گسترش يافت. از طرف ديگر روابط با چين نيز روز به روز توسعه مي‌يافت و چين به صورت يكي از كشورهاي محوري در سياست خارجي پاكستان درآمد.
به موازات بهبود مناسبات با آمريكا و تهاجم شوروي به افغانستان، روابط پاكستان با كشورهاي عربي خليج فارس و در رأس آن‌ها عربستان نيز به سرعت رو به گسترش نهاد و اين كشور درصدد جلب حمايت‌ها و كمك‌هاي كشورهاي مسلمان با هدف دفاع از افغانستان برآمد.
پس از خروج نيروهاي شوروي از افغانستان، اهميت پاكستان براي آمريكا كاهش يافت. پايان جنگ سرد و اضمحلال شوروي، موقعيت سنگر مدافع غرب بودن پاكستان را از بين برد. حل و فصل اختلافات در سطح جهاني و منطقه‌اي از جمله مذاكرات هندوچين براي حل و فصل اختلافات، پاكستان را واداشت تا به دنبال حل اختلافات خود با هند برآيد و از طرف ديگر موقعيت جديدي در صحنه جهاني و منطقه‌اي
|
|
|
براي خود به دست آورد تا روابط خود با كشورهاي مختلف را از آن طريق تحكيم بخشد. جنگ دوم خليج فارس در اوايل دهه 1990، تا حدودي اين امكان را براي مدت كوتاهي براي پاكستان فراهم ساخت. با اتمام جنگ، اين فرصت نيز از بين رفت. تنش‌ها و درگيريها با هند تاكنون ادامه دارد و مسأله محوري در سياست خارجي پاكستان را همين امر و مسأله رابطه با هند تشكيل مي‌دهد.
روابط ايران و پاكستان
پس از استقلال و تأسيس پاكستان در سال 1947، ايران اولين كشوري بود كه تأسيس جمهوري اسلامي پاكستان را به رسميت شناخت. سفارت ايران در كراچي در تاريخ 24 اكتبر سال 1947 افتتاح شد. ايران و پاكستان پس از جنگ دوم جهاني به لحاظ موقعيت استراتژيك و همسويي در سياست، به عنوان سد نفوذ غرب در مقابل شرق به كار گرفته شدند. از اين‌رو هر دو در سال 1955، عضو پيمان بغداد گرديدند. «همكاري عمران منطقه‌اي» يا آ.سي.دي كه در سال 1964 ميان دو كشور فوق و تركيه منعقد شد، در واقع بازوي اقتصادي سنتو بود.
همچنين ايران اولين كشوري بود كه با پاكستان عهدنامه مودت در تاريخ 18 فوريه 1950 در تهران منعقد ساخت. در تاريخ 9 مارس 1956 نيز در كراچي بين دو كشور موافقتنامه فرهنگي امضاء شد. در سال 1965، در جنگ ميان هند و پاكستان، ايران از ارائه هيچ كمكي به
|
|
|
پاكستان دريغ نورزيد. در بحران سال 1971 و استقلال بنگلادش، ايران ضمن اين‌كه سعي نمود از بروز جنگ جلوگيري نمايد، كمك‌هاي فراواني را نيز در اختيار پاكستان قرار داد. پس از استقلال بنگلادش نيز ايران تا زماني كه موضع پاكستان در مقابل بنگلادش روشن نشد، اين كشور را به رسميت نشناخت. پس از خاتمه جنگ و روي كار آمدن ذوالفقار علي بوتو، محمدرضا پهلوي اولين رئيس كشوري بود كه از پاكستان ديدار نمود و به طور كلي تا قبل از پيروزي انقلاب اسلامي، حدود 16 قرارداد بين دو كشور در زمينه‌هاي مختلف منعقد شد.
پاكستان جزو اولين كشورهايي بود كه جمهوري اسلامي ايران را به رسميت شناخت و اين كشور براي اعلام مواضع دوستانه با ايران، در تحريم اقتصادي غرب عليه ايران شركت نكرد و در جريان جنگ ايران و عراق نيز موضع نسبتاً بي‌طرفانه‌اي اتخاذ كرد.
در سال 1982، يك هيأت اقتصادي ايران به پاكستان سفر كرد و درباره خريد كالاهاي مورد نياز از پاكستان، ترانزيت كالا از هند با استفاده از راه‌آهن پاكستان و اتصال راه‌آهن ايران به پاكستان با مقامات آن كشور مذاكره نمودند. از اين به بعد روابط دو كشور سير صعودي را طي نمود و با سفر دكتر ولايتي، وزير امورخارجه در مارس 1982 به پاكستان و پس از آن سفر غلام اسحاق خان وزير دارايي پاكستان به ايران، مناسبات دو كشور به بالاترين سطح خود پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران رسيد. هر چند كه روابط دو كشور در اثر حوادث مختلف
|
|
|
از جمله مسائل فرقه‌گرايي در پاكستان و پرونده شهداي ايراني دچار افت و خيزهايي شد، اما پس از كودتاي ژنرال پرويز مشرف در سال 1990، و اراده سياسي اسلام‌آباد جهت حل آن‌ها، موانع روابط بين دو كشور از بين رفت. از آن پس، سفر مقامات دو كشور در جهت ارتقاي روابط و نيز انعقاد توافق در مورد انتقال گاز طبيعي ايران به پاكستان و سپس هند، در جريان است و در اين زمينه به موفقيت‌هاي خوبي نيز دست يافتند و دو كشور گام‌هاي مهمي را در جهت انعقاد اين توافقنامه برداشتند.
خلاصه درس
پاكستان به لحاظ جغرافيايي در جنوب آسيا واقع شده است.
پاكستان به سه منطقه جغرافيايي شامل سرزمين‌هاي مرتفع شمالي، جلگه رود سند كه خود به دو بخش سند و پنجاب تقسيم مي‌شود و فلات بلوچستان تقسيم مي‌گردد.
مردم پاكستان به گويش‌هاي پنجابي، سندي، سيراكي، پشتو،
اردو، بلوچي، هندو، برآهويي و بروشاسكي و ساير گويش‌ها تكلم مي‌كنند.
زبان انگليسي عمدتاً در ميان نخبگان اين كشور و مقامات رده بالاي دولت رواج دارد.
قوه مجريه پاكستان متشكل از رئيس جمهور، نخست وزير، كابينه و شوراي امنيت ملي است.
|
|
|
قوه قانون‌گذاري پاكستان يا مجلس شورا، متشكل از دو مجلس سنا و ملي است.
قوه قضائيه پاكستان شامل ديوان عالي، ديوان‌هاي عالي ايالتي و ديگر دادگاه‌هايي است كه صلاحيت رسيدگي قضايي به امور جنايي و مدني را دارند.
از مهم‌ترين اختيارات رئيس جمهور در مقام رئيس قوه مجريه، انحلال مجلس ملي است. نخست وزير به عنوان دومين مقام قوه مجريه از اختيار تشكيل دولت برخوردار است.
يكي از مهم‌ترين اختيارات مجلس سنا، جايگزيني رئيس اين مجلس در مقام رياست جمهوري در موارد خاص است.
قوه قضائيه پاكستان كه داراي صلاحيت رسيدگي قضايي به امور جنايي و مدني هستند.
هر ايالت پاكستان از يك دولت و مجلس ايالتي برخوردار است كه اختيارات قابل توجهي در امور قانون‌گذاري و اجرايي دارند. سيستم سياسي اين كشور، جمهوري است و بر اساس رقابت حزبي، نخست وزير به عنوان مقام عالي اجرايي انتخاب مي‌شود.
اولين ديني كه در اين منطقه رواج يافت، آيين هندو بود كه در حدود 2000 سال قبل از ميلاد مسيح بودا از ديگر آيين‌هاي مهمي بود كه از سال 528 قبل از ميلاد در منطقه رواج يافت. در عهد مغول‌ها، بخش عظيمي از شبه قاره هند به زير حاكميت مسلمانان درآمد.
|
|
|
اكبرشاه، كسي بود كه حاكميت مغولان را بر بخش اعظم شبه قاره هند وسعت بخشيد.
اكبرشاه با برگزيدن بهترين قوانين از كليه مذاهب، دين جديدي پديد آورد، اما آن را بر شخص خود به عنوان امپراتور شبه الهي متمركز ساخت.
در مرحله‌اي بريتانيا كنترل مستقيم شبه قاره را در دست گرفت تا اين‌كه با مبارزه هندوها و مسلمانان، دو كشور هند (با اكثريت هندو) و پاكستان (با اكثريت مسلمان) به استقلال دست يافتند. از آن به بعد، پاكستان كه برمبناي اكثريت مسلمان تشكيل شده بود.
اسلام، دين رسمي اين كشور است از ابتداي جدايي پاكستان از هند، درگيري‌هاي شديدي ميان هندوها و مسلمانان اتفاق افتاد كه هزاران كشته و آواره بر جاي گذارده است.
عاملي كه بيش از همه در تحولات فرهنگي پاكستان مؤثر بوده است و آن را متمايز از هند مي‌نمايد، اسلام است.
به دليل رواج و اشاعه سريع اسلام در پاكستان از طريق اعراب و ايرانيان، فرهنگ اين كشور متأثر از فرهنگ اسلامي و ايراني است.
نفوذ فرهنگ غربي پس از ورود بريتانيا به شبه قاره هند در فرهنگ اين كشور به چشم مي‌خورد.
در دانشگاه‌‌ها و مراكز آموزش عالي اين كشور تنها زبان تدريس، انگليسي است.
|
|
|
اقتصاد پاكستان به طور عمده كشاورزي است. صادرات اين كشور نيز به محصولات كشاورزي و منسوجات متكي است.
پاكستان از ابتداي تأسيس در اوت 1947 تاكنون، همواره به عنوان يكي از كشورهاي كمك‌گيرنده از خارج محسوب مي‌شده است.
شروع فعاليت‌هاي هستهاي پاكستان از زمان نخست‌وزيري ذوالفقار علي بوتو آغاز شد.
سياست خارجي پاكستان از ابتداي استقلال تحت تأثير روابط با هند قرار دارد. از آن‌جا كه پاكستان كشوري اسلامي است و برمبناي اكثريت جمعيت مسلمان، جدايي اين كشور از هندشكل گرفت، توسعه روابط با كشورهاي مسلمان نيز از اصولي است كه در سياست خارجي پاكستان مورد تأكيد قرار گرفته است.
به سبب روابط حسنه هند با شوروي، پاكستان بيشتر به آمريكا متمايل شد تا از كمك‌هاي اين كشور در مقابل هند استفاده نمايد.
به موازات بهبود مناسبات با آمريكا و تهاجم شوروي به افغانستان، روابط پاكستان با كشورهاي عربي خليج فارس و در رأس آن‌ها عربستان نيز به سرعت رو به گسترش نهاد و اين كشور درصدد جلب حمايت‌ها و كمك‌هاي كشورهاي مسلمان با هدف دفاع از افغانستان برآمد.
پايان جنگ سرد و اضمحلال شوروي، موقعيت سنگر مدافع غرب بودن پاكستان را از بين برد. حل و فصل اختلافات در سطح جهاني و منطقه‌اي ازجمله مذاكرات هندوچين براي حل و فصل اختلافات،
|
|
|
پاكستان را واداشت تا به دنبال حل اختلافات خود با هند برآيد جنگ دوم خليج فارس در اوايل دهه 1990، تا حدودي اين امكان را براي مدت كوتاهي براي پاكستان فراهم ساخت.
تنش‌ها و درگيريها با هند تاكنون ادامه دارد و مسأله محوري در سياست خارجي پاكستان را همين امر و مسأله رابطه با هند تشكيل مي‌دهد.
پس از استقلال و تأسيس پاكستان در سال 1947، ايران اولين كشوري بود كه تأسيس جمهوري اسلامي پاكستان را به رسميت شناخت.
همچنين ايران اولين كشوري بود كه با پاكستان عهدنامه مودت منعقد ساخت.
در جنگ ميان هند و پاكستان، ايران از ارائه هيچ كمكي به پاكستان دريغ نورزيد.
هرچند كه روابط دو كشور در اثر حوادث مختلف از جمله مسائل فرقه‌گرايي در پاكستان و پرونده شهداي ايراني دچار افت و خيزهايي شد، اما پس از كودتاي ژنرال پرويز مشرف موانع روابط بين دو كشور از بين رفت. از آن پس، سفر مقامات دو كشور در جهت ارتقاي روابط
و نيز انعقاد توافق در مورد انتقال گاز طبيعي ايران به پاكستان و سپس هند، در جريان است و در اين زمينه به موفقيت‌هاي خوبي نيز دست يافتند.
|
|
|
خودآزمايي
1. بخش‌هاي ساختار حكومتي كشور پاكستان را نام ببريد و وظايف هريك را توضيح دهيد.
2. روند تكوين مذاهب در شبه قاره هند را توضيح دهيد.
3. تأثير و نفوذ دين اسلام بر اداره كشور پاكستان بيان نمايد.
4. سير تحولات فرهنگي كشور پاكستان را شرح دهيد.
5. روند فعاليت‌هاي هستهاي كشور پاكستان را شرح دهيد.
6. سياست خارجي پاكستان متأثر از چه عاملي است، توضيح دهيد.
7. روند روابط ايران و پاكستان چگونه بوده است، توضيح دهيد.
|
|
|