مساجد تاریخی دمشق
مساجد تاریخی دمشق * * مسجد جامع اموی * "تاریخچه" دمشق به "مدینه المساجد" معروف است و وجود صدها معبد و مسجد زیبا و باستانی در این شهر کهن یاد پیامبران و اولیای الهی را در اذهان زنده می کند که در صدر آنها مسجد جامع اموی است. "جامع ام
مساجد تاريخي دمشق *
* مسجد جامع اموي *
"تاريخچه"
دمشق به "مدينه المساجد" معروف است و وجود صدها معبد و مسجد زيبا و باستاني در اين شهر كهن ياد پيامبران و اولياي الهي را در اذهان زنده مي كند كه در صدر آنها مسجد جامع اموي است.
"جامع اموي" در دمشق جلوه اي بي نظير از تمدن و معماري اسلاميست كه با بنياني ديرينه، دگرگوني اديان و مذاهب را در طول تاريخ بيان مي كند.
اين مسجد در چهارهزار سال پيش معبد آتش پرستان و حدود هزار سال معبد قبيله "حدد" بوده است و در طول چند قرن تسلط مصريها براين سرزمين به معبد خدايان "رامون و آمون" تبديل شد و سپس يونانيان با تصرف اين سرزمين در عصر هلني تا ميلاد حضرت مسيح آن را معبد خود قرار دادند.
پس از يونانيها، رومي ها با تسلط به اين سرزمين، اين معبد را توسعه داده و آن را محل عبادت خداي خويش "ژوپيتر" قرار دادند.
با گسترش مسيحيت در جهان به ويژه در شام، قسمت كوچكي از معبد ژوپيتر به "كنيسه قديس يوحنا" يا "ماري يوحنا" تبديل شد و سرانجام در سال 14 هجري با فتح دمشق توسط مسلمانان اين معبد به مسجد تبديل شد.
بعدها حاكم وقت "وليدابن عبدالملك" كه علاقه فراواني به ساختن مساجد و بناهاي مذهبي داشت براي توسعه اين مسجد كوشيد.
"مسجد جامع اموي" يكي از شگفتيهاي هنرمعماري اسلامي و رومي است زيرا در ساخت آن 12 هزار نفر از معماران و مهندسان رومي شركت داشتند.
عمليات بناي اين مسجد از سال 86 هجري آغاز و بهترين زينتها و سنگها براي تزيين آن بكار رفت (ابن معلي هزينه ساخت آنرا 000/800/22 دينار عنوان كرده است).
برفراز شبستان اين مسجد گنبدي به نام عقاب ساخته شد و ستونهاي زير آن را با طلا و جواهر و پوششهاي حرير مزين كردند و محراب مسجد را با جواهر ، قنديلهاي طلا ، نقره با معرقهاي زيبا و زنجيرهاي طلا آراستند.
بعد از فوت وليدبن عبدالملك ، "سليمان بن عبدالملك" بناي اين مسجد را به پايان رساند و در طول قرون مختلف با آتش سوزيهايي كه در آن رخ داد، تعميرات و توسعه هايي نيز در آن انجام گرفته است.
* گنبدهاي جامع اموي *
در صحن اموي سه گنبد كوچك وجود دارد كه عبارتند از: "قبه المال"، محل نگهداري اموال و ذخايربوده است.
"قبه الغواره" كه به "صخره قربان" مشهوراست زيرا حضرت هابيل (ع) قرباني خويش را كه گوسفندي بود براين صخره قرار داد و مورد قبول حق قرار گرفت.
"قبه الساعات"در قرن پنجم هجري ساخته شده و محل استقرار ساعت مسجد بوده است.
همچنين "قبه السر يا عقاب" يكي از بزرگترين بناهاي فوقاني مسجد اموي است كه با سه گنبد ديكر شكل يك عقاب را تشكيل مي دهند.
* درهاي اصلي مسجد *
از هنگام بناي مسجد اموي براي ورود و خروج در چهار سمت آن درهايي قرار داده شده كه عبارتند از:
"باب الزياده" كه به قصر الخضراي معاويه باز مي شد.
"باب الساعات" يا باب الزياده، يكي از ابواب اصلي جامع اموي در شرق مسجد واقع است ، اين ساعت در زمان عادل نورالدين محمود زنگي نصب شده و سازنده آن رضوان خراساني مي باشد و هم اكنون در وسط صحن جامع اموي قرار دارد كه مورد استفاده نيست.
"باب جيرون" كه باب الكلاسه، باب الساعه و باب البادين نيز گفته مي شود و در كنار "راس الحسين(ع)"قراردارد.
"باب الناطقين" در شمال مسجد بوده و به باب الفراديس و باب العماره نيز معروف است و در كنار ديوار خارجي اين در، مدرسه سميساطيه و خانه عمربن عبدالعزيز قرار داشته كه اكنون به مهد درسهاي شرعيه تبديل شده است.
در زمان بني اميه اين چهار دروازه به نامهاي "المشكيه" ( دروازه اي كه سر مطهر امام حسين(ع)را از آنجا عبور داده بودند و بوي خوش مي داد) ، "باب العماره"( محل ورود حضرت زينب(س) واسراي كربلا) ، "باب الخلفا" ( در ورودي خلفاي اموي به داخل مسجد ) و "باب الساعه" يكي از ابواب اصلي جامع اموي بوده، خوانده مي شد.
* ماذنه ها و مناره هاي جامع اموي *
اين مسجد داراي 3 ماذنه بزرگ است:
"مناره شرقي" يا "مناره البيضاء" كه به مناره حضرت عيسي (ع) معروف است و مي گويند در آخرالزمان آن حضرت به اين مناره فرود مي آيد.
گفته مي شود سنگي در اين ماذنه بوده كه مي پنداشتند قطعه اي از همان سنگي است كه موسي با عصاي خود برآن زد و 12 چشمه از آن جاري شد( نعيمي تاريخ نويس مشهور در قرن 9 هجري كتيبه اي يوناني به تاريخ 224 قبل از ميلاد بر روي ماذنه شرقي مشاهده كرده است).
"مناره شمالي" يا "مناره العروس" در زمانهاي قديم مردم در هنگام اجراي مراسم عروسي و جشنها با نصب چراغ و آويزان كردن پارچه هاي رنگارگ آنرا تزيين كرده و معتقد بودند كه باعث بركت مي شود.
"مناره غربي" يا "مناره آقاباي" كه به ماذنه آقاباي معروف است كه محل تدريس امام محمد غزالي/غزاليه/ در زير اين ماذنه بوده است.
* آثار و مقام انبيا در جامع اموي *
از آثار و مقام انبيا در مسجد جامع اموي، "قبر و مقام حضرت هود(ع)" در ديوار جنوبي قبله شبستان مسجد قراردارد.
* مقام حضرت خضر*
مي گويند حضرت خضر نبي (ع) درمسجد اموي همواره نماز مي گزارد و مكان نماز وي در سمت جنوب شرقي قبله نزديك محراب اصلي مسجد و و به موازات مقام حضرت هود است.
"مكان نزول حضرت عيسي/ ع/" دركنار مناره شرقي جامع اموي است.
* محل دفن سر حضرت يحيي/ ع/ *
فرزند زكرياي نبي از دوران جواني بسيار با تقوي بود وهمواره در مسجد الاقصي به عبادت و رياضت مشعول بود و به هنگام بعثت حضرت عيسي (ع) نبوت وي را شهادت داد و در همين دوران بود كه بدليل مخالفت با اعمال مفسدانه پادشاه بني اسراييل به دستور آن شاه ظالم سر از بدن او جدا كردند.
سر مطهر آنحضرت در مسجد جامع اموي دفن است و پيكرمطهر او در مسجد "دلم" در يكي از نواحي دمشق بنام زبداني قرار گرفته است.
* غزاليه *
در كنار مناره غربي مسجد و در گوشه آن شبستان بزرگي است كه امام محمد غزالي در آنجا به تدريس و عبادت مي پرداخته كه اين مكان به غزاليه معروف شده است.
* شبستان و محرابهاي چهارگانه *
شبستان اموي از معماري زيبا و شگفت انگيزي برخوردار است و داراي سه در و چهار محراب كه هر يك مخصوص يكي از فرق چهارگانه اهل سنت است.
محراب وسط مخصوص مالكي ها (الصحابه)، محرابهاي سمت راست متعلق به حنبلي ها و حنفي ها و محراب وسط از آن شافعي ها است.
* مصحف عثماني *
در گوشه شرقي محراب اصلي مسجد، مخزني است كه صندوق بزرگي داخل آنست و در اين صندوق يكي از قرآن هاي عثمان خليفه سوم وجود دارد.
* محل غسل تعميد مسيحيان *
دركنار در ورودي شرقي شبستان چاهي است كه مسيحيان فرزندان خود را در آن غسل مي داده اند.
* مقام راس الحسين(ع) *
سرمطهر سيدالشهدا(ع) را بعد از سه روز آويزان كردن در باب القصر به اطاقي در شمال شرقي مسجد منتقل كردند كه بعدها بقعه اي بياد اين حادثه غم انگيز ساختند كه به "راس الحسين/ ع/" مشهور است.
* محراب و مقام حضرت امام سجاد(ع)*
" علي بن الحسين(ع) درحال اسارت در مسجد اموي دركنار جايگاه راس الحسين(ع) به عبادت مي پرداخت، براي اين مكان محرابي زيبا از سنگ ساخته و اطراف آن به وسيله پنجره محصور شده است.
* جايگاه نشستن اسراي كربلا *
در مقابل محراب و منبر اصلي مسجد اموي بين دو ستون اصلي مسجد جايگاهيي وجود دارد كه از سنگ و با نرده هاي چوبي ساخته شده است، اين مكان به صورت مربع مستطيل به ارتفاع 40 سانتيمتر، مكان نشستن اسراي اهل بيت و جايگاه نماز امام سجاد(ع) بوده است.
* مشاهد صحابه *
همچنين در زواياي چهارگانه مسجد، چهار مشهد بنام صحابه رسول گرامي اسلام(ص) وجود دارد كه بنامهاي "مشهد محمدبن ابوبكر" كه محل كتاب و خزائن وقف بوده، "مشهد علي(ع) " كه همان مقام راس الحسين(ع) و زندان امام سجاد(ع) نيز بوده است، "مشهد عمر" مشهور به "مشهد عروه" و "مشهد عثمان" كه به آن "كلاسه" هم گفته مي شود.
* ساير مساجد تاريخي *
اين مساجد كه توسط امراي وقت ساخته شده و هم اكنون نيزاكثر آنها فعال هستند عبارتند از:
"جامع السادات" در تاريخ 13 هجري ساخته شده و قبل از اسلام كنيسه بود.
"جامع باب المصلي" چهارم هجري و همدوره با سلجوقيان است.
"جامع عائله و عويله" كه به مرور زمان تخريب شده و اثري از آن نيست.
"جامع الاقصاب/القصب/" مدفن شهداي مرج عذرا"حجربن عدي و يارانش" مي باشد.
"جامع ابي بن كعب انصاري" 500 هجري .
"جامع قيمريه " در سال 665 هجري توسط امير سيف الدين قوارس قيمري ساخته شد.
"جامع ابي دردا" مقام صحابي رسول گرامي اسلامي در آنجا قرار دارد.
"جامع هشام " 821 هجري.
"جامع جراح "621 هجري توسط امير ملك اشرف موسي ايوبي ساخته شده است.
"جامع درويشيه" در سال دهم هجري توسط احمد پاشا بنا شد.
"جامع سيباهيه" در سال 919 هجري اميرسيباي بن بختجا آنرا ساخت.
"جامع نقشبنديه" مربوط به دوره 981 هجري است.
"جامع احمديه"1260 هجري توسط احمد پاشا تاسيس شد.
"جامع سنانيه"توسط سنان پاشا در سال 999 هجري بنا شد.
* تكيه ها *
تكيه هاي سليمانيه، سليميه، شمش احمد پاشا / صوفيه/ و مولويه منسوب به جلال الدين رومي از جمله تكيه هاي بسياري قديمي هستند كه هم اكنون نيز فعال مي باشند.
همچنين در گذشته صوفيه ها و خانقاه هاي بسياري مربوط به فرقه هاي مذهبي در دمشق بنا شده است.
* مدارس و دارالقرآنهاي تاريخي *
از هنگام نفوذ اسلام در شام و از جمله دمشق براي تعليم قرآن حديث و علوم شهري مدارسي بنا شد كه ساخت اين مدارس از سوي حكام، امرا و علما بويژه در قرون چهارم تا هفتم هجري به اوج خود رسيد.
قديمي ترين مدرسه يا دارالقرآن دمشق بنام "مدرسه الرشائيه" درسال 442 هجري توسط "رشاء بن نظيف بن ماشاء الله" ساخته و پس از آن دارالقرآن ها و دارالحديث هايي بنا شد كه تعداد آنها به بيش از پانصد باب مي رسد.
همچنين هر يك از فرقه هاي اهل سنت از جمله شافعي ها، حنبلي ها، مالكي ها، و حنفي ها براي خود مدرسه اي ساختند كه چند نمونه مشهور آن عبارتند از مدارس نويه كبري ، عادليه كبري ، ظاهريه كبري ، عزيزيه ، سميساطيه ، جوزيه ، حقمقيه ، شاميه و دارالقرآنهاي الرشائيه ، صابونيه ، افريدونيه ، تنكريه، الاسعريه و تفتازانيه.