اماکن تاریخی دمشق
* بازارهای تاریخی دمشق * دمشق قبل و بعد از اسلام یکی از مراکز تجاری و اقتصادی مهم بوده و همه ساله بسیاری از کاروانهای تجارتی از کشورهای دور و نزدیک برای خرید و فروش به شام می آمدند که سفرهای تجاری پیامبر (ص) در دوران جوانی به این سرزمین مشهور است
* بازارهاي تاريخي دمشق *
دمشق قبل و بعد از اسلام يكي از مراكز تجاري و اقتصادي مهم بوده و همه ساله بسياري از كاروانهاي تجارتي از كشورهاي دور و نزديك براي خريد و فروش به شام مي آمدند كه سفرهاي تجاري پيامبر (ص) در دوران جواني به اين سرزمين مشهور است به همين دليل در قرن ششم و هفتم هجري در دوران ايوبيها و مماليك، 140 بازار در دمشق ساخته شد كه بسيار از آنها با تغييرات و بازسازي همچنان موجود است.
معروفترين اين بازارها الحميديه، مدحت پاشا، درويشيه، العماره، الحرير، الذهبين، الدهشه، الوراقين، البزوريين، السلاح، الحقمق، السروحيه، الساروجه، الماخليه و القباقيه مي باشند كه مشهورترين آنها "بازار حميديه" است كه از كنار قلعه دمشق شروع و تا در غربي جامع اموي امتداد مي يابد.
سبب نامگذاري اين بازار به "سوق الحميديه" به علت وجود "مدرسه احمديه" بود كه بعدها "جامع الحميديه" نيز در آن مكان ساخته شد و امروز نيز موجود است.
هريك از اين بازارها حرفه خاص داشته و امروز با همان نام باقي هستند.
* اماكن تاريخي دمشق *
.......................
* قصرها *
در دوره هاي مختلف قصرهاي فراواني در دمشق ساخته شده كه بسياري از آنها بطور كامل از بين رفته و يا در طول زمان تخريب شده كه مشهورترين آنها قصر الخضرا/اموي/ ، مقر حكومت معاويه و يزيد كه محل آن در سمت قبله جامع اموي و چسبيده به ديوار آن بوده و توسط بني عباسيان تخريب و به بازاري تبديل شده است. ازاين قصر دري به سمت محراب و منبر جامع باز مي شد كه "باب الحديد" نام داشت.
همچنين قصر مامون و متوكل، قصر عاتكه دختر يزيد و همسر عبدالملك نيز از بين رفته است.
"قصرالعظم" /اسعدپاشا/
قسمتي از معبد ژوپيتر رومي و قسمتي از قصر معاويه را در بر مي گرفته و در سال 1163ه ساخته شد.
"قصر الابلق"
در مكان تكيه سليمانيه قرار داشته كه توسط ملك ظاهر بيبرس ساخته شده بود و توسط تيمور لنگ تخريب شد، سپس سلطان سليمان قانوني بر مخروبه آن "تكيه سليمانيه" كنوني را ساخت.
"قصر بيت السباعي"
در سال 1187 هجري به وسيله خاندان سباعي كه معروف به علم وادب بودند ساخته شد، اين قصر هم اكنون در بازار مدحت پاشا و شارع مستقيم دمشق واقع است.
* قلعه تاريخي *
اين قلعه در دوران رومي ها براي محافظت از شهر ساخته و اطراف آن نيز خندقي حفر شده بود.
در دوران سلجوقيان، صلاح الدين ايوبي و ملك عادل اين قلعه پايگاه عظيم نظامي با تمام امكانات بوده و 20 هزار مرد جنگي با اسبهاي خود در آن جاي مي گرفتند و در آن دري مخفي به نام "باب السر" وجود داشت كه تنها سلاطين، مخفيانه از آن استفاده مي كردند و گرداگرد اين قلعه خندقي حفر شده بود.
ديوارهاي اين قلعه از سنگهاي بزرگ تراشيده شده بود وهنوز برج هاي آن در هر چهار سمت سالم بر جاي مانده است.
اين قلعه در جلوي مسجد جامع اموي واقع است و بعداز تعمير به موزه جنگ تبديل خواهدشد.
* بيمارستاها *
در قرون چهارم و پنجم هجري در بسياري از سرزمينهاي اسلامي از جمله شام، علم پزشكي پيشرفت شاياني نمود و به دليل حمايت حكام اين ديار از حكيمان، اطباي بزرگ اسلامي از جمله ابن سينا، ابن نفيس، دخواريه، نجم الدين البودي را به سوي خود كشانده است.
همچنين براي نخستين بار در جهان در دمشق بيمارستهاي تخصصي جذامي ها و مسلولين/ بيمارستان وليدبن عبدالملك و نوريه/ ساخته شد.
يكي از كساني كه به احداث بيمارستانهاي دمشق همت گماشت نورالدين شهيد و ديگري سيف الدين قيمري بود و در كنار اين بيمارستانها براي آموزش و تدريس علوم پزشكي مدارس طبي تاسيس شد و حكيمان به تدريس در آن مي پرداختند.
مشهورترين آنها بيمارستانهاي عسگري/ نظامي/، مدرسه هاي پزشكي دخواريه، الدنيسريه و اللبوديه مي باشند.
* موزه ها *
" موزه ملي دمشق "
بزرگترين موزه كشور است كه 64 سال پيش تاسيس و داراي بخشهاي آثار ماقبل تاريخ و دوران اسلامي و موزه هنرهاي معاصر مي باشد.
اين موزه در منطقه جسرالرييس جنب نمايشگاه بين المللي واقع است.
" موزه نظامي "
در مجاورت موزه ملي است و در مسجدي توسط سلطان سليمان قانوني در زمان عثمانيها در سال 962 هجري تاسيس شد و در آن ابزارهاي نظامي جنگ جهاني نمايش داده مي شود.
" موزه خط عربي "
در شمال مسجد اموي قرار دارد اين كاخ توسط يك شاهزاده عثماني بنا شد و در آن كتابهاي خطي و لباسهاي قديمي و عتيقه جات نگهداري مي شود.
" موزه علوم پزشكي "
اين موزه در وسط بازار حميديه (حريق) و در محل بيمارستان نوري يكي از بيمارستانهاي معروف اسلامي كه بزرگاني چون بوعلي سينا در آن تدريس مي كردند برپا شده است.
* حمامها *
در ميان مسلمانان به دليل دستورات اسلام، نظافت و بهداشت جايگاه خاصي داشته است، به همين دليل از زمان نفوذ اسلام در شام در دوره هاي مختلف حمامهاي بسياري ساخته شده كه برخي از آنها هنوز بر جاي مانده است.
از مهمترين حمامهاي برجاي مانده از قرن ششم حمام ابن الغرفور ، حمام اسراييل / باب العماره/ ، حمام باب توما ، حمام تنكز ، حمام الجوره ، حمام الحموي، حمام قايتباي ، حمام العين ، حمام النسر ، حمام نورالدين شهيد در نزديكي جامع اموي از ديدنيهاي تاريخي برجاي مانده از دوران گذشته است.
معروفترين آنها "حمام نورالدين شهيد" در دوره 565ه و حمام ظاهريه در قرن ششم ساخته شده كه هردوي آنها بعد از بازسازي هم اكنون مورد استفاده قرار مي گيرند.
* مناطق ييلاقي *
در حومه دمشق مناطق ييلاقي و چشمه هاي آب معدني فراواني وجود دارد مانند عين الخضره ، عين الفيجه ، زبداني ، بقين و بلودان كه مردم براي استفاده از طبيعت و تماشاي مناظر سرسبز آنها راهي اين مناطق مي شوند.
همچنين "پارك تشرين" با مساحت 33 هكتار از زيباترين پاركهاي دمشق بشمار مي رود و نمايشگاه بين المللي گل و گياه هرسال در فضاي اين پارك برگزار مي شود.
* آثار و اماكن تاريخي كوه قاسيون *
قاسيون يكي از مناطق قديمي شهر دمشق است و مردم اين ديار زماني در دامنه اين كوه زندگي مي كردند كه بعدها بدنبال افزايش جمعيت به بناي شهر دمشق پرداختند.
"كوه قاسيون" به دليل حضور و مدفن انبياء الهي نزد مردم بسيار مقدس بوده و رواياتي در مورد فضيلت اين كوه از "ابوقتاده" نقل شده كه در آيه "والتين والزيتون" منظور از "تين" كوه قاسيون در دمشق است.
در پايين اين كوه حضرت آدم ابوالبشر(ع) سكونت داشته، در بالاي آن قابيل برادرش هابيل را به شهادت رسانده، در شرق آن(برزه) حضرت ابراهيم(ع) بدنيا آمده و در غرب آن حضرت مسيح(ع) و مادرش حضرت مريم (س) پناه گرفته و "ام حنه" مادر مريم مقدس(س) در دامنه آن ساكن بوده است.
"از پيامبراسلام(ص) روايت شده است كه از دعا كنار كوه قاسيون غافل نشويد زيرا در آن حضرت ابراهيم، لوط، موسي، عيسي، ايوب عليهم السلام نماز گزارده اند."
دراين كوه چهل تن از پيامبران خدا به غاري پناه برده و در آنجا وفات يافته اند كه امروزه به "الاربعين" معروف است.
كوه قاسيون در جنوب شهر دمشق واقع است و صالحيه محله اي كه در دامنه اين كوه قرار گرفته بسيار بزرگ است و قدمت آن به قرن ششم هجري از زمانيكه خاندان بني قدامه دراينجا اقامت كرده اند، باز مي گردد.
اماكن متبركه بسياري دراين كوه وجود دارد كه مورد زيارت اهالي و مردم سوريه قرار مي گيرد.
* مغاره الدم "غارخون" *
درمحله الاربعين، مكانيست كه خون هابيل توسط برادرش قابيل ريخته شده است و دعا در آنجا مستجاب مي شود.
"حضرت علي(ع) مي فرمايد: در دمشق كوهي است كه به آن قاسيون مي گويند، در آن كوه فرزند آدم برادرش هابيل را كشته وخداوند عيسي و مادرش مريم را از خطر يهود پناه داده است پس اگر به آن مكان رفتيد از دعا غافل نشويد." همچنين حضرت يحيي بن زكريا و مادرش چهل روز در اين غار اعتكاف كرده اند.
* مغاره الجوع "غار گرسنگي" *
در كنار مغاره الدم قرار دارد، در اين مكان چهل تن از اولياي الهي و صالحان از شر حكومتهاي ستمگر به كوه قاسيون پناه آورده و يكي بعداز ديگري فوت كرده اند.
در مغاره الجوع و مغاره الدم توسط احمد پاشاي عثماني در سال 1018 هجري مسجدي ساخته و در داخل آن به نشانه نماز چهل پيامبر، چهل محراب كوچك بنا شده است. اين مكان در روزهاي جمعه براي زيارت باز مي شود.
* مقام حضرت حوا(س) ام البشر*
ايم مقام در بيت نهيا در اطراف دمشق قراردارد.
* مقام اصحاب كهف *
در غرب مغاره الدم و مغاره الجوع، غار و مقامي منسوب به "اصحاب كهف" در دامنه كوه و در محله ركن الدين قرار دارد.
* مقبره حضرت هابيل(ع) *
در دامنه كوه قاسيون درنزديكي قريه زبداني درمسير دمشق به بيروت واقع شده كه مسجد و مقبره اي بزرگ با گنبدي سفيد در دوره عثمانيها بر روي آن بنا شده و سنگ قبر آن حضرت توسط اسكندر مقدوني ساخته و بعدها به آن اضافه شده است.
* مقبره حضرت موسي(ع) و مادر حضرت مريم(س) *
در نزديكي ربوه در قريه نيره" در مسجدي بنام "جامع القدم" واقع شده، اين مسجد توسط شيخ صالح البركه ساخته شد و در سال 965 هجري توسط سلطان سليمان عثماني تجديد بنا شد.
* مقام حضرت مريم و حضرت عيسي عليهم السلام *
آن بزرگواران در دامنه كوه قاسيون در "قريه ربوه" سكونت داشته و در آنجا پناه گرفته بودند و آيه " و اوينا ربوه ذات قرار و معين" در قرآن كريم به اين مكان اشاره دارد.
در اين مكان مسجدي قراردارد كه كتيبه اي به خط كوفي از دوران فاطمي ها بر بالاي آن ديده مي شود.
"ربوه" در دامنه كوه است و از زير آن نهر معروف "بردا" مي گذرد كه بسيار زيبا و با صفاست. در كنار مسجد، غار كوچكي وجود دارد كه مي گويند محل تولد حضرت عيسي(ع) است.
* مكان تولد يا حضور حضرت ابراهيم(ع) *
در دامنه شرق كوه قاسيون در قريه البرزه، مسجدي ساخته شده كه مي گويند حضرت ابراهيم(ع) در آن مكان ستاره زهره را ديده است.
در خارج در مسجد مكانيست كه حضرت ابراهيم(ع) از شر نمرود در آن مخفي شده و آن حضرت، حضرت لوط و ساير انبيا در اين مكان نماز گزارده و بسياري از بزرگان و شيوخ در آنجا اعتكاف كرده اند. روايت است هر كس دراين مقام چهار ركعت نماز بخواند گناهانش همانند روزي كه متولد شده پاك مي شود.
* جامع و مقبره محي الدين عربي از عرفاي قرن ششم هجري *
"شيخ محي الدين عربي اندلسي" از عرفا و زهاد قرن ششم هجري و صاحب تاليف مشهور "فتوحات مكيه" است.
وي درسال 506 هجري در آندلس بدنيا آمد و در سال 638 هجري در قريه صالحيه وفات يافت وي در علم تصوف و عرفان سرآمد علماي عصر خود بوده است.
در ميان تاليفات او رسالاتي وجود دارد كه تمايلات شيعي او را آشكار مي كند همچنين در مورد "حضرت مهدي عج " و قيام آنحضرت و ائمه معصومين چند رساله دارد.
حضرت امام خميني(ره) در نامه تاريخي خود به گورباچف و دعوت او به اسلام، مطالعه كتب محي الدين بن عربي و بويژه "فتوحات مكيه" وي را سفارش كردند.
* تكيه سليميه *
پادشاه اول عثماني در سال 924 بنا كرده است و روبروي مقبره محي الدين عربي قرار دارد.
* مقام سيف الدين قيمري *
در مقابل بيمارستان قيمري ، مقبره سيف الدين قيمري موسس اين بيمارستان وجود دارد.
* مدارس و دارالحديثها *
از ديرباز در سرزمين شام به دليل تنوع فرهنگي و علاقه امراي وقت، دارالحديث ها و مدارس بسياري ساخته شده كه عبارتند از:
"دارالحديث الاشرقيه البرامنه"توسط ملك اشرف موسي در سال 634 ساخته شد.
"دارالحديث الناصريه" را ملك ناصرابن ملك عزيز در 645 هجري ساخت.
"مدرسه شركسيه يا چهاركسيه" چركسيان در دوره ايوبي هشتم هجري بنا شد.
" مدرسه العمريه " هنگام ورود احمد بن قدامه به اين منطقه در حدود سالهاي 550 هجري ساخته شد.
"مدرسه مارادانيه" در قرن هفتم هجري توسط عزيزه الدين خاتون دختر ملك قطب الدين مارديني بنا شده است.
"جامع حنابله" يكي از مساجد مهم عصر ايوبيان توسط "شيخ ابوعمربن قدامه مقدسي" در قرن ششم بنا شده است.
"جامع شيخ عبدالغني نابلسي" محل سكونت اين محدث و عالم بزرگ اهل سنت در قرن يازدهم هجري مي باشد و مقبره وي در صحن اين مسجد واقع است.
* مقابر علما و فلاسفه *
همچنين مقابر علما و فلاسفه اي همچون يوسف القميني، قطب الدين راوندي، ابوبكر قوام، احمدبن قدامه، ابن مالك نحوي، ابراهيم بن موصلي و ابن قاضي العسكر حنفي از ديگر آثار تاريخي برجاي مانده "كوه قاسيون" و "صالحيه" است.
* آثار و مقابر صحابه وتابعين در حومه دمشق *
"شهداي مرج عذرا"
"حجربن عدي" يكي از صحابه بزرگوار رسول الله(ص)، با وجود كمي سن از بزرگان و فضلاي اصحاب محسوب مي شد وي يكي از ياران و شيعيان حضرت علي(ع) بود، مرج عذرا نخست بدست وي فتح شد و مردم اين ديار به اسلام گرويدند و سرانجام او و يارانش به دليل آزادگي و استواري در اعتقادات و پيروي از اميرالمومنين علي(ع) در سال 53 هجري به دستور معاويه دراين مكان به شهادت رسيدند.
" قريه المزه"
يكي از مناطق بسيار قديمي كه در شمال شرقي دمشق قرار گرفته و چند تن از امامزادگان و صحابه ازجمله: محمدبن حسن(ع)، ابوالقاسم بن محمدبن الحسن(ع) ، دحيه كلبي(صحابي) و سعيد ابن ابي وقاص(صحابي) در اين مكان دفن هستند.
"قريه داريا"
يكي از قريه هاي بزرگ اطراف دمشق كه در چهاركيلومتري اين شهر قراردارد و مقبره چند تن از صحابه، زهاد و عرفا از جمله ابي مسلم خولاتي، ابي سليمان داراين، بلال حبشي و قبر "حزقيل بن بوري نبي" (خداوند قومش را به سبب نافرماني به طاعون مبتلا ساخت و آيات 243 سوره بقره در مورد آنان نازل شده است) دراين قريه واقع است.
"قريه المنيحه"
در شرق دمشق قرار دارد و در چهار كيلومتري آن " مقبره سعد بن عباده خزرجي رييس قبيله خزرج" از صحابه بزرگ واقع است.
"قريه بيت رانس"
مقبره "ابي ترثد و ثاربن الحسين" يكي از صحابه رسول خدا(ص) مشهور به "كنازالصحابي" در اين قريه در نزديكي دمشق، زيارتگاه اهل محل است.
"قريه دير مران"
"آرامگاه نعيم الداري بن حبيب الانصاري صحابي بزرگ رسول خدا(ص)"در اين قريه قراردارد وي از اهل صفه و از زهاد و علما بوده و كرامت زيادي از وي نقل شده است.
"قريه البجدليه"
در جنوب دمشق قرار دارد و مقام "بايزيد بسطامي" عارف و صوفي مشهور در آنجا واقع است. وي در اين مكان به رياضت و عبادت مي نشسته است.
"دير صيدنايا"
در شهرك صيدنايا در 30 كيلومتري شمال دمشق، محل حضور حضرت مريم(ع) بوده و هم اكنون با نام كنيسه مريم عذرا(ع) مورد توجه مسيحيان و مسلمانان است.
* آثار تاريخي مسيحيان دمشق *
تا قبل از ظهور اسلام در سرزمين شام دين مسيحيت توسط رومي ها رايج بود به همين دليل فرقه هاي مختلف مسيحيان براي عبادت خود كليساهايي ساخته و آثاري از خود برجاي گذاشته اند كه قديمي ترين آنها " قبر جرجيس حواري" ، "كنيسه جوبر يا الياهو"، "كنيسه حضرت مرم عذرا(ع)" و "كنيسه بولس حواري"، "كنيسه قديس حنانيا" و "معبد ژوپيتر" از جمله آنها است.
"كنيسه حضرت مريم عذرا(س)"
در نيم فرسخي مقام حضرت ابراهيم (ع) در قريه برزه در شرق كوه قاسيون در محلي بنام صيدنايا واقع است.
"كنيسه قديس حنانيا "
يكي از قديمي ترين كليساهاي دمشق بوده كه در سال 1921 ميلادي آثار مخروبه آن در حفاريها بدست آمده است.
"معبد ژوپيتر"
اين معبد به خداي رومي ها(حدد) تعلق داشته كه در هزاره اول قبل از ميلاد به وسيله "آرامي ها" ساخته شد و ابتدا "معبد الهه آرامي" بوده است و بعدها با تسلط روميان به پرستش الهه آنان "ژوپيتر"اختصاص يافت.
اين اثر تاريخي به مرور زمان از بين رفته و بخشي از آن در دوره رومي ها به "كنيسه بزرگ " دمشق تبديل گرديد كه بعدها نيمي از آن به جامع اموي ملحق شد.
اين معبد داراي مساحتي بسيار زياد بوده كه شايد به دوبرابر جامع اموي كنوني مي رسيده است.
در اصلي و ورودي معبد در قسمت پاياني "بازار حميديه" بوده و بسياري از قسمتهاي باقيمانده ديوارها در بازارها و كوچه هاي اطراف از ديدها پنهان شده است.
.