بخش 1

19

سرآغـاز

سوريه كنوني كه در گذشته ، همراه با كشورهاي اردن ، لبنان ، فلسطين اشغال ، بخشي از سرزمين شام محسوب مي شد ، سابقه اي بس دراز در تاريخ دارد كه مورخان ، اين قدمت را به حدود پنج هزار سال پيش مي رسانند . از آنجا كه اين سرزمين در طول مدت ياد شده ، از فرهنگ و تمدن درخشاني برخوردار بوده ، آثار و نشانه هايي از اين تمدن بر جاي گذاشته است . قبل از فتح اين كشور به دست مسلمانان ، اقوام مختلفي از جمله ، اقوام سامي آموري ، آرامي ، مصري ، آشوري ، بابلي ، يوناني ، رومي و ايراني كه هر از چند گاهي اين كشور را سكونت گاه خويش نموده و يا آن را در معرض تاخت و تاز قرار داده اند ، نشانه هايي از تمدن خاص خويش را براي اعصار بعدي به يادگار گذاشته اند .

با فتح شام در سال سيزده يا شانزده هجري به وسيله سپاه اسلام ، فرهنگ غني اين دين جديد بر تمدنهاي چندين سده اقوام مذكور غلبه يافت . از اين پس آثار تاريخي اين منطقه ، صبغه اي اسلامي يافته و رنگ و بويي ديگر به خود گرفت . از يك سو علاقه ساكنان تازه مسلمان و حاكمان اسلامي آن به اين دعوت جديد و از سوي ديگر پويايي تمدن اسلام ، نيروي محركه و فعالي در ميان آنان پديد آورد تا براي تثبيت و تحكيم اين دين ، به ساخت و

20

احداث مساجد ، ابنيه مذهبي ، مدارس ، دارالقرآن ها و . . . بپردازند كه امروزه صدها اثر تاريخي در اين خصوص زينت بخش آن سرزمين هستند . حضور دهها تن از صحابه و تعدادي از بازماندگان اهل بيت رسول خدا ( ص ) و ائمه اطهار ( س ) و مهاجرت ايشان به اين ناحيه براي نشر عقايد اسلام و سرانجام خاكسپاري آنان در آن جا ، ناخودآگاه انبوه مقابر و مشاهد متبركه اي را بوجود آورد كه امروزه پس از گذشت قرنها ، بسياري از مسلمانان ، مشتاقان و ارادتمندان اهل بيت را براي زيارت اين قبور ، بويژه مرقد مطّهر زينب كبري و رقيه بنت الحسين سلام الله عليها از اقصي نقاط عالم و نيز ايران اسلامي بسوي خود مي كشاند .

حادثه جانفزا و مصيبت بار كربلا و ورود كاروان اسيران اهل بيت و نيز سرهاي مقدس شهداي عاشورا به دمشق ، مظلوميت شيعه در اين سرزمين را به تصوير كشانيده و آثار مرتبط با آن واقعه دردناك در اين كشور ، دل هر مسلماني را به درد و چشم هر بيننده اي را به اشك مي آورد ، گويي آن حادثه دوباره پا به عرصه وجود نهاده است .

در قرنهاي پنجم و ششم هجري كه مقارن با جنگهاي صليبي بود ، حكام بسيار مقتدر و دينداري در اين كشور بر اريكه سلطنت نشسته و پرچم جهاد عليه صليبي ها و روميان را برافراشتند . كساني چون نورالدين محمود زنگي شهيد ، سلطان صلاح الدين ايوبي ، ملك عادل ايوبي ، ملك ظاهر بيبرس ، سيف الدوله حمداني و . . . از افتخارات عالم اسلامي بودند كه نه تنها امور جنگي و نظامي را در رأس اقدامات خود قرار داده و به ايجاد پايگاههاي نظامي ، ساخت قلعه ها ، حفر خندق ها و . . . پرداختند بلكه بخاطر عشق وافري كه به گسترش و تحكيم

اسلام و تمدن افتخارآفرين آن داشتند نسبت به ايجاد ابنيه هاي مذهبي و فرهنگي ، اعم از مساجد ، مدارس و . . . اهتمامي جدي ورزيدند كه امروزه وجود صدها اثر تاريخي از آن دوران بيانگر اين مدعاست .

در قرون بعدي ، مماليك و سرانجام تركان عثماني پس از استيلا بر اين سرزمين ، سياست پيشگامان خود را تداوم بخشيده و ضمن حفاظت و بازسازي آن آثار اسلامي ، به احداث ابنيه هاي ديگري نيز پرداختند .

امروزه هر انساني كه به اين كشور گام مي نهد ، در جاي جاي آن آثاري از قرنها فرهنگ

21

و تمدني درخشان مشاهده مي كند و كمتر كسي از اهل علم است كه از اين همه اعجاب غرق در حيرت و شگفتي نگردد . صدها و هزاران اثر تاريخي از دوران قبل و بعد از اسلام در دمشق و ساير استانهاي سوريه ، با سكوت خويش از هزاره ها و سده ها سخن مي گويند و راست گفته اند كه تاريخ ، پرونده ملي ملتها و عامل بقا و سند مالكيت آنان است و بايد گفت آثار و اماكن تاريخي نيز اوراق اين پرونده و مهر سند اين مالكيت است .

مورخان عرب و بويژه تاريخنگاران شام ، منابع و تأليفات ارزشمندي در مورد اين سرزمين برجاي گذاشته اند ليكن هر يك به ابعاد خاصي از تاريخ و يا مقطع و دوره اي خاص و يا شهري معين از آن توجه داشته و كمتر تمامي ابعاد و دوره هاي تاريخي و يا تمامي كشور را مورد تشريح قرار داده اند . در عصر حاضر نيز محققانِ آن خطه ، پيرامون پيشينه تاريخي خود قلمها برگرفته و اثرها به تحرير درآورده اند ولي آنان نيز به همان راه رفته و اثري جامع و مانع ارائه نكرده و بعضي نيز بر اساس سلائق مذهبي و اعتقادي خود ، از شرح و توصيف آثار مرتبط با شيعه طفره رفته و يا به عمد آنها را ناديده گرفته اند .

در سالهاي اخير نيز بعضي از محققان شيعه در ايران دست به تأليفاتي در اين خصوص زده اند ليكن آنان توجه خود را بيشتر به اماكن منسوب به شيعه و يا شهر دمشق معطوف ساخته اند . خلل و كاستي هايي كه در اين مورد وجود داشت ضروري مي نمود تا تحقيقي عميق ، علمي ، همه جانبه و مستند پيرامون آثار تاريخي و اسلامي تمامي نواحي اين كشور ارائه گردد تا دانش پژوهان و علاقمندان به مسائل تاريخي و هنري ، از تمامي ابعاد و جوانب مورد نظر بهره مند گشته و سياحان و بويژه زائران مرقد منور زينب كبري ، عقيله بني هاشم و رقيه بنت الحسين عليهماالسلام با بينشي كافي و وافي به اين كشور گام نهند .

شايان گفتن است كه تمامي آثار توصيف شده در اين تحقيق ، جز اندكي ، از نزديك مورد بازديد و مطالعه و بررسي نگارنده قرار گرفته و بطور مستقيم تشريح گشته اند .

در پايان بر خورد لازم مي بينم از امكاناتي كه بعثه مقام معظم رهبري در امور حج و زيارت و بويژه معاونت محترم آموزش و تحقيقات براي سفر تحقيقاتي حقير به اين كشور فراهم آورده و نيز به چاپ اين اثر اهتمام ورزيده اند ، سپاسگذاري نموده و موفقيت آنان و نيز

22

همسفران و همكاران گرامي در واحد سمعي و بصري و صدا و سيماي جمهوري اسلامي را از خداوند منان مسئلت نمايم .

اصغر قائدان

پنجم جمادي الاول 1415 هجري قمري

سالروز ولادت زينب كبري سلام الله عليها