بخش 8

13 ـ مقبره اسدالدين محمد شيره كوه

وي شوهر خواهر صلاح الدين ايوبي است كه از طرف او به استانداري حمص گماشته شد . در سال 581 هجري در گذشت و كنار مقبره تورانشاه و شاهنشاه بن ايوب و در مجاورت مدرسه شاميه مدفون شد ^{( 1 )} .

14 ـ مقبره مرادپاشا

والي عثماني دمشق در سال 976 هجري كنار جامع نقشبنديه مدفون شده است ^{( 2 )} .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ابي يعلي حمزه ابن قلانسي ، ذيل تاريخ دمشق ص 316 ؛ صلاح الدين الصفدي ، همان كتاب 2/79 .

2 . همچنين براي اطلاع بيشتر از امراي دمشق در قرون ميانه ر ـ ك به ابن شداد ، الاعلاق الخطيره في ذكر امراء الشام والجزيره ، تحقيق سامي الدهان ، دمشق ، و زارة الشعافه 1956 جلد اول .

 

 

بازارهاي تاريخي و مشهور دمشق

از آنجا كه دمشق در قبل و بعد از اسلام يكي از مراكز تجاري و اقتصادي مهم بوده است ، همه ساله بسياري از تجّار و كاروانهاي تجارتي از شبه جزيره و ساير نقاط مجاور به سوي آن آمده و در بازارهاي مختلف آن به خريد و فروش و تجارت مي پرداختند . در تاريخ دوران جاهليت شبه جزيره ، سفرهاي تجارتي قريش از مكه به شام و بويژه سفرهاي تجارتي پيامبر ( ص ) در دوران جواني ـ كه با اموال خديجه به سوي اين سرزمين آمده بودند ـ مشهور است .

در دوران ايوبي ها و مماليك ( قرن ششم و هفتم هجري ) حدود 140 بازار در دمشق ساخته شده بود كه بسياري از آنها با تغييرات و بازسازيهايي همچنان موجود است . معروفترين آنها عبارت بودند از : 1 ـ سوق الحرير ـ 2 ـ سوق الذهبيين ـ 3 ـ سوق الدهشة ـ 4 ـ سوق الوراقين ـ 5 ـ سوق البزوريين ـ 6 ـ سوق السلاح ـ 7 ـ سوق الحقمق ـ 8 ـ سوق السروجيه ـ 9 ـ سوق الساروجه ـ 10 ـ سوق المناخليه ـ 11 ـ سوق القباقبيه ^{( 1 )} .

هر يك از اين بازارها مخصوص حرفه اي خاص بوده كه امروزه تمامي آنها همچنان با همان نام و تخصص باقي هستند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . اكرم العلبي ، دمشق بين عصر مماليك و عثماني ص 251 ؛ يوسف جميل نعيسه ، مجتمع مدينه دمشق 1/98 ـ 115 .

در اين مبحث توصيف تمامي بازارهاي تاريخي دمشق خارج از اهداف ما است ليكن به چند بازار تاريخي كه اكنون از شهرت و معروفيت خاصي در دمشق برخوردار هستند اشاره مي شود .

1 ـ بازار حميديه

يكي از مشهورترين و بزرگترين بازارهاي دمشق « سوق الحميديه » است . قدمت تاريخي آن بطور دقيق مشخص نيست ولي آنچه كه مسلم است اين بازار به شكل كنوني آن به يكباره ساخته نشده و در دورانهاي مختلف ، تعميرات و بازسازي هايي در آن انجام شده است . بيشترين سهم در ترميم و بازسازي آن به محمد پاشا بن مصطفي العظم ، والي عثماني تعلق دارد كه در سال 1185 هجري در دمشق حكومت مي كرد . او بازار را از نزديك خانه خود در كنار مدرسه احمديه يعني در اواسط سوق الحميديه كنوني به سال 1195 هجري گسترش داده و بطور كامل از نو بازسازي كرد . بازار مذكور از « سوق الاروم » در غرب تا نزديك « سوق العصرونيه » در شرق ادامه مي يافت و تعداد دكان هاي آن به 120 عدد مي رسيد . در سال 1303 ق بخش شرقي آن ، يعني از بازاري كه تا « سوق المسكيه » مي رسيد ساخته شد .

والي رشدي پاشا نيز در سال 1323 ق تعميراتي بر آن انجام داد . در سال 1329 ق و 1338 ق اين بازار دچار آتش سوزي شد و محله هاي بسياري را در خود فرو برد كه تا سال 1409 ق همواره مورد تعمير و مرمت قرار مي گرفت ^{( 1 )} .

سبب نامگذاري آن به سوق الحميديه به علت وجود « خانقاه » يا « مدرسه احمديه » در آن بود كه بعدها « جامع الحميديه » در مكان آن ساخته شد و امروزه موجود است . طول بازار ششصد متر و عرض آن پانزده متر است كه از شارع حميديه و كنار قلعه دمشق شروع و تا درِ غربي ، جامع اموي امتداد مي يابد . امروزه بقاياي ستونهاي معبد ژوپيتر از دوران روم ، در انتهاي بازار حميديه ديده مي شود .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . اكرم العلبي ، دمشق ، ص 459 ـ 460 ؛ قيتبه شهابي ، اسواق دمشق ص 62 .

2 ـ بازار مدحت پاشا

يكي ديگر از بازارهاي بزرگ و مشهور كنوني دمشق « سوق مدحت پاشا » است . اين بازار جزو غربي « شارع مستقيم » است كه در عهد رومي ها ساخته شده و در ميان مردم دمشق به « سوق الطويل » يا « الطويله » معروف است . بازار مدحت پاشا از غرب به شرق ، بين راه « درويشيه » و « سوق البزوريه » امتداد يافته و از سمت جنوب به موازات « سوق الحميديه » است . در عصر مماليك به نام « سوق الجقمق » كه نام نائب شام امير سيف الدين جقمق ( متوفي 822 هـ ) مي باشد مشهور بوده است .

مدحت پاشا ، والي عثماني دمشق ( 1295 ق ) اين بازار را گسترش داد و لذا به « سوق مدحت پاشا » تغيير نام يافت . اين بازار يكبار نيز دچار آتش سوزي شده ولي دوباره ترميم گشته است ^{( 1 )} . از بناهاي تاريخي در آن مي توان به : 1 ـ جامع هشام ، 2 ـ مناره البديه ، 3 ـ خان الدكه ، 4 ـ خان الزيت ، 5 ـ خان جقمق ، 6 ـ خان سليمان پاشا ( كه در دوران عثماني ساخته شد ) اشاره داشت . شايان گفتن است كه ابتداي سوق مدحت پاشا كمي بالاتر از آغاز سوق الحميديه بوده و قسمتي از بازار در داخل شارع المستقيم قرار مي گيرد و انتهاي آن نيز به نزديكي باب شرقي مي رسد .

3 ـ بازار درويشيه

اين بازار بين دو مدخل غربي « سوق حميديه » و « سوق مدحت پاشا » قرار دارد . قدمت بازار درويشيه همانند بازار مدحت پاشا به دوران ايوبي ها مي رسد كه به وسيله « درويش پاشا » والي عثماني دمشق مورد تجديد بنا و بازسازي قرار گرفته است . در اين بازار ، 1 ـ جامع درويش پاشا ، 2 ـ جامع خراطين يا مدرسه سيبائيه ، 3 ـ جامع سيبائيه ، 4 ـ مرقد درويش پاشا قرار دارد . شايان گفتن است كه « سوق الدرويشيه » در دو طرف خيابان واقع شده است ^{( 2 )} .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . قتيبه شهابي ، همان كتاب ص 246 .

2 . پيشين ، ص 354 .

4 ـ بازار العماره = بازار نطافين

اين بازار نزديك مقام و مرقد رقيّه سلام الله است ، كه در مدخل جنوبي مرقد قرار داشته و آغاز آن از داخل خيابان ملك فيصل مي باشد . سوق العماره قدمت بسيار زيادي داشته و شايد حتي به قبل از دوران مماليك نيز برسد ^{( 1 )} . آثار تاريخي كه در آن وجود دارند : 1 ـ باب الفراديس ( يكي از دروازه هاي اصلي شهر قديمي دمشق ) 2 ـ مرقد حضرت رقيه ( س ) ـ 3 ـ مسجد السادات ـ 4 ـ جامع العمريه ـ 5 ـ جامع النطافين .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . پيشين ص 310 .

براي عكس

نقشه

قصرهاي تاريخي دمشق

در دوران هاي مختلف قصرهاي فراواني در دمشق ساخته شده كه بعضي از آنها در طول زمان رو به تخريب و ويراني رفته است . قديمي ترين و مشهورترين قصرهاي دمشق ، « قصر الخضراء يا قصر الاموي » بوده كه دارالاماره معاويه بن ابي سفيان و سپس يزيد بن معاويه بوده است . اين قصر كه در سمت قبله جامع اموي و چسبيده به ديوار آن بوده و به وسيله بني عباس تخريب و مكان آن به بازاري تبديل شده است ^{( 1 )} . از قصر دري به سمت محراب و منبر جامع باز مي شده كه « باب الحديد » نام داشته و معاويه از قصر خود به داخل مسجد و محراب وارد مي شده است . بقاياي قصر خضراء در حريق مسجد اموي سوخت و از بين رفت . قصرهاي معروف ديگر مثل قصر مأمون و متوكل ، قصر عاتكه دختر يزيد و همسر عبدالملك نيز از بين رفته اند . قصرهاي موجود دمشق عبارتند از :

1 ـ قصرالعظم = قصر اسعد پاشا

اين قصر كه ابتدا خانه « امير تنكر » از امراي مماليك دمشق در قرن هشتم بوده ، در سال 1163 هجري به وسيله « امير اسعد پاشا العظم » والي عثماني دمشق ^{( 2 )} ساخته شده و بناي آن در سال 1174ق پايان پذيرفته است . قصر اسعد پاشا بر قسمتي از معبد ژوپيتر رومي واقع و به احتمال زياد قسمتي از قصر معاويه يعني قصر الخضراء را نيز در برمي گرفته است . ^{( 3 )} قصر العظم در سال 1925 ميلادي دچار آتش سوزي شده و دوباره بازسازي گشته است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ابن بطوطه ، الرجله ص 65 ، جان سوفاجيه ، الآثار التاريخيه في دمشق ص 108 .

2 . براي اطلاع بيشتر از حكمراني اسعد پاشا در دمشق ر ـ ك به احمد البديري و سعيد القاسمي ، حوادث دمشق اليوميه ص 85 به بعد .

3 . قتيبه شهابي ، اسواق دمشق ص 241 ؛ يوسف نعيسه مجتمع مدينه دمشق 2/504 .

مكان آن در « سوق البزوريه » ـ در جنوب جامع اموي است . امروزه اين قصر كه يكي از زيباترين قصرهاي موجود دمشق مي باشد به موزه ملي تبديل شده است . قصر العظم حياطي بسيار بزرگ داشته و داراي 360 اطاق است كه اكنون هر كدام بخشي از موزه هاي مردم شناسي ، سلاح و . . . را تشكيل مي دهند .

2 ـ قصر الابلق

در مكان تكيه سليمانيه كنوني قرار داشته و مخصوص ضيافت ميهمانان و مأمورين كشورهاي ديگر بوده است . اين قصر كه به وسيله ملك ظاهر بيبرس ساخته شده بود ، به دستور امير تيمور لنگ تخريب گشت ^{( 1 )} . سپس سلطان سليمان قانوني بر مخروبه آن « تكيه سليمانيه » كنوني را ساخت ^{( 2 )} . شايان گفتن است قصر الابلق نيز بر مكان قصر دارالاماره فاطمي ها ساخته شده بود .

3 ـ بيت السَّباعي

در سال 1187 هجري به وسيله خاندان سباعي كه يكي از خاندان هاي معروف و اهل علم و ادب در دمشق بوده اند ، ساخته شد . اين قصر اكنون در محله مئذنة الشحم در بازار مدحت پاشا و شارع مستقيم دمشق مي باشد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نصرالدين البحره ، دمشق الاسرار ص 165 ـ 168 .

2 . ر ـ ك صفحه به بعد از كتاب حاضر .

تكاياي مشهور دمشق

1 ـ تكيه سليمانيه

اين تكيه به امر « سلطان سليمان قانوني » به سال 966 هجري ساخته شد . همان گونه كه در ذكر قصر الابلق گفتيم ، در ابتدا مكان آن « قصر الاماره فاطمي ها » بود كه سلطان ظاهر بيبرس ، قصر الابلق را بجاي آن ساخت . اين قصر در دوره تيمور لنگ تخريب و سپس به دستور سلطان سليمان قانوني در دوره تسلط عثماني ها ، تكيه اي در مكان آن ساختند كه تاكنون پا برجا و به نام او مشهور است ^{( 1 )} . اين تكيه از دو عمارت غربي و شرقي ساخته شده و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . يوسف نعيسه ، همان كتاب 1/160 .

در بناي آن از هندسه معماري اسلامي ، رومي بهره برده شده است .

تكيه به وسيله ديواري احاطه و نبش خيابان اصلي دمشق پس از پل روگذر اصلي يوسف العظمه قرار دارد . داراي سه در اصلي و چندين گنبد كوچك و بزرگ است . قسمت مسقف داخلي آن به وسيله ستونهايي از سنگ برپاست و گنبدي بزرگ نيز بر فراز آن است . دو مناره نيز در سمت شرقي و غربي آن ساخته شده است .

تكيه سليمانيه در زلزله دمشق ويران شد و در سال 1159 هجري « فتحي قلانسي » آن را ترميم كرد كه از آن هنگام ، سربازان عثماني در آن ساكن مي شدند . اكنون نيز بعنوان موزه و يك اثر تاريخي زيبا مورد بازديد سياحان است .

2 ـ تكيه سليميه

اين تكيه به وسيله سلطان سليم عثماني در « صالحيه » ساخته شد كه در ذكر آثار

تاريخي صالحيه به آن خواهيم پرداخت ^{( 1 )} .

3 ـ تكيه شمس احمد پاشا

به وسيله « سلطان سليمان شمس احمد پاشا » والي عثماني دمشق در پشت قلعه شهر ـ سمت جنوب آن ـ و كنار خندق ساخته شده است . در داخل اين تكيه حجره هايي براي صوفيه قرار دارد ^{( 2 )} .

4 ـ تكيه مولويه

در سال 993 هجري براي « فرقه مولويه » كه به جلال الدين رومي صاحب مثنوي منسوب بودند ساخته شد . اين مولويخانه در غرب جامع و دارالقرآن تنكز قرار دارد ^{( 3 )} .

شايان گفتن است به علت كثرت صوفيه در داخل دمشق ، تكيه ها و خانقاههاي مربوط به فرقه هاي مختلف فراوان است كه اكنون نيز موجود و مورد استفاده بوده و ذكر آنها در گنجايش اين مقال نيست .

قلعه تاريخي ، نظامي دمشق

از آنجا كه شهر دمشق در طول تاريخ حيات خود از موقعيّت خاص نظامي و استراتژيكي برخوردار بوده است ، بناي قلعه اي مستحكم براي حفاظت و امنيت آن و استقرار فرماندهي نظامي جنگها بويژه جنگهاي صليبي امري ضروري بوده است . اين قلعه در دوران روميها ساخته شده و براي محافظت از شهر ، حالت دژ مانندي داشته است . قلعه دمشق تنها

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بنگريد ص از كتاب حاضر .

2 . يوسف نعيسه ، همان كتاب 1/162 .

3 . پيشين ، همان جا .

در دوران سلاجقه ( قرن پنجم ) به صورت يك قلعه كامل و پايگاهي نظامي در آمده است .

چون اين قلعه در دوران « صلاح الدين ايوبي » ـ به سال 570 هجري ـ پايگاه نظامي وي در جنگهاي صليبي بود لذا به امر توسعه آن همت گماشت ^{( 1 )} . در سال 610 هجري نيز به وسيله « ملك عادل » ـ برادرش ـ باز توسعه يافت . وي كه از رزمندگان و فرماندهان بزرگ سپاه اسلام در مقابل صليبي ها بود ، اين قلعه را وسعت بسياري بخشيده و حتي به احداث كارخانه اسحله سازي ، ضرب سكه ، بيت المال ، زندان ، حمام ، مسجد و بازاري در آن پرداخت ؛ در حقيقت آن را به يك شهر كوچك نظامي تبديل كرد .

قلعه دمشق كه بصورت مستطيل و داراي ابعاد 220×160 متر است به وسيله خندقي كه اطراف آن حفر شده بود محافظت مي شد . چهار برج ديده باني مرتفع نيز در اطراف آن قرار داشت . عمق خندق يكصد ذرع ( برابر با پنجاه متر ) و مملو از آب بود . بر درِ اصلي قلعه و روي خندق ، پلي متحرك قرار داشت كه هنگام ورود يا خروج افراد ، باز و بسته مي شد .

در اين قلعه براحتي حدود بيست هزار مرد جنگي با اسبان خويش جاي مي گرفتند . قلعه ، دري به نام « باب السرّ » وجود داشت كه مخفي بود و تنها سلاطين مملوكي بصورت مخفيانه ـ به وسيله پلي كه از چوب بر روي خندق نهاده مي شد ـ مي توانستند به آن راه يابند ^{( 2 )} . شايان گفتن است كه اين خندق علاوه بر خندقي بود كه گرداگرد ديوار شهر كشيده شده و در گذشته شرح آن رفت . در كنار قلعه دمشق بازاري به نام « الخيل » قرار داشته كه در آن نيروهاي نظامي به تعمير سلاحها و رسيدگي به اسبهاي خود مي پرداختند .

قلعه دمشق در هجوم تيمور لنگ دچار حريق و ويراني گرديد و دوباره بازسازي شد ^{( 3 )} . قله مذكور اكنون موجود و در كنار بازار و ميدان حميديه ، جلوه اي تاريخي و نظامي به شهر بخشيده است . ديواره هاي آن از سنگهاي بزرگ و تراشيده شده بوده و هنوز برج هاي آن در هر چهار سمت سالم بر جاي مانده است . بر ديوار پشت قلعه كه از طرف جامع اموي به آن راه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ابن كثير ، همان كتاب 13/326 .

2 . اكرم العلبي ، دمشق بين العصر المماليك و العثمانيين ص 52 ـ 53 .

3 . جال سوفاجيه ، همان كتاب ص 58 ـ 64 .

است ، دو كتيبه به خط نسخ و كوفي ديده مي شود كه از ترميم و تجديد بناي آن در دوره ملك عادل ياد مي كند . قلعه در دهه گذشته پايگاه پليس بوده ولي اكنون تخليه شده و قرار است پس از پايان تعميرات به موزه اي جنگي تبديل شود .

حمام هاي تاريخي دمشق

از آنجا كه يكي از دستورات اكيد اسلام ، مسأله نظافت و حفظ بهداشت است ، اين امر همواره بين مسلمانان جايگاه و اهميت خاصي داشته است . يكي از افتخارات دين اسلام اين است كه ملتهاي مسلمان در قرون مختلف اسلامي از نظيف ترين و بهداشتي ترين ملتها محسوب مي شده اند . در دوران هاي جاهليتِ غرب ، كه كشورهاي غربي و صاحب تمدنِ

امروزين از نظافت و بهداشت چيزي نمي دانستند ، در سراسر كشورهاي اسلامي ، براي حفظ بهداشت و سلامت مردم حمام هايي وجود داشته است . معرفي و بررسي تاريخي اين حمام ها مي تواند بيانگر افتخاراتِ مذكور باشد .

سرزمين شام و بويژه شهر دمشق در اين رابطه به عنوان يكي از مناطق اسلامي ، از همان آغاز ورود اسلام و نيز در قرون چهارم و پنجم هجري داراي حمام هاي فراواني بوده است . بطوري كه العلبي مي نويسد : در اوايل عصر مماليك ( قرن پنجم و ششم ) در دمشق حدود 85 باب حمام وجود داشته و در اواخر آن عصر به دهها برابر رسيده كه هنوز آمار كاملي از آنها بدست نيامده است ^{( 1 )} .

اين حمام ها نيمي از روز مخصوص زنان ونيمي ديگر از آن مخصوص مردان بوده است . مهمترين حمام هاي قرن ششم عبارت بودند از :

1 ـ حمام ابن الغرفور ( جنوب مدرسه قيمريه ) 2 ـ حمام اسرائيل ( در باب العماره شمال جامع جوزه ) 3 ـ حمام باب توما 4 ـ حمام تنكز ( نزديك جامع تنكز ) 5 ـ حمام الجوره ( نزديك باب توما ) 6 ـ حمام الحموي ( در مسجد القصب ) 7 ـ حمام قايتباي 8 ـ حمام العين ( در سوق ساروجيه ) 9 ـ حمام النسر ( در باب الجابيه ) 10 ـ حمام نورالدين شهيد در نزديكي جامع اموي و . . . ^{( 2 )}

امروزه بعضي از اين حمام ها موجود و مورد استفاده هستند كه به دو باب از معروف ترين آنها اشاره مي گردد .

1 ـ حمام نورالدين شهيد

اين حمام در « سوق البزوريه » ـ در جنوب جامع اموي و نزديكي قصر العظم ـ مي باشد كه به وسيله « سلطان نورالدّين محمود زنگي » در سال 565 هجري ساخته شده است ^{( 3 )} . حمام نورالدّين پس از اينكه چند قرن مورد استفاده بود ، تعطيل و دوباره در سال 1400 هجري مورد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . اكرم العلبي ، همان كتاب ص 118 .

2 . اكرم العلبي ، همان كتاب ص 500 الي 537 ؛ منير كمال ، الحمامات الدمشقيه ص 7 به بعد .

3 . اكرم العلبي ، همان كتاب ص 536 .

ترميم قرار گرفت . اكنون روزانه صدها نفر از اين حمام كه بطور بسيار زيبا و جذّابي بازسازي شده استفاده مي كنند .

بر در ورودي حمام ، نام ملك نورالدين شهيد و سال احداث و بازسازي آن ديده مي شود داخل آن دو ايوان شرقي غربي و دوش هايي وجود دارد . اين حمام به رغم تجديد بنا و تعميراتي كه در آن انجام شده ، معماري قديمي و سنتي خود را حفظ كرده است .

2 ـ حمام ظاهريه

در كنار مدرسه « ظاهريه » ـ در سمت شمال غربي جامع اموي ـ يعني در شارع كلاسه است كه از حرم حضرت رقيه نيز بدان راه مي باشد . اين حمام ساخته « ملك ظاهر بيبرس » در قرن ششم است ^{( 1 )} كه پس از بازسازي همچنان مورد استفاده اهالي مي باشد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . پيشين ص 532 .

بيمارستانهاي تاريخي دمشق

در قرون چهارم و پنجم هجري ـ در بسياري از سرزمينهاي اسلامي از جمله شام ـ علم پزشكي همانند ساير علوم اسلامي پيشرفت قابل ملاحظه اي نمود . اَطِبّا و حكيمان اسلامي در نقاط مختلف اين سرزمين به طبابت و تدريس علوم پزشكي مي پرداخته و بعلت حمايت حكام و امراي دمشق از آنان بسياري از اطبّاي بزرگ اسلامي از جمله ابن سينا ، ابن نفيس ، دخواريه ، نجم الدين لبودي را به سوي خود كشانيده است .

براي نخستين بار در جهان ، بيمارستانهاي تخصصي در دمشق ساخته شد . بعضي از آنها مخصوص جذامي ها و بعضي مخصوص مسلولين و . . . بوده است . يكي از كساني كه در احداث بيمارستانهاي دمشق همت گماشت ، « نورالدين شهيد » و ديگري « سيف الدين قيمري » بود . در كنار اين بيمارستانها براي آموزش و تدريس علوم پزشكي مدارس طبي تاسيس شده و حكما به تدريس در آن مي پرداختند . مشهورترين آنها كه اكنون در دمشق باقي مانده اند عبارتند از :

1 ـ بيمارستان وليد بن عبدالملك

يكي از بيمارستانهاي بسيار قديمي دمشق ، بيمارستان خليفه « وليد بن عبدالملك » است كه براي جذامي ها ساخته شد تا آنان را در اين مكان نگهداري كرده و از انتقال مرض جذام به ساير مردم جلوگيري نمايند ^{( 1 )} . بنظر نمي رسد بناي مخروبه كنوني اين بيمارستان از دوران وليد بن عبدالملك خليفه اموي باشد ولي بطور قطع از بيمارستان نوريه ـ كه در قرن ششم هجري ساخته شد ـ قديمي تر مي نمايد . بيمارستان وليد در محله « اعاطله » ، نزديك باب

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . احمد عيسي بك ، تاريخ البيمارستانات في الاسلام ص 203 ، يوسف جميل نعيسه ، همان كتاب 1/133 .

شرقي است .

2 ـ بيمارستان نوريه

اين بيمارستان نيز يكي از بيمارستانهاي قديمي دمشق است كه به وسيله « سلطان نورالدين محمود زنگي شهيد » در سال 549 هجري ساخته شد . در آن مدرسه اي به نام « دينسريه » وجود داشته كه علماي طب در آن جا به تدريس مي پرداخته اند . از بزرگاني كه نام آنان به عنوان استاد طب در اين بيمارستان ذكر شده مي توان به ابن سينا ، پزشك و فيلسوف شهير ايراني و زهراوي اشاره داشت .

بيمارستان نوريه توسط « بدرالدين طبيب » در قرن هفتم توسعه يافت و تا سال 1317 هجري نيز مورد استفاده بوده ولي از آن تاريخ به موزه پزشكي تبديل شده است ^{( 1 )} .

اكنون بيمارستان نوريه در غرب سوق الخياطين و جنوب غربي مسجد اموي است كه از داخل بازار حميديه نيز به آن راه است . كوچه اي كه از بازار حميديه بدان منتهي مي شود در سمت چپ كسي است كه از جامع اموي وارد بازار مي شود . بيمارستان در حدود يكصد متري اين كوچه و در سمت چپ قرار دارد . گنبدي به رنگ قرمز و بسيار كوچكي دارد كه ابعاد هندسي به آن داده اند . داخل آن صحن بزرگ و دو ايوان و چند غرفه و حجره است كه اكنون لوازم پزشكي و سير پيشرفتهاي پزشكي در طول تاريخ اسلام در اين غرفه ها به نمايش گذاشته شده و در حقيقت ، موزه پزشكي است .

3 ـ بيمارستان قيمري

اين بيمارستان توسط « سيف الدين قيمري » به سال 653 هجري در محله صالحيه ساخته شده است كه در مبحث آثار تاريخي صالحيه شرح كاملي از آن ارائه خواهد شد ^{( 2 )} .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . احمد عيسي بك ، تاريخ البيمارستانات في الاسلام ص 206 ؛ يوسف جميل نعيسه ، همان كتاب 1/133 .

2 . بنگريد ص از كتاب حاضر .