بخش 13

اشاره مي نماييم .

1 ـ جامع و مقبره خالد بن وليد

يكي از آثار باشكوه و جذّاب حمص ، « مسجد خالد بن وليد » و « مقبره » اوست . مسجد مذكور در محله « خالديه » و در مركز شهر ـ خيابان اصلي شهر حمص ـ قرار داشته و نماي زيباي آن چشمها را متوجه خود مي سازد . اين مسجد در ابتدا توسط « ملك ظاهر بندقداري » به سال 664 هجري و سپس به وسيله « ملك اشرف قلاوون » در سال 691 هجري مورد تجديد و ترميم قرار گرفته است . از بناي نخستين آن اطلاعي در دست نيست ليكن چون اين جا خالد بن وليد به سال 21 هجري مدفون شده است بايد جامع آن نيز همان زمان ساخته شده باشد .

در دوران « سلطان عبدالحميد عثماني » به وسيله ناظم پاشا ـ حاكم شام ـ بناي نخستين آن بكلي تخريب و سپس مسجد بسيار بزرگ و باشكوهي بجاي آن ساخته شد . اين جامع داراي پنج گنبد بسيار زيبا به رنگ خاكستري بوده و مأذنه اي بزرگ به زيبايي آن افزوده است . مسجد خالد را از لحاظ زيبايي و معماري مي توان با « مسجد اياصوفيه » در تركيه مقايسه كرد كه تركيبي از معماري اسلامي و رومي است . در داخل مسجد و در شبستان بزرگ آن ، « مقبره خالد بن وليد » فاتح اين شهر قرار دارد كه داراي قبه و ضريحي بزرگ با پايه ها و ديواره هاي مرمرين و ضريحي نقره اي است . قبر وي در گوشه شمال غربي شبستان با پوششي سبز و عمامه اي كه بر آن نهاده شده ديده مي شود . مقبره خالد از لحاظ بنا مشابه مقام رأس يحيي در جامع اموي است .

در همين مكان همسر خالد و پسرش عبدالرحمان نيز بخاك سپرده شده اند . ياقوت حموي گويد : بعضي اين قبر را از خالد بن يزيد بن معاويه مي دانند و خالد بن وليد در دو كيلومتري حمص به خاك سپرده شده است ^{( 1 )} . در ضلع شمال غربي شبستان مسجد قبر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . معجم البلدان 2/203 .

عبيداللّه بن عمر ديده مي شود . وي فرزند خليفه دوم و همان كسي است كه در قصاص خون پدر خود سه تن را به قتل رسانيد و امام علي ( ع ) سوگند خورد كه عبيدالله را بخاطر قتل بيگناهان قصاص خواهد نمود لذا وي به هنگام حكومت علي ( ع ) از مدينه گريخته و نزد معاويه به شام رفت . سرانجام در جنگ صفين در مقابل علي ( ع ) ايستاد و در ركاب قاسطين و به دست امام به قتل رسيد .

2 ـ جامع و قبور فرزندان جعفر طيّار

كمي بالاتر از « جامع خالد بن وليد » در خيابان سمت چپ اين جامع ـ حدود سيصد متر به سمت جنوب ـ جامع كوچكتري است كه به « جامع طيّار » معروف است . در شبستان اين مسجد دو قبر وجود دارد كه به فرزندان جعفر طيار يعني عبدالله و عبيدالله تعلق دارد . اين دو قبر كه بدون ضريح و بارگاه هستند ، در سمت جنوب شبستان و داخل حجره اي كوچك قرار دارند .

عكس

3 ـ جامع و مقبره عمر بن عبدالعزيز

حدود دويست متر بالاتر از « جامع طيّار » در سمت چپ خيابان ، « جامع عمر بن عبدالعزيز » قرار دارد كه مقبره او نيز در داخل شبستان است بناي آن به دوران عثماني متعلق و قبر عمر بن عبدالعزيز والي عادل اموي با سنگ و پوششي سبز ، بدون ضريح و قبه در حجره اي قرار دارد كه مورد زيارت اهالي است . بعضي گويند قبر عمر بن عبدالعزيز در نزديكي شهرك « معرة النعمان » در اطراف حلب است كه قبلاً در مورد دير سمعان و آن شهرك سخن گفتيم ^{( 1 )} .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بنگريد : تيودور بيشوف ، تحف الانباء في تاريخ حلب الشهباء ص 27 .

عكس

4 ـ ساير صحابه مدفون در حمص

1 ـ قنبر غلام علي ( ع ) كه به دست حجاج كشته شد .

2 ـ سفينه ، مهران بن فروخ ، غلام ايراني رسول خدا ( ص ) .

3 ـ كعب الاحبار ، يكي از راويان يهودي كه در دوران ابوبكر مسلمان شد .

4 ـ هلال بن حرث معروف به ابو حمراء غلام ، ايراني رسول خدا ( ص ) و از شيعيان علي ( ع ) كه خزانه دار او نيز بوده است ^{( 1 )} .

5 ـ ثوبان ، غلام رسول خدا ( ص ) متوفي 45 هجري .

6 ـ عمرو بن عبسه ، صحابي رسول خدا ( ص ) .

7 ـ ابو امامه باهلي ، صحابه رسول خدا ( ص ) و راوي احاديث او كه به سال 81 هـ در حمص وفات يافت .

8 ـ عبداله بن بسرمازني از صحابه پيامبر ( ص ) ( م 88 هجري ) .

9 ـ شرحبيل بن سمط بن اسود كندي ، از فرماندهان نظامي ارتش اسلام و استاندار حمص ( م 40 هـ ) .

10 ـ شداد بن شرحيل ، صحابي پيامبر ( ص ) .

11 ـ شرحيل بن اوس كندي ، صحابي پيامبر ( ص ) .

12 ـ عبدالرحمن بن عميره مزني ، صحابي پيامبر ( ص ) .

13 ـ عبداله بن سفيان ازدي صحابي ، پيامبر ( ص ) .

14 ـ سعيد بن عامر بن حذيم صحابي پيامبر ( ص ) ( م 20 هجري ) ^{( 2 )} .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . كَمّونه حسيني ، آرامگاههاي پاك خاندان پيامبر و . . . ص 103 .

2 . بنگريد ، ياقوت حموي ، معجم البلدان 2/304 .

يكي ديگر از شهرهاي تاريخي و با قدمت سوريه ، شهر « حَماة » ^{( 1 )} است كه در 185 كيلومتري شمال دمشق ، 45 كيلومتري شمال حِمص ، و 85 كيلومتري جنوب حلب قرار دارد . سابقه تاريخي اين شهر به قرنها قبل از اسلام مي رسد و نام آن در اشعار جاهلي شاعر عرب « امريٌ القيس » ديده مي شود ^{( 2 )} . در آن دوران شهر يا قريه حَماه يكي از قراي تابعه حِمص بوده است ولي اكنون يكي از استانهاي بزرگ سوريه است ^{( 3 )} .

گرداگرد شهر چون ساير شهرها ، ديواري عظيم كشيده شده كه اكنون بعضي از ابواب و پايه هاي آن نيز ديده مي شود . نهري بزرگ به نام « نهر العاصي » كه امروزه اعتباري چون گذشته را ندارد در آن جريان داشته است . شهر حَماه همانند حِمص در سال هفدهم هجري به دست ابوعبيده بن جراح و با پرداخت خراج به صلح فتح گشت . در اين شهر آثار متنوعي از دوران اسلامي و حتي قبل از اسلام وجود دارد كه امروزه مورد بازديد سياحان و جهانگردان است . اين آثار عبارتند از :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . حَماه در زبان مردم سوريه به معني اُمْ يعني مادر و حماة المرأه يعني مادر همسر . آنان به وابستگان همسر اَحْماء گويند .

2 . ياقوت حموي ، همان كتاب 2/300 .

3 . محمد علي پاشاي مصري كه اين شهر را در قرن هيجدهم ميلادي مورد بازديد قرار داده آن را بزرگتر از حمص دانسته و ساكنينش را بي نهايت در دينداري متعصب و جدي ديده است . ( انيس الابيض ، رحلات في بلاد الشام ص 69 ) .

الف ـ مساجد تاريخي حماة

1 ـ جامع كبير حماة

اين مسجد كه به « جامع الاعلي » نيز معروف است قبل از اسلام معبد بت پرستان و سپس كليسا بوده و در سال هفدهم هجري به مسجد تبديل شده است .

جامع كبير صحني بزرگ ودو مناره از آثار دوره سلجوقي ، ساخته ( 529 هـ ) و ( 825 هـ ) دارد كه در دوران مهدي عباسي ( 169 ق ) مورد ترميم قرار گرفته و در دوران مماليك نيز بازسازي شده است . بناي كنوني آن در وسط شهر واقع و به نظر مي رسد از آن دوران تاكنون تعميرات جدّي در آن صورت نگرفته است .

2 ـ جامع ابي الفداء

اين مسجد به دست مورخ مشهور سوريه يعني « ابوالفداء » ، صاحب تاريخ المختصر كه در سالهاي 710 هـ تا 732 هـ والي اين شهر بوده ساخته شده است . جامع ابي الفداء همچنان زيبايي خود را حفظ كرده و مكان آن كمي بالاتر از جامع كبير مي باشد .

3 ـ جامع نوري

جامع نوري به دستور « نورالدين محمود زنگي » در سال 558 هجري بنا گرديده است . داخل شبستان ، منبر زيبايي از سنگ كه ساخته دوره زنگيان ( 559 هجري ) است و در جنوب نيز مناره اي از آثار معماري قرن نهم به چشم مي خورد .

4 ـ جامع حسنين

اين جامع نيز به دستور « نورالدين محمود زنگي » همزمان با جامع نوري كه در آن

زمان به وسيله زلزله تخريب گشته بود مورد تعمير قرار گرفت . جامع حسنين به جامع حسين نيز معروف و در جنوب قلعه حماه قرار دارد .

ب ـ قلعه هاي حَماه

به علت موقعيّت خاص استراتژيكي شهر « خماه » ، همواره براي دفاع از آن و يا ايجاد پايگاههاي نظامي ، در دوران قبل و بعد از اسلام ، قلعه هاي بسيار مستحكم و زيبايي در شهر و اطراف آن ساخته شده كه تمامي آنها امروزه موجود است . اين قلاع عبارتند از :

1 ـ قلعه حَماه

اين قلعه سابقه اي بس دراز در تاريخ دارد . بناي آن به سه قرن قبل از ميلاد يعني حدود 2200 سال قبل باز مي گردد . آن را مي توان پس از قلعه مشهور حلب و بصري زيباترين قلاع سوريه دانست . خندقي بزرگ اطراف قلعه را محصور كرده كه در گذشته از آب رودخانه « العاصي » پر مي شده و دشمن را ياراي دستيابي به آن نبوده است .

قلعه به وسيله پلي چوبي به بيرون مرتبط شده كه امروزه پلي از سنگ بر جاي آن قرار گرفته است . در داخل قلعه ، همانند قلعه حلب ، مركزي براي فرمانروا و فرماندهي قلعه ، حمام و خانه هايي ساخته شده بود كه اكنون جز ديواره هاي آن باقي نمانده است . قلعه حَماه در جنگهاي با روم يكي از پايگاههاي نيروهاي سيف الدوله و در جنگهاي صليبي نيز مقر نظامي سپاه اسلام بوده است . اين قلعه يك بار توسط « هولاكو » و بار ديگر به وسيله « تيمور » ويران گشته است .

2 ـ قلعه ابوقبيس

يكي ديگر از قلاع تاريخي حماه كه بناي آن از دوران رومي ها است قلعه ابوقبيس

مي باشد كه سلاجقه شام و ايوبي ها از آن بعنوان پايگاه نظامي خود در جنگهاي صليبي استفاده كرده و تغييراتي در آن انجام داده اند . اين قلعه زماني نيز در تصرف فدائيان اسماعيلي قرار داشته و به وسيله « نجم الدين شعراني » در قرن هفتم هجري بازسازي شده است .

3 ـ قلعه شَيْزر

اين قلعه در هيجده كيلومتري شمال غربي شهر حماه است و نهر عاصي نيز از كنار آن مي گذرد . قلعه شيزر نيز يكي از پايگاههاي نظامي سيف الدوله در جنگ با ناكفور فوكاس بوده است .

4 ـ قلعه شميميس

در سي كيلومتري جنوب شرقي حماه قرار دارد . آثار اين قلعه كه در دوران مغول ساخته شده بطور كامل باقي مانده است .

5 ـ قلعه صفيق

قلعه مذكور در نزديكي شهر ، « افاميه » قرار دارد كه در قرن هفتم هجري بنا شده است .

6 ـ قلعه مصياف

در چهل كيلومتري غرب حماه ، در شهر مصياف قلعه اي و از آثار قرن پنجم هجري است . اين قلعه كه از پايگاههاي اسماعيليان بوده به دست هولاكو تخريب گشته و اكنون جز ديواره هاي آن باقي نمانده است .

7 ـ قلعه رَحيبَه

در 52 كيلومتري شرق حماه است . بناي آن به نيم قرن قبل از ميلاد مي رسد .

ج ـ قصرهاي حماه

1 ـ قصرالعظم

يكي از كاخهاي بسيار زيبايي است كه در دوران عثماني به وسيله « اسعد پاشا » همزمان با قصر العظم دمشق ساخته شده است . بناي آن از سال 1153 هجري بوده و در سالهاي بعد نيز توسعه و ترميم يافته است . اين قصر امروزه بعنوان موزه اي مورد بازديد سياحان است .

2 ـ قصر ابن وردان

اين قصر در شصت كيلومتري شرق حَماه و از آثار روميان است . قصر ابن وردان دو طبقه بوده و كليسا و سربازخانه آن از بين رفته است .

3 ـ قصر اسرايا

اين قصر در نزديكي « قصر ابن وردان » بوده و از بناهاي رومي است .

د ـ ساير آثار تاريخي حماة

1 ـ دير الصليب

اين دير كه از آثار قرن چهارم ميلادي است در غرب حماه و در مسير آن شهر و مصياف واقع شده است . اكنون در آن دير مخروبه يك آسياب بادي و آرامگاهي ديده مي شود .

2 ـ بيمارستان نوريه

در قرن ششم همزمان با بيمارستان نوري دمشق به وسيله « نورالدين محمود زنگي »

ساخته شده است .

3 ـ آرامگاه و خانقاه شيخ عفيف الدين گيلاني

شيخ عفيف الدين گيلاني « يكي از عرفا و متصوفه شهر حماه ـ متوفي 990 هجري ـ در اين مكان بخاك سپرده شده و خانقاه او همچنان پابرجاست .

شهر باستاني اَفامِيَه = فاميه

يكي از شهرهاي تاريخي استان حلب كه سابقه اي بس دراز در تاريخ سرزمين شام دارد ، شهر باستاني افاميه است . اكنون خرابه هاي آن در 56 كيلومتري شمال غربي حَماة ديده مي شود . شهر افاميه در تاريخ ايران قبل از اسلام جايگاه خاصي داشته ، زيرا در دوران « خسرو دوم ساساني » از تصرف رومي ها در آمده و از جانب ايران حاكمي بر آن جا گماشته شده است .

بناي اصلي شهر را به « سلوكوس اول » پادشاه مقدونيه اي ايران ـ يعني مؤسس سلسله سلوكيه ـ نسبت داده اند ^{( 1 )} . اين شهر كه در آن زمان يكي از توابع شهر حمص بود ، در سال هفده هجري بدست سپاه مسلمانان فتح گرديد . در قرن ششم هجري صليبي ها آن را به تصرف درآوردند ولي بزودي نيروهاي « نورالدين محمود زنگي » آن را آزاد كردند ، اكنون بقاياي اين شهر بويژه ستونها و سرستونهاي سنگي ، پايه هاي ديواره ها موجود و مورد بازديد سياحان است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ياقوت حموي ، معجم البلدان 1/226 .

يكي از استانهاي بالنسبه بزرگ جنوب سوريه است كه شهرهايي چون « سويدا » ، « بُصري » ، « شهبا » و شهرك هايي چون « صلخد يا صرخد » ، « سليم » ، « شقا » ، « قنوات » در آن قرار دارند . هر يك از توابع آن ، پيشينه تاريخي قابل توجه و جايگاه ويژه اي در تاريخ اين سرزمين داشته و كوله باري از فرهنگ و تمدني بس درخشان را در دهها قرن به دوش كشيده اند . يكي از شهرهاي تابعه استان سويدا كه اهميتي بسيار ويژه در تاريخ اسلام و شخص پيامبر ( ص ) دارد ، شهر تاريخي بصري است .

الف ـ بُصري و آثار اسلامي و تاريخي آن

يكي از شهرهاي تاريخي و بسيار قديمي سوريه « بُصْري » است كه در 132 كيلومتري جنوب دمشق قرار دارد . اين شهر در گذشته دور از توابع حوران بوده و اكنون يكي از شهرهاي استان سويدا است . قدمت بصري از لحاظ تاريخ و تمدن شهرنشيني به هزاره اول پيش از ميلاد مي رسد و هم اكنون نيز آثاري از آن دوران بر جاي مانده است . شهر بصري در قبل و بعد از اسلام ، واسطه تجارتي شبه جزيره و شام بوده و كاروان هايي كه از شبه جزيره براي تجارت به شام مي آمدند ، ابتدا توقف كوتاهي در شهر بُصري داشته و پس از انجام تجارت

مقدماتي و استراحت لازم به سوي دمشق حركت مي كردند .

بُصري نزد مسلمانان و مورخان اسلامي نقش و موقعيتي ويژه دارد ؛ زيرا حدود سي سال قبل از بعثت رسول خدا ( ص ) شاهد قدوم مبارك آن حضرت در سن نه يا ده سالگي بوده است . سر انجام اين شهر در سال سيزده هجري به وسيله خالد بن وليد با صلح فتح گرديد . شهر بُصري در عصر حاضر همچنان جلوه تاريخي و قديمي خود را حفظ كرده و در حقيقت بايد گفت به همان حال باقي مانده و جز قسمت اندكي ، بيشتر شهر تخريب شده است .

آثار شهر قديمي بُصري ، آن را بصورت ويرانه و يا مخروبه اي جلوه گر ساخته كه اين آثار خود بيانگر تمدني درخشان در وراي قرنها و هزاره هاست . پس از « قلعه و مسرح بصري » كه از آن سخن خواهيم گفت ، تا انتهاي شهر چيزي جز ويرانه و آثار مخروبه باقيمانده از بازارها ، حمام ها ، معابد و . . . ديده نمي شود . در بعضي از همين ويرانه ها ، مردمي بسيار فقير ، با قرار دادن سقفي از برگ درختان يا چوب و سنگ در آنها زندگي مي كنند . خانه هايي نيز كه ساخته شده از معماري سنتي بطور كامل بهره برده و از سنگهاي نامنظم كوهي در بناي اين خانه ها استفاده شده است ؛ گويي وقتي انسان وارد شهر بصري مي شود بنظر مي رسد حداقل به هزار سال قبل برگشته و با مردمي بر خورد مي كند كه از قافله صنعت و عصر تكنولوژي و . . . هزاران سال فاصله دارند .

ساكنين آن در نهايت فقر و تنگدستي بسر برده ، خانه ها و زندگي بسيار محقري دارند كه شايد سطح زندگي آنان از روستانشينان نيز پائين تر باشد ، ولي همين مردم قلبهايي مهربان و مملو از محبت و ميهمان دوستي دارند . در اين شهر آثاري تاريخي و حائز اهميت كه كوله باري از قـرنـها حـوادث ، آنـها را راسـت قـامـت تـر نمـوده وجـود دارند كه به شرح آنها مي پردازيم .

1 ـ دروازه اصلي و تاريخي شهر

اين شهر در دوران رومي ها و قبل از اسلام داراي ديوار و استحكامي قوي بوده كه اكنون بعضي ازقسمتهاي خراب شده آن موجود و در سمت غرب آن دروازه بزرگ و اصلي شهر

با مقداري ازديوار قديمي آن همچنان پابرجاست . دروازه ياد شده كه از آثار قرن دوم قبل از ميلاداست امروزه درحدود دويست متري داخل شهر واقع شده واطراف آن ميدان كوچكي است .

2 ـ قلعه و تئاتر بُصري

يكي از آثار قديمي و عبرت انگيز شهر بصري ، مجموعه اي است كه داراي قلعه ، حمام ، ورزشگاه و تئاتر بوده و اطراف آن خندق نسبتاً بزرگي حفر شده است . اين مجموعه در مركز شهر قرار دارد و به وسيله پلي از سنگ كه بر روي خندق ساخته شده با داخل مرتبط مي شود .

در دو طرف اين پل مجسمه هاي سنگي از آثار رومي ها نصب و از سمت راست با عبور از درب قلعه به « مسرح » يا تئاتر بصري راه مي يابيم . پس از عبور از راهرويي بسيار تاريك ـ در سمت راست ـ سالني بدون سقف ديده مي شود كه نيم ستونهاي سنگي از دوران روم در آن باقي است و گويا ستونهاي سقف را تشكيل مي داده كه تخريب شده اند . احتمال مي رود اين جا تالار بزرگ و ميهمانسراي اين قلعه بوده است . در سمت چپ اين محل پلكانهاي بسيار

باريك ما را به طبقه بالا راهنمايي مي كنند كه در حقيقت به بالاترين نقطه ورزشگاه يا تئاتر قلعه مرتبط است . در بالاي اين مكان به يكي از اعجاب انگيزترين و جذاب ترين اثر تاريخي و هنري يعني ورزشگاهي از دوران روم مُشرِف مي شويم . محوطه و شكل اين مكان مشابه ورزشگاههاي كنوني است كه پلكانهايي بصورت نيم دايره در حدود چهل رديف از كف تا بالاترين داشته و نقطه محل نشستن تماشاچيان بوده است .

فضاي ميدان به طول 102 متر و ارتفاع 26 متر مي باشد كه حدود پانزده هزار نفر را در خود جاي مي داده است . در آن دوران ، اين جا عرصه رزم و تنازع بقا بوده است . گلادياتورها ، در مقابل تماشاچيان بي عاطفه بطور بيرحمانه اي به جان يكديگر افتاده و شرط آزادي خويش يعني كشتن رقيب را با وحشيگري هر چه تمام تر تحقق مي بخشيدند . آنان با ريختن خون يكديگر ساعاتي از نشاط را براي مردمي كه از ديدن جان دادن ديگران لذت مي بردند فراهم مي كردند .

در اين ميدان گاهي اسرا و بردگان به كام شيران گرسنه مي افتادند و كمتر كسي بود كه مي توانست از اين معركه جان سالم بدر برد . در سمت جنوب ورزشگاه و در قسمت تحتاني آن ، جايگاه اصلي و محل نشستن امرا ، پادشاهان و بزرگان بوده است . در پشت اين مكان يعني در طبقه بالاي سمت راست ، سالن بزرگ ديگري است كه اكنون بصورت موزه اي مخروبه در آمده است . در اين سالن نيم تنه ها و سرهاي سنگي فراواني از مجسمه هاي خدايان ، بزرگان و اشراف برده دار رومي به نمايش درآمده ولي بيشتر آثار اين سالن به سرقت رفته اند . احتمال مي رود اين امر در دوران تسلط فرانسويها بر شهر انجام پذيرفته باشد . در سمت راست اين سالن ، يك نقاشي ديواري بسيار زيبائي از اتصال هزاران قطعه كوچك سنگي رنگين به جلوه هنري اين سالن افزوده است . بنظر مي رسد از دوران رومي ها تاكنون در اين مجموعه عظيم هيچ ترميم و تجدد بنايي صورت نگرفته باشد .

3 ـ بازار ، حمام ها و معابد بُصري

كمي پائين تر از قلعه و ورزشگاه بصري ، ويرانه قديمي شهر آغاز و ابتداي آن دروازه اي كوچك كه تنها ستونهاي آن باقي مانده اند ديده مي شود كه دروازه بازار بزرگ بصري بوده است . پس از آن بازار شهر قرار داشته كه روزگاري همواره يكي از مراكز مهم اقتصادي سرزمين شام محسوب و همه روزه شاهد حضور هزاران نفر از تجار نقاط مختلف و تلاش فراوان آنان در انجام امور تجاري بوده است ؛ ولي اكنون پس از حدود 23 قرن ، جز ويرانه ها و ستونهاي آن چيزي ديده نمي شود . در كنار بازار ، بقاياي چند حمام از قرون اوليه اسلامي كه سالمتر از بقيه آثار است ديده مي شوند . در كنار آن نيز بقاياي ويرانه يك كليسا و يا معبد متعلق

به قرون دوم و سوم ميلادي است .

4 ـ جامع عمري

حدود دويست متر بالاتر از بازار و در انتهاي قسمتي از شهر قديمي بصري ، مسجدي به نام عمري از بناهاي قرن اول هجري وجود دارد . اين مسجد در ابتدا كليسا بوده و پس از فتح شهر به مسجد تبديل شده است . جامع عمري در سال 1327 ميلادي تعميراتي بسيار جزيي يافته ولي تركيب بناي آن از همان دوران تاكنون باقي مانده است . مسجدي است بسيار كوچك و از سنگهاي كوهي نامنظم ساخته شده و مأذنه اي چهار گوش و كوچك دارد . هم اكنون اهالي در اين مسجد نماز مي گزارند .