بخش 2

25

فصل اول : زيارت و دعا

1 . جايگاه زيارت

عشق و علاقه به اهل بيت پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) ، شيفتگان را از دورترين نقاط با وجود تمام سختي ها و مشكلات ، به زيارت خاندان اهل بيت و امام زادگان ( عليهم السلام ) مي كشاند تا عرض ارادتي نموده و توشه اي از اين سفر معنوي را ذخيره آخرت خود كنند . خداوند در قرآن مي فرمايد :

( قُل لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي القُرْبي ) ( شوري : 23 )

اي رسول خدا ! بگو [ اي امت اسلام ! ] من در برابر زحمات رسالتم از شما پاداش نمي خواهم ، جز اينكه به اهل بيت و نزديكانم محبت نماييد .

خداوند در قرآن ، درباره فلسفه و حكمت محبت به اهل بيت ، چنين مي فرمايد :

( قُل ما سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْر فَهُوَ لَكُمْ إنْ أَجْرِيَ إِلاَّ عَلَي اللهِ ) ( سبأ : 47 )

[ اي پيامبر ! ] بگو هر اجر و پاداشي از شما در برابر رسالت خويش خواسته ام ، به نفع خود شماست . اجر من فقط با خدا خواهد بود .

اين دو آيه ، هم وظيفه مردم را در سپاس گزاري از اهل بيت پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) بيان مي كند و هم حكمت آن را اين گونه ترسيم مي كند كه پيروي از اهل بيت ( عليهم السلام ) و محبت به آنان ، مسير درست زندگي را به ما مي آموزد و به سعادت مندي دنيا و آخرت ما تمام مي شود .

26

پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) درباره جايگاه اهل بيت ( عليهم السلام ) در تشبيه و تمثيلي مي فرمايد : « النُّجوُمُ أَمانٌ لاَِهْلِ السَّماءِ وأَهْلُ بَيْتِي أَمانٌ لاُِمَّتِي » ^{( 1 )} ؛ « ستارگان امانند براي اهل آسمان و اهل بيت من امانند براي امتم » .

زيارت هر يك از افراد خاندان عصمت و طهارت ( عليهم السلام ) كه زندگي خود را در احيا و انتشار دين اجدادشان گذراندند ، اجر و پاداشي بسيار دارد .

خوشا به حال دوستداران اهل بيت كه با رعايت مقدمات و شرايط زيارت ، به ديار عاشقان مشرف شده ، از اين فرصت خدادادي ، ره توشه اي براي قبر و قيامت خود ذخيره مي كنند . تمامي ارادتمندان به اهل بيت كه توفيق زيارت و خدمت به خاندان عصمت و طهارت ( عليهم السلام ) را پيدا مي كنند ، در هر جا و هر زماني كه باشند ، اجر مي برند و بدون شك ، پاداشي درخور ، به آنان عنايت خواهد شد ؛ زيرا مي دانند كه زيارت و سلام به ارواح مطهر اهل بيت ( عليهم السلام ) بي پاسخ نمي ماند . خداوند در قرآن مي فرمايد :

( وَإذا حُيِّيْتُمْ بِتَحِيَّة فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها ) ( نساء : 86 )

زماني كه به شما تحيّت ( درود ، سلام ، عرض ادب و احترام ) گفته شد ، پس شما به صورتي بهتر از آن يا همانند آن را پاسخ دهيد .

با توجه به آيه بالا هرگونه زيارت و خدمتي ، طبق فرمايش قرآن ، يا بايد بهتر پاسخ داده شود يا همانند آن ؛ پس از آنجا كه خاندان عصمت و طهارت ، معدن فضل و كرم هستند ، به يقين ، پاسخي درخور ، به زائران و شيفتگان خواهند داد .

2 . آداب زيارت

زيارت ، نوعي ديدار با روح هاي پاك و الگوهاي كامل است . زائر ، با اعتراف به نقص خود و كمال اولياي الهي و خاندان عصمت و طهارت ، به فضايل آنان اقرار مي كند و با درودهاي خود با تعاليم و فرهنگشان پيوند مي خورد ازاين رو ، نخستين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . محمدباقر مجلسي ، بحار الانوار ، ج27 ، ص308 .

27

شرط زيارت ، « ادب » است و ادب نيز در سايه معرفت و محبت پديد مي آيد .

آنچه در منابع روايي ، مانند بحار الانوار و آثار عالمان ديگر درباره آداب زيارت آمده ، بسيار است ؛ در اينجا برخي از آن آداب را نقل مي كنيم :

ـ غسل زيارت كردن و با وضو بودن ؛

ـ پوشيدن لباس هاي پاكيزه و بوييدن عطر و بوي خوش ؛

ـ برداشتن قدم هاي كوتاه ، با وقار ، آرام و با خضوع رفتن به زيارت ؛

ـ گفتن ذكر و حمد خدا و فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد در مسير ؛

ـ دعا و اذن دخول خواندن ، در درگاه حرم ؛

ـ ايستادن ، هنگام خواندن زيارت ؛

ـ خواندن دو ركعت نماز زيارت در حرم مطهر و پس از آن ، خواندن دعا ، حاجت طلبيدن ، تلاوت قرآن و هديه آن به روح مقدس اهل بيت ( عليهم السلام ) ؛

ـ داشتن حضور قلب ، در تمام مراحل زيارت ؛

ـ توبه و استغفار ، صدقه به نيازمندان ، انفاق به مستحقّان و . . . .

3 . استجابت دعا

هر نوع دعا و درخواست از خداوند ، پسنديده است و از سوي خداوند ، بي پاسخ نخواهد ماند .

در قرآن مي خوانيم : ( أُدْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ ) ؛ « مرا بخوانيد [ و از من بخواهيد ] تا اجابت كنم شما را . » ( غافر : 60 )

خداوند در سوره بقره مي فرمايد :

( وَإِذا سَأَلَكَ عِبادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ ، أُجِيبُ دَعْوَةَ الدّاعِ إِذا دَعانِ ) ( بقره : 186 )

و هنگامي كه بندگان من ، از تو درباره من سؤال مي كنند ، [ بگو : ] من نزديكم ؛ دعاي دعا كننده را به هنگامي كه مرا مي خواند ، پاسخ مي گويم .

28

روايات متعددي از امامان معصوم ، درباره ارزش و فضيلت دعا وجود دارد ؛ از قبيل :

ـ دعا ، روح و مغز عبادت است . ^{( 1 )}

ـ امواج بلا را به وسيله دعا دفع كنيد . ^{( 2 )}

ـ دعا كليد رحمت است و چراغي است در تاريكي و ظلمت . ^{( 3 )}

همه اين روايات ، با مضامين و مفاهيم عالي و زيبا ، حاكي از ارزش ، فضيلت دعا و تشويق مؤمنان به سمت و سوي دعاست .

4 . شرايط استجابت دعا

الف ) معرفت : امام صادق ( عليه السلام ) در جواب قومي كه عرض كردند : « ما دعا مي كنيم ، ولي مستجاب نمي شود » ، فرمود : « لأَنَّكُمْ تَدْعُونَ مَنْ لاتَعْرِفُونَهُ » ^{( 4 )} ؛ « چون ، شما كسي را مي خوانيد كه نمي شناسيد » .

بنابراين ، شرط اول ، معرفت خدا و سپس خاندان عصمت و طهارت است .

ب ) حضور قلب : رسول اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) مي فرمايد : « خداوند دعاي كسي را كه حضور قلب ندارد ، قبول نمي كند » . ^{( 5 )}

ج ) صلوات بر محمد و آل محمد : پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) مي فرمايد : « صلوات شما بر من ، مايه اجابت و زكات اعمال شما خواهد بود » . ^{( 6 )}

د ) شرايط ديگر : گفتن بِسْمِ اللهِ الرَّحْمانِ الرَّحِيم ، اصرار در دعا ، دعا كردن به چهل مؤمن قبل از دعا براي خود ، خوردن لقمه حلال ، دعا كردن همانند مضطرّ و . . . . ^{( 7 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بحارالانوار ، ج 90 ، ص 300 .

2 . همان ، ص289 .

3 . همان ، 300 .

4 . همان ، ص 368 .

5 . همان ، ص 321 .

6 . همان ، ج 91 ، ص 54 .

7 . همان ، ج 90 ، باب اجابت دعا .

29

فصل دوم : آداب مسافرت

زائران اماكن مقدّس كه توفيق زيارت هر يك از بزرگان خاندان عصمت و طهارت ( عليهم السلام ) و امام زادگان را دارند ، پيش از هر چيز ، بايد به جايگاه و عظمت مزارها و شهرهاي مربوط توجه داشته باشند و به عنوان يك شيعه واقعي ، خلوص نيت داشته و آداب سفر و شرايط زيارت را از ابتدا تا انتها رعايت كنند . در كتاب « ميزان الحكمه » حضرت آيت الله ري شهري و نيز در كتاب « عُروة الوثقي » ^{( 1 )} مرحوم آيت الله العظمي سيّدمحمد كاظم طباطبائي ( كه يكي از كتاب هاي مهم حوزه به شمار مي رود ) موارد بسياري ( بيش از 20 مورد ) را درباره آداب مسافرت به همراه احاديث نقل مي كنند كه در ادامه به بخشي از آنها اشاره مي كنيم :

1 . انتخاب زمان مناسب براي سفر

« اَلْمُناسِباتُ الزَّمانِيَّةُ هِيَ مِنْ أُمِّ الْمُناسِباتِ » ؛ يعني : « فرصت ها و مناسبات زماني ، يكي از مهم ترين عناصر در كارها به شمار مي رود » .

2 . صدقه دادن ، بهويژه هنگام شروع سفر

امام صادق ( عليه السلام ) در اين باره مي فرمايد : « مسافرت خود را با صدقه آغاز كن و هرگاه خواستي بيرون برو ؛ زيرا با صدقه دادن ، سلامت سفر خود را مي خري » . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . سيد محمد كاظم طباطبايي يزدي ، عروة الوثقي ، ج 2 ، ص 224 .

2 . ميزان الحكمه ، ج 5 ، ص 2485 .

30

بسيار خوانده يا شنيده ايم كه صدقه ، هفتاد نوع بلا را دفع مي كند ؛ پس به جاست در سفرهاي طولاني ، مبلغي به عنوان صدقه ، كنار بگذاريم و مستحب است كه هنگام صدقه دادن ، اين دعا را بخوانيم :

اَللّهُمَّ اِنِّي اِشْتَرَيْتُ بِهذِهِ الصَّدَقَةِ سلامتي وَسَلامَةَ سَفَرِي وَما مَعِي فَسَلِّمْني وَسَلِّمْ ما مَعِي ، وَبَلِّغْنِي وَبَلِّغْ ما مَعِي بِبَلاغِكَ الْحَسَنِ الْجَمِيل . ^{( 1 )}

3 . انتخاب همسفر مناسب

در حديثي از پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) و حضرت علي ( عليه السلام ) به اين مضمون آمده است كه « پيش از مسافرت ، نخست همسفر [ مناسب ] انتخاب كن ، بعد قدم در راه گذار » . ^{( 2 )}

پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) در حديثي ، سه كس را مورد سرزنش قرار مي دهد :

الف ) كسي كه تنها غذا مي خورد ؛

ب ) كسي كه تنها مي خوابد ؛

ج ) كسي كه تنها مسافرت مي كند .

و در جاي ديگر ، به علي ( عليه السلام ) سفارش مي كند كه « يا علي جان ! تنهايي سفر مكن » . ^{( 3 )}

4 . وصيت كردن

خداوند در قرآن مي فرمايد : ( كُتِبَ عَلَيْكُمْ . . . خَيْراً الْوَصِيَّةُ ) ؛ « بر شما مقرر شده كه به طور پسنديده وصيت كنيد . » ( بقره : 180 )

احاديث بسياري از پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) ، درباره وصيت نقل شده كه : « وصيّت كردن ، وظيفه هر مسلماني است » يا « بر هيچ مسلماني سزاوار نيست كه شبي را سپري كند ، مگر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بحارالانوار ، ج73 ، ص236 .

2 . ميزان الحكمة ، ج5 ، ص 2485 .

3 . عروة الوثقي ، ج 2 ، ص 228 عاشرها .

31

اينكه ، وصيتش زير سرش باشد » . ^{( 1 )}

روشن است كه زيارت ، امري مستحب است ؛ اما چنانچه حقي بر گردن كسي باشد ، اداي حق ، امري واجب است كه مقدم بر زيارت است . چه بسا حلاليت نگرفتن و نپرداختن حقوق مردم ، مانعي در راستاي استجابت دعا باشد . ^{( 2 )} بنابراين ، نيكوست يك مؤمن و شيعه واقعي ، با حلاليت گرفتن از ديگران و خاطري آسوده ، قدم در راه سفر معنوي گذارد تا مشمول الطاف خاندان عصمت و طهارت قرار گيرد .

5 . باخبر كردن آشنايان

پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) در اين باره مي فرمايد : « بر مسلمان لازم است قبل از سفر ، برادران ، دوستان و بستگان خود را مطلع سازد و بر دوستان و نزديكان لازم است هنگام حركت ، به بدرقه او بيايند . » ^{( 3 )}

6 . بردن توشه كافي

در احاديث زيادي از معصومان و همچنين ، در سفارش لقمان به فرزندش ، نه تنها تأكيد شده است كه وسايل مورد نياز سفر خود را به همراه داشته باشيد ، بلكه سفارش شده است برخي از وسايل و لوازمي كه ممكن است مورد نياز همسفران باشد نيز به همراه داشته باشيد .

7 . خواندن بعضي از سوره هاي قرآن

امام موسي بن جعفر ( عليهما السلام ) هنگام سفر قبل از حركت ، سوره هاي حمد ، توحيد ، قدر ، ناس ، فلق و آية الكرسي را تلاوت مي فرمود . ^{( 4 )} و نيز خواندن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ميزان الحكمة ، ج 14 ، ص 6839 .

2 . همان .

3 . عروة الوثقي ، ج 2 ، ص 226 .

4 . همان .

32

دو ركعت ( و در بعضي نقل ها چهار ركعت ) نماز ، قبل از مسافرت سفارش شده است .

8 . خواندن دعاي سفر

الف ) گفتن بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيم ، هنگام حركت و سوار شدن بر وسيله نقليه .

ب ) ذكر ، تسبيح و شكر خداوند هنگام سوار شدن بر وسيله نقليه .

ج ) خواندن دعايي كه از امام رضا وامام صادق ( عليهما السلام ) وارد شده است :

يك ـ هنگام خروج و رسيدن اين دعا را بخواند : « بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ تَوَكَّلْتُ عَلَي اللهِ ما شاءَ اللهُ ، لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إلاّ بِاللهِ . »

دوـ هنگام سوار شدن اين دعا را بخواند : « سُبْحانَ الَّذِي سَخَّرَ لَنا هذا وَما كُنّا لَهُ مُقْرِنِينَ . » ^{( 1 )}

9 . رعايت اخلاق در سفر

الف ) زائر بايد در طول مسير ، همسفران را ياري كند و از ضعيفان دستگيري نمايد . چه بسا ، اين از خودگذشتگي و فروتني ، خود ، زمينه ساز برآورده شدن دعا ، به خصوص در اماكن زيارتي ، باشد . در حديثي از پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) در اين باره مي خوانيم : « سرور مردم ، كسي است كه در سفر ، خدمتگزار آنان باشد » . ^{( 2 )}

ب ) خوش رفتاري و خوشرويي با همسفران ، سازگاري با آنان و پرهيز از اختلاف . پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) مي فرمايند : « خوش اخلاقي در سفر ، از مردانگي در سفر به شمار مي رود » . ^{( 3 )} لقمان در مقام اندرز به فرزندش مي گويد : « . . . با همسفرانت توافق و سازگاري نشان ده ، مگر آنجا كه پاي معصيت خدا در ميان باشد » . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . عروة الوثقي ، ج 2 ، صص 226 و 227 .

2 . ميزان الحكمه ، ج 5 ، ص 2489 .

3 . همان ، ص 2491 .

4 . همان ، ص 2487 .

33

10 . خواندن نماز و دعا هنگام رسيدن به وطن

الف ) خواندن دعاي امام رضا ( عليه السلام ) هنگام رسيدن به وطن : « بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ تَوَكَّلْتُ عَلَي اللهِ ، ما شاءَ اللهُ ، لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إِلاّ بِاللهِ » . ^{( 1 )}

ب ) شكرگزاري از خداوند و خواندن دو ركعت نماز شكر ، پس از رسيدن به منزل .

حضرت علي ( عليه السلام ) مي فرمايد : « پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) ، هرگاه از سفر برمي گشت ، دو ركعت نماز مي خواند » . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . عروة الوثقي ، ج 2 ، ص 227 .

2 . ميزان الحكمه ، ج 5 ، ص 2489 .

35

فصل سوم : احكام و مسائل شرعي سفر

1 . نماز مسافر

زائران ايراني كه به سوريه سفر مي كنند ، اگر مدت اقامت آنان در يك شهر ، ده روز يا بيشتر باشد ، بايد نمازهاي چهار ركعتي را كامل بخوانند . اما چون مدت اقامت زائران سوريه در دمشق كمتر از ده روز است ، نمي توانند قصد اقامت ده روز داشته باشند . بنابراين وظيفه دارند نمازهاي چهار ركعتي را دو ركعت ( شكسته ) بخوانند .

2 . روزه مسافر

حكم روزه نيز همانند نمازهاي چهار ركعتي است ؛ يعني چون مدت اقامت در دمشق كمتر از ده روز است ، هم نمازهاي چهار ركعتي شكسته است و هم روزه گرفتن ، صحيح نيست .

الف ) روزه گرفتن در سفر ، باطل و حرام است و اگر كسي نيّت كند ، بايد حتماً و فوري افطار نمايد ؛ در روزه هاي مستحبي نيز چنين است .

ب ) اگر نذر كند روزه بگيرد و روز آن را معيّن نكند ، نمي تواند روزه نذري را در سفر به جا آورد . ولي چنانچه نذر كند كه روزه معيّني را در سفر بگيرد ، بايد آن را در سفر به جا آورد و نيز اگر نذر كند روز معيّن را ( چه مسافر باشد يا نباشد ) روزه بگيرد ،

36

بايد آن روز را اگرچه مسافر باشد ، روزه بگيرد .

ج ) كسي كه نمي داند روزه مسافر باطل است ، اگر در سفر روزه بگيرد و در بين روز مسئله را بفهمد ، روزه اش باطل است و اگر تا غروب نفهمد ، روزه اش صحيح است . ^{( 1 )}

3 . ورود بانوان به حرم و مساجد

براي بانواني كه عذر شرعي دارند ( عادت ماهيانه دارند ، همانند جنب ) :

الف ) توقف در مساجد حرام است ، ولي اگر از يك در ، داخل و از در ديگر خارج شوند يا براي برداشتن چيزي بروند ، مانعي ندارد .

ب ) گذاشتن چيزي در مسجد ( و بنابر احتياط واجب ، برداشتن چيزي از مسجد ) حرام است .

ج ) اگر حرم مطهر امام زادگان ^{( 2 )} جزء مسجد باشد ( يعني صيغه مسجد خوانده شده باشد ) حكم مسجد را داشته ، توقف در آنجا نيز حرام است ؛ اما اگر جزء مسجد نباشد ، رفتن به حرم مطهر امام زادگان و توقف در آن ، از جهت شرعي مانعي ندارد . با اين وجود ، رعايت طهارت و باوضو بودن در اين اماكن مقدس كه سراسر معنويت است ، بهتر بوده ، خود نوعي احترام به شمار مي رود .

د ) زن حائض و شخص جنب ، مي تواند دعاي كميل ، توسل و ندبه بخواند ؛ فقط در دعاي كميل ، چون جمله ( أَفَمَنْ كانَ مُؤْمِناً كَمَنْ كانَ فاسِقاً لا يَسْتَوُونَ ) از سوره هايي است كه سجده واجب دارد ، نمي تواند اين جمله را بخواند و خواندن بقيه دعاي كميل اشكالي ندارد و نيز هنگام خواندن دعا دست و ساير اعضاي بدن خود را به اسم خدا و پيامبران ( عليهم السلام ) نرساند . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . محمد وحيدي ، احكام عمومي ، ج 1 ، ص 352 .

2 . غير از حرم مطهر امامان معصوم ( عليهم السلام ) و مسجدالحرام و مسجدالنبي ( صلّي الله عليه وآله ) .

3 . محمد حسن بني هاشمي خميني ، توضيح المسائل مراجع ، ج 1 ، ص 221 .

37

4 . زيارت با پول حلال

خداوند در قرآن مي فرمايد :

( وَاعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْء فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبي وَالْيَتامي وَالْمَساكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللهِ وَما أَنْزَلْنا عَلي عَبْدِنا . . . ) ( انفال : 41 )

و بدانيد هر آنچه غنيمت ( هرگونه درآمدي ) به دست آوريد ، خمس ( يك پنجم ) آن براي خداوند و رسول خدا و خويشاوندان ( اهل بيت ) و يتيمان و مسكينان و در راه ماندگان است . اگر به خدا و آنچه بر بنده خود نازل كرديم ايمان داريد . . . .

الف ) چند نكته درباره آيه خمس

يك ـ به عقيده شيعه و طبق روايات ، غنيمت در آيه فوق ، مخصوص غنايم جنگي نيست ، بلكه شامل هرگونه درآمدي مي شود .

دو ـ خمس ، واجب است و بايد در راه خدا و رسول خدا مصرف شود .

سه ـ گذشت از مال ، آن قدر دشوار است كه بسياري از افراد ، در عمل به اين آيه ، متوقف مانده اند ، در حالي كه عمل به خمس نيز مانند نماز و ساير تكاليف الهي واجب است .

زائران محترم بايد توجه داشته باشند كه زيارت ، يك امر مستحبي است ، درحالي كه اداي حقوق مردم از اموال خود ، ردّ مظالم و خمس دادن اموال ، واجب است . با توجه به فرمايش صريح خداوند در قرآن ، كسي كه سال خمسي نداشته باشد و خمس ندهد ، مؤمن واقعي نيست . جاي بسي تعجب است كه عده اي ، به بعضي از آيات قرآن عمل مي كنند و نماز و روزه و . . . را به جا مي آورند ، اما برخي ديگر از آيات صريح قرآن را ناديده گرفته ، به آن عمل نمي كنند . قرآن در اين زمينه مي فرمايد :

( . . . أَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتابِ وَتَكْفُرُونَ بِبَعْض فَما جَزاءُ مَنْ يَفْعَلُ ذلِكَ مِنْكُمْ إِلاّ خِزْيٌ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَيَوْمَ الْقِيامَةِ يُرَدُّونَ إِلي أَشَدِّ الْعَذابِ . . . ) ( بقره : 85 )

. . . آيا به بعضي از دستورات كتاب آسماني ايمان مي آوريد و بعضي ديگر را انكار

38

كرده و كافر مي شويد ؟ ! كسي كه تبعيض در ميان احكام و قوانين الهي ايجاد كند ، جز رسوايي در اين جهان چيزي دربرنخواهد داشت و روز رستاخيز به شديدترين عذاب ها گرفتار مي شود .

ب ) چند مسئله شرعي درباره خمس

يك ـ كسي تا خمس مال را ندهد ، نمي تواند در آن مال تصرف كند ؛ اگرچه قصد دادن خمس را داشته باشد .

دو ـ مالي كه خمس به آن تعلق گرفته ، تصرف در آن ، پيش از پرداخت خمس ، حكم غصب را دارد .

سه ـ اگر براي كسي مالي به ارث رسيده باشد و بداند كه متوفا خمس آن را نداده است ، بايد خمس آن را بدهد .

چهار ـ ماليات و هزينه هاي متفرقه اي كه به فقيران يا سادات فقير ( بدون اجازه مرجع تقليد ) پرداخت مي شود ، خمس محسوب نمي شود .

پنج ـ اگر هزينه سفر زيارتي را شخص ديگري پرداخت كند و ما بدانيم شخص پرداخت كننده ، اهل خمس نيست و عين پول متعلق خمس است ، در اين صورت ، ما بايد خمس آن را پرداخت كنيم ؛ چرا كه سفر زيارت مستحبي ، با پول حلال مورد توجه و عنايت خاندان اهل بيت ( عليهم السلام ) قرار خواهد گرفت . ^{( 1 )}

به زائران محترمي كه توفيق عمل به فرمايش خداوند در اين آيه را دارند ، به طور جدي سفارش مي كنيم كه در مسائل شرعي ، به خصوص بحث خمس ، به روحانيان كاروان ها و يا دفاتر مراجع تقليد مراجعه نموده و از پرداخت پول به افراد نيازمند ، به عنوان خمس و بدون اجازه مراجع تقليد ( يا وكلاي آنان ) ، پرهيز نمايند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . احكام عمومي ، ج1 ، ص 382 .

39

5 . نذورات

در صورتي كه زائران ، نذر يا هديه اي ( نقدي يا غير نقدي ) از جانب خود يا ديگران به همراه دارند ، اگر يقين داشته باشند كه در كارهاي مورد نظر و به طور صحيح مصرف مي شود ، مي توان آنها را هزينه كرد ؛ اما با توجه به توصيه علما و تأكيد مسئولان بعثه ، بهتر است كه نذرها و هديه ها را به نمايندگان مقام معظم رهبري در بعثه ، تحويل داده تا با خيال آسوده در موارد ياد شده هزينه كنند . زائران عزيز براي سهولت در اين مسئله مي توانند به روحانيان محترم كاروان ها مراجعه نموده ، در تمام مسائل شرعي و پرداخت وجوهات و نذر به بعثه ، از ايشان كمك بخواهند .

41

2

آشنايي با شام و سوريه

42

آشنايي با شام و سوريه

43

فصل اول : آشنايي با شام

1 . مناطق شام ( سوريه كبير )

در گذشته ، سوريه كنوني ، بخش عمده اي از شام بوده است . در قديم سرزمين شام ، شامل كشورهاي كنوني سوريه ، لبنان ، فلسطين و اردن مي شده است . تقسيم اين سرزمين به چهار كشور كنوني ، به دنبال جنگ جهاني اول با اهداف استعماري كشورهاي سلطه گر انجام گرفت .

2 . فتح شام

فتح شام در قرن اول هجري ( قرن هفتم ميلادي برابر با سال سيزده يا شانزده هجري ) به دست سپاه اسلام اتفاق افتاد . فتح شام ، به خصوص سوريه ، در زمان خلافت ابوبكر و به فرماندهي خالد بن وليد بود .

3 . نام گذاري شام

در نام گذاري شام چند نظريه است :

الف ) شام را بدين جهت شام گويند كه در جهت شمال ( شام ) قبله قرار گرفته است .

ب ) بر اين سرزمين « سام بن نوح » ( شام بن نوح ) حكومت داشته و آن شهر را بنا

44

نهاده كه در نتيجه به اسم او شهرت يافته است . ^{( 1 )}

ج ) برخي گفته اند : شام از « شامة » به معناي نقطه است كه به علت فراواني روستاها و منطقه هاي نزديك به هم آن را شام ناميدند ؛ زيرا آنجا منطقه اي به رنگ هاي مختلف سبز ، سياه و سفيد خال خال بود ( همان طور كه خال بدن انسان را شام گويند ) و سام بن ارم بن سام بن نوح ، آن را ساخت .

د ) بعضي گويند : چون قومي از كنعان در اين سرزمين ساكن شدند ؛ « فَتَشاءَ مُوا إِلَيْها » . ^{( 2 )}

4 . اولاد سام بن نوح و بناي پنج كشور

به نقلي سام بن ارم بن سام بن نوح پنج پسر داشت كه هر يك منطقه اي را ساختند و آن شهرها به نام آنها شهرت يافت كه عبارتند از : « فلسطين ، حمص ، اردن ، ايليا ( كه بيت المقدس است ) و دمشق » . اين پنج منطقه « ارض مقدس » است كه دعاي سمات بر محور آن دور مي زند .

الف ) فلسطين : سرزمين جرجيس نبي ( عليه السلام ) بود و بعد ، عيسي ( عليه السلام ) بر اهل همان ناحيه مبعوث شد .

ب ) حِمص : اين شهر با عظمت و تاريخي را حمص بن سام بنا كرد . شهر مزبور ، مكان مقدسي دارد كه اميرمؤمنان ، علي ( عليه السلام ) آنجا را زيارت نمود و فرمود : « بسياري از صلحا در آن مدفون هستند » . ^{( 3 )}

ج ) اردن : اردن ، نام پسر سام بن نوح بود . حضرت ابراهيم خليل ( عليه السلام ) ابتدا در اردن مي زيست و پس از نزول وحي الهي ، به شهر « الخليل » كنوني رفت . قبور بسياري از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . در لغت سرياني « سين » و در لغت عبراني و عرب « شين » خوانده شده است .

2 . شهاب الدين ابوعبدالله ياقوت بن عبدالله حموي ، معجم البلدان ، ج 3 ، ص 312 .

3 . علي رباني خلخالي ، ستاره درخشان شام ، ص 27 .

45

بزرگان در اردن است ؛ از جمله : قبر لقمان حكيم كه در قرآن سوره اي به نام او وجود دارد . ^{( 1 )}

د ) بيت المقدس : به دست ايليا پسر سام بن نوح بنا شد . در روايات آمده كه سرزمين قدس ، سرزمين محشر خواهد شد . در اين منطقه قبرهاي انبيا ، اوليا ، بزرگان و دانشمندان قرار دارد كه مشهورترين آنها قبر حضرت ابراهيم و پسرش حضرت اسحاق ، حضرت زكريا ، حضرت يحيي ( عليهم السلام ) در منطقه « خليل الرّحمن » است . ^{( 2 )}

هـ ) دمشق : دمشق كه امروزه به آن سوريه مي گويند ، به گفته برخي مورخان به دست پسر سام بن نوح ساخته شد . برخي نيز بناي اين شهر را به غلام ابراهيم خليل و يا غلام نمرود بن كنعان نسبت مي دهند . اما به اتفاق بيشتر مورخان ، اولين كسي كه دمشق را بنا كرد ، « ارم بن سام بن نوح » بود .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . قبر حجر بن عدي ، اويس قرني و بلال حبشي ، در اين منطقه ، بين اردن و شام ، است .

2 . بناي تاريخي آن به بيش از شش هزار سال مي رسد .

47

فصل دوم : شناخت سوريه

1 . تاريخ سوريه

سوريه يكي از قديمي ترين مناطق مسكوني آسيا محسوب مي شد كه در قرون قبل از ميلاد ، محل سكونت اقوامي چون ساميها ، فينيقيها و آرامي ها بوده است و بارها به تصرف مصري ها ، آشوري ها و ايرانيان در آمد . برخي از مورخان ، قدمت اين كشور را پنج هزار سال ( و در نقلي 8 تا 10 هزار سال قبل از ميلاد ) گفته اند .

2 . فتح سوريه

فتح سوريه و بخشي از شامات در قرن اول هجري ( قرن هفتم ميلادي برابر با سال سيزده يا شانزده هجري ) ، در زمان خلافت ابوبكر اتفاق افتاد كه خالد بن وليد مأمور فتح آن شد .

* در زمان پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) ، دو بار مرزهاي امپراتوري روم ، به دست مسلمانان در سرزمين شام و سوريه تهديد شد كه اولين بار ، در غزوه « موته » و دومين بار در جنگ « تبوك » بود .

* در سال 635م . دمشق به تصرف مسلمانان درآمد و يك سال بعد تمام سوريه تحت كنترل مسلمانان قرار گرفت . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . سوريه ، وزارت امور خارجه ، ص 97 .

48

* در سال 1920م . نيروهاي فرانسه و متفقين ، اين كشور را اشغال كردند و سوريه و لبنان ، با رأي جامعه ملل ، تحت قيموميت فرانسه قرار گرفت . ^{( 1 )}

3 . موقعيت جغرافيايي و طبيعي سوريه

سوريه با 180/185كيلومتر مربع ، وسعت ، كشور هشتاد وهفتم جهان است كه در جنوب غربي آسيا ، كنار درياي مديترانه و در همسايگي كشورهاي تركيه در شمال ، عراق در شرق و جنوب شرقي ، اردن در جنوب ، فلسطين در جنوب غربي و لبنان در غرب واقع شده است . ^{( 2 )}

* آب و هواي : در كناره ها و نواحي جنوب غربي ، معتدل و مرطوب ( مديترانه اي ) و در ساير نقاط ، گرم و خشك است . ( زمستان هاي خشك و تابستان هاي گرم ) .

* رودهاي مهم : فرات ، دجله ، خابور ، عاصي ، عفرين و قويق ، رودهاي مهم سوريه است كه طولاني ترين آنها فرات با 696/2 كيلومتر دراز است و نيمي از آن و در تركيه و عراق جاري است .

* منطقه بياباني و كوهستاني : سوريه يك كشور كوهستاني و بياباني است كه بيشتر آن را بيابان تشكيل مي دهد ؛ از جمله « بادية الشام » در جنوب شرقي آن و از بيابان هاي مشهور سوريه به شمار مي رود . همچنين مرتفع ترين كوه آن ، « جبل شيخ » با 2814متر ارتفاع است .

* فرودگاه ها : دمشق ، حلب ، حماة ، لاذقيه ، طرطوس ، حمص ، سويدا ، درعا ، دير الزّور و قامشلي .

* درياچه ها : الاسد ( 625 كيلومتر مربع ، نزديك الثوره ) ، حبول ( 226 كيلومتر مربع ، نزديك حلب ) ، قطينه ( 61 كيلومتر مربع ، نزديك حمص ) و العطيبه ( 11 كيلومتر مربع ، نزديك دمشق ) . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . در سال 1926 م . لبنان از سوريه تجزيه و جدا شد .

2 . سوريه ، وزارت امور خارجه ، ص 1 .

3 . همان ، ص 4 .

49

4 . شناسنامه سوريه

ـ نام رسمي : جمهوري عربي سوريه ( الجمهورية العربية السورية ) .

ـ پايتخت : دمشق ( بزرگ ترين شهر ) .

ـ زبان رسمي : عربي ( 89% ) .

ـ جمعيت : حدود 20 ميليون نفر ، ( 000/500/19 نفر در سال 2008 م . ) .

ـ واحد پول : ليره سوري كه مساوي با 100 قرش سوري است .

ـ مساحت : 180/185 كيلومتر مربع .

ـ رئيس جمهور : بشّار اسد .

ـ نوع حكومت : جمهوري .

ـ كد كشور براي مكالمات خارجي : 00963 .

ـ تاريخ استقلال از فرانسه : 17/4/1946 .

ـ ساعات كار ادارات سوريه : از ساعت 8 صبح تا 30/14بعدازظهر .

ـ تفاوت ساعت سوريه با ايران : حدود نيم ساعت ، ( ايران جلوتر از سوريه است ) .

ـ عضويت در سازمان ها : سازمان ملل متحد ، سازمان بين المللي انرژي اتمي ، سازمان كنفرانس اسلامي ، اتحاديه عرب و . . . .

5 . مقايسه سوريه با ايران

موضوعسوريهايران

مساحت 180/185كيلومتر مربع 195/648/1كيلومترمربع

جمعيت حدود 20 ميليون نفر حدود 72 ميليون نفر

رتبه از نظر وسعت 87 در جهان 17 در جهان

رتبه از نظر جمعيت 57 در جهان 23 در جهان

جمعيت پايتخت 500/614/1 نفر ( 2004م ) 520/797/7 نفر ( 2006م )

رئيس حكومت بشّار اسد ، از سال 1379 تاكنون آيت الله خامنه اي ، از سال 1368 تاكنون