بخش 8

177

ج ـ قبرهاي علما و پادشاهان در كاظمين و بغداد

در داخل حرم مطهر و خارج آن قبر تعدادي از عالمان و انديشمندان اسلامي و نيز رجال و دولت مردان سياسي وجود دارد :

1 ـ خواجه نصير الدين طوسي ( 597 ق ـ 671 ق )

در رواق باب القريش ، رواق غربي ، خواجه نصير الدين محمد بن محمد بن حسن طوسي ، ازعالمان ، متكلمان ورياضي دانان مشهورشيعه ، به خاك سپرده شده است . خواجه نصير الدين طوسي ، وزير ايراني و شيعي هولاكوخان مغول ، تأليفات فراواني در كلام و عقايد و نيز علوم دقيقه مثل رياضي و هندسه دارد كه مشهور ترين آن ها تجريد الاعتقاد و آداب المتعلمين است . اين وزير دانشمند شيعي ، هنگام تهاجم هولاكوخان مغول به بغداد و سرنگوني خلافت عباسي ، همراه خان مغول بود . بر بالاي قبر او كتيبه اي با اين عبارت ديده مي شود : « هذامرقد سلطان الحكماء و المحققين محمد بن محمد بن حسن الطوسي ، عمر في عهد السلطان بن السلطان . . . الامجد معتمد الدوله » . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

3 . جعفر خليلي ، همان ، 87 ـ 88 .

178

2 ـ ابوسبحه

موسي بن ابراهيم اصغر بن موسي الكاظم ملقب به المرتضي ، كه به سبب ذكر و تسبيح گفتن زياد او را ابوسبحه مي گفتند ، در بغداد از دنيا رفت و در مقابر قريش ، در جوار پدر و جدش به خاك سپرده شد . ^{( 1 )}

3 ـ الامير سيد

ابوالحسن علي بن المرتضي بن علي علوي حسني ، معروف به الامير سيد ، از فقيهان حنفي و مدرس در جامع السلطان بود . او را در جوار امام موسي بن جعفر ( عليه السلام ) دفن كردند . ^{( 2 )}

4 ـ ابن قولويه ( ف 369 ق )

ابو القاسم جعفر بن محمد بن قولويه قمي ، از فقيهان و محدثان شيعي در عصر آل بويه است كه در رواق شرقي حرم ( پايين پا ) به خاك سپرده شده است . ابن قولويه از سوي معز الدوله ديلمي دعوت شد تا از قم به كاظمين برود و به تأسيس حوزه علميه آن بپردازد . شيخ مفيد و ابو الفتح كراچكي از شاگردان او بودند و شيخ مفيد را در كنار او به خاك سپردند . ابن قولويه صاحب تأليفاتي در فقه و حديث است و كتاب كامل الزيارات او مشهور است .

6 ـ 5 ـ عون و عبدالله

قبر دو تن از فرزندان امام علي ( عليه السلام ) به نام عون و عبدالله در آن سوي باب البصره ، سمت شرقي مقابر كاظمين ، قرار دارد و داراي زيارت گاهي باشكوه است . ^{( 3 )}

7 ـ ابو يوسف

قاضي ابو يوسف از فقيهان و عالمان مشهور اهل سنت است . او قاضي و فقيه عصر عباسي بود كه داخل صحن خاك شده است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . جعفر خليلي ، همان ، 87 .

2 . همان جا .

3 . ابن جبير ، سفرنامه ابن جبير ، 276 .

179

8 و 9 ـ قبور منسوب به سيّد رضي و سيّدمرتضي

سيّد رضي و سيد مرتضي چنانكه در بخش كربلا گفته شد ، در بغداد و در منزل مسكوني خود دفن شدند و پس از آنجا به كربلا منتقل و در حرم مطهر به خاك سپرده شدند . امروزه اين دو قبر منسوب به سيّد رضي و سيّد مرتضي كه ظاهراً همان محل اوليه دفن آنان بوده داراي گنبد و بارگاهي است . ( تصوير شماره 1/50 )

د ـ قبر رجال و دولت مردان

1 ـ معز الدوله ديلمي

احمد بن علي ملقب به معز الدوله ديلمي ، از پادشاهان آل بويه و از حاكمان بغداد است . وي در 358 ق در كاظمين از دنيا رفت و در مقابر قريش دفن شد . او تلاش زيادي در گسترش سلطه سياسي و ديني تشيع در عراق و ساير منطقه ها انجام داد . برخي از تعميرات و بازسازي هاي قبر امامين كاظمين و نيز نخستين بقعه برفراز آن دو قبر از خدمات او به تشيع و اهل بيت است .

2 ـ ابو محمد حسن مهلبي

وي وزير معز الدوله ديلمي بود . جسدش را به بغداد انتقال دادند و داخل مقبره اي ، كه معز الدوله براي وي در صحن مطهر آماده كرده بود ، به خاك سپردند . بقعه او و ساير خاندانش به مقبره آل نوبخت معروف است . سيد هبة الدين شهرستاني ، از عالمان شيعه ، معتقد است كه مقبره آل نوبخت همان مقبره اي است كه به ابراهيم فرزند موسي الكاظم در وسط صحن منتسب است . ^{( 1 )}

2 ـ امين ، خليفه عباسي

پدرش هارون و مادرش زبيده خاتون بود . او را در مقابر قريش دفن كردند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . فيض ، همان ، 30 .

180

3 ـ جعفر بن منصور

جعفر فرزند منصور خليفه عباسي ، پس از مرگ ، توسط پدرش منصور در مقابر قريش خاك شد .

4 ـ فرهاد ميرزا معتمد الدوله

شاهزاده معتمد الدوله ، عموي ناصر الدين شاه قاجار ، در حجره اي نزديك درب صحن شرقي « باب المراد » در زير ساعت به خاك سپرده شد . او تلاش زيادي در بازسازي حرم ، به ويژه صحن و ديوارهاي اطراف آن ، كرد . وي دستور داد بر بالاي سنگ قبرش تصوير سگي را به نشانه سگ اصحاب كهف حجاري كنند كه دو دست خود را زير چانه خود گذاشته و اين جمله را بر روي قبر وي بنويسند : « وكلبهم باسط ذراعيه بالوسيط » . ^{( 1 )}

هـ ـ مسجدهاي شهر كاظمين

1 ـ مسجد صفوي

يكي از مسجدهاي قديمي كاظمين ، كه در مجاورت صحن دو امام واقع شده ، مسجدي است كه شاه اسماعيل صفوي آن را در 926 ق بنياد نهاده است . اين مسجد پس از چهار قرن ، هم چنان محكم و استوار است و نشان از زيبايي و استحكام معماري عصر صفوي دارد . مسجد صفوي در وسط ضلع شمالي و متصل به رواق است و با سه در به رواق شمالي وصل مي شود . ^{( 2 )} منبر داخل آن نيز از شاهكارهاي عصر صفوي است .

2 ـ مسجد ابو يوسف

داخل صحن مطهر ، در مجاورت كتاب خانه جوادين مسجدي قرار دارد كه در داخل آن ابو يوسف ، قاضي و فقيه اهل سنت عصر عباسي ، به خاك سپرده شده است . در اين مسجد اغلب اهل سنت نماز مي گزارند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ميلاني ، همان ، 132 .

2 . فيض ، همان ، 248 .

181

نقشه حرم مطهر كاظمين (عليهما السلام) و آثار آن

182

بغداد

2 ـ بغداد

الف ـ موقعيت جغرافيايي و تاريخي

شهر بغداد پايتخت پرآوازه خلافت عباسي و مهمترين شهر كنوني عراق است و به دليل عبور رود دجله از ميان آن سرزمين پر آب و حاصل خيز است . اين رودخانه ، بغداد را به لحاظ موقعيت جغرافيايي به دو قسمت شرقي و غربي تقسيم كرده است كه در گذشته بخش كرخ و بخش رصافه نام داشت . به گفته ابن جبير ، سمت غربي آن كه آبادتر بود ، در قرن پنجم ويران شد . ^{( 1 )} در آن هنگام قسمت غربي آن سيزده محله داشت و همه امكانات يك شهر از جمله مسجد جامع ، بازار و . . . را دارا بود . قسمت شرقي نيز داراي محله هاي متعدد با مسجدها و مدرسه ها بود . ^{( 2 )} اين شهر از بناهاي منصور عباسي است كه به سال 142 ق به عنوان پايتخت انتخاب شد و به بزرگ ترين و آبادترين شهرهاي عراق تبديل شد . در عصر هارون الرشيد نام بغداد و داستان هاي هزار و يك شب آن زبانزد خاص و عام و شهره آفاق بود . بغداد در عصر ساسانيان ، چنان كه از نام آن برمي آيد ، ( « بغ » به معناي خدا و « داد » به معناي شهر ) ^{( 3 )} شهري مذهبي بود . منصور به هنگام احداث اين شهر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ابن جبير ، سفرنامه ، 275 .

2 . ابن بطوطه ، سفرنامه ، 1/275 .

3 . برخي نيز گفته اند بغ نام بتي در ميان اعراب عراق بوده و داد نيز به معني بخشش است ( رضاقلي ميرزا ، سفرنامه رضا قلي ميرزا نوه فتحعلي شاه به عتبات ، 183 ) .

183

با خالد برمكي ، وزير و مشاور خود ، مشورت كرد و مي خواست ايوان مدائن را ، كه از شاهكارهاي معماري عصر ساسانيان بود ، تخريب و از مصالح آن براي ساخت بغداد استفاده كند اما خالد او را از اين كار برحذر داشت . ^{( 1 )} مدت شش سال طول كشيد تا بغداد براثر طرح هايي ، كه در پي مشورت هاي فراوان مشخص شده بود ، احداث شد . سپس منصور در 146ق از هاشميه به بغداد آمد و در قصر خود مستقر شد . اين شهر در دوران هادي و مهدي عباسي تكميل شد و گسترش زيادي يافت . بغداد مدت پنج قرن پايتخت خلافت عباسي و شاهد حوادث و وقايعي بس مهم و سرنوشت ساز در تاريخ اسلام بود . به هنگام خلافت مهدي ، قسمت شرقي بغداد محل استقرار لشكريان خليفه شد و آباداني زيادي يافت . ^{( 2 )} مدرسه نظاميه معروف بغداد و نيز مدرسه مستنصريه در قسمت شرقي قرار داشت . ( تصوير شماره 2/50 ) در اين قسمت در قرن هشتم سه مسجد جامع به نام هاي جامع خليفه ، جامع السلطان و جامع الرصافه وجود داشت كه امروزه نيز هم چنان موجود است . ^{( 3 )} پيرامون شهر ديواري كشيده شد كه دروازه هاي آن به نام هاي عجم ، معظم ، سلطاني و سلمان معروف بود . ^{( 4 )}

شهر بغداد تا پايان خلافت عباسي از رونق فراواني برخوردار بود . پس از هجوم هولاكو و برانداختن خلافت عباسي ، اين شهر از رونق افتاد و اعتبار خود را از دست داد . ( تصوير شماره 3/50 )

ب ـ قبرها و زيارت گاه ها

در داخل بغداد و در حد فاصل كاظمين و اطراف آن برخي از تابعان به خاك سپرده شده اند كه مي توان بشر حافي را در محله اعظميه و بهلول را در محله كرخ نام برد . تعدادي از عالمان و انديشمندان اسلامي نيز در آن منطقه دفن شده اند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ابن اثير ، الكامل في التاريخ ، 9/200 .

2 . اصطخري ، المسالك و الممالك ، 84 .

3 . ابن بطوطه ، سفرنامه ، 1/275 ؛ ناصر الدين شاه ، سفرنامه ناصر الدين شاه به عتبات ، 109 .

4 . اصطخري ، همان ، 84 .

184

1 ـ نايبان چهارگانه حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف)

1 ـ 1 ـ عثمان بن سعيد عمري

وي از نايبان چهارگانه حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) است . عثمان بن سعيد عمري اسدي ، معروف به سلمان ، مكني به ابوعمرو ، اولين نايب خاص حضرت بود . قبر وي در شهر بغداد ، سمت رصافه ، نزديكي دجله قسمت غرب بازار ميدان ( سوق الميدان ) در مسجدي به نام خودش واقع است . اين بنا كه در 1348 ق بازسازي شده داراي حرم و صحن وسيعي است و زائران زيادي دارد . ^{( 1 )}

2 ـ 1 ـ محمد بن عثمان ( ف 305 ق )

ابو جعفر محمد بن عثمان بن سعيد ، معروف به شيخ خلاني ، دومين نايب حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) است . وي پس از وفات پدر به نيابت آن حضرت در آمد و 48 سال سفارت ايشان را برعهده داشت . مقبره محمد بن عثمان در قسمت رصافه ( شرق دجله ) در محله اي به نام شيخ خلاني در خيابان جمهوري است كه در وسط شهر بغداد قرار دارد . ^{( 2 )}

مزار او ضريح ، گنبد و بقعه با شكوهي دارد كه مناره اي كاشي كاري شده و مسجدي در كنار آن واقع است . اين بنا در 1329 ق تجديد شده است . ^{( 3 )}

3 ـ 1 ـ حسين بن روح نوبختي

سومين نايب حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) است كه قبرش در بازار شورجه بغداد واقع است .

4 ـ 1 ـ علي بن محمد سمري ( ف 329 ق )

قبر ابو الحسن علي از نايبان چهارگانه و آخرين نماينده ايشان ، در رصافه بغداد و غرب مدرسه مستنصريه ، داخل بازار كماليات قرار دارد . مرقد او داراي صحن و مسجد و مناره است و شيعيان زيادي از نقاط مختلف آن جا مي آيند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . دايرة المعارف تشيع ، 1/104 .

2 . همان ، 1/102 .

3 . همان ، 1/102 .

185

2 ـ قبرهاي عالمان و فقيهان

1 ـ 2 ـ شيخ يعقوب كليني

قبر محمد بن يعقوب كليني ، از عالمان و محدثان بزرگ شيعه در قرن سوم هجري و صاحب كتاب معروف اصول كافي ، در نزديكي مرقد چهارمين نايب حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) ، يعني علي بن محمد سمري ، قرار دارد .

2 ـ 2 ـ ابوحنيفه

قبر ابوحنيفه ، پيشواي فرقه حنفيه و شاگرد امام صادق ( عليه السلام ) ، در مسجدي به نام امام اعظم و در قريه اي به نام معظم در آن سوي دجله مقابل كاظمين قرار دارد . در ده معظم ^{( 1 )} عمدتاً اهل سنت سكونت دارند و پادشاهان عثماني هديه ها و شمع دان هاي طلا و نقره برفراز ضريح او نصب كرده اند . ^{( 2 )} بناي مقبره ابو حنيفه قلعه آجري شامل چهار برج و دروازه است كه در داخل آن مسجد و تكيه اي ساخته شده و ضريح ابو حنيفه وسط آن مسجد قرار دارد . اين ضريح نقره اي به دستور سلطان مراد پادشاه عثماني ساخته شد . ^{( 3 )} در جوار قبر او دانشكده علوم ديني اهل تسنن واقع است . در نزديكي قبر او ، در همين محله ، ابوبكر شبلي و حسين بن منصور حلاج را به خاك سپرده اند . ^{( 4 )}

3 ـ 2 ـ احمد بن حنبل

احمد بن حنبل مؤسس فرقه حنبلي و از محدثان برجسته اهل سنت در قرن دوم هجري است . قبر او در نزديكي رصافه بغداد قرار دارد و زيارت گاه مردم بغداد در زمان هاي گذشته بود ؛ دوراني كه بيشتر مردم بغداد به مذهب اهل سنت بودند و حرمت فراواني براي آن قائل مي شدند . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ابن جبير ، سفرنامه ابن جبير ، 276 .

2 . سيف الدوله ، سفرنامه سيف الدوله به مكه مكرمه ، 213 ؛ مصاحب ، دايرة المعارف فارسي ، 2143 .

3 . ناصر الدين شاه ، همان ، 98 .

4 . ابن جبير ، همان جا .

5 . ابن بطوطه ، همان ، 276 .

186

4 ـ 2 ـ ابوبكر شبلي

او يكي از بزرگان متصوفه بود كه نزديك قبر ابن حنبل به خاك سپرده شده است . شايان ذكراست كساني چون بشرحافي ، داوودطايي و ابوالقاسم جنيد ، از تابعان و زاهدان ، در نزديكي قبر او دفن شده اند . ^{( 1 )} قبر معروف كرخي نيز در محله باب البصره قرار دارد . ^{( 2 )}

5 ـ 2 ـ شيخ عبد القادر گيلاني ( ف 560 ق )

وي از مشايخ صوفيه بود و لقب قدس اعظم داشت . قبرش در رصافه واقع شده و بقعه كوچك و ضريحي از نقره دارد . زائران او بيشتر از كشورهاي هند و افغانستان هستند . ^{( 3 )} اين بقعه توسط سلطان مراد عثماني تعمير و بازسازي شده و حياط ، صحن و گنبد بزرگي دارد . ^{( 4 )}

6 ـ 2 ـ ابن ابي الحديد

ابن ابي الحديد شارح برجسته و معروف نهج البلاغه نيز در رصافه دفن شده است .

7 ـ 2 ـ شيخ شهاب الدين سهروردي

آرامگاه سهروردي ، از فلاسفه بزرگ شيعه و معروف به شيخ اشراق ، در بغداد است . ^{( 5 )} سلطان سليمان و سلطان احمد ، از پادشاهان عثماني ، بقعه بزرگي براي او ساختند و مسجدي در كنار او برپا كردند . گفتني است قبر سهروردي در سوريه و در شهر حلب است و براي قبر وي در بغداد سند معتبري در دست نيست .

8 ـ 2 ـ قنبر غلام علي ( عليه السلام )

در رصافه بغداد قبري منسوب به قنبر ، غلام علي ( عليه السلام ) ، است كه داخل محله اي به همان نام واقع شده و بقعه كوچك و مختصري دارد . ^{( 6 )} ذكر اين نكته ضروري است كه قنبر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان جا .

2 . ابن بطوطه ، همان ، 1/275 .

3 . سيف الدوله ، سفرنامه سيف الدوله به مكه ، 218 .

4 . مادام ديولافوا ، سفرنامه ديولافوا ، 662 .

5 . ناصرالدين شاه ، همان ، 104 .

6 . سيف الدوله ، همان ، 218 .

187

در شهر حمص در سوريه دفن است و در آن جا نيز قبر و بقعه با شكوهي دارد . والله اعلم بالصواب .

ج ـ مسجد بُراثا

از مسجدهاي قديم و مشهور كاظمين است كه بين محله كرخ بغداد و كاظمين قرار دارد . براثا نام محله اي در غرب بغداد و در جنوب كرخ است . ^{( 1 )} آن را از آن رو براثا ناميده اند كه كشيشي به اين نام در اين محل ساكن بود و به دست امام علي ( عليه السلام ) ، كه در جنگ نهروان يك شب در اين مكان منزل نمود ، مسلمان شده است . ^{( 2 )} مسجد براثا ، كه در عصر آل بويه مكان اجتماع و عبادت شيعيان بود ، توسط معز الدوله ديلمي بازسازي شد و چون امام علي ( عليه السلام ) در اين مكان چاهي حفر كرد اين جا را بئرعلي ياسنگ علي هم گفته اند . ^{( 3 )}

از آن پس اين مسجد توسعه يافت و حجره هاي متعددي پيرامون آن براي سكونت طلبه ها ساخته شد . اين مسجد در عصر سلجوقي دچار آتش سوزي شد و سلطان اويس جلايري آن را تعمير و بازسازي كرد . شاه اسماعيل در 927 ق دوباره به بازسازي آن پرداخت . براثا در عصر قاجار رونق بيشتري يافت ولي در زمان حاضر مهجور و متروك است . ^{( 4 )}

گفته شده است اين جا محل نماز ابراهيم ( عليه السلام ) و ساير پيامبران و نيز امام علي ( عليه السلام ) و امام حسن و امام حسين ( عليه السلام ) بود . به همين دليل نماز و عبادت در اين مكان توصيه شده است .

در طول تاريخ ، مسجد براثا مركز فعاليت شيعيان بود و در برخي موارد از سوي خليفه هاي عباسي مورد تعرض و هجوم و تعطيلي واقع مي شد . ^{( 5 )} امروزه مسجد براثا يكي از مساجد بزرگ و آباد و پر رونق در منطقه غرب دجله ( كرخ ) است وهمواره نمازهاي روزانه در آن برپا و به آن رونق و گرمي مي بخشد . ( تصوير شماره 51 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ياقوت حموي ، معجم البلدان ، 1/363

2 . سفرنامه سيف الدوله به مكه مكرمه ، 214 .

3 . فيض ، تاريخ بغداد و كاظمين ، 278 ـ 280 ؛ حسيني جلالي ، مزارات اهل البيت و تاريخهما ، 121 .

4 . حسيني الجلالي ، همان ، 121 .

5 . پيشين ، 121 .

188

3 ـ مدائن

الف ـ موقعيت جغرافيايي و تاريخي

تيسفون از شهرهاي بنا شده در عصر ساساني و پايتخت اين حكومت ، به لحاظ تاريخي ، موقعيت ممتازي در ميان شهرهاي عراق دارد . آثار تاريخي به جامانده از دوره ساساني در اين شهر از جمله ايوان كسري ، كه شاهكار عظيم تمدن ايراني است ، جلوه اي خاص به شهر بخشيده و انبوهي از جهان گردان را به سوي خود جلب مي كند . اين شهر كنار دجله واقع شده و تا بغداد چهل كيلومتر از سمت جنوب فاصله دارد . وقتي در سال 14 ق توسط سعد بن ابي وقاص فتح شد نام آن به مدائن تغيير يافت و سلمان فارسي ، از سوي خليفه دوم ، به نخستين حاكم آن بود . او در همان جا از دنيا رفت و دفن شد . پس از چندي حذيفة بن يمان ، يكي ديگر از صحابه و ياران علي ( عليه السلام ) ، را نيز در آن جا به خاك سپردند . مدائن در دوران عباسي از رونق چنداني برخوردار نبود . منصور خليفه عباسي قصد داشت با تخريب ايوان معروف كسري بغداد را با مصالح آن آبادان سازد ، اما وزير ايراني اش ، خالد ، او را از اين كار بازداشت .

ب ـ ايوان كسري

طاق يا ايوان كسري از آثار تاريخي عصر ساسانيان ، باقي مانده بخشي از كاخ بزرگ متعلق به شاپور و سپس خسرو انوشيروان و ساير شاهان ساساني است .

189

امروزه ، از آن كاخ عظيم تنها قسمتي از يك تالار بزرگ ، سقف و ايوان معروف كسري باقي مانده است .

معروف است كه اين طاق در شب تولد پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) شكاف خورد و چهارده كنگره آن فرو ريخت . ^{( 1 )}

بقاياي تالار بزرگ به طول 365 و عرض 275 متر ايوان كسري را در خود جاي داده است . ^{( 2 )} دهانه ايوان كسري 28 ، طول آن 55 و ارتفاع آن سي متر است . آن را جزو بزرگ ترين بناي تاريخي باقي مانده از پانزده قرن مي دانند . اين طاق هلالي دچار آسيب هايي شده و امروزه در حال بازسازي و حفاظت است . ^{( 3 )} ( تصوير شماره 52 )

ج ـ آرامگاه سلمان فارسي

سلمان فارسي ، از ياران جليل القدر و با وفاي رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) و امام علي ( عليه السلام ) ، در دوران خلافت خليفه دوم حاكم مدائن شد . او در دوران حكومتش زندگي بسيار ساده اي داشت و همانند فقيرترين مردم زندگي مي كرد . سرانجام پس از آن كه در 36 ق وفات يافت ، نزديكي ايوان كسري به خاك سپرده شد . مكان قبر او در سمت چپ كاخ كسري به فاصله چند صد متري قرار دارد . بقعه و آرامگاه او را شاه اسماعيل صفوي و صحن بسيار وسيع آن را پدر آقاخان محلاتي احداث كرد . ^{( 4 )} در غرب مزار او ، جامع مدائن قرار دارد . ( تصوير شماره 53 )

د ـ آرامگاه حذيفة بن اليمان

حذيفة بن يمان از ياران رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) و از شيعيان خاص امام علي ( عليه السلام ) بود

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ژان اوتر ، سفرنامه ژان اوتر ، 186 ؛ مصاحب ، دايرة المعارف فارسي ، 2/1659 ـ 1660 .

2 . مصاحب ، همان ، 2/1659 . براي اطلاع از وضعيت تالار ، حرمسرا و ايوان ر ـ ك : كريستن سن ، ايران در زمان ساسانيان ؛ گيرشمن ، ايران از آغاز تا اسلام ؛ سفرنامه مادام ديولافوا ، 641 .

3 . مادام ديولافوا ، همان جا .

4 . ناصرالدين شاه ، سفرنامه عتبات ناصرالدين شاه ، 134 ؛ اديب الملك ، سفرنامه اديب الملك به عتبات ، 134 .

190

كه در جنگ هاي جمل ، صفين و نهروان از مردان نظامي برجسته محسوب مي شد . او در 36 ق از دنيا رفت و در نزديكي قبر سلمان فارسي خاك شد . مقبره او صحن ، بقعه و ايوان دارد و در كنار او عبدالله ، پسر جابر بن عبدالله انصاري ، را دفن كرده اند . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . اديب الملك ، همان ، 135 .