بخش 1

1

عاشورا حماسه جاويدان

سيد محمد شفيعي مازندراني

3

17

پيشگفتار

عاشورا ، نقطه عطفي است كه در تاريخ بشر ، از آغاز تا انجام ، مانند
ندارد .

عاشورا ، خورشيدي است كه درخشش آن ، روز به روز بيشتر مي شود .

عاشورا ، در جامعه انساني ، تجلّي عشق به اهل بيت پيامبر است كه
ضامن سعادت و عامل حيات معنوي جوامع انساني است .

عاشورا ، نشان روحيه زنده ظلم ستيزي و حق محوري امّت
است .

عاشورا ، حيات خويش را به خون پاك شهيداني از تبار عشق مديون است . و
راز جاودانگي آن را بايد در همت بي مانند و نداي بي نظير حيات بخش و
آسماني مردي همچون سيدالشهد ، حسين بن علي ( عليهما
السلام ) جويا شد ؛ حسيني كه پيامبر ( صلّي الله عليه
وآله ) از او با عنوان هاي : زينت آسمان ها و زمين ، چراغ هدايت و
نيز كشتي نجات نام برد .

روزي اُبيّ بن كعب در محضر رسول الله ( صلّي الله عليه وآله ) بود كه امام حسين ( عليه السلام ) وارد شد ، پيامبر ( صلي
الله عليه وآله ) به او نگريست و فرمود : يَا أَبَا
عَبْدِ اللَّهِ ، يَا زَيْنَ السَّمَاوَاتِ وَالاَْرَضِينَ ، ^{( 1 )}

أُبيّ بن كعب با تعجّب گفت : اي پيامبر ، آيا
جز تو كسي زينت آسمان ها و زمين است ؟

پيامبر خدا ( صلّي الله عليه وآله ) پاسخ
دادند : اي اُبيّ ، سوگند به خدايي كه مرا برانگيخت ، حسين در
آسمان ها ، بزرگ تر از زمين است و در قسمت راست عرش الهي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . مستدرك الوسائل ، ج5 ، ص86

18

نوشته شده است : مِصْباحُ هُدي وَسَفِينَةُ نَجاةِ . ^{( 1 )}

نيز فرمودند : اَلا وَصَلَّي اللهُ عَلَي
الْباكِينَ عَلَي الْحُسَينِ ؛ ^{( 2 )} همانا ، خداوند بر عزاداران
حسين سلام و درود فرستاده است !

و ما اكنون در اين مجموعه برآنيم :

* تاريخ سازان عاشوراورهبر
آن نهضتوحاميانويارانش را بهتر بشناسيم وياد وخاطره شان راگرامي بداريم و
پيامشان را به نسل هاي بعد انتقال دهيم .

* آگاهي هايي درباره زندگي آن بزرگواران كسب
كنيم و بكوشيم زندگي خود وجامعه مان رابا خط ومشي آنان همگون سازيم
وهم كاروان آنان باشيم .

در اين راستا بايد :

1 ـ تاريخ نهضت كربلا و شرح زندگي قهرمانان آن را مرور كنيم تا افزون بر
الگوپذيري از آنان ، نگذاريم حماسه عظيمشان در لابلاي تاريخ دفن شود .

2 ـ به بيان ايثار و فداكاري هاي آنان بپردازيم و هميشه از مصيبت ها و
رشادت هايشان ياد كنيم .

3 ـ با ديده عبرت بين و پندپذير به آنان توجه كنيم .

4 ـ براي پرسش هاي اساسي در مورد حماسه عاشورا ، پاسخ هاي منطقي ارائه
دهيم .

وَ السَّلامُ عَلي مَن اتَّبَعَ
الْهُدي ـ اَللّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنّا بِحَقِّ عاشُوراءِ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . سفينة البحار ، ج1 ، ص257 ؛ ماده حسن . متن حديث در منابع معروف به همين صورت آمده و انّ الحسين در كنار آن نيست و
هدي نيز الف و لام ندارد .

در معالي السبطين همين روايت را بدين شكل نوشته
است : الحسين مصباح الهدي و سفينة النجاة . به نظر مي رسد مؤلف محترمِ معالي السبطين تحقيق دقيقي در
اين باره نكرده است ؛ زيرا وي اين حديث را به بحار الأنوار نسبت داده ، در حالي
كه در بحار و منابعي كه از بحار نقل حديث نموده اند ، همان گونه است كه
بدان پرداختيم .

اين احتمال نيز وجود دارد كه برخي هنگام نقل حديث : . . . إن الحسين بن علي في السماء أكبر منه في الأرض ،
فإنّه لمكتوب عن يمين عرش الله مصباح هدي و سفينة نجاة . . . ( بحار الأنوار ، ج36 ، ص204 ) به جاي كلمات وسط حديث ، نقطه گذاشته اند و در مرور زمان نقطه ها حذف
شده ، به صورت بالا در آمده است .

2 . همان .

19

مقدمه حضرت آيت الله العظمي
فاضل لنكراني ( دام ظلّه العالي )

وقتي نگارش كتاب حماسه عاشور به انجام رسيد ، از استادم ، مرجع
عاليقدر ، آيت الله العظمي فاضل لنكراني ـ دام ظلّه ـ تقاضا كردم
مقدمه اي بر آن بنگارند كه معظم له يكي از نوشته هاي ارزشمند و
پرمحتواي خود ، در باره علم امام حسين ( عليه
السلام ) از زمان شهادتش را در اختيارم گذاردند تا بخش هايي از آن را با
عنوان مقدمه بياورم .

مطالبي كه در پي مي آيد ، گزيده اي است از آن نوشته
گرانسنگ :

تواريخ معتبر و احاديث مورد اعتماد ، همگي شواهد زنده و ادّله قطعي است بر آگاهي
امام حسين ( عليه السلام ) از شهادت خود ، در سفر
به سوي كوفه .

در نقل هاي معتبر و تواريخ قابل استناد و احاديث مندرج در كتب اخبار
از

طرق شيعه و سني ، نمونه هاي قابل اعتماد بسياري را در اثبات اين سخن
مي توان

يافت :

1 ـ در كتاب كامل ابن اثير ^{( 1 )} آمده است : عمربن عبدالرحمان ، امام ( عليه السلام ) را از سفر به كوفه برحذر داشت . امام ( عليه السلام ) ضمن تشكر و ارج نهادن به تذكّرات او ،
فرمود :

چيزي كه رخدادش حتمي و انجام شدني است ، تحقّق مي يابد ؛ خواه از
رأي تو

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ابن اثير ، الكامل ، ج4 ، ص37 ، دار صادر ،
بيروت .

20

سرپيچي كنم و يا سخنت را بپذيرم و از سفر به كوفه منصرف شوم . ^{( 1 )}

2 ـ مروج الذهب ^{( 2 )} قصه ورود ابوبكر ، عمر بن عبدالله بن حارث بن هشام ،
برامام و سخنان او را نقل كرده ، پاسخ آن حضرت را چنين آورده است :

پسر عمو ! خداوند به تو پاداش نيكو دهد ، باور و اعتقادت درباره
اين سفر ، تو را رنجور مي سازد ، ليكن بدان آنچه خواسته پروردگار است ، همان
خواهد شد . ^{( 3 )}

ابوبكر از اين سخنِ امام خطر را فهميد و بي درنگ گفت : اي ابوعبدالله . قيام
تو براي خداست و نزد پروردگار ثبت و محاسبه خواهد شد ( زيرا با آگاهي از خطر ، اقدام
به سفر كرده اي . )

3 ـ به نقل مقتل نويسان ، عبدالله بن عمر كه در
مكه بود ، وقتي براي وداع با امام حسين آمد ، خطاب به آن حضرت گفت : من با تو مانند يك شهيد وداع مي كنم . ^{( 4 )}

جاي بسي شگفت است كه بگوييم : عبدالله ، پسر عمر مي دانست اين سفر ،
سفرِ شهادت است ، امّا فرزند علي و سبط پيامبر ( عليهم
السلام ) نمي دانستند !

4 ـ صاحب مجمع البحرين در ذيل واژه
كربل مي نويسد : روايت است كه امام حسين ( عليه
السلام ) زمين هاي اطراف مرقد مطهرِ خود را ، از اهل نينوا و غاضريه به
شصت هزار درهم خريد و به اهالي آنجا هبه كرد و شرط كرد كه زائران قبر شريفش را
ميهمان كنند و مرقد وي را به آنان را نشان دهند .

5 ـعلاّمه
بزرگوار سيد محسن امين جبل عاملي در لواعج الأشجان مي نويسد :

عبدالله بن عباس و عبدالله بن زبير به محضر امام حسين ( عليه السلام ) ( در مكه ) آمدند و از آن حضرت خواستند كه از
اين سفر منصرف شود ، ليكن امام ( عليه السلام ) پاسخ
منفي داد و فرمود : اين مأموريتي است از رسول خدا ( صلي
الله عليه وآله ) و من چاره اي جز انجام آن ندارم .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . . . . وَمَهْمَا يَقْضِ مِنْ اَمْر يَكُنْ ،
اَخَذْتُ بِرَأْيِك أوْ تَرَكْتُ .

2 . مسعودي ، مروج الذهب ، ج3 ، چاپ مصر ،
ص66

3 . جَزَاكَ اللهُ خَيْراً يَابْن عَمِّ فَقَد
اجْتَهَدْتَ رَأْيَكَ ، وَمَهْمَا يَقِضَ اللهُ يَكُنْ ، فَقَالَ : عِنْدَ اللهِ
نَحْتَسِبُ اَبا عَبْدِ الله .

4 . أسْتَوْدِعُكَ الله مِنْ قَتِيل

21

ابن عباس پس از شنيدن اين سخن و بيرون آمدن از محضر امام ، پيوسته
مي گفت :

افسوس برحسين ! كشته شدن او قطعي است ! ^{( 1 )}

از اين سخن بر مي آيد كه امام مأموريت خطيري از جانب پيامبر دارد و بايد آن
را اجرا كند و چنين نيست كه دعوت مردم كوفه و نظريات كارشناسان ، علّت حركتِ
حسين بن علي ( عليهما السلام ) به جانب كوفه
باشد .

6 ـ مرحوم سيد محسن امين در همين
كتاب ^{( 2 )} مي نويسد : عبدالله پسر عمر ـ به حضور
امام رسيد و پيشنهاد صلح با گمراهان را داد و آن حضرت را از جنگ برحذر داشت ،
امام ( عليه السلام ) در پاسخ وي ، به پيش آمدِ
صحنه هاي خونين در اين سفر اشاره كرد و فرمود : در پستي
روزگار همين بس كه سر يحيي بن زكريا هديه نابكاري از ستمگران گشت ؛
يعني ، اي اباعبدالرحمان ، تاريخ تكرار مي شود و ما هم مصمّم بر
پيش آمد حساب شده اي هستيم و نيز فرمود : به خدا قسم ! من به هر
پناهگاهي بروم ، آن قدر پي جويي مي كنند تا بيابند و شهيدم كنند . اينان چون قوم يهود كه احترام روز شنبه را رعايت نكردند ، حرمت مرا محترم نشمرده ، در
حقّم عصيان مي كنند . به خدا قسم ! تا خونِ دلِ مرا نريزند ، دست
برنمي دارند . امّا بدان كه سرانجام مردمي ستمگر برآنها حكومت خواهند كرد و
آن قدر پست و بي مقدار مي شوند كه ديگر در جامعه هيچ قدر
و منزلتي نخواهند داشت .

آري ، هركس سخن از شهادت گفته ، امام يا تأييد كرده و يا به طور
تلويح و

تصريح پيشامد ناگوار در اين مسير را بيان كرده است . حال ، با
اين همه ، شايسته

است كه باز هم بگوييم آن حضرت به اميد پيروزي ظاهري از مكه
حركت كرد و تا

آخرين روزهاي حيات ، اين اميد پابرجا بود و تنها چند ساعت قبل از
شهادت به يأس مبدّل شد ؟ !

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . علامه محسن امين ، لواعج الأشجان ، ص71 ،
انتشارات بصيرتي ، قم .

2 . ص71 و 72

22

شهادت امام در كربلا ، در ميان اهل بيت همواره مطرح بود

زمين كربلا از 25 سال پيش از نهضت عاشورا ، شاهد اشك هاي امام
علي ( عليه السلام ) است . مسجد كوفه سخنان آن حضرت به
سعد وقاص را فراموش نكرده است كه عمر ـ فرزندِ نالايق سعد ـ را قاتل
فرزند عزيزش ( حسين ) شناساند و البته سخنان پيامبر ( صلّي الله
عليه وآله ) پيش از ولادت يزيد در گوش ها طنين انداز بود . آن حضرت
فرمود :

مرا با يزيد چه كار ، خداوند به او هيچ گونه
بركتي ندهد . پروردگارا ! او را از رحمت خود دور گردان ! ؛ ما لي وَلِيَزِيد لا بارَكَ اللهُ فِيهِ ، اَللّهُمَّ الْعَنْ
يَزِيد . ^{( 1 )}

آري ، داستان كربلا چيزي نبود كه بر خاندان رسالت و آنان كه به
اين خاندان نزديك بودند ، مخفي باشد ، بلكه روايت هايي وجود دارد كه هر يك از
آنها ، به گوشه اي از اين رخداد پرداخته و از آن پرده برمي دارند ؛
به طوري كه شخص متتبّع يقين و قطع پيدا مي كند كه اين حادثه را ، با تمام
جزئياتش ، به زبان هاي مختلف و موارد گوناگون ، گوشزد كرده اند .

حال چگونه مي شود چنين پيشامدي بر شخص امام حسين ( عليه السلام ) مخفي بماند ؟ !

بعضي گمان مي كنند امام حسين ( عليه
السلام ) مصداق گفتار امير مؤمنان ( عليه
السلام ) در جنگ صفين را كه در باره كربلا فرمود : هيهُنا
مَناخُ رِكابِهِمْ ، وَمَوْضِعُ رِحالِهِمْ ، وَهيهُنا مِهْراقُ دِمائِهِمْ ،
فِتْيَةٌ مِنْ آلِ مُحَمَّد يُقْتِلُونَ بِهذِهِ العَرَصَةِ تَبْكي عَلَيهِم
السَّماء وَالاَْرض . . . . ^{( 2 )} نمي دانست و
نيز آگاهي نداشت جواناني كه امير مؤمنان ( عليه
السلام ) به آنها اشاره كرده ، چه كساني هستند و در چه زماني كشته
مي شوند . و چون امام علي ( عليه السلام ) با اشاره
و آوردن ضمير هم بيان كرد ، فقط در صحنه كربلا ، در آن روز بود كه امام حسين خود را
مصداق سخن پدر ديد ، آن هم به صورت ترديد !

چه انديشه سستي ! اينان درباره امام چگونه مي انديشند كه اين گونه سخن
مي گويند ! آيا اگر آن حضرت ، امام هم نبود ؛ بلكه فردي عادي مانند : محمد بن
حنفيه اين سخنان را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ابن نما ، مثيرالأحزان ، ص22 ، مؤسسة الامام
المهدي ( عج ) .

2 . اين زمين محل پياده شدن و بارانداز
آن هاست و در اينجا خونِ پاكشان ريخته مي شود و گروهي از خاندان پيغمبر
در خون خود مي غلطند نكـ : ميلاني ، قادتنا ، ج6 ، ص47

23

از پدر مي شنيد و اكنون خود را با صفوف لشكر خونخوار يزيد روبه رو
مي ديد ،

مي توانستيم به محمد بن حنفيه نسبت ترديد بدهيم ؟

اشتباه كساني كه اينگونه مي انديشند ، اينجاست كه گمان كرده اند گفتار
علي ( عليه السلام ) درباره اين حادثه در جنگ صفين ،
منحصر در اين يك جمله است ، درحالي كه چنين نيست . علي ( عليه
السلام ) سخنان ديگري نيز در اين زمينه فرموده و در آن آشكارا نامِ حسين ( عليه السلام ) را برده و از تشنگي او در وقت شهادت در زمين
كربلا سخن گفته است .

علامه مجلسي ( رحمه الله ) در كتاب بحارالأنوار
روايتي را از بعضي كتب معتبر نقل كرده كه : روزي علي ( عليه
السلام ) بسيار گريست ، وقتي از علت گريه اش پرسيدند ، فرمود : گريه من
براي پيروزي نيست ؛ بلكه ، متأسفم چرا اين فرزندم حسين كه امروز تشنه كاماني را
سيراب كرد ، همين سيراب شدگان ( از اهل كوفه ) ، فردا در كربلا او را
تشنه كام خواهند كشت .

روشن است كه اين سخنِ حضرت را ، تنها راوي يعني عبدالله بن قيس نشنيد ، بلكه بيشتر
مردمي كه پيرامون علي ( عليه السلام ) گرد آمده بودند ،
آن را شنيدند .

با اين اوصاف ، آيا رواست كسي بگويد : امام وقتي به زمين كربلا رسيد ، احتمال داد
گفته پدرش با آن سفر قابل تطبيق باشد ؟ !

قصه كربلا قصه اي نيست كه محارم اين خاندان ، به تمام خصوصيات و حوادث آن
آگاه نباشند . در اثبات اين سخن ، باز هم اوراقي از تاريخ را مرور مي كنيم :

* در كتاب قاموس الرجال ، در ذيل نام حبيب ، داستان ملاقات ميثم و حبيب
آمده است كه در شرح حال ميثم تمّار مي توانيد آن را بخوانيد .

* طبري از ابو مخنف نقل مي كند : امام حسين ( عليه
السلام ) از مكه با زن و فرزند حركت كرد و اين خبر به محمد بن حنفيه ( كه در
آن هنگام در مدينه بود ) رسيد . محمد كه در تشتي وضو مي ساخت ، با شنيدن اين خبر
سخت گريان شد ، آن قدر گريست كه صداي افتادن قطرات اشكش در تشت به گوش
مي رسيد . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تاريخ طبري ، ج4 ، ص297

24

در اينجا اين پرسش وجود دارد كه محمد حنفيه چرا گريه مي كرد ؟ اگر
او هم مانند امام اميد به پيروزي داشت ، نبايد مي گريست . اگر خبر تأثّرانگيز
نيست و سخن از فتح و پيروزي و اميد به پيروزي ملي مردم كوفه است پس گريه براي
چيست ؟ ! آيا جز اين است كه گريه گوشزد يك پيش آمد حساب شده اي است كه
محارم اين خاندان كم و بيش از آن آگاهند ؟

* در كتاب اربعين الحسينيه آمده است كه حضرت باقر ( عليه السلام ) فرمود : چون امام حسين از مدينه آهنگ كوفه
كرد ، زنان بني عبدالمطّلب مجلسي براي سوگواري فراهم كردند . امام
حسين ( عليه السلام ) چون از اين اجتماع آگاه شد ، به آن
مجلس رفت و فرمود : اي زنان عبدالمطلب ، خدا و رسول راضي نيستند اين سِرّ ناگفتني را
فاش كنيد . شما را به خدا نوحه سرايي نكنيد . زنان هاشمي گفتند : ما اگر براي تو
نگرييم ، گريه خود را براي كدام مظلوم ذخيره كنيم ؟ امروز مانند روز رحلت
رسول خدا و علي و فاطمه ( عليهم السلام ) و ساير
دختران پيامبر است و اشك هاي ما بي اختيار جاري است . ^{( 1 )}

چرا زنان هاشمي محفل سوگواري تشكيل مي دهند ؟ در حالي كه حركت
امام بايد زنان حرمسرا و خاندان رسالت را به سرور آورد ؛ زيرا سخن از اميد به پيروزي
و تأسيس حكومت است !

بديهي است ، آنان مي دانند كه اين حركتِ امام به سوي قربانگاه است
نه پيروزي و تشكيل حكومت . آنها از رسول خدا شنيده اند كه فرزند
عزيزش در كربلا شهيد مي شود و با عزم امام ، خاطره هاي مكنون را فاش
مي سازند و هماهنگ مي گريند و با اين كارشان مي گويند : امام در اين
سفر در خون پاك خود دست و پا خواهد زد !

امام از اين آشفتگي و آشكارسازي راز ، ناراحت مي شود و
مي فرمايد : چرا سِرّ مكنون را فاش مي كنيد ؟

آنان گفتند : اي حسين بن علي ، ما را از گريه بازمي داري ؟
چگونه ساكت شويم و اشك نريزيم ؟ !

* * *

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . لواعج الأشجان ، ص30

25

ممكن است كسي بگويد : چرا خود را در بن بست مي افكنيد و مي گوييد : امام آگاه بود كه سرنوشتش چيست ؟ در اين صورت چرا به يك اقدام مرگبار و
تهلكه آميز دست يازيد ؟ چرا حادثه اي را آفريد كه در آن خود و يارانش كشته
شدند و اهل بيتش به اسيري رفتند ؟

در پاسخ چنين كسي بايد گفت حسين ( عليه السلام ) يك
رسالت تاريخي دارد كه بايد روي تاريخ را سفيد كند و آيندگان بدانند خدمتگزار اسلام
كه بود و چگونه بايد باشد ؟

رسالت او رسالتي بود كه از ناحيه مصلحت اسلام ، در سرنوشت زندگي امام
پيش بيني شده بود و تنها اين راه خواسته خداوند متعال و رسول خدا و پدرش
ـ اميرمؤمنان ـ است . از اين جهت است كه عزم راسخ حسين ( عليه السلام ) با سخنان امثال ابن عباس و ديگران كه
در صدد منصرف كردن او بودند ، متزلزل نگشت . آنها نمي دانند وظيفه حسين چيست ؟
ولي امام مي داند به كجا مي رود و چه مي شود . و از چه راه بايد
برنامه را پياده كند .

* * *

دقت در پاره اي از اسناد و مدارك :

1 ـ در تاريخ طبري ^{( 1 )} جريان برخورد زهيربن قين با امام ( عليه السلام ) ، از
ابومخنف نقل شده است : زهير پس از برگشت از حضور امام حسين ( عليه السلام ) به ياران خود گفت : هركدام از شما مايليد با من باشيد ، بسيار به هنگام است و هركدام
كه رفتني هستيد ، بدانيد اين جدايي هميشگي است . زهير در راه برگشت از مكه
مي كوشيد با امام روبه رو نشود امّا به هرحال اين اتفاق رخ داد . او در
اين برخوردِ كوتاه چه ديد و شنيد ! كه به خيمه آمد و با همه كسانش وداع كرد ؟ آيا
امام از او خواست ياري اش كند تا كوفه را تسخير كنند ؟ و گفت : اگر با ما همكاري
كني آينده خوشي داري و چون از اعيان كوفه هستي مقام بزرگي در حكومت آينده نصيب تو
خواهد شد ؟ ! اگر زهير از سخنان امام ( عليه السلام ) اين گونه برداشت

كرده بود ، پس نبايد اميد ملاقات هاي بعدي را با كسان
خود قطع كند و آنان را از زندگي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تاريخ طبري ، ج4 ، ص298 . به نقل از مقتل
ابي مخنف ، ص75 ، چاپخانه علميه ، قم .

26

خرّم تر در آينده مأيوس نمايد . ^{( 1 )}

از رفتار زهير مي توان فهميد كه امام ( عليه السلام ) حقيقت امر را بر او آشكار كرده و
يادآوري هايي به او نموده است . پس حسين ( عليه
السلام ) هم مي دانست عاقبت كار چه مي شود و هم به زهير وعده
نيل به شهادت در راه انجام وظيفه را داده بود . جز اين وعده و دانش امام به آينده
روشن و صحنه كربلا ، چيزي موجب سخنان زهير در جمع ياران خود نيست .

2 ـ در الكامل ^{( 2 )} دو پيشامد نقل شده است كه مجموع آن را در اينجا خلاصه
مي كنيم :

الف ـ امام خبر شهادت مسلم را در ثعلبيه و
برادر رضاعي اش ( يقطر ) را در زباله شنيد ، اما هيچ ترديد و خللي در اراده و عزم
راسخ او پيدا نشد و به راه خود ادامه داد .

ب ـ امام پس از شنيدن اين خبر ، به ياران
خود اعلام كرد : شيعيان ما راه پيمان شكني در پيش گرفتند و ما را تنها گذاشتند ،
هركس مي خواهد برگردد مانعي ندارد ، ما به كمك كسي نياز نداريم .

اين اعلان عمومي براي آن بود كه همه بدانند امام به كجا مي رود و
گمان نبرند كه كوفه مقصد است و حكومت كوفه در انتظار آنهاست و در پي اين اعلان بود
كه گروهي ، جز كساني كه از مكه با امام همراه بودند ، از آن حضرت جدا شدند .

ج ـ برگشت اين افراد و دريافت آن اخبار
دردناك ، در عزم راسخ امام خللي وارد نساخت و به راه خود ادامه داد تا به منزلگاه
عقبه رسيد .

د ـ در عقبه نيز مرد عربي با او ملاقات
كرد و وضع اسفبار كوفه را برايش گفت كه : اگر به كوفه روي جاي پايي جز نوك
نيزه ها و لبه تيز و برنده شمشيرها نداري . و به او سوگند داد كه از تصميم خود
منصرف شود .

امام فرمود : آنچه گفتي بر ما پوشيده نيست و تذكرات تو چيز تازه اي بر
آگاهي هاي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نكـ : ارشاد ، مفيد ، في توجه الحسين . . . الي الكوفة ، ص221 ، چاپ بصيرتي .

2 . ابن اثير ، الكامل ، ج4 ، ص43

27

ما نيفزود . امّا من تصميم ديگري دارم ؛ زيرا اراده حق چيزي نيست كه من بتوانم در
برابر

آن تصميمي بگيرم ؛ يعني مأموريتي است كه براي انجام آن مي روم .

همه اين سخنان و اخبارِ صد در صد منطقي ، در اراده امام كوچك ترين تزلزلي
ايجاد نكرد و با تصديق گفتار ، به راه خود ادامه داد . آيا باز هم امام از عاقبت كار
ناآگاه است و با اميد به پيروزي و تشكيل حكومت ادامه سفر مي دهد ؟ و به اتكاي
نيروي مردم بيوفا و پيمان شكن در اين واديِ خطرناك قدم مي گذارد ؟ يا
اين كه ظاهر امر جرياني است و باطن آن چيزي ديگر ؟

آري ، هيچ چيز برحسين ( عليه السلام ) پوشيده
نبود و هيچ عاملي نمي تواند موجب انصراف او گردد . بلكه بعد از گفتگو باز هم به
راه ادامه مي دهد تا هرچه زودتر به ميعادگاه برسد و در محل مأموريت ، انجام
وظيفه كند .

3 ـ ماجراي داستان ملاقات امام حسين ( عليه السلام ) با چهارنفري كه از كوفه مي آمدند ، در
الكامل ^{( 1 )} چنين آمده است : امام از وضع كوفه و از قيس
بن مسهّر ـ پيام آور خود ـ پرسيدند . آنها گفتند : قيس شهيد شد امام با شنيدن
اين خبر گريست و با حال گريان اين آيه را تلاوت كرد : " فَمِنْهُمْ مَنْ قَضي نَحْبَهُ . . . " . ^{( 2 )}

سؤالي كه در اينجا به ذهن مي رسد اين است كه : از اين برخورد و
گفتگوها و

سخنان امام و تمسك به آيه مذكور ، چه چيزي برداشت و استنباط
مي شود ؟ پاسخي كه امام از وضعيت كوفه مي شنود يأس آور است . مردم به
پيروي از اربابان

نابخرد و ستمگر خود ، شمشيرها را از غلاف بيرون كشيده ، آماده
جانبازي براي حكومت جبار يزيد و قطعه قطعه كردن اجساد پاكان روزگار ، جوانان
اهل بيت عصمت و شخص امام مظلوم و بي ياورند . در چنين وضعيتي اگر باز هم
بگوييم كه امام به پيروزي اميد دارد ، سخني است كه هيچ عقل و منطقي آن را
نمي پذيرد . امّا با همه اين ها در تصميم امام خلل وارد نمي شود . روشن است كه مطلب مهمي در پيش رواست كه امام از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ابن اثير ، الكامل ، ج4 ، ص49 و 50

2 . احزاب ؛ 23

28

آن آگاه است . از اين جهت پس از خبر شهادت قيس آيه مباركه : " فَمِنْهُمْ مَنْ قَضي
نَحْبَهُ . . . " را تلاوت مي كند .

منشأ اين پرسش ها و تلاوت آيه اين است كه امام براي برانداختن
اين حكومت و احياي حكومت قرآني و برنامه هاي مترقي اسلام ، حركت كرد و به رسالت
خويش عمل نمود .

* * *

29

اشاره ها

مردان الگو

تاريخ سازان عاشورا در هر عصر و مكاني اسوه هستند براي انسان هاي
آن زمان . مي توان از هدايت هاي آنان راه يافت و از رهنمودهاي آنان درس
گرفت .

اميرمؤمنان ( عليه السلام ) فرمود : برترين
انسان ها بعد از پسرم حسن ، حسين است . او بعد

از برادرش مظلوم و در كربلا
كشته مي شود . او و اصحابش در قيامت برترين شهيدانند ؛ خَيْرُ الخلق ، بعد ابني الحسن ، ابني الحسين ، المظلوم بعد أخيه ،
المقتول في أرض كربوبلاء ، ألا و انّه و اصحابه من سادة الشهداء يوم القيامة ؛ ^{( 1 )} ] در
معالي السبطين آمده است : خيرالخلق و سيّدهم بعد الحسن ، أخوه
ابني الحسين . [ ^{( 2 )}

ترديدي نيست كه : امام حسين ( عليه
السلام ) و يارانش براي همه انسان ها اسوه اند و خود آن
حضرت نيزبه اين حقيقت اشاره كرده ، فرموده اند : وَلَكُم فِيَّ اُسوَةٌ ؛ ^{( 3 )} زندگي من براي شما الگو و اسوه است . البته آنان نه تنها براي ما كه
براي انسان هاي برترِ ديگر نيز اسوه هستند .

امام صادق ( عليه السلام ) مي فرمود : لِي أُسْوَةٌ بِمَا يُصْنَعُ بِالْحُسَيْنِ ( عليه السلام ) ؛ ^{( 4 )} آنچه حسين ( عليه السلام )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . اثباة الهداة ، ج4 ، ص452 ؛ معالي
السبطين ، ج1 ، ص117

2 . علامه حائري مازندراني ، معالي السبطين ، ج1 ،
ص117

3 . نكـ : طبري ، التاريخ ، ج4 ، ص304

4 . نكـ : بحارالأنوار ، ج44 ، ص227 ؛
وسائل الشيعه ، ج3 ، ص265 ، باب استحباب احتساب البلاء و . . .

30

انجام داد ، براي من نيز الگو و اسوه است .

و نيز پدر بزرگوارش مي فرمود : يَكُونُ لِي
بِالْحُسَيْنِ ( عليه السلام ) أُسْوَةٌ ؛ ^{( 1 )} اسوه من حسين ( عليه السلام ) است .

و نيز در روايت آمده است كه موعود اسلام ( عجّ ) ، روز جمعه اي ^{( 2 )} در روز عاشورا قيام مي كند و اين مسأله گوياي آن
است كه امام حسين ( عليه السلام ) اسوه امام زمان ( عليه السلام ) نيز مي باشد . پس آن حضرت اسوه جاودانه
جوامع اسلامي است .

جلوه هاي تولّي و تبرّي

كتاب سرخ حيات بخش عاشورا ، داراي دو فصل است :

* فصلي مربوط به حمايت و همسويي با
اولياءالله و كساني كه خود را فداي راه حق كرده اند ؛ ( تولّي ) .

* * فصلي ديگر مربوط است به اظهار انزجار و نفرتِ فرزندان حق در مقابل
هواداران باطل ( تبرّي ) .

آري ، اين دو فصل ، سراسر كتاب تاريخ عاشورا را ، در طول حيات عاشورا
تشكيل مي دهد . بر اين اساس پيروان عاشورا بايد با جامع نگري و
واقع بيني ، هر دو فصل را مورد توجه قرار دهند و از اين راه به دو مسأله مهم
تولّي و تبري بنگرند و بدان جامه عمل بپوشند . گرچه بعضي از خوانندگانِ اين كتاب
شورانگيز ، تنها به عنوان يك كتاب تاريخ ، كه به زمان گذشته تعلق دارد ، بدان
مي نگرند ليكن بايد به كتاب عاشورا به عنوان يك كتاب زندگي ساز و هميشه
زنده و رهنمود دهنده نگريست .

شكوفايي فطرت ولايت

برپايي عزاداري در مصيبت اهل بيت ( عليهم
السلام ) همان تولّي و تبرّي است و گوياي تجلّي روحيه خدادوستي و شكوفايي
فطرت ولايت است . بديهي است كه توجه كامل به فلسفه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . وسائل الشيعه ، ج3 ، ص265 ، باب استحباب
احتساب البلاء و . . .

2 . نكـ : مستدرك سفينة البحار ، ماده جمع .

31

عزاداري ، باعث خلوص بيشتر عزاداران مي گردد و نيز توجه به اثرات
حيات بخش عزاداري هاي خداپسند ، بهتر مي تواند راز حمايت ائمه
معصوم ( عليهم السلام ) از عزاداري ها را تبيين
كند .

عزاداري و آثار مثبت آن

با توجه به آثار و بركات عزاداري ، فلسفه و اهميت آن روشن
مي گردد ؛ زيرا :

عزاداري و بزرگداشت خاطره اسوه هاي شهادت و
ايثار :

الف ـ بزرگداشت از آرمان ها و اهداف
بلند آنان است .

ب : احترام و همسويي با شهيدان است .

ج : نوعي ابراز قدرت در برابر قاتلان آنان ( طاغوت ها و خودكامگان تاريخ ) است .

د : خروج از حزب بيداد و ورود به حزب عدالت
است .

ائمه معصوم ( عليهم السلام ) فرمودند : مَنْ لَمْ يَكُنْ مَعَنا كانَ عَلَيْن ؛ ^{( 1 )} كسي كه با ما نباشد ، دشمن ما است آري ، كسي كه به عمد ، در پيشگاه عظمت عاشورا
ابراز عشق نكند ، در شمار يزيديان خواهد بود .

هـ ـ جلب الطاف خدا را در پي دارد .

و ـ تبليغ از
دينوحقايق اسلامي استونورانيّت ومعنويّت خاصّي به جامعه
مي بخشد .

ز ـ اثرات تربيتي فراواني براي جامعه در
پي دارد .

اقبال ، متفكر معروف لاهوري
مي گويد :

رمز قرآن از حسين آموختيم * * * زآتش او شعله ها اندوختيم

ماسوي الله را مسلمان ، بنده نيست * * * پيش فرعوني ، سرش افكنده
نيست

خون او تفسير اين اسرار كرد * * * ملت خوابيده را بيدار كرد

اي صبا اي پيك دور افتادگان * * * اشك ما را بر مزار او رسان ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بحارالأنوار ، 74/421 ، حديث 40

2 . ديوان اقبال لاهوري ، ص144

32

بزرگترين مصيبت

در لسان اهل بيت ( عليهم السلام ) بزرگ ترين مصيبت ، همانا قتل حسين بن علي ( عليهما
السلام ) است .

عبدالله بن فضل گويد : از امام صادق ( عليه
السلام ) پرسيدم : اي پسر پيامبر ، چرا روز عاشورا روز غم و مصيبت و حزن و
اندوه و آه و ناله است اما روز ارتحال رسول خدا ( صلّي الله
عليه وآله ) و روز شهادت فاطمه ( عليها السلام ) و روز قتل اميرمؤمنان ( عليه السلام ) و روزي كه امام
حسن ( عليه السلام ) با سمّ ( معاويه ) مسموم گشت ؟ ! چنين
نيست ؟ !

امام ( عليه السلام ) پاسخ داد : بي شك روز شهادت امام حسين ( عليه السلام ) روز
تحقّق بزرگ ترين مصيبت است ؛ چراكه پس از ارتحال پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) ، ازاعضاي اصحاب كساء ،
اميرمؤمنان ، فاطمه ، حسن و حسين ( عليهم السلام ) باقي
ماندند و همين مسأله مايه آرامش خاطر مردم بود و همچنين پس از شهادت فاطمه ( عليها السلام ) وجود ديگر اعضاي اصحاب كساء و نيز پس از
علي ( عليه السلام ) وجود ديگر اصحاب كساء و پس از
حسن ( عليه السلام ) وجود امام حسين ( عليه السلام ) باعث دلگرميِ مردم بود ، ولي با شهادت امام
حسين ( عليه السلام ) ، مردم بي پناه شدند و
شهادت او ، شهادت همه اصحاب كساء بود ، لذا روز شهادت آن حضرت روز عظيم ترين
مصيبت است . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بحارالأنوار ، ج44 ، ص269 و
وسائل الشيعه ، ج14 ، ص503 ، باب 66- باب استحباب البكاء لقتل الحسين .

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ
الْهَاشِمِيِّ ، قَالَ : قُلْتُ لاَِبِي عَبْدِ اللَّهِ ( عليه السلام ) يَا ابْنَ رَسُولِ
اللَّهِ كَيْفَ صَارَ يَوْمُ عَاشُورَاءَ يَوْمَ مُصِيبَة وَغَمّ وَحُزْن وَ
بُكَاء دُونَ الْيَوْمِ الَّذِي قُبِضَ فِيهِ رَسُولُ اللَّهِ ( صلّي الله عليه وآله ) وَالْيَوْمِ
الَّذِي مَاتَتْ فِيهِ فَاطِمَةُ وَالْيَوْمِ الَّذِي قُتِلَ فِيهِ أَمِيرُ
الْمُؤْمِنِينَ ( عليه السلام ) وَالْيَوْمِ الَّذِي قُتِلَ فِيهِ الْحَسَنُ بِالسَّمِّ ؟ فَقَالَ : إِنَّ يَوْمَ الْحُسَيْنِ أَعْظَمُ مُصِيبَةً مِنْ جَمِيعِ سَائِرِ الاَْيَّامِ وَ
ذَلِكَ أَنَّ أَصْحَابَ الْكِسَاءِ الَّذِينَ كَانُوا أَكْرَمَ الْخَلْقِ عَلَي
اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ كَانُوا خَمْسَةً فَلَمَّا مَضَي عَنْهُمُ
النَّبِيُّ ( صلّي الله عليه وآله ) بَقِيَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَفَاطِمَةُ وَالْحَسَنُ وَ
الْحُسَيْنُ فَكَانَ فِيهِمْ لِلنَّاسِ عَزَاءٌ وَسَلْوَةٌ فَلَمَّا مَضَتْ
فَاطِمَةُ كَانَ فِي أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَالْحَسَنِ وَالْحُسَيْنِ لِلنَّاسِ
عَزَاءٌ وَسَلْوَةٌ فَلَمَّا مَضَي أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ( عليه السلام ) كَانَ لِلنَّاسِ فِي
الْحَسَنِ وَالْحُسَيْنِ عَزَاءٌ وَسَلْوَةٌ ، فَلَمَّا مَضَي الْحَسَنُ كَانَ
لِلنَّاسِ فِي الْحُسَيْنِ عَزَاءٌ وَسَلْوَةٌ ، فَلَمَّا قُتِلَ الْحُسَيْنُ لَمْ
يَكُنْ بَقِيَ مِنْ أَصْحَابِ الْكِسَاءِ أَحَدٌ لِلنَّاسِ فِيهِ بَعْدَهُ عَزَاءٌ
وَسَلْوَةٌ ، فَكَانَ ذَهَابُهُ كَذَهَابِ جَمِيعِهِمْ كَمَا كَانَ بَقَاؤُهُ
كَبَقَاءِ جَمِيعِهِمْ فَلِذَلِكَ صَارَ يَوْمُهُ أَعْظَمَ الاَْيَّامِ مُصِيبَةً . . .

33

بخش اول :

تاريخ سازان عاشورا

35

امام حسين ( عليه السلام )

تولد

امام حسين در سوّم شعبان سال چهارم هجري متولد شد و حدود 7 سال با
پيامبرخدا ( صلّي الله عليه وآله ) و فاطمه و 47 سال با
پدرش اميرالمؤمنين و 47 سال با برادرش امام حسن زندگي كرد . آن حضرت داراي 6 پسر و
چهار دختر بود .

امامت

حسين بن علي ( عليهما السلام ) در
سال پنجاه هجري ، در سن 47 سالگي پس از شهادت برادرش امام مجتبي ( عليه السلام ) به امامت رسيد و مدت امامتش ده سال
به طول انجاميد .

تواضع سالار شهيدان

ابن عَبْد الْبِرّ در الإستيعاب مي نويسد : امام حسين ( عليه السلام ) 25 بار پياده به حج مشرف شد ؛ ^{( 1 )} در روايت آمده است كه روزي امام حسين ( عليه السلام ) در حالي كه از كوچه اي
مي گذشت ،

جمعي از فقرا را ديد كه به خوردن غذا مشغولند . آنان حضرت را به
خوردن غذا دعوت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نكـ : الأستيعاب ج 382 كه در حاشيه
الاصابه چاپ شده است ، چاپ مطبعه سعاده مصر ، ج1 ، ص148 طبع حيدرآباد .

36

كردند . امام اين آيه را تلاوت كرد : " إِنَّ الله لاَ يُحِبُّ
الْمُسْتَكْبِرِينَ " ؛ خدا مستكبران را

دوست نمي دارد . بر جمع آنان وارد شد
و از غذايشان خورد و در حقشان دعا كرد و آنان را به منزل خود دعوت نمود . آنگاه كه
فقيران به منزل امام رفتند ، حضرت دستور داد آنچه دارند براي پذيرايي از اين
ميهمانان بياورند . ^{( 1 )} ( برخي نوشته اند كه
امام ( عليه السلام ) وقتي در جمع آنها
شركت جست ، فرمود : غذاي شما ازصدقه است وبر من روانيست از آن
بخورم ) .

امام حسين ( عليه
السلام ) در قرآن

امام حسين ( عليه السلام ) در آيات قرآن
مورد توجّه قرار گرفته و اين آيات را مي توان به سه دسته تقسيم كرد :

1 ـ در برخي از آيات ، از خمسه طيبه و اهل بيت عصمت و طهارت سخن گفته
شده كه امام حسين ( عليه السلام ) يكي از آنها است ؛
مانند آيات تطهير ، آيات ذوي القربي ، آيات عترت ، آيات نذر علي و فاطمه و . . . و
همچنين در دوران انبياي گذشته گاهي از اهل بيت و خمسه طيّبه سخن گفته شده ؛ از
جمله در زمان آدم ( عليه السلام ) . ^{( 2 )}

صاحب الدرّ الثمين در تفسير آيه" . . . فَتَلَقّي آدَمُ مِنْ
رَبِّهِ كَلِمات . . . " روايتي نقل كرده كه در آن آمده است : أنّه ( آدم ( عليه السلام ) ) رأي
ساق العرش و أسماء النّبي و الأئمة ( عليهم
السلام ) فلقنه جبرئيل : قل : يا حميد بحقّ محمّد ، يا عالي بحقّ علي ، يا فاطر بحقّ فاطمة ، يا محسن بحقّ الحسن
والحسين ومنك الإحسان وقتي به نام حسين رسيداشك از چشمان آدم جاري
شدو خطاب به جبرئيل گفت : برادرم ، جبرئيل ! وقتي نام
پنجمين را مي شنوم قلبم مي شكند . . . جبرئيل پاسخ داد : او همانا از فرزندان تو است كه مصيبت ها در برابر مصيبت او كوچك وحقير
مي شود . آدم گفت : برادرم ! آن مصيبت چيست ؟ جبرئيل گفت : او با لب تشنه ، غريب و يكه و
تنها كشته مي شود ، يار وياوري ندارد . . . فرياد
برمي آورد :

وا عطشاه ، وا قلّة ناصراه . . . هيچكس پاسخش نمي دهد جز با شمشير . . . سرش را مانند

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بحارالأنوار ، ج44 ، ص189

2 . بقره : 31 الأسماء : اسماء انبياءالله واسماء
محمد و علي و فاطمه و الحسن و الحسين و اسماء رجال من خيار شيعتهم .

37

گوسفند از قفا و پشت گردن مي برند ، خيمه هايش را غارت مي كنند و
سرش را همراه سرهاي يارانش بر سر نيزه ها زده ، شهرها را
مي گردانند . . . پس آدم و جبرئيل گريستند . ^{( 1 )}

2 ـ و در آياتي كه از اولي الأمر سخن گفته و اطاعت از آنها را براي
مؤمنان لازم مي شمارد ، بي ترديد امام حسين ( عليه
السلام ) يكي از مصاديق بارز آنها است : " أَطِيعُوا اللهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُوْلِي الاَْمْرِ
مِنْكُمْ " . ^{( 2 )}

3ـ برخي از آيات قرآن ، مربوط به شخص امام حسين ( عليه السلام ) است . در روايات آمده است : سوره و الفجر ،
سوره امام حسين است . و مصداق آيه : " يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ " ، شخص امام حسين ( عليه
السلام ) است . ^{( 3 )} صاحب كتاب الحسين
في القرآن ^{( 4 )} با بيش از 250 روايتِ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بحارالأنوار ، ج44 ، ص245 ، و روي صاحب الدر
الثمين في تفسير قوله تعالي " . . . فَتَلَقّي آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمات . . . " أنه رأي ساق العرش و أسماء النّبي و
الأئمة ( عليهم السلام ) فلقنه جبرئيل : قل يا حميد بحقّ محمّد ، يا عالي بحقّ علي ، يا فاطر بحقّ فاطمة ، يا
محسن بحقّ الحسن و الحسين و منك الإحسان . فلمّا ذكر الحسين سالت دموعه و انخشع قلبه
و قال : يا أخي جبرئيل في ذكر الخامس ينكسر قلبي و تسيل عبرتي ؟ قال جبرئيل : ولدك هذا
يصاب بمصيبة تصغر عندها المصائب . فقال : يا أخي و ما هي ؟ قال : يقتل عطشاناً غريباً
وحيدا فريداً ليس له ناصر و لا معين ، و لو تراه يا آدم و هو يقول وا عطشاه وا قلّة
ناصراه ، حتّي يحول العطش بينه و بين السماء كالدخان ، فلم يجبه أحد إلاّ بالسيوف و
شرب الحتوف فيذبح ذبح الشاة من قفاه و ينهب رحله أعداؤه و تشهر رؤوسهم هو و أنصاره
في البلدان و معهم النسوان كذلك سبق في علم الواحد المنّان ، فبكي آدم و جبرئيل بكاء
الثكلي .

2 . نساء : 59

3 . " يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ * ارْجِعِي إِلَي
رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً * فَادْخُلِي فِي عِبَادِي * وَادْخُلِي
جَنَّتِي " ( فجر ـ 27 ) امام صادق ( عليه السلام ) مي فرمود : اقْرَءُوا سُورَةَ الْفَجْرِ فِي فَرَائِضِكُمْ وَنَوَافِلِكُمْ
فَإِنَّهَا سُورَةٌ لِلْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيّ ( عليهما
السلام ) مَنْ قَرَأَهَا كَانَ مَعَ الْحُسَيْنِ بْنِ
عَلِيّ ( عليهما السلام ) يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِي دَرَجَتِهِ مِنَ الْجَنَّةِ ، إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ
حَكِيمٌ .

ابو اسامه كه در مجلس حاضر بود گفت : چگونه اين
سوره ، سوره حسين است ؟ امام پاسخ داد : أ لا تسمع إلي قوله تعالي " يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ
الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِي إِلي رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّةً فَادْخُلِي فِي
عِبادِي وَادْخُلِي جَنَّتِي " إنّما يعني الحسين بن علي صلوات الله عليهما فهو ذو النفس المطمئنة
الراضية المرضية و أصحابه من آل محمد صلوات الله عليهم . . . الرضوان عن الله يوم
القيامة و هو راض عنهم و هذه السورة في الحسين بن علي ( عليهما السلام ) و شيعته و شيعته آل
محمد خاصة فمن أدمن قراءة الفجر كان مع الحسين ( عليهما السلام ) في درجته في الجنة
إِنَّ اللّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ . بحارالأنوار ، ج24 ، ص93 ؛
تأويل الآيات الظاهرة ، ص769

4 . سيد محمد واحدي گيلاني .

38

قابل اعتبار ، ثابت كرده است كه 128 آيه از آيات قرآن مربوط به شخص
امام حسين ( عليه السلام ) است .

امام حسين ( عليه السلام ) سيد الشهدا

تنها شهيدي كه در لسان امامان معصوم ، سيّدالشهد لقب يافت ، سردار نهضت
عاشورا ، حسين بن علي است . در زبان پيامبر و ائمه معصوم ( عليهم السلام ) ، لقب سيد الشهدا براي سه تن
به كار رفته است : اميرالمؤمنين ، حمزه ، و امام حسين ( عليهم السلام ) .

امام صادق ( عليه السلام ) هنگام زيارت
اميرالمؤمنين ( عليه السلام ) مي فرمود :

السَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَصِيَّ الاَْوْصِيَاءِ ؛ درود برتو اي وصيّ اوصيا .

السَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَلِيَّ الاَْوْلِياءَ ؛ درود برتو اي وليّ اوليا .

السَّلامُ عَلَيْكَ يَا سَيِّدَ الشُّهَداء . . . ؛ درود برتو اي سيد وسرور شهيدان . ^{( 1 )}

تعبير سيدالشهد به وسيله رسول خدا ( صلّي الله عليه
وآله ) ، درباره حضرت حمزه ، اميرمؤمنان و امام حسين ( عليهم السلام ) آمده است . پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : چهارتن در قيامت ، سواره محشور
مي شوند كه عبارتند از : من ، صالح پيامبر ، برادرم علي و عمويم حمزه . . . ( عمّي حمزة بن عبدالمطّلب ، اسدالله و اسد رسوله ،
سيدالشهداء ) دراينجا لقب سيدالشهدا براي حمزه به كار رفته است . ^{( 2 )}

انس بن مالك گويد : روزي پيامبر ( صلّي الله
عليه وآله ) فرمود : از اين در ، بهترين وصي ها و سيد شهيدان وارد
مي شود . ^{( 3 )} پس از چندي ديديم كه علي بن
ابي طالب از همان در وارد شد . ^{( 4 )}

در حديثي ديگر آمده است كه آن حضرت دستي روي حسين ( عليه السلام ) كشيد و فرمود : آگاه باشيد كه او ( حسين ) ،
سرور شهيدان از آغاز تاپايان زندگي بشري است ولي پدر او

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بحارالأنوار ، ج100 ، حديث 9

2 . نكـ : بحارالأنوار ، ج7 ، ص135

3 . . . . يَدْخُلَ عَليكم مِنْ هذا الباب خَيْرُ
الأوصياءِ وسيّدالشهداء .

4 . نكـ : بحارالأنوار ، ج38 ،
ص16

39

از او بهتر و برتر است . ^{( 1 )}

امام صادق ( عليه السلام ) از امام حسين
به عنوان سيد شباب الشهداء ياد كرده است . ^{( 2 )}

* * *

ابن اثير مي نويسد : حسن و حسين از نام هاي بهشتي اند
كه در دوران جاهليت ، در ميان مردم ديده نشده اند . ^{( 3 )}

در حديثي ديگر از رسول گرامي اسلام آمده است :

لمّا عرج بي إلي السماء رأيتُ عَلي باب
الْجَنَّةِ مَكْتُوباً : . . . وَالْحُسَينُ صَفْوَة الله . . . ؛ در بالاي در ورودي بهشت نوشته
شده است : . . . و حسين ] ( عليه السلام ) [ برگزيده خدا است . . . . ^{( 4 )}

عشق به دانش

عبدالله بن حبيب ، سوره حمد را به يكي از فرزندان امام حسين ( عليه السلام ) آموخت و آنگاه كه فرزند ، آن سوره را پيش پدر
قرائَت كرد ، امام ( عليه السلام ) هزار دينار به معلم
هديه داد و هزار حُلّه ، ^{( 5 )} نيز برايش فرستاد و دهان
وي را پر از دُرّ نمود : أعطاه ألف دينار و ألف حُلَّة و حَشاه فاهُ دُرّ . ^{( 6 )}

بيعت با يزيد ، هرگز !

در نيمه رجب سال 60 هـ . وقتي معاويه از دنيا رفت . وليد ،
حاكم مدينه ، شب هنگام آن حضرت را به بيعت با يزيد دعوت كرد ليكن آن بزرگوار از بيعت
با يزيد سر باز زد و به به مبارزه با حكومت فاسد يزيد برخاست .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نكـ : بحارالأنوار ، ج44 ، ص238 ، امّا إنّه
سيِّدُالشّهداء مِنَ اْلأوّلين والآخرين في الدُنيا والآخرة . . . و أبوهُ أفضلُ منهُ
وَخيرٌ .

2 . نكـ : . . . الْحُسَيْنُ ( عليه السلام ) سَيِّدُ شَبَابِ
الشُّهَدَاءِ تهذيب الأحكام ، ج6 ، ص74 و بحارالأنوار ، ج14 ، ص168

3 . اسدالغابه ، ج2 ، ص19 ـ 18 ، . . . اَلحَسَنُ وَ
الْحُسَينُ مِنْ أسماءِ أهل الجنّة لَمْ يَكُونا في الْجاهلّية .

4 . بحارالأنوار ، ج27 ، ص4

5 . جامه ، قطيفه .

6 . اعيان الشيعه ، ج1 ، ص579

40

امام حسين ( عليه السلام ) اسوه تاريخ

امام حسين ( عليه السلام ) نه تنها اسوه
تمامي مردم ، كه الگوي امامان معصوم پس از خود نيز مي باشد . ائمه معصوم ( عليهم السلام ) پس از شهادت آن حضرت ، طبق خط فكري ايشان
عمل مي كردند و هر يك بنا بر اقتضاي وضعيت روزگار خود ، امام حسين ( عليه السلام ) را پيشواي فكري خويش مي دانستند .

آري ، امام حسين اسوه امروز و فردا و همه ادوار تاريخ بشري است . امام
زمان ( عج ) روز عاشورا قيام خواهندكرد و امام حسين ( عليه
السلام ) در شب عاشورا ، از حضور ياران خود در ركاب امام زمان ( عج ) خبر
داد . ^{( 1 )}

آن حضرت زندگي خود را فداي خدا كرد و خداوند عنايتي ويژه در حق او
نمود .

درروايت آمده است كه وقتي امام دهم ( علي النقي ( عليه السلام ) ) مريض شد ، هيأتي را مأمور كرد تا به زيارت
امام حسين ( عليه السلام ) بشتابند و در كنار قبر آن
حضرت ، ايشان را دعا كنند ! آنان گفتند : شما خود نيز اماميد ، پاسخ داد : درست است ،
ليكن خداوند مكان هايي را براي عبادت خود برگزيده است و سر زمين كربلا
يكي از آنهاست و من دوست دارم در جايي كه خدا بدان توجه خاص دارد وآن را
موردعنايت ويژه قرار داده است ، برايم دعا شود . ^{( 2 )}

امام حسين ( عليه السلام ) خود نيز
فرموده اند : وَ لَكُمْ فِيَّ اُسْوَةٌ ؛ ^{( 3 )} زندگي
و ( نهضت حيات بخش ) من ، الگوي شماست .

امام صادق ( عليه السلام ) مي فرمود : لي اُسْوَةٌ بِما يَصْنَعُ بِالحسين ؛ ^{( 4 )} آنچه كه حسين انجام داد الگوي من است .

امام باقر ( عليه السلام ) نيز مي فرمود : يكونُ لي بالحسين بْن علي اُسْوَةٌ . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نكـ : مقرم ، مقتل الحسين ،
ص158

2 . بحارالأنوار ، ج101 ، ص112

3 . نكـ : الأستيعاب ، ج382 كه در حاشيه
الاصابه چاپ شده است . چاپ مطبعه سعاده مصر ، ج1 ، ص 148 ، طبع
حيدرآباد .

4 . بحارالأنوار ، ج44 ، ص189

5 . بحارالأنوار ، ج47 ، ص116

41

هجرت تاريخ ساز

هجرت مسلم ، سفير امام حسين ( عليه السلام )

رسول و فرستاده امام حسين ( عليه
السلام ) ؛ يعني مسلم بن عقيل در نيمه رمضان سال 60 هـ . از
مكه حركت كرد و به مدينه رسيد و از آن جا راهيِ كوفه شد و در پنجم شوال به
آنجا رسيد ، با اين حساب ، حدود 20 روز در راه بوده است . او 63 روز در كوفه به
امور نهضت پرداخت و سرانجام در روز عرفه ، چهارشنبه ، نهم ذيحجه به شهادت رسيد .

هجرت ابا عبدالله ( عليه السلام )

يكي از درس هاي آموزنده مكتب عاشورا ، هجرت از مدينه به مكه و از
مكه به كربلا و سرنوشت بود . مسير امام ( عليه السلام ) از مدينه به مكه حدود پنج روز به طول انجاميد ، ولي از مكه به كربلا حدود 24 روز در
راه بودند .

دو روز از ماه رجب باقي بود كه آن حضرت به جانب مكه معظمه حركت كرد . در روز عرفه ، كه همه حاجيان تلاش دارند تا خود را به عرفات و پس از آن به منا
برسانند تا در روز دهم ذيحجه قرباني كنند ، از قربانگاه ظاهري فاصله گرفت تا در مسلخ
عشق ، در قربانگاه كربلا ، قرباني اكبر را تقديم پيشگاه دوست كند . او به جاي
گوسفند ، عزيزانش را فدا كرد و سر انجام در دهم محرم الحرام ، روز عاشورا و
در سال 61 هـ . در سن 57 سالگي در كربلا به شهادت رسيد .

خاك كربلا

خداوند بزرگ بركات بسياري در خاك قبر حسين بن علي ( عليهما السلام ) قرار داده است

كه آن ويژگي و بركت در
هيچ يك از تربت هاي مَشاهد متبركه نيست و اين به

خاطر آن است كه آن حضرت
خود را فداي دين و احكام الهي كرد و خدا هم وي را

پذيرفت .

در زمان صفويه ، جلسه اي با حضور علماي بزرگ اسلام و يكي از
عالمان بزرگ مسيحي ، كه براي بحث درباره نبوّت پيامبر اسلام به اصفهان آمده بود ، در
دربار شاه

42

عباس تشكيل مي گردد . ملاّ محسن فيض كاشاني ( رحمه الله ) ^{( 1 )} نيز كه در آن
مجلس حضور داشت ،

رو به آن عالمِ مسيحي نموده ، گفت : تو كه ادعا مي كني
مي تواني از ما في الضمير و درون ما خبر دهي ، اكنون بگو كه در دست من
چيست ؟

او پس از لحظه اي درنگ گفت : فهميدم چيست ، اكنون در اين فكرم كه
آن را از كجا آورده اي ! ميان دستت ، قطعه اي از بهشت است . فيض گفت : اشتباه
نمي كني ؟ عالم مسيحي گفت : يقين دارم اشتباهي صورت نگرفته است . فيض گفت : بنابراين ، واجب است مسلمان شوي ؛ زيرا پيامبر ( صلّي الله عليه
وآله ) خبر داد كه خاك كربلا قطعه اي از خاك بهشت است . وي كه فرد منصف و
حق جويي بود ، بي درنگ مسلمان شد .

انفاق سه خليفه زاده

روزي عبدالله بن عمر ، عبدالرحمان بن ابي بكر و امام
حسين ( عليه السلام ) در مسجدالنبي نشسته بودند كه مردي
وارد شد و نزد عبدالله بن عمر رفت و گفت : قَدْ ضَمِنْتُ
دِيَةً كامِلَةً وَعَجَزْتُ عَنْ أَدائِه ؛ يك
ديه كامل ـ صد شتر ـ بدهكارم كه از اداي آن درمانده ام . عبدالله از
دستيارش خواست دويست درهم به او بدهد . آن مرد نپذيرفت و به حضور عبدالرحمان ابن
ابي بكر رفت . او نيز همچون عبدالله عمل كرد . آن مرد آنگاه به محضر امام
حسين ( عليه السلام ) آمد و حاجت طلب كرد . امام ( عليه السلام ) وقتي دانست آن مرد حاجتمندِ واقعي است ،
فرمود : از تو سه مطلب مي پرسم و در برابر هر پاسخِ صحيح يك ثلث ( 31 ) از بدهكاري ات را ضمانت خواهم كرد ! آن مرد گفت : يَابْنَ رَسولِ الله أَ مثْلُكَ يَسْأَلُ عَنْ مِثْلي ؟ ؛ آيا فردي چون شما از شخصي مانند من سؤال
مي كند ؟ ! امام ( عليه السلام ) با ملاطفت
فرمود : ما در سطح فهم و درك مخاطبان خود سؤال مي كنيم . مرد عرب اعلام
آمادگي كرد كه به سؤال امام ( عليه السلام ) پاسخ دهد . حضرت پرسيد : أيّ الأعمال أفضل ؟ ؛ برترين كارها چيست ؟

ـ عرب : الإيمانُ
بِالله ؛ ايمان به خدا .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . در بعضي از اسناد ، نام شيخ بهايي ( رحمه الله ) به جاي اسم ايشان
آمده است .

43

ـ امام : فما النجاة مِنَ
الْمهلكة ؟ ؛ عامل نجات از هلاكت و سقوط چيست ؟

ـ عرب : الثّقة بِالله ؛ توكل به خدا ( امام اين پاسخ را نيز قبول كرد .

ـ امام : فما يُزيّنُ الرجُل ؟ ؛ عامل زينت و كمال آدمي چيست ؟

ـ عرب : عِلمٌ مَعَهُ حِلْم ؛ دانشي كه صاحب آن داراي خويشتن داري باشد .

ـ امام : فإن أخطأه ذلك ؟ ؛ اگر اين نعمت را نداشت چه چيزي مايه زينت اوست .

ـ عرب : مالٌ معه مروءة ؛ مالي كه صاحب آن با مروّت باشد .

ـ امام : فإنْ أخطأه ذلك ؟ ؛ اگر كسي اين صفت را ندارد .

ـ عرب : فقر معه صبر ؛ تنگدستي و فقري كه همراه با صبر باشد .

ـ امام : فإن أخطأه ذلك ؛ اگر كسي داراي اين خصلت نيست .

ـ عرب : فصاعقة تنزل من السماء و
تحرقه فإنّه أهل لذلك ؛ آتشي از آسمان فروافتد و وي را
نابود سازد ، همانا او سزاوار چنين آتشي است .

امام ( عليه السلام ) تبسّم كرد و همه ديه و بدهكاري
وي را برعهده گرفت ، سپس مقداري پول به او داد و فرمود : اين مبلغ را براي اهل
خانه ات هزينه كن ( در برخي از احاديث آمده است : ) امام در خاتمه ، انگشتر مبارك
را از انگشت خود بيرون آورد و به مرد عرب داد و او خوشحال و شادمان رفت . ^{( 1 )}

داستان انفاق امام حسين ( عليه السلام ) به گونه ديگر نيز در برخي از منابع اسلامي آمده است ؛ از جمله در تفسير كبير
فخر رازي ، ذيل آيه : " . . . وَعَلَّمَ آدَمَ الاَْسْمَاءَ . . . " .

سخت ترين مصيبت ها

در ديدگاه اهل بيت عصمت و طهارت ( عليهم
السلام ) سخت ترين و سوزناك ترين مصيبت ، عبارتند از :

1ـ شهادت حمزه سيدالشهدا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تفسير صافي ، علامه فيض كاشاني ، ج1 ، ذيل آيه
شريفه " . . . مِمَّا
رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ . . . " ؛ ( منتهي الآمال ، محدث قمي ، ص351 ) و بحارالأنوار ، ج44 ، ص196 و
جامع الأخبار ، ص137

44

2ـ شهادت جعفر طيّار

3ـ شهادت حسين بن علي ( عليهما
السلام ) ، البته مي توان گفت كه در ديدگاه ائمه معصوم ( عليهم السلام ) قتل حسين ( عليه
السلام ) سوزناك تر از قتل حمزه و جعفر است . ( امام سجاد ( عليه السلام ) ، با ديدن عبيدالله پسر قمربني هاشم
گريست و فرمود : ما مِنْ يَوْم أشَدُّ عَلَي رَسُولِ
الله ( صلّي الله عليه وآله ) مِنْ يَومِ أُحُد ، قُتِلَ فيهِ حمزةُ بْن عبدالمُطَّلِب . . . وَبَعد
يَوم مُؤتَة قُتِلَ فيهِ ابْنُ عَمِّهِ جعفر بْن أبي طالب ، ثُمَّ قال : وَلا يَوْمَ
كَيَوْم الْحُسين . . . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نكـ : بحارالأنوار ج44 ، ص298 ؛
بحارالأنوار ، ج22 ، ص274

45

عباس بن علي ( عليهما السلام )

عباس بن علي ( عليهما
السلام ) ( قمر بني هاشم )

او در سال 26 هـ . ق . متولد شد و در آغاز سال 61 در سن حدود 34 سالگي به شهادت رسيد .

عباس ( عليه السلام ) بعد از محمد حنفيه
به دنيا آمد و برادران مادري وي عبارتند از :

عبدالله ، عثمان و جعفر ، كه همگي در كربلا شهيد شدند و داراي فرزند
نبودند . ^{( 1 )}

همسر عباس لبابه نام داشت كه دختر عبدالله بن عباس بن عبدالمطّلب بود . از او پسراني به نام هاي عبيدالله و فضل به دنيا آمد . ^{( 2 )}

او با القابي چون : قمر بني هاشم ، سقّاي كربلا ، صاحب لوا ،
باب الحوائج و . . . مورد توجه عام و خاص بود و نيز وي را با كنيه هايي چون
ابوالفضل و ابوقربه صدا مي زدند .

مادر قمر بني هاشم

مادر قمر بني هاشم ، امّ البنين ، دختر حزام بن خالدبن
ربيعة بن وحيدبن كعب بن معاوية بن بكربن هوازن بن عامربن
كلاب بن ربيعة بن عامر . ^{( 3 )} و مادر بزرگ او
ثمامه دختر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . مقتل الحسين ، مقرم ، مبحث قمر
بني هاشم ؛ معالي السبطين ، ص263 ، مجلس هجدهم .

2 . منتهي الآمال ، ج1 ، ص383

3 . عمدة الطالب ، ص327

46

سهيل بن عامر بن مالك بن جعفربن كلاب است . پس پدر و مادرش از
خاندان

بني كلاب اند و داراي خصلت هاي شايسته و صفات خانوادگي
مشترك .

روزي حضرت علي ( عليه السلام ) به برادرش عقيل ، كه
به انساب عرب آگاهي داشت ، مأموريت داد تا از ميان اقوام شجاع و سرافراز عرب ، براي
وي همسري برگزيند و يادآور شد اين دقت بدان جهت است كه فرزندي شجاع از او به دنيا
آيد ؛ به گونه اي كه داراي بازواني برومند و توانا باشد تا فرزندم حسين را
در سرزمين كربلا ياري دهد و در اين هنگام به امام حسين ( عليه
السلام ) اشاره كرد ؛ لِكَيْ اُصيبَ مِنْها وَلَداً يكونُ
شجاعاً و عضداً يَنْصُرُ وَلَدِي هذا ـ وَأَشارَ إلَي
الْحُسَينِ ـ ليواسيه في طَفّ كَرْبَلاء .

عقيل فاطمه كلابي را به امام ( عليه السلام ) معرفي
كرد و گفت : با امّ البنين ازدواج كن كه در عرب از اجداد او شجاع تر نيست ؛ تَزَوَّجْ اُمّ البَنِين الْكلابيّة ، فَإِنَّهُ لَيسَ في
الْعَرَبِ أَشْجَع مِن آبائها ، فَتَزوَّجه . ^{( 1 )}

* * *

مادر عباس ارادت ويژه اي نسبت به امام حسين ( عليه السلام ) داشت . مامقاني در باره ولايت مداري
فاطمه كلابي اينگونه مي نويسد : فَإنَّ عُلْقَتَها
بِالحسين ( عليه السلام ) ليس إلاّ لاِءمامته ؛ ^{( 2 )} همانا علاقه امّ البنين به حسين بن علي ( عليهما السلام ) نبود مگر به جهت
امامت آن حضرت ، ( نه آن كه چون او را در دامان خويش
پرورانده است ) .

وي در جاي ديگر مي نويسد : امّ البنين ، كه قتل چهار فرزند خويش در
ركاب حسين ( عليه السلام ) را بر خود آسان
مي گرفت ؛ نشان از درجه عالي ايمان او بود . ^{( 3 )}

عشق و ارادت امّ البنين نسبت به مقام والاي امامت و ولايت چنان
بود كه وقتي بعد از واقعه كربلا و شهادت فرزندان برومند و دلاور او ، بشير ، سفيرِ
خون و شهادت ، به مدينه بازگشت و امّ البنين را ملاقات كرد و مي خواست خبر
شهادت فرزندانش را به وي دهد ، امّ البنين گفت : أخْبِرْني
عَنْ أبي عبدالله ( عليه السلام ) ؛ از حال حسين بگو !

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ابن عنبه ، عمدة الطالب ، ص323 ، اعلمي ،
دائرة المعارف ، ج13 ، ص63 دمع السجوم ، ص351

2 . نكـ : مامقاني ، رجال ، ج3 ، صص 70 ـ 71 ،
طبع قديم .

3 . نكـ : مامقاني ، رجال ، ج3 ، ص70 ـ 71 ، طبع
قديم . ( قسمت دوم ) .

47

بشير وقتي خبر شهادت يك يك فرزندان امّ البنين را به وي داد ، او از
جواب هاي

فرعي بشير ناراحت شد ؛ زيرا توقع داشت هرچه زودتر از سرنوشت امام
حسين ( عليه السلام ) آگاه شود . ازاين رو ، به بشير گفت : فرزندان من و همه جهانيان فداي حسين باد ! زودتر بگو از حسين چه خبر ؟ ^{( 1 )}

و آنگاه كه خبر شهادت امام ، مقتدا و رهبر خويش را شنيد ناله اي
سرداد . ^{( 2 )}

همان روز كه فاطمه كلابي ، امّ البنين ، پاي در خانه
اميرالمؤمنين ( عليه السلام ) گذاشت ، حسن و حسين ( عليهما السلام ) مريض بودند ؛ او با مهرباني ويژه اي
با آنان سخن مي گفت و از صميم قلب دوستشان مي داشت و پرستاريشان را به
عهده گرفت و درست همانند مادر واقعي با آنان رفتار مي كرد . آنان نيز او را
بسيار دوست مي داشتند .

پس از شهادت اميرالمؤمنين ، آنگاه كه مغيرة بن نوفل ـ كه يكي از
مشاهير عرب بود ـ از امامه ، همسر ديگر اميرالمؤمنين خواستگاري كرد ، امامه با
امّ البنين در مورد اين تقاضاي ازدواج مشورت كرد . امّ البنين در جواب او گفت : سزاوار نيست كه ما پس از علي ، در خانه ديگري باشيم و با مرد ديگري پيمان همسري
ببنديم .

اين سخن امّ البنين ، نه تنها در امامه ، كه در همسران ديگر امام ؛
از جمله : ليلي تميميّه و اسماء بنت عميس نيز اثر گذاشت و اين چهار همسر علي ( عليه السلام ) ، تا پايان عمر ازدواج نكردند .

فاطمه كلابي پس از ورود به خانه علي ( عليه
السلام ) ، از ايشان خواست كه او را فاطمه صدا نكند ؛ زيرا ممكن است
فرزندان زهرا ( عليها السلام ) با اين نام ، به ياد مادر
بيفتند و غم و حزن وجودشان را فراگيرد . ^{( 3 )}

امّ البنين پس از واقعه عاشورا ، حدود 9 سال زندگي كرد و همواره
به افشاگري عليه بني اميه مي پرداخت و با اشك هاي خود به رسواكردن
آن ظالمان مشغول بود ؛ چنانكه ابوالفرج اصفهاني مي نويسد : وَ كانَتْ اُمّ الْبَنِين اُمّ هؤلاء الأربعة الإخوة الْقَتلي تخرج

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . أولادي وَمَنْ تَحْتَ الْخَضراء كُلُّهُم
فداء لاَِبي عَبْدِالله الحُسَين ( عليه
السلام ) ، أَخْبِرني عَنِ الْحُسَين .

2 . نكـ : مامقاني ، رجال ، ج3 ، ص70 ـ 71 ، طبع
قديم .

3 . همان

48

إِلَي الْبَقِيع فتندب بنيها أشجي ندبة وأحرقها ،
فيجتمع الناس إليها يسمعون منه . ^{( 1 )}

او در سال 70 هـ . بدرود حيات گفت و در بقيع به خاك سپرده شد . در
بقيع ، در كنار صفيه و عاتكه دو تن از عمه هاي پيامبر ، قبري است منسوب به
امّ البنين .

شجاعت عباس

شجاعت در دو جبهه مي تواند جلوه كند : 1 ـ جبهه مقاومت در برابر
دشمن .

2 ـ جبهه ايستادگي و ثباتِ قدم در خط حقّ و صراط ايمان ، عباس بن
علي ( عليهما السلام ) در هر دو جبهه موفق و سرافراز و
پيشتاز بود .

* * *

عباس بن علي ( عليهما
السلام ) ، در جنگ جمل و صفّين

عباس ، در دوران پدر نوجواني دلير و بهاور بود . به نوشته محدّث قمي در
تحفة الأحباب ، امام علي ( عليه السلام ) در جنگ
جمل به دو پسرِ خود ؛ محمد حنفيّه و عباس سفارش كرد كه مواظب حركت هاي دشمن
باشند . ^{( 2 )}

همچنين عباس ( عليه السلام ) در جنگ صفين
در ركاب پدرش حضور داشت و در باز پس گرفتن شريعه معروفِ منطقه جنگ صفين از لشكر
معاويه ، عهده دار سمت معاونت امام حسين ( عليه
السلام ) بود . او در اين جنگ رشادتي چشمگير از خود نشان داد . بعضي
نوشته اند : وقتي به ميدان آمد و مبارز طلبيد ، معاويه به ابن شَعْثاء گفت : كارِ
اين جوان را يكسره كن .

او گفت : من بايد در برابر هزار مرد جنگي به حركت درآيم ، نه در برابر
يك جوان ! سپس يكي از پسران خود را فرستاد تا عباس را از پاي درآورد ولي عباس وي را
در همان نبردِ نخست از پاي درآورد . او خشمگين شد و يكي ديگر از فرزندانش را راهيِ
ميدان كرد و همه آنها به ترتيب تا هفت نفر به دست تواناي عباس كشته شدند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نكـ : ابوالفرج ، مقاتل الطالبيين ،
ص56 ، طبع منشورات رضي .

2 . نكـ : محدّث قمي ، تحفة الأحباب ، ص242 باب
العين .

49

ابن شعثاء با عصبانيت و خشم تمام ، به ميدان تاخت اما عباس با چالاكي خاص خود ، وي
را نيز از كمر دو نيم كرد . ^{( 1 )}

لشكر معاويه با تعجب نظاره مي كرد تا دريابد كه آن جوان كيست ؟ و
همگان متوجه شدند كه او قمر بني هاشم عباس بن علي است . ^{( 2 )}

به نوشته برخي از مورّخان ، عباس در كربلا حدود سي و پنج سال
داشت ^{( 3 )} و به قولي سي و چهار ساله ^{( 4 )} بود .

او در ركاب امام حسين ( عليه السلام ) حضور فعال داشت و از خود ايثار و سلحشوري زايدالوصفي بروز داد .

ابوالفضل ( عليه السلام ) در شب عاشورا ،
هنگام اعلام حلّ بيعت از جاي برخاست و به خطاب به امام ( عليه
السلام ) اظهار داشت : وَ لِمَ نَفْعَلُ ذلِكَ ؟ لِنَبْقي
بَعْدَكَ ؟ لا أَرانا اللهُ ذلِكَ أَبَد ؛ ^{( 5 )} چرا چنين كنيم ؟ آيا از تو جدا شويم
تا پس از تو زنده بمانيم ؟ نه ، هرگز خدا چنين روزي را براي ما نياورد !

مقام عباس ( عليه
السلام )

در مقام عباس ( عليه السلام ) همين بس كه
دو امام معصوم بر بازوي وي بوسه زدند ؛ نخست ، در آغازين لحظه هاي تولدش بود كه
اميرالمؤمنين ( عليه السلام ) بازوانش را بوسيد . بعضي
از مورّخان نوشته اند : هنگامي كه قنداقه ابوالفضل را به دست پدرش
علي ( عليه السلام ) دادند ، او نخست در گوش راست و چپش
اذان و اقامه گفت و سپس نامش را عباس نهاد و سپس بازوان كوچكش را بوسيد و اشك ريخت ؛ ـ ثُمَّ قَبَّلَ يَدَيْهِ وَاسْتَعْبَرَ وَبَكي . ^{( 6 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . معالي السبطين ، ج1 ، ص267

2 . همان ، ج1 ، ص267

3 . منتهي الآمال ، ج1 ، ص383 ؛ كبريت احمر ،
ص376

4 . منتخب التواريخ ، ص261

5 . مقتل الحسين ، ص211 ـ 213 ؛ بررسي تاريخ
عاشورا ، ص67 ؛ الكامل ، ج4 ، ص58 ؛ معالي السبطين ، ج 1 ،
ص207

6 . نكـ : خصائص العباسيه ،
ص119

50

و دومين مورد در روز عاشورا بود كه امام حسين ( عليه السلام ) بازوي از تن جدا شده اش را از زمين
برداشت و بر آن بوسه زد .

در علوّ شأن ، جلالت و رتبت ابوالفضل ( عليه
السلام ) نوشته اند كه : روزي امام

سجاد ( عليه
السلام ) نگاهي به عبيدالله بن عباس ( پسر عباس بن علي ) كرد و گريست
و

فرمود : ^{( 1 )}

ما مِنْ يَوْم أشدّ علي
رسول الله ( صلّي الله عليه وآله ) من يوم أُحُد ، قُتِلَ فيه عَمّهُ حمزة بْن عبدالمطّلب أسَد الله و
أسد رسوله و بعده يوم مُؤْتَة ، قُتِلَ فيه ابْن عمِّهِ جعفربْن
أبي طالب ( عليه السلام ) : ثمّ قال : و لا يوم كيوم الحسين7 ، أزدلف عليه ثلاثون ألف رجل
يزعمون أنَّهم من هذه الأمّة ، كلّ يتقرّب إلي الله عزّ و جلّ بدمه ، و هو بالله
يُذَكِّرُهُمْ فلا يَتَّعظون حتّي قتلوه بَغْياً وَظُلْماً وعُدواناً ، ثمّ قال : رَحِمَ الله عمِّي العبّاس ، فلقد آثر وأبْلي وَفَدي أخاهُ بِنَفسِهِ حَتّي
قُطِعَتْ يداه ، فَأبْدَلَهُ اللهُ عزّ و جلّ بها جناحَيْن يَطِير بهما مع
الملائكة في الجنّة ، كما جَعَل لِجعفر بْن أبي طالب ، و انّ للعباس عندالله
تبارك و تعالي منزلة يَغْبِطُهُ بها جميعُ الشُّهداءِ يَوْمَ الْقِيامَةِ . ^{( 2 )}

براي رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) روزي سخت تر از روز اُحد نبود ؛ روزي كه عمويش حمزه به شهادت رسيد و پس از آن ،
سخت ترين روز براي آن حضرت ، روزي بود كه پسر عمويش جعفربن أبي طالب به
شهادت رسيد .

] امام سجاد ( عليه
السلام ) آنگاه افزود [ روزي بسان روز قتل
حسين ( عليه السلام ) نيست . روزي كه سي هزار نفر ، در
حالي كه خود را از امت محمّد ( صلّي الله عليه وآله ) مي پنداشتند و تصور مي كردند با كشتن حسين ( عليه
السلام ) به خدا تقرّب مي جويند ، وي را احاطه كردند . و امام هر چه از
آنان خواست خدا را بياد آورند و دست از اين جنايت ها بر دارند ، آنان توجه
نكرده و به ظلم ، تجاوز و كينه ، وي را كشتند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نكـ : صدوق ، المجالس ، ص277 ؛
بحارالأنوار ، ج44 ، ص298

2 . اماليصدوق ، ص462