بخش 2
ـ انتخاب مدیر ـ انتخاب همراه ـ همراهان شایسته و هم#160;شأن ـ مشوّقان خوبی#160;ها ـ وصیت ـ غسل ـ صدقه ـ آغاز سفر با نماز ـ دعا هنگام خروج
26 |
6 ـ انتخاب مدير
در زندگي جمعي ، مشكلات كمتري وجود دارد و در صورت بروز آن ، با همكاري ديگر همسفران ، مشكلات راحت تر حل مي گردد . خوشبختانه در سفرهاي زيارتي ، مردم به صورت كارواني حركت مي كنند و در نتيجه با مشكلات تنهايي سفر كردن روبه رو نيستند . ليكن مسافرت هاي جمعي نيز مشكلات مخصوص به خود را دارد كه پيشوايان اسلام براي رفع آن ، راه حل هاي زيبا و مناسبي را ارائه داده اند .
از جمله اين راه حل ها ، انتخاب يك نفر به عنوان مسئول و مدير اجرايي سفر است تا در لحظات تصميم گيري ، دچار ترديد و دودلي نشوند ، اختلافات
27 |
تشديد نگردد و بتوانند به راحتي تصميم گيري نموده ، به اهداف سفر نائل شوند . رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) در اين باره فرمود :
« إذا خَرَجَ ثَلاثَةٌ في سَفَر ، فَلْيُؤَمِّروا اَحَدَهُمْ » . ( 1 )
« هنگامي كه سه نفر با يكديگر به قصد مسافرت خارج مي شوند ، بايد يك نفر را از ميان خود ، به سرپرستي برگزينند . »
اصحاب رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) نيز چنين عمل مي كردند و درباره فرد منتخب مي گفتند : « اين سرپرستي است كه رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) تعيين كرده است . » ( 2 )
نافع مي گويد : در سفري كه با ابوسلمه و افراد ديگري همراه بوديم ، به او گفتم : امير ما در اين سفر تويي . ( 3 )
همچنين از عبدالله مروزي نقل شده كه ابوعلي الرِّباطي در سفري با او همراه شد . عبدالله به او گفت : تو فرمانده مي شوي يا من ؟
ابوعلي گفت : تو فرمانده باش .
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ سنن ابي داوود ، ج3 ، ص36 ، ح2608
2 ـ محجة البيضاء ، ج4 ، ص58
3 ـ سنن ابي داوود ، ج3 ، ص36 ، ح2609
28 |
از آن پس عبدالله توشه سفر خود و ابوعلي را بر دوش حمل مي كرد ، تا آن كه شبي باران شروع به باريدن كرد و عبدالله در تمام شب ، بالاي سر رفيق و همراهش ايستاد و عبايي روي سر او گرفت تا باران روي او نريزد .
ابوعلي بارها مي گفت : براي خدا ، براي خدا ، اين كار را نكن و عبدالله پاسخ داد : مگر نگفتي فرماندهي از آن تو است ؟ پس از گفته خود برنگرد و مرا مجبور مكن . ابوعلي مي گويد :
دوست داشتم مي مردم و به او نمي گفتم تو امير باش . ( 1 )
انتخاب فردي بااخلاق ، مدبّر ، باحوصله و پركار براي مديريت و اداره كارها در مراحل مختلف سفر ، همچون زمان حركت ، تقسيم اتاق ها ، كيفيت پخت و تقسيم غذا ، و برنامه ريزي براي كارهاي ديگر تا بازگشت به وطن ، مي تواند از مشكلات و درگيري ها و نزاع هاي احتمالي جلوگيري كند و سفر را
براي مسافران شيرين سازد .
فرد منتخب نيز بايد خود را خدمتگزار مردم بداندو با تمام وجود ، در خدمت زائران باشد . پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود :
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ محجة البيضاء ، ج4 ، ص59
29 |
« سيِّدُ الْقَوْمِ خادِمُهُمْ فِي السَّفَرِ » . ( 1 )
« بزرگ هر قوم و ملّتي ، خدمتگزار آن ها در سفر است . »
7 ـ انتخاب همراه
رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) و اهل بيت ( عليهم السلام ) به مسافران سفارش كرده اند كه تنها به مسافرت نروند و پيش از سفر ، براي خود همراهي انتخاب كنند تا همديگر را در لحظات حساس سفر ياري داده ، از خستگي و تنهايي به درآيند و مددكار يكديگر باشند . رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود :
« الرَّفِيقَ ثُمَّ السَّفَرَ » . ( 2 )
« اوّل [ انتخاب ] رفيق و همراه ، سپس مسافرت . »
همچنين امام صادق ( عليه السلام ) به نقل از پدران خود ، از علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) نقل مي كند كه فرمود :
مردي نزد رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) آمده و عرض كرد :
مي خواهم خانه اي بخرم ، چه دستور مي دهيد ؟ در ميان كدام يك از قبيله « جهينه » ، « مزينه » ، « ثقيف » و يا « قريش » خانه تهيه كنم ؟ حضرت به او فرمود :
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ محجة البيضاء ، ج4 ، ص61
2 ـ وسائل الشيعه ، ج11 ، ص408 ، ح15123
30 |
« الْجَوارُ ثُمَّ الدّارُ وَالرَّفيقُ ثُمَّ السَّفَر » . ( 1 )
« ابتدا همسايه سپس خانه ، و اول رفيق سپس سفر . »
علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) در نهج البلاغه به امام مجتبي ( عليه السلام ) مي فرمايد :
« سَل عَنِ الرَّفيق قَبلَ الطَّريق » . ( 2 )
« پيش از راه و حركت ، از همراه پرسش كن . »
لقمان حكيم نيز همين توصيه را به فرزندش دارد . ( 3 )
همچنين به نقل از امام كاظم ( عليه السلام ) ، يكي از وصاياي رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) به علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) اين بود :
« لا تَخْرُجْ فِي سَفَر وَحْدَكَ ، فَإِنَّ الشَّيْطَانَ مَعَ الْوَاحِدِ ، وَهُوَ مِنَ الاِثْنَيْنِ أَبْعَدُ . . . » . ( 4 )
« به تنهايي مسافرت مكن ؛ زيرا شيطان همراه فردِ تنها است و او [ شيطان ] از دو نفر دورتر است . »
نيز در حديث ديگري ، رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) سه نفر را لعنت كرده است :
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ مستدرك ، ج 8 ، ص 210
2 ـ همان .
3 ـ همان .
4 ـ وسائل الشيعه ، ج11 ، ص410 ، ح15127
31 |
« الاْكِلَ زَادَهُ وَحْدَهُ وَالنَّائِمَ فِي بَيْت وَحْدَهُ وَالرَّاكِبَ فِي الْفَلاةِ وَحْدَهُ » . ( 1 )
« كسي كه تنها غذا بخورد ، و آن كس كه تنها در خانه اي بخوابد و كسي كه در دشت ، به تنهايي سفر كند . »
همچنين اسماعيل بن جابر مي گويد :
در مكه خدمت امام صادق ( عليه السلام ) بودم كه مردي از اهالي مدينه وارد شد .
حضرت از وي پرسيد : چه كسي همراه تو بود ؟
پاسخ داد : هيچ كس همراه من نبود !
امام صادق ( عليه السلام ) فرمود : اگر همراهي مي داشتي ، من ادب تو را مي ستودم . سپس فرمود : يك نفر شيطان
است ، دو نفر نيز شيطانند ( 2 ) و سه نفر همراه و
چهار نفر رفيقان اند .
1 ـ وسائل الشيعه ، ج11 ، ص410 ، ح15127
2 ـ امير مؤمنان علي ( عليه السلام ) در نهج البلاغه تعبيري دارند كه مي تواند اين سخن را به خوبي معنا كند ، آن حضرت مي فرمايد : « ايّاكم و الفرقة فانَّ الشاذ من النّاس للشيطان كما انّ الشاذ من الغنم للذّئب » ؛ همانگونه كه گوسفندِ تنها طعمه گرگ مي شود ، انساني هم كه تنها به مسافرت مي رود ، در معرض حوادث و بلاها و توطئه هاي شيطاني قرار مي گيرد . ( نهج البلاغه ، صبحي صالح ، ص 184 ؛ بحارالأنوار ، ج 33 ، ص 372 )
32 |
از مجموع اين روايات به خوبي مي توان فهميد كه پيشوايان ديني ، مردم را از تنها سفر كردن منع و آنان را به مسافرت دسته جمعي ترغيب نموده اند . بديهي است كسي كه بر اساس ضرورت ، گاهي مجبور مي شود تنها غذا بخورد يا در خانه اي تنها بخوابد و يا تنها سفر كند ، هرگز مورد لعن قرار نمي گيرد . بلكه تنها كساني كه مي توانند و چنين نمي كنند ، مخاطبان اين روايت اند .
اگر نگاهي گذرا به مسافرت در گذشته داشته باشيم ، به خوبي مفهوم اين توصيه ها را درك مي كنيم ؛ زيرا درگذشته عوامل بسياري مانند بدي آب و هوا ، نبود جاده هاي مناسب ، ناامني در جاده ها ، نبود امكانات رفاهي و آب و غذا در طول مسير ، نبود مركب مناسب و . . . جان مسافرانِ تنها را تهديد مي كرد ، علاوه بر آن ، ايجاد اضطراب و وحشت و در نهايت افسردگي ، از ديگر نتايج سفرهاي فردي بود . بنابراين پيشوايان معصوم ( عليهم السلام ) براي پيشگيري از اين گونه عوارض ، به مردم توصيه كرده اند تنها مسافرت نكنند .
8 ـ همراهان شايسته و هم شأن
انتخاب همسفران شايسته و هم شأن ، يكي ديگر از آداب سفر است . بنابراين مناسب است كساني كه از نظر
33 |
سلوك و خصوصيات رفتاري و سطح زندگي با يكديگر همگون هستند ، در يك كاروان ثبت نام نموده و با هماهنگي مدير كاروان ، آن ها كه با هم سنخيت بيشتري دارند ، در يك اتاق جاي گيرند . امام باقر ( عليه السلام ) در اين باره فرمود :
« إِذَا صَحِبْتَ فَاصْحَبْ نَحْوَكَ ، وَلا تَصْحَبْ مَنْ يَكْفِيكَ فَإِنَّ ذَلِكَ مَذَلَّةٌ لِلْمُؤْمِنِ » . ( 1 )
« هنگامي كه با كسي همراه و همسفر شدي ، پس با مثل خودت همراه شو و با آن كس كه زندگي تو را اداره مي كند همسفر مشو كه اين كار ، موجب ذلت مؤمن است . »
همچنين براي اين كه زائر در جمع همراهان تحقير نشود ، نبايد با كساني كه براي او قدر و منزلتي قائل نيستند همسفر شود . امام علي ( عليه السلام ) در اين زمينه فرمود :
« لا تَصْحَبَنَّ فِي سَفَرِكَ مَنْ لا يَرَي لَكَ مِنَ الْفَضْلِ عَلَيْهِ كَمَا تَرَي لَهُ عَلَيْكَ » . ( 2 )
« با كسي كه در تو فضيلتي نسبت به خود احساس نمي كند و تو نيز در او فضيلتي
1 ـ وسائل الشيعه ، ج11 ، ص412/15135
2 ـ كافي ، ج4 ، ص286
34 |
نسبت به خود نمي بيني ، در سفر همراه مشو . »
امام صادق ( عليه السلام ) نيز فرمود :
« إصْحَبْ مَنْ تَتَزَيَّنُ بِهِ وَلا تَصْحَبْ مَنْ يَتَزَيَّنُ بِكَ » . ( 1 )
« با كسي همسفر شو كه موجب افتخار و زينت تو باشد و با آن كس كه تو باعث افتخار او باشي همراه مشو . »
فردي به نام شهاب بن عبدربّه مي گويد : به امام صادق ( عليه السلام ) عرض كردم :
شما از حال من آگاهيد و دست و دل بازي و بذل و بخششم را نسبت به برادران ديني ام مي دانيد ، آيا مي توانم با بعضي از آن ها در راه مكه همراه شوم و به آنان بذل و بخشش كنم ؟ حضرت فرمود :
« اي شهاب ، چنين مكن . اگر تو آن چه داري بر آنان ببخشايي و آنان نيز در هزينه كردن زياده روي كنند ، به آنان ستم كرده اي ، و [ اگر
تو ببخشايي ] و آنان از خرج كردن خودداري كنند ، آن ها را ذليل كرده اي ، پس با امثال خود همسفر شو . » ( 2 )
1 ـ وسائل الشيعه ، ج11 ، ص412 ، ح15133
2 ـ همان ، ص413 ، ح15137
35 |
حسين بن ابي العلا نيز گويد :
همراه با بيست و چند مرد ، به طرف مكه حركت كرديم ، در ميان راه ، در هر منزلي گوسفندي براي آنان قرباني مي كردم ، پس زماني كه به محضر امام صادق ( عليه السلام ) شرفياب شدم ، آن حضرت خطاب به من فرمود :
اي حسين ، مؤمنان را خوار و ذليل مي كني ؟
گفتم : از چنين كاري به خداوند پناه مي برم !
حضرت فرمود : به من خبر رسيده است كه در هر منزلي براي آنان گوسفندي كشته اي !
گفتم : قصدي جز رضاي خدا نداشتم .
حضرت فرمود : آيا ندانستي در ميان همراهان تو ، كساني هستند كه دوست دارند مانند تو عمل كنند ، ليكن به دليل نداشتن توانايي مالي ، نمي توانند و در نتيجه احساس كوچكي و حقارت مي كنند ؟
گفتم : از خداوند طلب مغفرت مي كنم و از اين پس چنين نخواهم كرد . ( 1 )
رعايت اين نكته اخلاقي باعث مي شود افراد كاروان و همسفران ، از چشموهم چشمي و ايجاد تنش هاي روحي و اخلاقي پرهيز نموده ، در محيطي
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ وسائل الشيعه ، ج 11 ، ص415 ، ح15142
36 |
سالم و آرام به سر ببرند و بيشتر به دنبال كسب
معرفت و بهره معنوي باشند .
9 ـ مشوّقان خوبي ها
در سفرهاي زيارتي ، دوستانِ ديندار و عاشقِ خداوند ، در ترغيب و تشويق همراهان به عبادت و بهرهوري بيشتر از سفر ، سهم مؤثر و به سزايي دارند . گاهي شيطان زائران را وسوسه نموده ، به خواب و استراحتِ بيشتر فرا مي خواند ، ليكن دوست صميمي و ديندار ، با رفتار و گفتار خوبِ خود ، همسفران را به حركت واداشته ، شيطان را در دستيابي به اهداف خود ناكام مي كند .
از اين رو ، در روايات به مؤمنان توصيه شده تا دوستاني را براي خود برگزينند كه يار و ياور آنان در انجام كارهاي خير باشند . رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود :
« بهترين برادرت كسي است كه تو را به پيروي از خدا كمك نموده ، از نافرماني
او بازدارد و تو را به خشنود ساختن او
وادار كند . » ( 1 )
همچنين امام علي ( عليه السلام ) نيز فرمود :
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ المحبة في الكتاب و السنه ، ص109 ، ح462
37 |
« بهترين برادرت كسي است كه به سوي خير شتاب كند و تو را نيز به دنبال خود بكشد و به نيكي فرمان دهد و بر انجام آن ياريت رساند . » ( 1 )
بنابراين ، سزاوار است زائران ، همراهان خود را به حضور بيشتر در حرم ها و اماكن زيارتي و خواندن قرآن و نماز و دعا و نيز كمك و ياري همسفران و ديگر امور خير تشويق نموده ، خود نيز در انجام اين كارها پيشقدم گردند .
10 ـ وصيت
يكي از مستحبات سفر ، وصيت كردن پيش از سفر است . در گذشته مسافرت هميشه با خطر همراه بوده است ، راه هاي بد و ناهموار ، دزدان مسلح ، نبود بهداشت ، ناامني راه ها و نداشتن امكانات مناسب بين راهي ، هميشه تلفات انساني زيادي را به دنبال داشته كه نمونه هاي آن را در سفرنامه ها مي توان يافت .
در عصر حاضر نيز كه بسياري از مشكلات گذشته حل گرديده ، مسائل ديگري از قبيل سيل و زلزله ، نقص
فني هواپيماها و اتومبيل ها ، خطاهاي نيروي انساني و
1 ـ المحبة في الكتاب و السنه ، ص478
38 |
رانندگان هنگام رانندگي ، تصادف اتومبيل ها با يكديگر و با عابران پياده و . . . امنيت را از انسان ها در هوا و زمين سلب كرده است و هيچ مسافري از آينده خود خبر ندارد و نمي تواند پيش بيني كند آيا سالم از سفر برمي گردد يا نه ؟
از اين رو اسلام به مسافران توصيه كرده است تا پيش از سفر ، وصيّت نامه اي تنظيم و مسائل خود را در آن به صورت شفاف بيان كنند تا در صورتي كه حادثه اي اتفاق افتاد ، بازماندگان گرفتار مشكل نشوند . رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) درباره اهميّت وصيّت فرمود :
« ما يَنْبَغي لاِمْرَء مُسْلِم اَنْ يَبيتَ لَيْلَةً اِلاّ وَوَصيّتُهُ تَحْتَ رأسِهِ » . ( 1 )
« بر انسان مسلمان سزاوار نيست شب سر بر بالين بگذارد مگر آن كه وصيّت نامه او زير سرش باشد . »
و در حديثي ديگر فرمود :
« مَنْ ماتَ بِغَيْرِ وَصِيَّة ماتَ ميتَةً جاهليَّةً » . ( 2 )
« كسي كه بدون وصيت بميرد ، به مرگ جاهلي مرده است . »
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ وسائل الشيعه ، ج 19 ، ص 257
2 ـ همان ، ص 259
39 |
از اين رو امام صادق ( عليه السلام ) به مسافران توصيه فرمود :
« مَنْ رَكِبَ راحِلَةً فَلْيوُصِ » . ( 1 )
« كسي كه بر وسيله نقليه اي سوار مي شود ، بايد وصيت كند . »
نيز امام علي بن موسي الرضا ( صلّي الله عليه وآله ) به مسافران و زائران خانه خدا توصيه فرموده است :
« وَاجمَعْ اَهلَكَ وَصَلِّ رَكْعَتَين ، و مجِّدِ اللهَ عَزَّوَجَلَّ ، وَصَلِّ عَلَي النَّبي ( صلّي الله عليه وآله ) وَارْفَع يَدَيكَ اِلَي اللهِ تَعالي وَقُلْ : اَللّهُمَّ اِنّي اَسْتَودِعُكَ اليومَ ديني وَنَفْسي وَمالي وَأهلي وَوَلَدي وَجَميعِ جيراني وَاخوانِنَا المُؤْمنين ، الشّاهد مِنّا وَالغائب عَنّا » . ( 2 )
« هنگام حركت ، خانواده خود را جمع نموده و دو ركعت نماز بگزار و خداوند عزوجل را
تمجيد كن و بر رسول اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) درود بفرست . آنگاه دو دستت را به سوي خداوند بلند كرده و بگو :
بار خدايا امروز دينم ، جانم ، مالم ، خانواده ام ،
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ وسائل الشيعه ، ج 11 ، ص 369
2 ـ مستدرك الوسائل ، ج 8 ، ص 121
40 |
فرزندانم و همه نزديكان و همسايگان و برادران ايماني ام ، آنان كه هستند و آنها كه حضور ندارند ، همه را به تو مي سپارم . »
در روايت ديگري هم آمده است :
« . . . . وَاَحْسَنْتَ الوَصِيَّةَ لاَِنَّكَ لاتَدري كَيفَ يَكُونُ ، عَسي اَنْ لاتَرْجِعَ مِنْ سَفَرِكَ » . ( 1 )
« وصيت نامه را دقيق تنظيم كن ، چرا كه تو از آينده خبر نداري و نمي داني چه اتفاقي رخ خواهد داد ، شايد از اين سفر برنگردي . . . . »
11 ـ غسل
مستحب است انسان پيش از رفتن به مسافرت غسل كند و هنگام غسل اين دعا را بخواند :
« بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاّ بِاللهِ وَعَلي مِلَّةِ رَسُولِ الله وَالصّادِقينَ عَنِ اللهِ صَلَواتُ اللهِ عَلَيْهِم اَجْمَعينَ .
اَللّهُمَّ طَهِّرْ بِهِ قَلْبي وَاشْرَحْ بِهِ صَدْري وَنَوِّر بِهِ قَبْري .
اَللَّهُمَّ اجْعَلْهُ لِي نُوراً وَطَهُوراً وَحِرْزاً
1 ـ مستدرك الوسائل ، ج 8 ، ص 122 ، بحارالأنوار ، ج 6 ، ص 333 .
41 |
وَ شِفاءً مِنْ كُلِّ دَاء وَآفَة وَعاهَة وسُوء مِمّا أَخافُ و اَحْذَرُ ، وَطَهِّرْ بِهِ قَلْبِي وَجَوَارِحِي وَعِظَامِي وَلَحْمِي وَدَمِي وَشَعْرِي وَبَشَرِي وَمُخِّي وَعَصَبِي وَمَا أَقَلَّتِ الاَْرْضُ مِنِّي » . ( 1 )
« به نام و به ياري خدا ، و هيچ حول و نيرويي جز با كمك او نيست و بر آيين رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) و آن ها كه صادقانه از خدا سخن گفته اند ، درود خدا بر همه آنان .
بار خدايا ! به وسيله اين غسل قلبم را پاك و سينه ام را گشاده و قبرم را نوراني كن .
بار خدايا ! اين غسل را [ براي من ] نور و پاكي و نگاهبان و شفاي هر آفت و درد و بيماري و هر بدي كه از آن بيم دارم قرار ده و قلب و اعضاي بدنم و استخوان هايم و خون و موي و پوست و مغز و اعصابم و تمام وجودم را پاك گردان . »
همچنين در حديث ديگري فرموده اند : مستحب است پس از غسل بگويد :
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ وسائل الشيعه ، ج11 ، ص369 ، ح15038 ؛ امان الاخطار ، ص33
42 |
« اَللّهُمَّ طَهِّرني و طَهِّر قَلْبي وَاشْرَح لي صَدْري ، وَاَجْر عَلي لِساني ذِكْرَكَ وَمِدْحَتَكَ والثَّناءَ عليك ، فاِنَّهُ لا قُوَّةَ اِلاّ بِكَ ، قَدْ عَلِمْتُ اَنَّ قِوامَ ديني ، اَلتَسليمُ لاَِمْرِكَ وَالاِتِّباعُ لِسَنَّةِ نَبيِّكَ وَالشَّهادَةُ عَلي جَميعِ اَنبيائِكَ وَرُسُلِكَ اِلي جَميعِ خَلْقِكَ ، اَللّهمَّ اجْعَلْهُ نُوراً وَطَهُوراً وَحِرْزاً وَشِفاءً مِن كُلِّ داء وَسُقْم وآفَة وَعاهَة وَمِنْ شَرِّ ما أَخافُ وَاَحْذَرُ » . ( 1 )
« بار خدايا من را و قلبم را پاك كن ، سينه ام را گشاده گردان ، ذكر خود و ستايش و درود بر خودت را بر زبانم جاري ساز ، پس همانا هيچ نيرويي نيست مگر به عنايت تو ، همانا من به يقين دريافتم كه اساس و قوام دين من ، تسليم بودن در برابر امر تو و پيروي از سنت نبيّ تو ( رسول اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) ) و گواهي دادن به همه انبياء و رسولان تو است كه آنان را به سوي
همه مردم فرستادي .
بار خدايا اين غسل را براي من نور و وسيله
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ كامل الزيارات ، باب 79 ، ح 23 ، ص 393 و 394
43 |
نورانيت و پاكي و محفوظ ماندن و شفا از هر درد و بيماري و ناخوشي و ضرر و نقص و هر آنچه كه از آن بيمناك و نگرانم قرار ده . »
زائر با اين غسل جسمش را و با دعا و توبه جانش را شستشو مي دهد تا هنگام حضور در محضر معصومان ( عليهم السلام ) ، از هر گونه آلودگي پاك و پيراسته باشد .
12 ـ صدقه
مستحب است مسافر هنگام حركت صدقه دهد و با نيكي به مردم ، سفر را آغاز كند . امام صادق ( عليه السلام ) در اين زمينه فرموده اند :
« تَصَدَّقْ وَاخْرُجْ اَيَّ يَوْم شِئْتَ » . ( 1 )
« صدقه بده و هر روزي خواستي حركت كن . »
همچنين زيد زرّاد مي گويد : از امام صادق ( عليه السلام ) شنيدم كه فرمود :
« هرگاه يكي از شما از منزل خارج شود ، پس صدقه دهد و بگويد :
اَللَّهُمَّ أَظِلَّنِي تَحْتَ كَنَفِكَ وَهَبْ لِي اَلسَّلَامَةَ فِي وَجْهِي هَذَا ابْتِغَاءَ السَّلَامَةِ وَالْعَافِيَةِ وَ
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ وسائل الشيعه ، ج 11 ، ص 375 ، ح 15051
44 |
الْمَغْفِرَةِ وَاصْرِفْ عَنِّي أَنْوَاعَ الْبَلَاءِ اللَّهُمَّ فَاجْعَلْهُ لِي أَمَاناً فِي وَجْهِي هَذَا وَحِجَاباً وَسِتْراً وَمَانِعاً وَحَاجِزاً مِنْ كُلِّ مَكْرُوه وَمَحْذُور وَجَمِيعِ أَنْوَاعِ الْبَلَاءِ إِنَّكَ وَهَّابٌ جَوَادٌ مَاجِدٌ كَرِيمٌ
صدقه و اين دعا موجب مي شود تا خداوند شما را از بلاهاي زميني و آسماني حفظ كند . » ( 1 )
صدقه ، بركات فراواني دارد كه يكي از آنها پيش گيري از مرگ بد است . رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود :
« الصَّدَقةُ تَمْنَعُ مَيتَةَ السُّوْء » . ( 2 )
« صدقه از مرگ بد و دلخراش جلوگيري مي كند . »
همچنين هفتاد نوع بلا را دفع مي كند ( 3 ) و هفتاد در از بلا را به روي انسان مي بندد . ( 4 )
به اين نكته مهم نيز بايد توجه داشت كه گرچه
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ مستدرك الوسائل ، ج 8 ، ص 126
2 ـ وسائل الشيعه ، ج 9 ، ص 393
3 ـ كنزالعمال ، ح 15982
4 ـ بحارالأنوار ، ج 62 ، ص 269
45 |
صدقه گيرنده فرد فقير و مسكين است ، ليكن گيرنده اصلي خداوند است و صدقه دهنده در حقيقت ، با خدا معامله كرده و چند برابر آن در دنيا و آخرت ، پاداش دريافت خواهد كرد . امام صادق ( عليه السلام ) فرمود :
« همانا خداوند تبارك و تعالي مي فرمايد :
هيچ چيزي نيست مگر آن كه ، كسي را مأمور
كرده ام تا آن را بگيرد ، جز صدقه كه آن را خود دريافت مي كنم . ( 1 )
13 ـ آغاز سفر با نماز
مستحب است مسافر ، سفر خود را با نماز ، كه ياد خدا است ، آغاز نمايد .
امام صادق ( عليه السلام ) از طريق پدران بزرگوارشان ، از رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) نقل كرده اند كه فرمود :
مردي كه عازم سفر است ، هيچ چيزي براي خانواده اش از خود باقي نمي گذارد . بهتر است هنگام رفتن دو ركعت نماز بخواند و بگويد :
« اَللّهُمَّ اِنّي أَسْتَودِعُكَ نَفْسي وَاَهْلي
وَ مالي وَذُرِّيَتي وَدُنْيايَ وَآخِرَتي وَأَمانَتي وَخاتِمَةَ عَمَلي ، اِلاّ اَعْطاهُ الله
1 ـ بحارالأنوار ، ج 80 ، ص 329 ، ح 2
46 |
عَزَّ وَجَلَّ ما سَأَلَ » . ( 1 )
« بارخدايا ! خود و خانواده و مال و اولاد
و دنيا و آخرت و امانت و پايان كارم را
نزد تو به امانت مي گذارم . [ اين دعا را
كسي نمي خواند ] مگر اين كه آن چه را از خدا خواسته ، به او عنايت مي كند . »
14 ـ دعا هنگام خروج
صباح حذاء گويد : از موسي بن جعفر ( عليهما السلام ) شنيدم كه فرمود :
اگر يكي از مردان شما قصد مسافرت كرد ، هنگام خروج از منزل رو به سمتي كه به قصد آن در حركت است بايستد و سوره حمد را در چهار سوي خود بخواند ، همچنين « معوّذتين » [ سوره هاي فلق و ناس ] و « قل هوالله احد » و « آية الكرسي » را در پيش رو و سمت راست و پشت سر بخواند و سپس بگويد :
« اَللَّهُمَّ احْفَظْنِي وَاحْفَظْ مَا مَعِي وَسَلِّمْنِي وَسَلِّمْ مَا مَعِي وَبَلِّغْنِي وَبَلِّغْ مَا مَعِي بِبَلاغِكَ الْحَسَنِ الْجَمِيلِ » . ( 2 )
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ وسائل الشيعه ، ج11 ، ص379 ، ح15064
2 ـ همان ، ص381 ، ح15067
47 |
« بار خدايا ! مرا و هر چه همراه من است را نگهدار و من و هر چه با من است را سالم بدار و من و هر چه با من است را به مقصد برسان ، به گونه اي شايسته و زيبا . »
[ آن گاه ] خداوند او را با آن چه همراه خود دارد محفوظ داشته و به سلامت به مقصد مي رساند .
همچنين امام صادق ( عليه السلام ) در حديث ديگري فرمود :
« هركس هنگام بيرون رفتن از خانه ، ده مرتبه سوره « قُل هُوَ اللهُ اَحَد » ( توحيد ) را بخواند ، پيوسته در پناه و حمايت خداوند است تا به خانه برگردد » . ( 1 )
همچنين به نقل از ابوحمزه ثمالي هرگاه امام باقر ( عليه السلام ) از خانه بيرون مي رفت مي فرمود :
« بِسْمِ اللَّهِ خَرَجْتُ وَعَلَي اللَّهِ تَوَكَّلْتُ لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إِلاّ بِاللَّهِ » . ( 2 )
« به نام خدا خارج شدم و بر او توكل كردم ، هيچ توانايي و نيرويي نيست جز به نيروي خدا . »
نيز امير مؤمنان علي ( عليه السلام ) ، هنگام بيرون رفتن از خانه
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ كافي ، ج4 ، ص333
2 ـ همان .
48 |
براي مسافرت ، اين دعا را مي خواند :
« اَللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ وَعْثَاءِ السَّفَرِ وَكَآبَةِ الْمُنْقَلَبِ وَسُوءِ الْمَنْظَرِ فِي الاَْهْلِ وَالْمَالِ وَالْوَلَدِ اَللَّهُمَّ أَنْتَ الصَّاحِبُ فِي السَّفَرِ وَأَنْتَ
الْخَلِيفَةُ فِي الاَْهْلِ وَلا يَجْمَعُهُمَا غَيْرُكَ لاَِنَّ الْمُسْتَخْلَفَ لايَكُونُ مُسْتَصْحَباً وَالْمُسْتَصْحَبُ لا يَكُونُ مُسْتَخْلَفاً » ( 1 )
« بار خدايا ! به تو پناه مي برم از سختي هاي سفر و اندوهناك برگشتن و بد نگري [ مردم ] در جان و خانواده و مال و فرزندم ؛ بار خدايا ! تو در سفر همراه مني و جانشين من در خانواده ام و جز تو كسي نيست كه بتواند ميان اين دو جمع كند [ و در سفر همراه و در وطن جانشين باشد ] زيرا آن كه بازمانده و [ در وطن ] جانشين در خانواده باشد [ در سفر ] همراه و رفيق نيست و آن كه رفيق سفر است ، جانشين در خانواده نيست . »
پيمودن راه و طيّ مسير در زمين و آسمان ، همراه با فراز ونشيب و اوج و فرود است . اتومبيل وقتي به مناطق
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ نهج البلاغه : خ46
49 |
كوهستاني مي رسد ، جاده هاي پر پيچ و خم كوهستان را طي كرده بالا مي رود و پس از رسيدن به بلندي سرازير مي شود . پس سزاوار است مسافر و زائر در تمامي اين مراحل به ياد خدا بوده ، زير لب زمزمه عاشقانه با خدا داشته باشد .
رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) هر زمان در مسيري بالا مي رفت « الله اكبر » و آن گاه كه فرود مي آمد « سبحان الله » مي گفت . ( 1 )
برخي مناطق در ميان راه ، همچون گردنه هاي صعب العبور و راه هاي پرپيچ و خم ، خطرناك و ترس آفرين اند ، امام صادق ( عليه السلام ) فرمود :
اگر به جايي رسيدي كه ترساني ، اين آيه را بخوان :
( وَ قُلْ رَبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْق وَأَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْق وَاجْعَلْ لِي مِنْ لَدُنْكَ سُلْطاناً نَصِيراً ) . ( 2 )
« پروردگارا ! مرا [ در هركاري ] به طرز درست وارد كن و به طرز درست خارج ساز و از جانب خود براي من تسلّطي ياري بخش قرار ده [ و پيروزي و ياري عنايت فرما ] . »
نيز امام سجاد ( عليه السلام ) فرمود :
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ وسائل الشيعه ، ج11 ، ص391 ، ح15088
2 ـ اسراء : 80
50 |
« اگر كسي پياده حج گزارد و سوره « إنّا اَنْزلناه . . . » [ سوره قدر ] را بخواند ، درد سخت پياده روي را لمس نمي كند » . ( 1 )
دعاهاي سفر فراوان است و پيشوايان دين براي مراحل مختلف همچون : خروج از منزل ، زمان سوار شدن بر مركب ، هنگام حركت و زمان فرود آمدن ، دعاهاي گوناگوني را نقل كرده اند كه به دليل رعايت اختصار ، از ذكر آن ها خودداري مي شود . علاقه مندان مي توانند به كتاب هاي مربوط مراجعه كنند .
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ وسائل الشيعه ، ج11 ، ص396 ، ح15099