بخش 3

50

15 ـ همراه داشتن دارو

در عصر حاضر ، با توجه به توسعه گردشگري در جهان ، مسؤولان هر كشوري تلاش مي كنند تا امكانات رفاهي و پزشكي را براي مسافران فراهم سازند . جمهوري اسلامي ايران نيز در كاروان هاي زيارتي ، امكانات پزشكي و دارويي را براي زائران فراهم كرده است ، در عين حال اگر زائري بيماري خاصّي دارد ، لازم است داروهاي ضروري و سوابق مربوط به بيماري خود را بردارد . ديگران نيز براي دردها و بيماري هاي سطحي ، مقداري دارو بردارند تا در

51

صورت نياز از آن استفاده كنند . لقمان حكيم به فرزندش فرمود :

« [ در مسافرت ] با خود دارو بردار [ تا
در صورت نياز ] هم تو و هم همسفرانت از آن بهره گيرند . . . » . ^{( 1 )}

16 ـ نيازمندي هاي سفر

شايسته است مسافر برخي از نيازمندي هاي خود را همراه بردارد تا هنگام نياز از آن بهره گيرد . طبق نقل عايشه « رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) هرگاه به مسافرت مي رفت ، چند چيز با خود برمي داشت :

1 ـ آيينه 2 ـ سرمه دان 3 ـ شانه كوچك ( مِدْرَي ) 4 ـ مسواك 5 ـ شانه بزرگ » . ^{( 2 )}

امّ سعد انصاري نيز گويد :

رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) در مسافرت آيينه و سرمه دان را از خود دور نمي كرد . ^{( 3 )}

مرحوم مجلسي ( رحمه الله ) نيز در بحارالأنوار نقل مي كند :

« رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) هرگاه به مسافرت مي رفت ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحارالأنوار ، ج73 ، ص275

2 ـ محجة البيضاء ، ج4 ، ص72

3 ـ همان : 73

52

شانه ، مسواك و سرمه دان با خود برمي داشت . » ^{( 1 )}

با توجه به خصوصيات اخلاقيِ رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) ،
مي توان از اين احاديث به خوبي دريافت كه پيروان آن حضرت ، بايد در مسافرت ها ابزار و وسايلي كه آنان را در آراسته بودن و نظم و ترتيب ياري مي دهد ، همراه بردارند و از بي نظمي و آشفتگي سر و صورت و وضعيت ظاهري خود دوري ورزند .

همچنين به نقل از امام صادق ( عليه السلام ) در وصيت لقمان به فرزندش اين چنين آمده است :

« اي پسرم ، شمشير و كفش و عمامه و ريسمان و مشك آب و نخ خياطي و سوزن در سفر همراه داشته باش و داروي بيشتري همراه خود بردار تا هم خود و هم همراهانت از آن استفاده كنيد و در هر كاري كه نافرماني خدا در آن نباشد ، با همسفرانت موافقت كن » . ^{( 2 )}

مرحوم فيض نقل كرده است كه بعضي از متوكّلين و كساني كه توكل به خداوند در وجود آنان قوي بود ، در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحارالأنوار ، ج73 ، ص235

2 ـ من لا يحضره الفقيه ، ج2 ، ص185 ، ح834

53

سفر و وطن ، قمقمه ، ريسمان ، سوزن و نخ و قيچي را از خود جدا نمي كردند و مي گفتند : « اين ها مربوط به دنيا نيست » . ^{( 1 )}

البته آنچه در اين روايت و نظير آن آمده ، نيازمندي هاي مسافران در آن زمان بوده و طبيعي است كه در اين دوران نيز بايد مسافر نيازمندي هاي اين زمان همچون : مسواك ، دمپايي ، قيچي ، ناخن گير و . . . را همراه داشته باشد .

17 ـ همراه داشتن خوراكي

شايسته است زائران در سفرهاي زياتي ، از پاكيزه ترين اموال خود بهره گيرند . رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود :

« از بزرگواري مرد اين است كه هنگام رفتن به مسافرت ، توشه اش پاكيزه باشد . » ^{( 2 )}

نيز امام صادق ( عليه السلام ) فرمود :

« زيادي توشه و پاكيزه بودن و بخشش آن به همراهاني كه در سفر با شما هستند ، از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ محجة البيضاء ، ج4 ، ص73

2 ـ وسائل الشيعه ، ج11 ، ص423 ، ح15160

54

نشانه هاي جوانمردي است » . ^{( 1 )}

همچنين امام سجاد ( عليه السلام ) هرگاه به قصد حج يا عمره ، به مكه مسافرت مي كرد ، از بهترين و پاكيزه ترين خوراكي ها ، مانند : بادام ، شكر ، سويق و آرد نرم
الك نكرده ، همراه خود برمي داشت . ^{( 2 )}

گفتني است ، خوراكي هايي كه مسافر همراه خود برمي دارد ، نبايد فاسد شدني باشد و تنها خوراكي هاي خشك و قابل نگهداري در شرايط آب و هوايي مختلف ، براي استفاده در سفر مناسب است .

18 ـ همراه داشتن تربت حسيني

يكي از توصيه هاي امام صادق ( عليه السلام ) به مسافران همراه داشتن مقداري تربت امام حسين ( عليه السلام ) است .

روزي از آن حضرت پرسيدند : اي فرزند رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) ، همان گونه كه تربت قبر حسين بن علي ( عليهما السلام ) شفاي هر دردي است ، آيا ايمن بخش از هر ترس و نگراني هم هست ؟

امام صادق ( عليه السلام ) فرمود : اگر يكي از شما بخواهد از هر ترسي در امان باشد ، تسبيحي از تربت حسين ( عليه السلام ) با خود

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل الشيعه ، ج 11 ، ص424 ، ح15162

2 ـ همان ، ص423 ، ح15161

55

برگيرد و هنگام خفتن در بستر ، دعاي وقت خفتن را سه مرتبه بخواند ، آن گاه آن تربت را بوسيده ، بر چشمان خود بگذارد و بگويد :

« اَللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِّ هَذِهِ التُّرْبَةِ وَبِحَقِّ
صَاحِبِهَا وَبِحَقِّ جَدِّهِ وَبِحَقِّ أَبِيهِ وَبِحَقِّ أُمِّهِ وَأَخِيهِ وَبِحَقِّ وُلْدِهِ الطَّاهِرِينَ اجْعَلْهَا شِفَاءً مِنْ كُلِّ دَاء وَأَمَاناً مِنْ كُلِّ خَوْف وَحِفْظاً مِنْ كُلِّ سُوء » . ^{( 1 )}

سپس آن تربت را در جيب خود گذارد . اگر در وقت عشا چنين كند تا صبحگاهان در پناه خدا خواهد بود .

همچنين در حديث ديگري راوي گويد :

امام علي بن موسي الرضا ( عليه السلام ) يك بسته لباس از خراسان براي من فرستاد كه داخل آن قدري خاك آميخته با آب ( گِل ) وجود داشت ، از فرستاده حضرت پرسيدم ، اين چيست ؟ در جواب گفت :

« اين گل قبر حسين ( عليه السلام ) ( تربت حسيني ) است . حضرت لباس و چيزي براي كسي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل الشيعه ، ج11 ، ص427

56

نمي فرستند مگر آن كه در آن تربت حسيني قرار مي دهد و مي فرمايد : اين ( تربت ) به اذن پروردگار باعث ايمني و حفاظت است . » ^{( 1 )}

19 ـ بدرقه مسافر

مستحب است مردم مسافر را هنگام سفر بدرقه كنند ؛ چراكه مسافر در شرايط روحي خاصي به سر مي برد ، از فرزندان و خويشان و نزديكان و زندگي و خانه و كاشانه خويش جدا مي شود و تا مدتي از آنان دور مي ماند . بدرقه مسافر و محبت نسبت به او و دعا كردن در حق او ، از آلام سفر مي كاهد و روح مسافر را آرام مي كند . امام صادق ( عليه السلام ) در اين باره فرمود :

« كَانَ إِذَا وَدَّعَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلّي الله عليه وآله ) رَجُلا قَالَ : أَسْتَوْدِعُ اللَّهَ دِينَكَ وَأَمَانَتَكَ وَخَوَاتِيمَ عَمَلِكَ وَوَجَّهَكَ لِلْخَيْرِ حَيْثُمَا تَوَجَّهْتَ وَرَزَقَكَ التَّقْوَي وَغَفَرَ لَكَ الذُّنُوبَ » . ^{( 2 )}

« رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) هر گاه با مردي خداحافظي مي كرد ، مي فرمود : دين و امانتت و سرانجام كارت را به خدا بسپار و به هر كجا مي روي ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل الشيعه ، ج11 ، ص427

2 ـ همان ، ص407 ، ح15119

57

خداوند خير و خوبي را به روي تو بگشايد و تقواي الهي را روزي ات كند و گناهانت را بيامرزد . »

و نيز در حديث ديگري امام باقر ( عليه السلام ) فرمود :

رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) هرگاه با مسافري خداحافظي مي كرد ، دست او را مي گرفت و مي فرمود :

« خداوند همسفران خوبي نصيبت كند و ياري تو را كامل گرداند و مشكلات سفر را بر تو آسان كند ، دور را براي تو نزديك و گرفتاري هايت را برطرف سازد و دين و امانت و فرجام كارت را حفظ كند و راه هر خيري را به روي تو بگشايد . بر تو باد به رعايت تقواي الهي . خودت را به خدا بسپار و به اميد بركت خداوند ـ عزّوجلّ ـ حركت كن » . ^{( 1 )}

در حديث ديگري آمده است :

رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) هرگاه با مؤمنان خداحافظي مي كرد مي فرمود :

« زَوَّدَكُمُ اللَّهُ التَّقْوَي وَوَجَّهَكُمْ إِلَي كُلِّ خَيْر وَقَضَي لَكُمْ كُلَّ حَاجَة وَسَلَّمَ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل الشيعه ، ج11 ، ص406 ، ح15117

58

دُنْيَاكُمْ وَرَدَّكُمْ سَالِمِينَ إِلَي سَالِمِينَ » . ^{( 1 )}

« خداوند بر تقواي شما بيافزايد و شما را به سوي كارهاي خير متوجه سازد ، نيازهاي شما را برآورد و دين و دنياي شما را سالم بدارد و شما را به سلامت بازگرداند . »

اين سيره حسنه ، جوّ معنوي خاصي در مسافر و نيز بستگان و دوستان او ايجاد مي كند ، به شكلي كه زائر در تمامي اماكن مقدس ، بدرقه كنندگان را ياد و دعا خواهد كرد .

امير مؤمنان و ديگر ائمه ( عليهم السلام ) نيز بر انجام اين سنّت پايدار بودند . آن گاه كه ابوذر ، يار صادق و صميمي رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) توسط خليفه سوم به ربذه تبعيد گرديد ، عثمان مقرر كرد تا هيچ كس اباذر را بدرقه نكند ، اين خبر به امير مؤمنان علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) رسيد ، حضرت گريست آن گونه اشك روي محاسن ايشان جاري شد ، سپس فرمود :

« اين چنين با صحابه رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) عمل مي كنند ؟ اّنا لله و انا اليه راجعون »

آنگاه از جا برخاست و در حالي كه حسن و حسين ( عليهما السلام ) ، عبدالله بن عباس ، فضل ، قثم ، عبيدالله ، عقيل

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل الشيعه ، ج 11 ، ص 406 ، ح15116

59

و عمار ياسر آن حضرت را همراهي مي كردند ، به اباذر رسيد و وي را بدرقه كرد . . . . ^{( 1 )}

سپس امير مؤمنان ( عليه السلام ) فرمود : با برادرتان [ ابوذر ]
وداع كنيد ؛ زيرا آن كه آهنگ سفر دارد بايد برود و بدرقه كننده بايد بازگردد ، سپس هر يك از بدرقه كنندگان آن چه در دل داشت بازگو كرد . حسن بن علي ( عليهما السلام ) به ابوذر فرمود :

« اي ابوذر ، خداوند تو را بيامرزد ! همانا اين قوم ، تو را به رنج و بلا گرفتار كردند ؛ زيرا تو جلو تعرّض آن ها به دينت را گرفتي ، آنان نيز دنياي خويش را از تو منع كردند . تو فرداي قيامت به آن چه آن ها را جلوگيري كردي ، بسي نيازمند و از آن چه تو را منع كردند بي نيازي » .

ابوذر نيز در پاسخ گفت :

« خداوند لطفش را به شما اهل بيت ارزاني دارد ! من در دنيا جز شما مقصدي ندارم ؛ هرگاه شمارا مي بينم ، به ياد جدّتان رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) مي افتم . » ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مستدرك الوسائل ، ج 8 ، ص 206

2 ـ وسائل الشيعه ، ج11 ، ص406 ، ح15115

60

بدرقه مسافر ، سنّت رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) است . ابوذر درباره غزوه ذات السّلاسل گويد :

« رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) علي ( عليه السلام ) را فراخواند و همراه با سپاهي ايشان را به جنگ گسيل داشت .
سپس هنگام حركت ، آن حضرت همراه با علي ابن ابي طالب ( عليه السلام ) بيرون آمده ، علي ( عليه السلام ) را بدرقه كرد . . . . در كنار مسجد احزاب ، در حالي كه علي ( عليه السلام ) بر اسب سفيدي سوار بود ، رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) به ايشان سفارش هايي فرمود . سپس با وي وداع و علي ( عليه السلام ) به سوي جبهه حركت كرد . . . . » ^{( 1 )}

20 ـ پنهان كاري ممنوع

مرحوم فيض در آداب سفر به نقل از غزالي آورده است :

« شايسته است مسافر تمامي بار خود را مشخص نموده ، آن را به رؤيت صاحب مركب برساند و با قرارداد و عقد صحيح ، آن مركب را اجاره كند تا ميان آن ها [ در طول مسير ] درگيري رخ ندهد كه در نتيجه باعث

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مستدرك الوسائل ، ج 8 ، ص 207

61

كدورت و رنجش خاطر گردد . همچنين شايسته است از پرگويي و لجاجت با صاحب مركب پرهيز كند و روا نيست بيش از آن چه در قرار داد مشخص كرده بر آن بار زند ، هر چند سبك باشد ؛ زيرا هر چيزي از كم به زياد كشيده مي شود و كسي كه در اطراف منطقه ممنوعه بگردد ، ممكن است در درون آن قرار گيرد ( يعني از اموري كه ورود به آن ، به نزاع و اختلاف منجر مي گردد پرهيز نمايد ) » . ^{( 1 )}

21 ـ يادآوري نعمت هاي خداوند

مستحب است مسافر هنگام سوار شدن بر مركب و وسيله نقليه ، نعمت هاي الهي را به ياد آورده ، از خداوند سپاسگزاري نمايد . امام صادق ( عليه السلام ) فرمود :

« هنگامي كه پا در ركاب نهادي بگو :

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم ، بِسْمِ الله وَالله اَكْبَر ؛ به نام خدا و خدا بزرگ تر است [ از آن كه به وصف درآيد ] و آنگاه كه بر مركب جاي گرفتي و استقرار يافتي بگو :

« اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدَانَا لِلاِْسْلامِ وَعَلَّمَنَا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ محجة البيضاء ، ج4 ، ص72

62

الْقُرْآنَ وَمَنَّ عَلَيْنَا بِمُحَمَّد ( صلّي الله عليه وآله ) ، سُبْحَانَ اللَّهِ ، سُبْحَانَ الَّذِي سَخَّرَ لَنَا هَذَا وَمَا كُنَّا لَهُ مُقْرِنِينَ وَإِنَّا إِلَي رَبِّنَا لَمُنْقَلِبُونَ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ ، اَللَّهُمَّ أَنْتَ الْحَامِلُ عَلَي الظَّهْرِ وَالْمُسْتَعَانُ عَلَي الاَْمْرِ ، اَللَّهُمَّ بَلِّغْنَا بَلاغاً يَبْلُغُ إِلَي خَيْر بَلاغاً يَبْلُغُ إِلَي رِضْوَانِكَ وَمَغْفِرَتِكَ ، اَللَّهُمَّ لا طَيْرَ إِلاّ طَيْرُكَ وَلا خَيْرَ إِلاّ خَيْرُكَ وَلا حَافِظَ غَيْرُكَ » . ^{( 1 )}

« سپاس خداي را كه ما را به اسلام هدايت كرد و به ما قرآن آموخت و با فرستادن رسولش محمد ( صلّي الله عليه وآله ) بر ما منت نهاد ؛ منزه است خدا ، منزه است خدايي كه اين مركب را در اختيار ما نهاد و آن را مسخّر ما ساخت ؛ ما توان آن را نداشتيم و همانا به سوي پروردگارمان برمي گرديم و سپاس مخصوص پروردگار جهانيان است .

بار خدايا ! تو ما را بر اين مركب سوار نمودي و تو در هر كاري پشتيبان هستي . بار خدايا ! ما را به جايي رسان كه به خير و خوبي منتهي گردد ، به جايي كه به آمرزش و رضوان

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل الشيعه ، ج11 ، ص387 ، ح15080

63

تو برسيم . بار خدايا ! هيچ امري جز امر تو و هيچ خيري جز خير تو و حافظ و نگهدارنده اي جز تو نيست . »

همچنين علي بن ربيعه اسدي گويد :

امير مؤمنان علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) بر مركب سوار شد ، هنگام پا نهادن در ركاب فرمود : « بِسْمِ اللهِ » ، و پس از آن كه روي مركب استقرار يافت فرمود :

« اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَكْرَمَنَا وَحَمَلَنَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقَنَا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلَنَا عَلَي كَثِير مِمَّنْ خَلَقَ تَفْضِيلا سُبْحَانَ الَّذِي سَخَّرَ لَنَا هَذَا وَمَا كُنَّا لَهُ مُقْرِنِينَ » . ^{( 1 )}

« سپاس خداوندي كه ما را گرامي داشت و در خشكي و دريا ما را حمل نمود و از غذاهاي پاك و پاكيزه به ما روزي داد و ما را بر بسياري از آفريده هاي خود برتري بخشيد ، منزه است خدايي كه اين مركب را مسخّر ما ساخت و ما توان تسخير آن را نداشتيم . »

سپس سه مرتبه « سبحان الله » و سه مرتبه « الحمدلله » گفت و آن گاه فرمود :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل الشيعه ، ج11 ، ص390

64

« رَبِّ اغْفِرْ لِي فَإِنَّهُ لا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاّ أَنْتَ » . ^{( 1 )}

« پروردگارا ! مرا ببخش ، كه گناهان را جز تو كسي نمي بخشد . »

و در ادامه فرمود :

رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) [ هنگام سفر ] در حالي كه من كنار او قرار داشتم ، اين چنين عمل مي كرد . ^{( 2 )}

بنابراين شايسته است زائر هنگام حركت ، لحظه اي با خود بيانديشد و نعمت هاي خداوند را به ياد آورد و پروردگار را به خاطر نعمت سلامتي ، توفيق يافتن براي چنين سفر ارزشمندي ، فراهم ساختن ابزار و وسايل سفر و ديگر نعمت هايي كه به او عنايت فرموده سپاس گويد كه اگر چنين كند ، بر اساس آيه شريفه {  لاَنْ شَكَرْتُمْ لأََزِيدَنَّكُمْ } ، خداوند نعمت هايش را در اين سفر بر زائر افزون خواهد كرد .

22 ـ پرهيز از عجله و شتاب

در سفر ، هرگز در انجام كارها نبايد عجله كرد ؛ زيرا عجله موجب مي شود كار يا به درستي انجام نشود و يا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل الشيعه ، ج11 ، ص390

2 ـ همان ، ص390 ، ح15085

65

داراي فضاي معنوي مناسب نباشد . رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود :

« الاَْنَاةُ مِنَ اللَّهِ وَالْعَجَلَةُ مِنَ الشَّيْطَانِ » . ^{( 1 )}

« تأنّي در كارها از جانب خدا و عجله از جانب شيطان است . »

مرحوم ملاّ مهدي نراقي ( رحمه الله ) در تعريف عجله مي گويد :

« عجله حالتي در دل است كه به مجرّد خطور امري در ذهن ، بي درنگ و بدون تأمل درباره آن ، به انجام آن اقدام كند . اين حالت از لوازم ضعف و كوچكي نفس و از درهاي بزرگ ورود شيطان به دل آدمي است كه بسياري از مردم را از اين راه به هلاك افكنده است . » ^{( 2 )}

يكي از دلايل مذمّتِ عجله و شتاب ، آن است كه كارها ، اگر بخواهد صحيح انجام شود بايد همراه با بصيرت و معرفت باشد و اين ، نياز به تأنّي و آرامش و صبر دارد . فردي كه شتاب زده عمل مي كند فرصت انديشيدن در كارها را نيافته و در نتيجه كاري انجام مي دهد كه سرانجامِ آن ، پشيماني و خسران خواهد بود .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل الشيعه ، ج27 ، ص169

2 ـ جامع السعادات ، ج 1 ، ص 335 .

66

امام علي ( عليه السلام ) فرمود :

« مَعَ الْعَجَلِ يَكْثُرُ الزَّلَلُ » . ^{( 1 )}

« با شتابزدگي ، لغزش ها فراوان گردد . »

امير مؤمنان علي ( عليه السلام ) هنگام شهادت ، به فرزند بزرگوارشان امام حسن مجتبي ( عليه السلام ) فرمود :

« أَنْهَاكَ عَنِ التَّسَرُّعِ بِالْقَوْلِ وَالْفِعْلِ » . ^{( 2 )}

« تو را از شتاب در گفتار و كردار نهي مي كنم . »

23 ـ حفظ دارايي و اثاثيه

مسافر بايد حافظ و نگهبان پول و اثاثيه خود باشد و در طول سفر مراقبت كند تا چيزي را گم نكند و يا در محلّي جا نگذارد . صفوان جمّال به امام صادق ( عليه السلام ) عرض كرد :

« مي خواهم به حج بروم ، خانواده من نيز همراه من است ، نفقه سفرم را در كيسه اي گذاشته ، به كمر مي بندم ، [ نظر شما در اين باره چيست ؟ ]

امام صادق ( عليه السلام ) فرمود :

آري ، پدرم [ امام باقر ( عليه السلام ) ] پيوسته مي فرمود :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ غررالحكم ، ح9740

2 ـ امالي طوسي ، ص7

67

« حفظ و نگهباني نفقه ، از توانمندي مسافر است » . ^{( 1 )}

بنابراين در سفرهاي زيارتي ، زائر بايد مراقب ارز و ديگر كالاهاي همراه خود بوده ، آنها را به صندوق امانات تحويل دهد و يا در جاي امني نگهداري كند تا گرفتار سرقت هاي احتمالي و يا مفقود شدن نشود .

24 ـ پرداخت هزينه ها

رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود :

« مستحب است وقتي گروهي با هم به مسافرت مي روند ، مخارج سفر را از مال خود جدا نموده ، آن را پرداخت كنند . اين شيوه براي اخلاق آن ها بهتر و براي خودشان پاكيزه تر است » ؛ ^{( 2 )}

بديهي است اگر هر مسافري براي تهيه غذا و امكانات مورد نياز خود ، بخواهد جداگانه تصميم گيري نموده ، اقدام نمايد و يا تنها براي خود غذا بپزد ، علاوه بر صرف وقت زياد ، خستگي روحي به دنبال دارد و از فيض حضور در اماكن مقدس نيز كم بهره خواهد شد .

از اين رو شايد بتوان گفت ، الگوي امروزه سفرهاي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل الشيعه ، ج11 ، ص419 ، ح15152

2 ـ همان ، ص413 ، ح15136

68

زيارتي و جمعي ، عمل به توصيه روايت است كه زائر هزينه هاي خود ؛ اعم از هواپيما ، هتل ، غذا و . . . را يك جا پرداخت نموده ، به شكل كارواني حركت مي كند و در مدتي كه در اماكن زيارتي حضور دارد ، به هيچ وجه دغدغه غذا ، مسكن و . . . را ندارد و در نتيجه مي تواند براي لحظه لحظه حضور خود در مكان هاي مقدّس برنامه ريزي نموده ، بهره معنوي ببرد .

25 ـ اخلاق زائران

رعايت اخلاق اسلامي ، يكي از ضروريات سفر است . كساني كه مي خواهند از مسافرت خود بهره برده ، مورد عنايت حضرت حق قرار گيرند ، بايد نكاتي را رعايت كنند : امام باقر ( عليه السلام ) در رابطه با سفر حاجيان به ديار نور فرمود :

« مَا يُعْبَأُ مَنْ يَسْلُكُ هَذَا الطَّرِيقَ إِذَا لَمْ يَكُنْ فِيهِ ثَلاثُ خِصَال :

وَرَعٌ يَحْجُزُهُ عَنْ مَعَاصِي اللَّهِ وَحِلْمٌ يَمْلِكُ بِهِ غَضَبَهُ وَحُسْنُ الصُّحْبَةِ لِمَنْ صَحِبَهُ » . ^{( 1 )}

« كسي كه به حج مي رود و اين راه را طي مي كند ، اگر سه خصلت در وي نباشد مورد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافي ، ج4 ، ص286

69

عنايت و توجه [ خداوند ] قرار نمي گيرد :

1 ـ ورع و پارسايي كه او را از گناه بازدارد .

2 ـ صبر و بردباري كه بتواند خشم خود را در اختيار گيرد .

3 ـ خوش رفتاري با همراهان . »

از اين روايت مي توان فهميد كه در همه سفرهاي معنوي و زيارتي رعايت اين نكات ، مهم و ضروري است .

در سفرهاي زيارتي ، به دليل ازدحام جمعيت و نيز محدوديت امكانات ، معمولاً مشكلاتي بروز مي كند كه اگر زائر داراي ويژگي هاي فوق نباشد ، ممكن است از كنترل خارج شود و خداي ناكرده با ديگران درگير و موجب آزار و اذيت آنان را فراهم سازد . براي پيشگيري از بروز چنين وضعيتي ، در مرحله اول نياز به ورع و پارسايي است تا زائر بتواند از يك سو خود را كنترل كند و از سوي ديگر به ثمرات زيارت دست يابد .

بنابراين ورع مي تواند مانع انجام گناه و موجب آمرزش شود . انس بن مالك مي گويد : مردي كه مي خواست به مسافرت برود ، نزد رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) آمد و به آن حضرت عرض كرد : به من سفارش و توصيه اي بفرماييد . پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) به او فرمود :

70

« اتَّقِ اللَّهَ حَيْثُ مَا كُنْتَ وَأَتْبِعِ السَّيِّئَةَ الْحَسَنَةَ وَخَالِقِ النَّاسَ بِخُلُق حَسَن » . ^{( 1 )}
« هر كجا بودي از خدا بترس و تقوي داشته باش ، بدي را با خوبي پاسخ ده ، و با مردم با اخلاق نيكو برخورد كن . »

سپس هنگامي كه با او خداحافظي كرد به وي فرمود :

« زَوَّدَكَ اللَّهُ التَّقْوَي وَجَنَّبَكَ الرَّدَي وَغَفَرَ لَكَ ذَنْبَكَ وَوَجَّهَكَ إِلَي الْخَيْرِ حَيْثُمَا تَوَجَّهْتَ » . ^{( 2 )}

« خداوند تقواي تو را افزون كند و تو را از بدي ها دور دارد ، گناه تو را ببخشد و به هر سو رو مي كني ، تو را به خير و خوبي راهنمايي و متمايل سازد . »

زائر در مرحله بعد بايد تمرين كند تا در برابر مشكلات و سختي ها صبور و بردبار بوده ، آشفته و خشمگين نشود . رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) در اين زمينه فرمود :

« خشم ايمان را تباه مي كند ، چونان كه سركه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مستدرك الوسائل ، ج 8 ، ص 208

2 ـ همان ، ص 208

71

عسل را خراب و فاسد مي كند . » ^{( 1 )}

روزي عربي بياباني نزد رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) آمد وعرض كرد :

من مردي بيابان نشينم ، سخناني جامع به من بياموز [ تا راهنماي عملم باشد ] .

حضرت فرمود : به تو فرمان مي دهم خشمگين نشوي !

عرب سه بار سؤال خود را تكرار كرد و حضرت همان پاسخ را داد ، تا آن كه آن مرد به خود آمد وگفت :

پس از اين ديگر چيزي سؤال نمي كنم ؛ رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) جز به خير ، مرا فرمان نداده است . ^{( 2 )}

سخن امام صادق ( عليه السلام ) زيبايي كلام رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) را تفسير مي كند كه فرمود :

« الْغَضَبُ مِفْتَاحُ كُلِّ شَرّ » . ^{( 3 )}

« خشم ، كليد هر بدي است . »

بنابراين هر زائري بايد مراقب خود باشد تا بر كسي خشم نگيرد و اگر خشمگين شد ، خشم خويش را فرو بَرد و اجازه ندهد به درگيري و خشونت مبدّل گردد . امام صادق ( عليه السلام ) فرمود :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافي ، ج2 ، ص302

2 ـ همان ، ص302

3 ـ همان ، ص303

72

« هيچ بنده اي خشم خود را فرو نبرد مگر آن كه خداوند بر عزّت او در دنيا و آخرت بيافزايد . . . » . ^{( 1 )}

و سفارش ديگر ، خوش رفتاري با همسفران است .

امام صادق ( عليه السلام ) فرمود :

« خويشتن را آماده ساز تا با هركس همراه مي شوي ، همنشيني خوب و خوش اخلاق باشي ، زبانت را نگه دار و خشمت را فرونشان ، از كارهاي بيهوده و بي فايده كم كن ، عفو و بخشش ات را براي ديگران بگستران و سخيّ و گشاده دست باش » . ^{( 2 )}

مردي نزد رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) آمد و عرض كرد : اي رسول خدا به من سفارشي فرما . حضرت توصيه هايي به او نمود ، از جمله فرمود : با برادر ديني ات با روي گشاده برخورد كن . ^{( 3 )}

يكي از اصحاب امام صادق ( عليه السلام ) نيز مي گويد :

به آن حضرت عرض كردم : حدود حسن خلق چيست ؟ امام ( عليه السلام ) در جواب فرمود :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافي ، ج 2 ، ص110

2 ـ همان ، ج4 ، ص286

3 ـ همان ، ج2 ، ص103

73

« اين كه بال خود را براي ديگران بگستراني و نرم خو باشي ، سخن شيرين بگويي و با برادر ديني ات با خوش رويي برخورد كني . » ^{( 1 )}

همچنين ابو ربيع شامي مي گويد : خدمت امام صادق ( عليه السلام ) رسيدم ، در حالي كه خانه پر از جمعيت بود و جمعي از اهالي خراسان و شام و ديگر نقاط جهان آن جا حضور داشتند ، به شكلي كه من جايي را نيافتم تا بنشينم . سپس امام صادق ( عليه السلام ) در حالي كه تكيه داده بودند ، روي دوزانو نشسته ، فرمودند :

« اي شيعيان آل محمد ، از ما نيست آن كس كه به هنگام خشم ، خود را كنترل نكند و از ما نيست آن كس كه با همنشين خود ، به خوشي سخن نگويد و با هم نوعان خود خوش خلقي ننمايد و با رفيقان خود رفاقت نكند و براي همسايگان خود همسايه خوبي نباشد . اي شيعيان آل محمد ، از خداوند بترسيد و تا مي توانيد تقوا داشته باشيد ؛ و لاحول و لا قوة إلاّ بالله » . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافي ، ج2 ، ص103

2 ـ همان ، ص637

74

26 ـ مهرورزي به مردم

توجه به ارزش هاي اخلاقيِ اسلام در سفر ، مسافرت را بسيار شيرين و جاذبه دار مي كند . براي آن كه از هرگونه كدورتي پيشگيري شود ، زائران در برخورد با همسفران نكاتي را بايد رعايت كنند :

امام صادق ( عليه السلام ) به نقل از رسول خدا ( عليه السلام ) ، به برخي از اين امور اشاره داشته ، فرموده اند :

« سه چيز پايه هاي دوستي مرد با برادر ديني خود را محكم مي كند :

1 ـ هميشه با خوش رويي با او برخورد كند ؛

2 ـ در مجلس هر گاه به سوي او آمد ، برايش جا باز كند و او را در كنار خود بنشاند ؛

3 ـ او را به هر نامي كه خودش دوست دارد ، صدا بزند » . ^{( 1 )}

امام باقر ( عليه السلام ) نيز فرمود :

« روزي يكي از اعراب بني تميم به حضور رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) شرفياب شد و عرض كرد : يا رسول الله به من سفارشي فرما .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافي ، ج2 ، ص643

75

حضرت ضمن سفارش هايي به او فرمود : با مردم دوستي كن و آنان را دوست بدار تا تو را دوست بدارند » . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافي ، ج2 ، ص642