بخش 4

75

27 ـ احترام به سالخوردگان

در هر كارواني معمولاً تعدادي از افراد سال خورده وجود دارند كه نيازمند كمك همسفران خويش اند . هنگام سوار شدن و پياده شدن از اتوبوس و رفتن و برگشتن به حرم ، سزاوار است ديگر زائران ، آنان را بر خود مقدم داشته ، ياري دهند .

امام صادق ( عليه السلام ) فرمود :

« احترام به سالخورده ، احترام به خدا است » . ^{( 2 )}

در حديثي ديگر رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود :

« هر كس ، سالمندي را كه در اسلام موي خود را سپيد كرده احترام كند ، خداوند او را از هراس روز قيامت آسوده سازد » . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

2 ـ همان ، ص658

3 ـ همان .

76

28 ـ سلام به همسفران

انس و علاقه ميان برادران و خواهران ديني ، يكي از زيباترين هديه هاي دين مقدس اسلام به مردم است . از جمله اموري كه مي تواند اين پيوند را استوار سازد ، سلام كردن به يكديگر است . بنابراين در برخوردهاي داخل كاروان و نيز در ديدار با ديگر مسلمانان ، سخن را با سلام آغاز كنيد . رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود :

« پيش از سخن گفتن سلام كنيد و كسي
كه بدون سلام سخن را آغاز كرده ، پاسخش
را ندهيد » . ^{( 1 )}

همچنين در حديث ديگري فرمود :

« نزديك ترين مردم به خدا و رسولش كسي است كه در سلام كردن پيش قدم باشد . » ^{( 2 )}

در سلام كردن نيز با صداي بلند سلام دهيد تا طرف مقابل صداي شما را بشنود . امام باقر ( عليه السلام ) فرمود :

« خداوند ، آشكار سلام كردن را دوست مي دارد » . ^{( 3 )}

امام صادق ( عليه السلام ) نيز فرمود :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافي ، ج2 ، ص644

2 ـ همان .

3 ـ همان ، ص645

77

« هرگاه يكي از شما به ديگري سلام دهد ، صدا به سلام بلند كند و نگويد : من سلام كردم ، آن ها جوابم را ندادند . شايد سلام كرده و آن ها نشنيده باشند ! هر يك از شما نيز كه جواب سلام را مي دهد ، بلند جواب دهد تا مسلماني نگويد : من سلام كردم و پاسخ من را ندادند . . . » . ^{( 1 )}

پيشوايان ديني ، روش اجرايي سلام كردن را نيز به ما آموخته اند . امام صادق ( عليه السلام ) فرمود :

« كوچك بر بزرگ ، رهگذر بر كسي كه نشسته و آنان كه تعدادشان كم است بر كساني كه تعدادشان بيشتر است ، سلام كنند . » ^{( 2 )}

همچنين اگر تعدادي در مجلسي نشسته اند ، آنان كه تازه به مجلس وارد مي شوند ، به آنان كه قبلاً در آن مجلس حضور يافته اند ، سلام كنند . ^{( 3 )}

اما اگر جمعي نشسته اند و گروهي به مجلس وارد شده و سلام كنند ، كافي است يك نفر آن را پاسخ دهد . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافي ، ج 2 ، ص 645

2 ـ همان ، ص646

3 ـ همان ، ص647

4 ـ همان .

78

29 ـ لبخند به همسفران

زائران در طول سفر تلاش كنند تا در برخورد با همسفران ، به روي آنان لبخند بزنند . امام باقر ( عليه السلام ) فرمود :

« تَبَسُّمُ الرَّجُلِ فِي وَجْهِ أَخِيهِ حَسَنَةٌ وَصَرْفُ الْقَذَي عَنْهُ حَسَنَةٌ وَمَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَيْء أَحَبَّ إِلَي اللَّهِ مِنْ إِدْخَالِ السُّرُورِ عَلَي الْمُؤْمِنِ » . ^{( 1 )}

« لبخند هر مردي به روي برادر مؤمن خود حسنه است و پاداش دارد و برگرفتن خار و خاشاك از چشم او [ و برداشتن مانع از سر راه او ] حسنه است و خدا به چيزي محبوب تر از مسرور ساختن مؤمن پرستش نشده است . »

امام صادق ( عليه السلام ) نيز فرمود :

« كسي از شما گمان مبرد كه اگر مؤمني را شاد كند فقط او را خوشحال كرده ، بلكه به خدا ما را شاد كرده و بلكه به خدا سوگند رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) را شادمان كرده است » . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافي ، ج 2 ، ص188

2 ـ همان ، ص189

79

30 ـ كمك به همسفران

مستحب است مسافر به همراهان خود در طول سفر كمك كند و بار خويش را به دوش ديگران نياندازد . در حضور رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) سخن از مردي به ميان آمد و برخي گفتند :

او آدم خوبي است . سپس به اوصاف وي اشاره كرده ، اظهار كردند :

او با ما به حج آمد ، هر زمان در مكاني منزل مي كرديم ، پيوسته ذاكر خدا بود و « لا إِلهَ إِلاَّ اللهُ » مي گفت و آن گاه كه حركت مي كرديم ، پيوسته خدا را ياد مي كرد و ذكر خدا مي گفت تا باز در منزلي ديگر فرود مي آمديم .

رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود :

پس چه كسي به شترش علوفه مي داد و غذايش را آماده مي كرد ؟

پاسخ دادند : همه ما .

رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : همه شما از او بهتريد ! ^{( 1 )}

پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) در اين زمينه ، براي اصحاب و ياران خويش الگو بود . در روايت آمده است آن حضرت در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مكارم الأخلاق ، ج1 ، ص564 ، ح1955 ؛ ميزان الحكمة ، ح8614

80

سفري به اصحاب خود فرمود تا گوسفندي قرباني كنند ، يكي از مردان همراه گفت : ذبح گوسفند به عهده من ؛ ديگري گفت : پوست كندن آن نيز با من ؛ سوّمي گفت : قطعه قطعه كردن گوشت ها با من و چهارمي گفت : پختن آن نيز با من .

رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) نيز فرمود : فراهم كردن هيزم با من ! اصحاب گفتند : يا رسول الله ، پدران و مادران ما فداي شما باد ! نبايد شما به زحمت بيفتيد ، ما به جاي شما كارها را انجام مي دهيم !

حضرت فرمود : مي دانم شما به جاي من انجام مي دهيد ، ليكن خداوند عزّوجل دوست ندارد بنده اي را كه اگر با گروهي مسافرت كرد ، گوشه اي بنشيند [ و كار نكند ] . حضرت اين سخن را فرمود و برخاست تا براي آن ها هيزم جمع آوري كند . ^{( 1 )}

بنابراين ، گرچه هم اكنون كارها به مدير كاروان و
كاركنان هتل ها واگذار گرديده ، ليكن زائر نبايد خود را از فيض خدمتگزاري به همسفران محروم سازد .

امام سجاد ( عليه السلام ) مسافرت نمي رفتند مگر با كساني كه آن حضرت را نمي شناختند و از همان آغاز نيز با آن ها شرط مي كردند كه در طول سفر كار كنند و نيازهاي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحارالأنوار ، ج76 ، ص273 ، ح31

81

كاروان را برآورده سازند .

در سفري كه حضرت با گروهي همراه شد ، مردي آن حضرت را ديد و شناخت ، سپس به كاروانيان گفت :

آيا مي دانيد اين مرد كيست ؟ گفتند : نه .

گفت : او علي بن الحسين ( عليهما السلام ) است !

آن جمع به طرف آن حضرت آمده ، دست و پاي ايشان را بوسه زدند و گفتند :

فرزند رسول خدا ! آيا مي خواستي آتش دوزخ ، به دليل رفتار نادرست با شما ، ما را فرا گيرد ؟ و در پايان عمر به هلاكت گرفتار شويم ؟ چه باعث شده تا شما اين چنين عمل كنيد ؟

حضرت فرمود : زماني با گروهي كه مرا مي شناختند همسفر شدم ؛ آن ها به خاطر رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) بيش از حدّ به من احترام و كمك كردند و من نگران تكرار آن توسط شما بودم ، بنابراين مخفي بودن كارم را بيشتر دوست دارم ! ^{( 1 )}

پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود :

« كسي كه مؤمنِ مسافري را ياري دهد ، خداوند هفتاد و سه ناراحتي را از وي دفع كند و در دنيا و آخرت او را از همّ و غم پناه دهد و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل الشيعه ، ج11 ، ص430 ، ح15177

82

بلاي بزرگي را كه در روز اجتماع مردم [ فرداي قيامت ] ، با آن روبه رو است مرتفع سازد » . ^{( 1 )}

در حديث ديگري به نقل از رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) آمده است :

« كسي كه مسافر مؤمني را در نيازي كه دارد ياري رساند ، خداوند هفتاد و سه گرفتاري او را برطرف خواهد كرد ، يكي از آنها در دنياست كه از همّ و غم آن رهايي خواهد يافت و هفتاد و دو گرفتاري نيز هنگام اندوه و گرفتاري بزرگ [ در قيامت ] است . »

گفته شد اي رسول خدا ، گرفتاري بزرگ چيست ؟ فرمود :

« آن زمان كه مردم به خود مشغول و سرگرم مي شوند ، تا آنجا كه ابراهيم خليل ـ درود
خدا بر او ـ مي گويد :

أَسْأَلُكَ بِخُلَّتِي لَا تُسَلِّمْنِي إِلَيْهَا » . ^{( 2 )}

در روايت ديگري آمده است :

« گروهي كه با يكديگر به سفر رفته بودند ، هنگام

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل الشيعه ، ج11 ، ص430 ، ح15177

2 ـ مستدرك الوسائل ، ج 8 ، ص 219

83

بازگشت به رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) گفتند :

ما برتر از فلاني كسي را نديديم ، او روزها را روزه مي گرفت و هر كجا منزل مي كرديم ، تا هنگام حركت به نماز مشغول مي شد و مرتب نماز مي گزارد .

رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : چه كسي كارهاي او را انجام مي داد و مخارج او را تأمين مي كرد ؟

گفتند : ما

پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : همه شما از او برتريد ! ^{( 1 )}

اسماعيل خَثْعَمي مي گويد : به امام صادق ( عليه السلام ) عرض كردم : وقتي ما [ در سفر حج ] به مكه مي رسيم ، همراهان ما مرا نزد اثاثيه گذاشته ، خود به طواف مي روند .

حضرت فرمود : « اَنْتَ اَعْظَمُ اَجْراً » ؛ « پاداش و اجر تو از آن ها بيشتر است » . ^{( 2 )}

شخص ديگري به نام مُرازِم بن حكيم گويد :

با محمد بن مُصادِف همراه بودم ، وقتي به مدينه رسيديم بيمار شدم ، وي نيز مرتب مرا تنها مي گذاشت و به مسجد مي رفت ، از او به پدرش مصادف شكايت كردم ، او نيز مسأله را به امام صادق ( عليه السلام ) خبر داد ، حضرت براي محمد بن مصادف پيغام فرستاد و فرمود :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مستدرك الوسائل ، ج 8 ، ص 219

2 ـ همان .

84

« قُعُودُكَ عِنْدَهُ أَفْضَلُ مِنْ صَلاتِكَ فِي الْمَسْجِدِ » . ^{( 1 )}

« نشستن تو در كنار او ، از نماز خواندنت در مسجد بالاتر و برتر است . »

روشن است كه اين توصيه ها اختصاص به حج نداشته ، ديگر سفرها را هم دربر مي گيرد .

بنابراين زائران در طول سفر ، همسفران به ويژه افراد مسن و بيمار را ياري دهند تا با اين عمل ، پاداش آن ها مضاعف گردد .

31 ـ ناسازگاري ممنوع

افراد بشر ، هر چه از خوبي ها بهره مند باشند ، باز ممكن است در برخي شرايط گرفتار كم حوصله گي ، بهانه گيري و ناسازگاري شوند و به همين دليل ، هم خود و هم ديگران را ناراحت كنند . رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) در سفري كه به حج مشرف مي شدند فرمودند :

« مَنْ كانَ سَيِّيءُ الْخُلْقِ وَالْجِوارِ فَلا يَصْحَبُنا » . ^{( 2 )}

« كسي كه بد اخلاق است و به همسايه خود

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مستدرك الوسائل ، ج 8 ، ص 217

2 ـ بحارالأنوار ، ج73 ، ص273

85

بدي مي كند ، با ما همراه نشود . »

دليل اين سخن واضح است ؛ زيرا كسي كه در وضعيت عادي كج خلق بوده و همسايه آزاري مي كند ، هنگام سفر و برخورد با سختي ها و مشكلات ، رفتاري به مراتب نامناسب تر با ديگران خواهد داشت .

علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) كميِ ناسازگاري با همسفران را از نشانه هاي جوانمردي در سفر برشمرده است . ^{( 1 )}

سعدي نيز گويد :

يكي خوب كردار خوش خوي بود * * * كه بدسيرتان را نكوگوي بود

به خوابش كسي ديد چون درگذشت * * * كه باري حكايت كن از سرگذشت

دهاني به خنده چو گُل باز كرد * * * چو بلبل به صوتي خوش آغاز كرد

كه بر من نكردند سختي بسي * * * كه من سخت نگرفتمي با كسي ^{( 2 )}

روشن است كه سفر ، همراه با تلخي ها و كمبودها است ، بنابراين صبر و شكيبايي بيشتري لازم است . امام صادق ( عليه السلام ) فرمود :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحارالأنوار ، ج73 ، ص266 ، ح1

2 ـ بوستان سعدي : باب چهارم ، ص232

86

« مسافرت و سير منازل ، توشه انسان را تمام ، اخلاق را بد و لباس را فرسوده مي كند . . . . » ^{( 1 )}

در مسافرت ، نظم زندگي عادي مردم به هم مي خورد و در غذا و استراحت و مسكن آنان تغييراتي ايجاد مي شود . اين امور موجب تغيير در روحيه
و اخلاق مسافران مي گردد ، لذا بايد آنان تلاش كنند
تا در چنين وضعيتي ، همسفران خود را خسته و دل آزرده نكنند . ناسازگاري آن چنان مذموم
است كه امام باقر ( عليه السلام ) به نقل از رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله )
فرمود :

« اگر ناسازگاري در برابر چشم [ مردم ] مجسّم شود ، هيچ آفريده اي از مخلوقات خداوند از آن زشت تر نخواهد بود . » ^{( 2 )}

زخاك آفريدت خداوند پاك * * * پس اي بنده افتادگي كن چو خاك

حريص و جهان سوز و سركش مباش * * * زخاك آفريدندت آتش مباش

چو گردن كشيد آتش هولناك * * * به بيچارگي تن بيانداخت خاك

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحارالأنوار ، ج73 ، ص277

2 ـ كافي ، ج2 ، ص321 ، ح2

87

چو آن سرفرازي نمود ، اين كمي * * * از آن ديو كردند ، از اين آدمي ^{( 1 )}

32 ـ آزار نرساندن به همسفران

زائران ، در جلسات ، هنگام شركت در نمازهاي جماعت ، ورود و خروج به مساجد ، سوار شدن به اتوبوس و . . . تلاش كنند تا ديگران را آزار ندهند . به مكان هايي كه وارد مي شوند ، هر كجا جاي خالي بود بنشينند و از راه رفتن ميان جمعيّت فشرده زائران اجتناب نمايند .

سيره رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) اين گونه بود كه هروقت به محلي وارد مي شد ، در نزديك ترين جا به ايشان ( نزديك در ورودي ) مي نشست . ^{( 2 )}

آن حضرت در حديثي فرمود :

« هرگاه يكي از شما به مجلسي وارد شد ، در كنار آخرين نفري كه نشسته ، بنشيند . » ^{( 3 )}

نيز در حديث ديگري فرمود :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بوستان سعدي ، ص189

2 ـ كافي ، ج2 ، ص662

3 ـ بحارالأنوار ، ج16 ، ص240

88

« هر گاه كسي وارد مجلسي شود كه تعدادي آن جا حضور دارند ، اگر شخصي از ميان آنان ، برادر ديني خود را دعوت نموده و براي وي در كنار خود جا باز كند ، بايد دعوت او را بپذيرد ؛ زيرا اين احترامي است كه برادر ديني او براي وي قائل شده و بدينوسيله او را گرامي داشته است . ولي اگر كسي براي وي جا باز نكرد ، در مجلس بنگرد ، هر كجا جاي راحتي براي نشستن بود ، همان جا بنشيند . » ^{( 1 )}

33 ـ ناديده گرفتن لغزش ها

در مسافرت ، گاهي آگاهانه و گاهي از روي غفلت ، ممكن است يكي از همسفران دچار لغزش شده ، كار خلافي انجام دهد . سيره اهل بيت عصمت و طهارت ( عليهم السلام ) در اين زمينه آن بوده كه اين لغزش ها را يا ناديده مي گرفتند و يا با تذكّر ، رفتار فرد خطاكار را اصلاح مي كردند . زراره از امام باقر و امام صادق ( عليهما السلام ) نقل كرده كه فرمودند :

« نزديك ترين موضع بنده به كفر آن است كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحارالأنوار ، ج72 ، ص465

89

با مردي برادر ديني باشد و لغزش ها و خطاهاي او را شمرده [ نزد خود نگه دارد ] تا روزي او را به خاطر آن لغزش ها ، سرزنش كند . » ^{( 1 )}

طبيعي است كه هر كس به دنبال كشف عيوب و خطاهاي مردم باشد ، عملا ديگران را به مقابله دعوت كرده و آنان را بر اين كار ترغيب مي كند و همين ، موجب حرمت شكني و درگيري مؤمنان و مسلمانان با يكديگر خواهد شد . رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود :

« به دنبال كشف لغزش هاي مؤمنان نباشيد ، زيرا هر كس به دنبال لغزش هاي برادر ديني خود برآيد ، خداوند لغزش هاي او را دنبال مي كند و آن كس كه خداوند به دنبال لغزش هايش برآيد ، او را رسوا خواهد كرد ، گر چه داخل خانه اش باشد . » ^{( 2 )}

با رعايت اين نكته اخلاقي ، مي توان در سفرهاي زيارتي ، فضايي صميمي ايجاد كرد و بر شيريني و لذّت سفر افزود ، از اين رو زائران بايد با خوش بيني نسبت به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافي ، ج2 ، ص354

2 ـ همان ، ص355

90

يكديگر برخورد كنند و هرگز به دنبال شمردن لغزش هاي ديگران نباشند .

34 ـ بازگو نكردن خاطرات تلخ

زندگي در سفر ، جمعي و گروهي است و درنتيجه ، افراد مختلف با سليقه ها و رفتارهاي گوناگون كنار همديگر جمع شده ، چندين روز با هم زندگي مي كنند و به طور طبيعي اين اختلاف سليقه ها ، گاهي منتهي به نزاع و درگيري و كدورت مي شود . توصيه اهل بيت عصمت و طهارت ( عليهم السلام ) به زائران اين است كه با همسفران خود ، جوانمردانه برخورد نموده ، پس از بازگشت نيز در هيچ مجلسي ، حوادث ناخوشايند سفر را براي ديگران بازگو نكنند .

امام صادق ( عليه السلام ) ، يكي از دلايل جوانمردي در سفر را كتمان اسرار و رازداري همراهان پس از جدا شدن از آن ها ذكر مي كنند . ^{( 1 )} و در حديث ديگري مي فرمايد :

« لَيْسَ مِنَ الْمُرُوءَةِ أَنْ يُحَدِّثَ الرَّجُلُ بِمَا يَلْقَي فِي السَّفَرِ مِنْ خَيْر أَوْ شَرّ » . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مكارم الأخلاق ، ج1 ، ص541 ، ح1876 ؛ امالي مفيد ، ص44 ، ح3

2 ـ آثارالصادقين ، ج8 ، ص492

91

« اين از جوانمردي نيست كه انسان آن چه از خوب و بد در سفر ديده و با آن برخورد كرده را بازگو نمايد . »

35 ـ جوانمردي در سفر

در سفر ، زائران بايد با همسفران ، جوانمردانه برخورد كنند و سختي ها را به جان خريده ، آسايش و آرامش ديگران را بر خود ترجيح دهند .

هنگام سوار شدن به اتوبوس ، هنگام صرف غذا ، و در همه جا ، ديگران ـ به خصوص كودكان و كهنسالان ـ را برخود مقدّم بدارند و با برخورد صحيح و اسلامي و لبخند ، خستگي را از تن همسفران خويش بزدايند و به تعبير روايات ، با جوانمردي برخورد كنند .

رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) تلاوت قرآن ، ساختن مسجد ، دوست گرفتن برادران ديني به خاطر خدا ، جوانمردي در وطن ، بخشيدن غذا ، خوش خلقي و شوخي بدون معصيت را نشانه هاي جوانمردي در سفر دانسته اند . ^{( 1 )}

شوخي با ديگران اگر با تمسخر و يا غيبت و امثال آن همراه باشد ، گناه و معصيت است ، ليكن ديگران را خوشحال نمودن و خستگي را از تن آنان زدودن ، از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحارالأنوار ، ج73 ، ص266 ، ح2

92

عبادات شمرده مي شود . صفوان جمّال گويد :

مُعَليّ بن خُنَيس هنگام رفتن به سفر ، براي خداحافظي خدمت امام صادق ( عليه السلام ) آمد . حضرت به او فرمود :

« اي مُعَليّ ، بهوسيله خدا عزّت را طلب كن تا خداوند به تو عزّت بخشد . »

معلّي گفت : اي فرزند رسول خدا ، چگونه ؟

حضرت فرمود :

« اي مُعلّي ، از خداوند متعال بترس تا همه از تو بترسند . اي مُعَلّي ، با بخشش به برادرانت ، به آنان اظهار دوستي كن ؛ زيرا خداوند بخشش را وسيله دوستي و عطا نكردن به ديگران را وسيله دشمني قرار داده است . به خدا قسم اگر شما از من چيزي بخواهيد و آن را به شما ببخشم ، براي من بهتر از آن است كه از من چيزي طلب نكنيد و من نيز آن را به شما ندهم و در نتيجه مرا دشمن بداريد .

و هر گاه خداوند عزّوجلّ به دست من خيري جاري كند و آن به شما برسد ، همان مورد پسند و ستايش خدا است . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ امالي طوسي ، ص304

93

36 ـ مدارا با بيماران

در مسافرت ها بسيار پيش مي آيد كه يكي از همراهان ، بيمار مي شود و دوستانش به وي كم توجه يا بي توجهي مي كنند . چه بسا مي توانند او را همراه خود به زيارت ببرند ، ليكن به دليل سختي كار ، از مسؤوليت پذيري خودداري مي كنند . اين عمل با جوانمردي و اخلاق اسلامي در سفر سازگاري ندارد .

روزي مفضّل بن عُمَر خدمت امام صادق ( عليه السلام ) آمد ، امام از او پرسيد :

با چه كسي همسفر بودي ؟

مفضّل گفت : مردي از برادرانم .

حضرت فرمود : او چه شد ؟

گفتم : از وقتي كه وارد مدينه شده ام ، نمي دانم مكان او كجاست !

امام ( عليه السلام ) به من فرمود :

آيا نمي داني كسي كه چهل گام با مؤمني همسفر شود ، خداوند در روز قيامت درباره او از وي سؤال مي كند ؟ ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحارالأنوار ، ج73 ، ص275

94

همچنين امام صادق ( عليه السلام ) در حديثي ديگر فرمود :

« حَقُّ الْمُسَافِرِ أَنْ يُقِيمَ عَلَيْهِ إِخْوَانُهُ إِذَا مَرِضَ ثَلاثاً » . ^{( 1 )}

« حق مسافر آن است كه اگر بيمار شد ، برادرانش تا سه روز كنار او بمانند . »

همچنين فرمود :

« هر كس در راهي با برادر ديني خود همراه شود ، سپس از او پيش افتد ، به اندازه اي كه از جلوي چشم رفيق خود پنهان گردد ، به او ستم كرده است » . ^{( 2 )}

37 ـ حلّ مشكلات همسفران

گاهي در سفر ، براي برخي از زائران ، مشكلاتي ؛ مانند گم شدن پول ، بيماري و . . . پيش مي آيد كه شايسته است همسفران ، آن ها را ياري دهند و مشكلاتشان را برطرف كنند . ابان بن تغلب مي گويد :

با امام صادق ( عليه السلام ) طواف مي كردم ، مردي از اصحاب ما پيش آمد وبا اشاره از من خواست تا براي انجام

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحارالأنوار ، ج 73 ، ص273

2 ـ همان ، ص275

95

كاري همراه او بروم ، ليكن من دوست نمي داشتم طواف با امام صادق ( عليه السلام ) را رها كرده ، او را همراهي كنم . پس در همان حال كه طواف مي كردم ، بار ديگر به من اشاره كرد و امام صادق ( عليه السلام ) او را ديد و به من فرمود :

ابان ، اين مرد تو را مي خواهد ؟

عرض كردم : آري .

فرمود : او كيست ؟

عرض كردم : مردي از اصحاب و ياران ما است .

حضرت پرسيد : آيا با تو هم عقيده و هم مذهب است ؟

عرض كردم : آري .

حضرت فرمود : نزد او برو .

عرض كردم : طواف را قطع كنم ؟

فرمود : آري .

پرسيدم : اگرچه طواف واجب باشد ؟

فرمود : آري .

ابان مي گويد : با او رفتم و پس از انجام كار وي ، نزد آن حضرت بازگشتم و به ايشان عرض كردم : مرا از حقي كه مؤمن به گردن مؤمن ديگر دارد باخبر ساز .

حضرت فرمود : آنان را واگذار و پاسخش را نخواه .

عرض كردم : فداي شما شوم پاسخ آن را خواهانم

96

و برخواسته ام اصرار كردم .

آنگاه فرمود : اي ابان ، تا آن جا حق دارد كه نيمي از مالت را به او بدهي !

سپس به من نگريست و عكس العمل مرا در برابر آن مشاهده نموده ، فرمود : اي ابان ، آيا نمي داني خداوند عزّوجلّ از آن ها [ افراد با ايمان و متّقي ] اين گونه ياد كرده كه ديگران را بر خود مقدم مي دارند ؟

عرض كردم : آري ، فدايت شوم .

فرمود : پس اگر تو مالت را با او قسمت كني ، او را بر خود مقدم نداشتي ، بلكه او را با خود برابر داشتي ، همانا وقتي او را بر خود مقدم داشته اي كه آن نيمه اي كه براي خود نگاهداشته اي به او دهي . ^{( 1 )}

در روايت تنبّه آفرين ديگري ، يكي از ياران امام باقر ( عليه السلام ) گويد : به امام باقر ( عليه السلام ) عرض كردم : فداي شما ، شيعه نزد ما فراوان است !

فرمود : آيا ثروتمندان به مستمندان كمك مي كنند ؟ آيا نيكوكار از بدكار مي گذرد ؟ آيا با هم برابري و مساوات دارند ؟

عرض كردم : نه .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافي ، ج2 ، ص171

97

امام ( عليه السلام ) فرمود :

« لَيْسَ هَؤُلاءِ شِيعَةً ، الشِّيعَةُ مَنْ يَفْعَلُ هَذَا » . ^{( 1 )}

« اين ها شيعه نيستند ، شيعه كسي است كه اين چنين عمل كند ! »

جميل گويد از امام صادق ( عليه السلام ) شنيدم كه فرمود : مؤمنان خدمتگزار يكديگرند .

پرسيدم : چگونه ؟

فرمود : يعني براي هم سودمند هستند و بعضي براي بعضي ديگر مفيداند . . . . ^{( 2 )}

38 ـ نامه نگاري

خانواده ، خويشان و دوستان مسافر ، از زماني كه او به سفر مي رود تا وقتي بر مي گردد ، دوست دارند پيوسته از او خبر بگيرند . در گذشته هاي دور كه ارتباط تلفني محدود بوده و يا در برخي مناطق امكان پذير نبوده ، مسافران با تلگراف و نوشتن نامه ، خويشاوندان و دوستان خود را از سلامتي خويش باخبر مي ساختند . امام صادق ( عليه السلام ) در اين زمينه فرمود :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافي ، ج2 ، ص173

2 ـ همان ، ص167

98

« التَّوَاصُلُ بَيْنَ الاِِخْوَانِ فِي الْحَضَرِ التَّزَاوُرُ وَفِي السَّفَرِ التَّكَاتُبُ » . ^{( 1 )}

« رابطه ميان برادران در وطن با يكديگر ديدار كردن و ديد و بازديد و در سفر ، نامه نگاري است . »

بنابراين شايسته است مسافر ، به ويژه در زمان كنوني كه ارتباطات رشد چشمگيري يافته ، با خانواده خود تماس گرفته ، نگراني آنان را برطرف سازد .

39 ـ شناخت دوست

يكي از بهره هايي كه مي توان از مسافرت گرفت ، شناخت دوستان واقعي و آزمودن آن ها است . پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود :

« السَّفَرُ ميزانُ الْقَوْم » . ^{( 2 )}

« سفر ، وسيله سنجش [ اخلاق ] مردم است . »

در حكمت هاي منسوب به اميرمؤمنان علي ( عليه السلام ) نيز آمده است :

« السَّفَرُ مِيزانُ الأَخْلاقِ » . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آثارالصادقين ، ج8 ، ص493

2 ـ مكارم الأخلاق ، ص240

3 ـ شرح ابن ابي الحديد ، ج20 ، ص294

99

« سفر ، وسيله سنجش اخلاق [ مردم ] است . »

امام صادق ( عليه السلام ) نيز فرمود :

« هيچ كس را دوست خود مشمار تا آن كه او را در سه چيز بيازمايي :

1 ـ او را به خشم آوري و ببيني آيا اين خشم او را از حق به باطل مي كشاند ؟

2 ـ با دينار و درهم ( در امور مالي ) .

3 ـ زماني كه با او مسافرت كني . ^{( 1 )}

هنگام بروز مشكلات و سختي ها در سفر ، مي توان دوست واقعي را شناخت . زماني كه همه چيز خوب و منظم است ، ميان دوستان مشكلي بروز نمي كند ، ليكن اگر هنگام دشواري ها و سختي ها همراه و همسفر ، پايدار و مقاوم باقي ماند و دوست خود را تنها نگذارد ، معلوم مي شود در دوستي خويش صادق بوده و در اين آزمون موفق شده است .

امير مؤمنان علي ( عليه السلام ) يافتن چنين دوستاني را نيازمند پيمودن راهي بس دراز و طولاني مي داند . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ المحبة في الكتاب و السنه ، ص99 ، ح406

2 ـ همان ، ص101 ، ح418