بخش 5

100

40 ـ راه هاي تحكيم دوستي در سفر

زائران معمولاً در سفر دوستاني مي يابند كه تا پايان عمر با يكديگر مأنوس گشته ، همچون برادر با هم زندگي و معاشرت مي كنند .

پيشوايان ديني براي تحكيم اين اخوت و پيوند ، راه هايي را مطرح كرده اند كه به برخي از آن ها اشاره مي كنيم :

1 ـ خوش خويي با مردم

امام علي ( عليه السلام ) فرمود : « خوش خويي محبت ايجاد نموده و دوستي را پابرجا مي كند . » ^{( 1 )}

2 ـ خوش رفتاري با مردم

امام علي ( عليه السلام ) فرمود : « هركس خوش رفتاري پيشه كند ، دوستانش فراوان شوند . » ^{( 2 )}

3 ـ اخلاص در دوستي

امام علي ( عليه السلام ) فرمود : « دوست واقعي از دوستي اش
برنمي گردد ، گر چه در حقّش جفا شود . » ^{( 3 )}

4 ـ خوش رويي

حضرت علي ( عليه السلام ) فرمود : « خوش رويي و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ المحبة في الكتاب و السنه ، ص66 ، ح190

2 ـ همان ، ص67 ، ح199

3 ـ همان ، ح201

101

گشاده رويي ، [ موجب ] دوام دوستي است . » ^{( 1 )}

5 ـ رعايت ادب

امام كاظم ( عليه السلام ) فرمود : « ادب و احترام ميان خود و برادر ديني ات را از بين مبر ؛ زيرا از ميان رفتن آن ، حيا و شرم را از بين مي برد و بر جاي بودن ادب ، پايدار بودن دوستي را به دنبال دارد . » ^{( 2 )}

6 ـ اظهار دوستي

امام علي ( عليه السلام ) فرمود : « با اظهار دوستي ، دوستي پديد مي آيد . » ^{( 3 )}

7 ـ تواضع

حضرت علي ( عليه السلام ) فرمود : « ميوه تواضع ، دوستي است . » ^{( 4 )}

8 ـ وفاداري

امام علي ( عليه السلام ) فرمود : « عامل انس گرفتن مردم ، وفاداري است . » ^{( 5 )}

9 ـ رعايت انصاف

امام علي ( عليه السلام ) فرمود : « با انصاف ، برادري تداوم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ المحبة في الكتاب و السنه ، ص68 ، ح205

2 ـ همان : ح207

3 ـ همان ، ح208

4 ـ همان ، ح212

5 ـ همان ، ح213

102

مي يابد . » ^{( 1 )}

10 ـ مدارا با مردم

حضرت علي ( عليه السلام ) فرمود : « مدارا و نرمي و بخشندگي انسان ، او را محبوب دشمنانش مي كند . » ^{( 2 )}

41 ـ عوامل گسستن دوستي ها

يك سلسله علل و عوامل نيز موجب گسستن دوستي ها و منشأ بروز كينه و دشمني مي گردد كه مسافران و زائران بايد از آن ها پرهيز كنند . برخي از آن ها عبارتند از :

1 ـ بدخلقي

علي ( عليه السلام ) فرمود : « هر كه بد اخلاق شود ، دوست و رفيق او نيز ناياب گردد . » ^{( 3 )}

2 ـ عيب جويي

امام صادق ( عليه السلام ) به ابوبصير فرمود : « اي ابو محمد از دين مردم جستجو مكن كه بدون دوست مي ماني . » ^{( 4 )}

3 ـ جدال

حضرت علي ( عليه السلام ) فرمود : « كسي كه با برادران خود

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ المحبة في الكتاب و السنه ، ص69 ، ح219

2 ـ همان ، ص70 ، ح223

3 ـ همان ، ص87 ، ح323

4 ـ همان ، ص88 ، ح329

103

به بحث و مناقشه بپردازد ، دوستانش كم مي شوند . » ^{( 1 )}

4 ـ ستيزه جويي

امام علي ( عليه السلام ) فرمود : « در ستيزه گري ، دوستي وجود ندارد . » ^{( 2 )}

5 ـ تنگ چشمي

امام علي ( عليه السلام ) فرمود : « شخص تنگ چشم و [ تنگ نظر ] ، دوستي ندارد . » ^{( 3 )}

6 ـ تكبر

حضرت علي ( عليه السلام ) فرمود : « براي فرد متكبّر ، دوستي وجود ندارد . » ^{( 4 )}

7 ـ كينه توزي

امام علي ( عليه السلام ) فرمود : « هيچ كينه توزي را دوستي نيست . » ^{( 5 )}

8 ـ حسدورزي

امام علي ( عليه السلام ) فرمود : « حسود را دوستي نخواهد بود . » ^{( 6 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ المحبة في الكتاب و السنه ، ص88 ، ح332

2 ـ همان ، ص88 ، ح335

3 ـ همان ، ص88 ، ح343

4 ـ همان ، ص90 ، ح351

5 ـ همان ، ص88 ، ح356

6 ـ همان ، ح358

104

9 ـ تحقير ديگران

امام صادق ( عليه السلام ) فرمود :

« كسي كه مردم را دست مي اندازد و [ تحقير مي كند ] ، نبايد انتظار صداقت در دوستي داشته باشد ! » ^{( 1 )}

10 ـ نيرنگ و فريبكاري

علي ( عليه السلام ) فرمود : « با حيله گري ، هيچ دوستي پايدار نمي ماند . » ^{( 2 )}

42 ـ بي اعتنايي به اموال ديگران

مسافر سزاوار است در طول سفر ، به مال ديگران بي اعتنا باشد و عزّت و بزرگواري خود را حفظ كند .

عكرمه و مجاهد و جز آنان نيز گفته اند :

گروهي از اعراب بدون همراه داشتن غذا و خوراكي لازم به حج آمدند . آنان مي گفتند : ما توكل
كننده بر خدا هستيم . برخي نيز مي گفتند : ما حج خانه خدا را انجام مي دهيم و او غذا به ما ندهد ؟

با اين گونه تفكر ، باري بر دوش ديگران بوده ، غذاي آنان را برخي از همسفرانشان تأمين مي كردند ، آن گاه خداوند آيه { وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزّادِ التَّقْوي } ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ المحبة في الكتاب و السنه ، ص 359

2 ـ همان ، ص91 ، ح361

3 ـ بقره ، 197

105

را نازل كرد و آنان را از اين كار برحذر داشت . ^{( 1 )}

احمد بن حنبل ، پيشواي حنبليان ، درباره آنان كه بدون زاد و توشه به سفر مي روند گفت :

« من آن را دوست نمي دارم ، اينها بر خوراكي هاي مردم توكل كرده اند . » ^{( 2 )}

43 ـ پرهيز از سوء ظن

شايسته است زائران ، كاروان خود را به كانون محبت و صفا تبديل كنند ونسبت به همديگر مهربان و خوش بين باشند و از هر گونه سوء ظني بپرهيزند .

امير مؤمنان علي ( عليه السلام ) فرمود :

« كار برادر ديني خود را به بهترين وجه توجيه و حمل كن ، تا زماني كه كاري از او سر زند كه راه توجيه را بر تو ببندد و هيچگاه از سخني كه از ( دهان ) برادرت بيرون آيد تا
وقتي كه مي تواني محمل خوبي براي آن بيابي ، گمان بد مبر . » ^{( 3 )}

حسن ظنّ و خوش بيني نسبت به ديگران ، از برترين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ تفسير طبري ، ج4 ، ص166 ؛ درالمنثور ، ج1 ، صص220 و 221

2 ـ مغني ، ابن قدامه ، ج3 ، ص221

3 ـ امالي صدوق ، ص250

106

ارزش هاي اخلاقي و بزرگترين عطيّه ها است . ^{( 1 )}

براي حل مشكل سوء ظن ، پيشوايان اسلام تا آنجا جلو رفته اند كه رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود :

« اُطْلُبْ لاَِخِيكَ عُذْراً فَاِنْ لَمْ تَجِدْ لَهُ عُذراً فَالْتَمِسْ لَهُ عُذراً » . ^{( 2 )}

« براي گفتار و كرداري كه از برادر تو سر مي زند عذري بجوي و اگر نيافتي عذري بساز ! »

بنابراين ، از آنجا كه زائران در اينگونه سفرها ، به عبادت خدا روي آورده و در صدد كسب معارف و آمرزش الهي برآمده اند ، شايسته است به شدت از سوء ظن و بدبيني نسبت به ديگران خودداري كنند ؛ زيرا گمان بد ، عبادت را تباه مي كند . ^{( 3 )}

44 ـ رازداري

زائران معمولاً در طول سفر ، يك زندگي جمعي دارند ، گاهي هم هر چند نفر در يك اتاق اسكان داده

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ غرر الحكم ، ح4834

2 ـ بحارالأنوار ، ج72 ، ص197

3 ـ غرر الحكم ، ح5574

107

مي شوند ، در چنين وضعيتي طبيعي است كه ميان آنان گفت و گوهايي ردّ و بدل شود كه چه بسا بعضي از آن ها دوست ندارند اين سخنان جاي ديگري بيان شود ، از اين رو پيشوايان ديني ما به ما دستور داده اند تا سخنان محرمانه اشخاص را براي كسي بازگو نكنيم . امام صادق ( عليه السلام ) در اين باره فرمود :

« آنچه درمجالس گفته مي شود امانت است و كسي حق ندارد ، سخن هم صحبت خود را براي ديگري بازگو كند مگر با اجازه او و يا اين كه نقل آن ، بيان خوبي او باشد . » ^{( 1 )}

رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) نيز در اين زمينه مي فرمايد :

« مجالس امانت اند و فاش كردن راز برادر ديني ، خيانت است ، پس ، از اين كار دوري كن . » ^{( 2 )}

و در حديث ديگري فرمود :

« وقتي دو نفر با يكديگر در جلسه اي
صحبت مي كنند ، آنچه با يكديگر در ميان مي گذارند امانت خدا است ، پس جايز نيست يكي از آن ها بر خلاف ميل برادر ديني اش ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافي ، ج2 ، ص660

2 ـ بحار الأنوار ، ج74 ، ص89

108

آنچه كه او ميل به افشاي آن ندارد را بازگو كند . » ^{( 1 )}

45 ـ مواعظ لقمان به مسافران

در حديثي به نقل از امام صادق ( عليه السلام ) آمده است كه : لقمان به پسرش گفت :

هر گاه با گروهي همسفر شدي ، در كارهاي خود و آنان ، بسيار با آن ها مشورت كن و با لبخند با آنان برخورد كن ( وخنده رو باش ) و در زاد و توشه اي كه همراه داري ، نسبت به آنها كريم و بخشنده باش ، هرگاه تو را دعوت كردند بپذير و اگر از تو كمك خواستند آنان را ياري ده ، بيشتر ساكت و خاموش باش و فراوان نماز بخوان و در آنچه با خود داري ، از مركب و مال و توشه ، بسيار بخشنده باش .

هر گاه در امر حقي از تو شهادت خواستند ، شهادت ده و هر گاه از تو مشورت خواستند ، با دقت نظر به آنان پاسخ ده ، و پيش از آن كه درباره چيزي فكر كني و چگونگي آن بر تو روشن شود ، تصميم نگير و در مشورت دهي به ديگران با شتاب پاسخ نده ، مگر آن كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ تنبيه الخواطر ، ج1 ، ص98

109

در حال برخاستن ، نشستن ، غذا خوردن و . . . فكرت را در رابطه با آن امر به كار اندازي . همانا كسي كه براي طرف مشورت خيرخواهي نكند ، خداوند رأي و انديشه او را مي گيرد و ( لباس ) امانت را از او دور كند .

هر گاه ديدي همراهان تو حركت مي كنند ، با آن ها حركت كن و اگر ديدي كار مي كنند تو هم با آنان كاركن و اگر صدقه و يا وامي به كسي دادند تو نيز به ايشان اعطا كن و از آن كه از تو بزرگتر است ، حرف شنوي داشته باش .

هر گاه همراهانت تو را به چيزي فرمان دادند و از تو چيزي پرسيدند ، به آن ها آري بگو و نگو خير ؛ زيرا « نه » گفتن عيب و نقص است .

هر گاه در راه سرگردان مانديد ، از مركب فرود آييد و آن گاه كه ترديد داشتيد ، بايستيد و مشورت كنيد . . .

فرزندم هرگاه وقت نماز فرا رسيد ، براي هيچ كاري نماز را به تأخير ميانداز ، نماز را بخوان و خود را از اين دَيْني كه به عهده داري راحت كن ، نماز را به جماعت بگزار ، اگرچه بر سرِ نيزه باشد ^{( 1 )} . . .

هر گاه خواستيد جايي منزل كنيد ، در مكاني فرود

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كنايه از تنگي مكان است .

110

آييد كه خوش منظرتر و خاكش نرم تر و پرعلف تر باشد .

آنگاه كه فرود آمدي ، پيش از آن كه بنشيني ، دو ركعت نماز بگزار و هر گاه نياز به رفع حاجت داشتي از آنجا فاصله بگير و چون خواستي كوچ كني دو ركعت نماز بگزار ، و با زميني كه در آن فرود آمده بودي وداع كن و بر آن سرزمين و مردم آن جا درود فرست ؛ زيرا هر سرزميني ، ساكناني از فرشتگان دارد .

اگر مي تواني غذا نخور مگر آن كه نخست بخشي از آن غذا را انفاق كرده باشي و تا زماني كه سوار بر مركبي ، بر تو باد به تلاوت قرآن و تا زماني كه مشغول كاري هستي ، بر تو باد به تسبيح خداگفتن و هر وقت كار خاصي نداري ، بر تو باد به دعا . . . ^{( 1 )}

46 ـ راهنماي گمشدگان

امام صادق ( عليه السلام ) فرمود : اگر در راه گم شدي فرياد كن و بگو :

« يَا صَالِحُ أَوْ يَا أَبَا صَالِح أَرْشِدُونَا إِلَي الطَّرِيقِ يَرْحَمُكُمُ اللَّهُ » . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل الشيعه ، ج11 ، ص440 ، ح15208 و 15209

2 ـ من لايحضره الفقيه ، ج2 ، ص195 ، ح885 و 886

111

« اي صالح و اي ابا صالح لطف و عنايت خداوند بر شما باد ، ما را راهنمايي كنيد . همچنين نقل شده كه خداوند صالح را بر بيابان و حمزه را بر دريا گمارده است .

عبيدالله گويد :

چنين مشكلي براي ما پيش آمد و ما [ در سفري ] راه را گم كرديم ، برخي از همراهان از ما خواستند تا صداي خود را بلند كرده و اين جمله را بگوييم ، پس از آنكه صدا زديم ، دو نفر به سوي ما آمده ما را راهنمايي كردند و گفتند : راه از سمت راست است ( يا آن كه گفتند سمت چپ ) و ما در همان جهت حركت كرده ، راه را يافتيم .

او همچنين از قول پدرش نقل كرده كه در بيابان
راه را گم كرديم پس بلند صدا زديم ( يا صالح
و يا اباصالح ) آنگاه ما را راهنمايي كردند . رفيق
همراه ما گفت : صداي ضعيفي را شنيدم كه
مي گفت :

راه در سمت راست است و ما خيلي راه نرفته بوديم كه به مسير اصلي رسيديم . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ محاسن ، ص363

112

47 ـ زينت تشيّع

زائران ايراني ، سفيران مذهب تشيع و انقلاب اسلامي در ديگر كشورها هستند و مسلمانان ساير بلاد ، شيعه بودن و ويژگي هاي تشيع را در رفتار و كردار ايرانيان مي بينند ، بنابراين بايد به شكلي عمل كنند كه باعث زينت و افتخار پيشوايان خود باشند .

هشام كندي مي گويد : از امام صادق ( عليه السلام ) شنيدم كه فرمود :

« شما را برحذر مي دارم از اين كه كاري انجام دهيد كه به خاطر آن ، ما را سرزنش كنند ؛ زيرا فرزندِ بد ، با عمل خود پدر را بدنام مي كند . شما براي آن كس كه خود را به او بسته و از ديگران به خاطر او گسسته ايد آبرو و زينت باشيد ، در ميان عشاير آنان نماز بگزاريد ( يعني در نماز جماعت آنان شركت كنيد ) بيماران آن ها را عيادت كنيد ، در تشييع جنازه آنان حاضر شويد و مبادا آن ها در كار خير بر شما سبقت گيرند ، شما در انجام كارهاي خير از آن ها سزاوارتريد ^{( 1 )} . . .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافي ج2 ، ص219

113

معاوية بن وهب گويد : خدمت امام صادق ( عليه السلام ) آمده ، گفتم :

ما ( پيروان شما ) با هم مذهبان خود و نيز مردم ديگري كه با آنان معاشرت داريم ، چگونه رفتار كنيم ؟

حضرت در پاسخ فرمود :

« امانت آنان را به آن ها برگردانيد ، بيمارانشان را عيادت كنيد و در تشييع جنازه هاي آنان حضور يابيد . » ^{( 1 )}

همچنين معاوية بن وهب در حديث ديگري گفته است :

از امام صادق ( عليه السلام ) پرسيدم ، ما با هم مذهبان و نيز كساني كه هم مذهب ما نيستند چگونه رفتار كنيم ؟

حضرت فرمود :

« به امامان خود كه از آن ها پيروي مي كنيد بنگريد و هر كاري كه آن ها مي كنند ، شما نيز انجام دهيد . پس به خدا سوگند پيشوايان شما از بيماران آن ها عيادت مي كنند ، درتشييع جنازه هاي آنان حاضر مي شوند و به سود و زيان آنان شهادت مي دهند و امانت آنان را به آنان باز مي گردانند . » ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافي ، ج2 ، ص635

2 ـ همان ، ص136

114

ابواسامه ، زيد شحّام گويد : امام صادق ( عليه السلام ) به من فرمود :

به هر يك از آنان كه مي بيني از من اطاعت كرده و به گفته من عمل مي كند سلام برسان ، من شما را به تقواي خداوند و ورع در دين ، كوشش و تلاش براي خدا و راست گويي و امانت داري و سجده هاي طولاني و نيكي به همسايه دعوت و سفارش مي كنم .

رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) مأمور به ابلاغ چنين برنامه هايي بوده و اينها را آورده است ، بنابراين ، امانت هركه به شما امانت سپرده را ، به او بازگردانيد ، خواه خوش كردار بوده و يا بدكار ، همانا رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) پيوسته دستور مي داد حتي نخ و سوزني را هم اگر امانت سپرده اند ، به صاحبش برگردانند .

[ امام سپس فرمودند : ] با عشاير آنان نماز بگزاريد و در تشييع جنازه ايشان حاضر شويد ، بيماران آن ها را عيادت كنيد ، حقوق ايشان را بپردازيد ، پس هر مردي از شما اگر در دين خود ورع داشته باشد و راست گويد و امانت را بپردازد و با مردم خوش رفتاري كند ، گفته مي شود اين مرد جعفري است و اين ، موجب خشنودي و شادي من مي شود و گفته مي شود :

اين است تربيت جعفر [ بن محمد الصادق ( عليه السلام ) ] .

به خدا سوگند ، پدرم [ امام باقر ( عليه السلام ) ] براي من نقل

115

كرد كه مردي از شيعيان علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) ، در ميان قبيله اي زندگي مي كرد كه زينت آنان به شمار مي آمد ، او از همه امانت دارتر بود و حقوق را بيش از ديگران مراعات مي كرد . از همه راستگوتر بود ؛ به گونه اي كه همگان وصايا و امانت هاي خود را به وي مي سپردند ، [ اگر ] از همه مردم آن قبيله مي پرسيدي ، مي گفتند :

« مَنْ مِثْلُ فُلان » ؛ « چه كسي مثل فلاني است ؟ »

يعني او از همه ما امانت دارتر و راستگوتر است . ^{( 1 )}

اين گونه رفتار و عمل با مخالفان و خوش رفتاري و سلوك اسلامي با ديگر مسلمانان ، موجب ايجاد جاذبه براي تشيع بوده ، آنان را به مذهب شيعه و اهل بيت عصمت و طهارت ( عليهم السلام ) علاقه مند مي كند . لذا تمامي زائران ، بايد كاملا مراقب رفتار و كردار خود باشند تا خشنودي امامان معصوم ( عليهم السلام ) را بر ديگر دستاوردهاي اين سفر معنوي بيافزايند .

48 ـ ايجاد جاذبه

بسياري از زائران مي پرسند : ما براي ايجاد جاذبه بيشتر نسبت به اهل بيت عصمت و طهارت و تشيع در مكان هاي زيارتي چگونه رفتار كنيم ؟

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافي ، ج2 ، ص636

116

پاسخ اين پرسش ، در بيان امام صادق ( عليه السلام ) آمده است :

« كُونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ بِغَيْرِ أَلْسِنَتِكُمْ لِيَرَوْا مِنْكُمُ الْوَرَعَ وَالاِجْتِهَادَ وَالصَّلاةَ وَالْخَيْرَ فَإِنَّ ذَلِكَ دَاعِيَةٌ » . ^{( 1 )}

« شما با غيرزبانتان ( يعني در عمل ) مردم را ( به اسلام و تشيع ) دعوت كنيد ، بايد از شما ورع ، كوشش ، نماز و كار خير ببينند ، اينها دعوت كننده بوده ( و جاذبه ايجاد مي كند ) . »

امام صادق ( عليه السلام ) در حديث ديگري فرمود :

« همانا ما هيچ مردي را مؤمن نمي شماريم ، مگر آن كه از تمامي دستورات ما اطاعت و پيروي كند ، آگاه باشيد يكي از نشانه هاي پيروي از دستورات و ارادتورزي به ما ، داشتن ورع است ، پس خود را به آن بياراييد ، خداوند بر شما رحمت آورد ، دشمنانِ ما را با آن در تنگنا قرار دهيد ، خداوند شما را رهايي بخشد . » ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافي ، ج2 ، ص78

2 ـ همان .

117

پيام اين حديث و احاديث مشابه آن به شيعيان اين است كه آنان نبايد تنها به شيعه بودن دل خوش كرده قانع باشند ، بلكه بايد در عمل ، پيرو راستين اهل بيت ( عليهم السلام ) بوده ، در همه جا الگوي رفتاري پيشوايان خود را پياده كنند و به نمايش بگذارند .

امام باقر ( عليه السلام ) در روايتي ، ويژگي هاي شيعيان خود را براي جابر بن عبدالله انصاري اين گونه بيان فرموده اند :

اي جابر كسي كه خود را منتسب به ما مي دارد ، آيا او را همين بس است كه گويد ما اهل بيت را دوست داريم ؟

به خدا سوگند شيعه ما نيست جز كسي كه از خدا بترسد و فرمانبردار او باشد ، اين گونه كسان شناخته نمي شوند جز با تواضع و خشوع ، امانتداري ، كثرت ياد خدا ، روزه داري ، اقامه نماز ، نيكي به پدر و مادر ، رسيدگي به حال همسايگان فقير و مسكين و بدهكار و رسيدگي به يتيمان ، راستگويي ، خواندن قرآن ، كنترل زبان از ( تعرض به ) مردم مگر با خير و خوبي ، و اين گونه كسان در ميان قوم خود ، امين و مورد اعتماد مي باشند .

جابر گويد : عرض كردم : فرزند رسول خدا ! من امروزه كسي را با اين خصوصيت ها ـ كه بيان فرموديد ـ نمي شناسم !

118

امام ( عليه السلام ) فرمود :

اي جابر ! روش هاي گوناگون تو را به سوي خود نكشاند ، كه فكر كني براي مرد همين كافي است كه بگويد : من علي ( عليه السلام ) را دوست مي دارم و پيرو او هستم و سپس با اين گفته ، عملي همراه نباشد . پس اگر گويد : من رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) را دوست دارم ، اما از سيره پيامبر پيروي و به سنّت او عمل نكند ، دوستي رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) هيچ سودي به او نرساند .

پس ، از خدا بترسيد و براي دستيابي به آنچه نزد خدا است كار كنيد . ميان خدا و هيچ كس ، خويشاوندي و قرابتي وجود ندارد ، بهترين بندگان خدا و گرامي ترين آن ها نزد خداوند ، با تقواترين و مطيع ترين آنها است .

اي جابر ! به خدا سوگند ، به خداوند نمي توان نزديك شد جز با اطاعت و فرمانبرداري . . .

« مَنْ كَانَ لِلَّهِ مُطِيعاً فَهُوَ لَنَا وَلِيٌّ ، وَمَنْ كَانَ لِلَّهِ عَاصِياً فَهُوَ لَنَا عَدُوٌّ ، وَمَا تُنَالُ وَلايَتُنَا إِلاّ بِالْعَمَلِ وَالْوَرَعِ » . ^{( 1 )}

« هر كه مطيع خدا است ، او دوست ما است و هر كه خدا را نافرماني كند ، دشمن ما است ، به ولايت ما نمي توان رسيد جز با عمل و ورع . »

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافي ج2 ، ص74 ، ح3

119

49 ـ پوشش مناسب

از نكاتي كه لازم است زائران مراعات كنند ، استفاده از لباس تميز و پوشش مناسب ، به ويژه در مقابل ديدگان ديگر مسلمان ها است .

امام صادق ( عليه السلام ) فرمود :

« خداوند زيبايي و خودآرايي را دوست مي دارد و فقر و بيچارگي و نادار و تهي دست جلوه دادن را ناخوش دارد . همانا خداوند عزّوجلّ هرگاه به بنده اش نعمتي دهد ، دوست دارد تا آثار آن نعمت را در او ببيند . »

گفته شد چگونه ؟ حضرت فرمود :

« لباس خود را تميز كند ( لباس تميز بپوشد ) خود را خوشبو گرداند ، خانه اش را گچ كاري كند و جلو در منزل خود را جارو نمايد . » ^{( 1 )}

روزي رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) به مردي با موهاي ژوليده و لباس كثيف و سر و وضع پريشان برخورد كرد و خطاب به وي فرمود :

« بهرهوري از نعمت هاي الهي و نماياندن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ امالي طوسي ، ص275

120

نعمت ، جزيي از دين است . » ^{( 1 )}

امام علي ( عليه السلام ) نيز فرمود :

« همچنان كه دوست داريد افراد ناآشنا شما را در بهترين حالت خود ببينند و در نتيجه خود را براي آن ها مي آراييد ، زماني كه نزد برادر مسلمان خود مي رويد نيز ، آراسته ( با لباس و وضعيت مناسب ) ظاهر شويد . » ^{( 2 )}

همچنين رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) در حديثي ديگر فرمود :

« همانا خداوند دوست دارد هنگامي كه بنده اش نزد برادران ديني خود مي رود ، منظّم و آراسته باشد . » ^{( 3 )}

درباره وضعيت موهاي سر نيز فرمود :

« هر كس موي خود را بلند گزارد ، بايد به آن برسد ( و آن را مرتب كند ) و گرنه آن را كوتاه نمايد . » ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ فروع كافي ج6 ، ص439

2 ـ خصال ، ص612

3 ـ مكارم الأخلاق ، ج1 ، ص85

4 ـ وسائل الشيعه ، ج2 ، ص129

121

50 ـ عبادت عاشقانه

حرم هاي امامان ، از بهترين مكان ها براي عبادت خداوند در روي كره زمين است ، عبادت نيز اگر با اخلاص همراه باشد ، به يقين مورد پذيرش حضرت حق قرار مي گيرد . از اين رو زائران بايد فرصت ها را غنيمت شمرده ، از لحظه لحظه عمرشان در اين سفر توشه برگيرند و آن را ذخيره آخرت كنند . ليكن در عين حال به اين نكته توجه داشته باشند كه در انجام عبادات افراط ننموده و خود را آن چنان خسته نكنند كه هميشه با حال كسالت به عبادت مشغول شوند ؛ زيرا عبادتي ارزشمند است كه انسان با عشق و شور كامل در پيشگاه خدا حاضر شود و قلبش از خوف خدا به تپش درآيد و اشك از ديدگانش جاري گردد و به گونه اي خدا را بخواند كه گويي خدا را مي بيند و مشاهده مي كند . رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود :

« خدا را چنان عبادت كن كه گويي او را مي بيني . . . » ^{( 1 )}

همچنين در حديث ديگري فرمود :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كنز العمال ، ح5250

122

« برترين مردم كسي است كه عاشق عبادت بوده ، آن را در آغوش گيرد و از صميم قلب آن را دوست بدارد و با بدن خود آن را لمس كند و خويشتن را براي آن از هر چيزي فارغ سازد ، و بر او باكي نباشد كه دنيايش به سختي مي گذرد يا به آساني . » ^{( 1 )}

امير مؤمنان علي ( عليه السلام ) در نامه اي به حارث همداني اين گونه نوشت :

« نفس خود را در عبادت پروردگار فريب ده و با آن مدارا كن و به زور وادار به عبادتش مساز و در فراغت و خرّمي اش او را به طاعت و بندگي وادار ، مگر در مواردي كه بر تو واجب است ( مانند نمازهاي يوميه ) كه از به جا آوردن آن در وقتش چاره اي نيست . . . . » ^{( 2 )}

امام سجاد ( عليه السلام ) نيز اين گونه دعا مي كند :

« . . . أسْئَلُكَ مِنَ الشَّهادَةِ اَقْسَطُها وَمِنَ الْعِبادَةِ أَنْشَطُها . » ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافي ، ج2 ، ص83

2 ـ نهج البلاغه ، نامه 69

3 ـ بحار الأنوار ، ج91 ، ص155

123

« خداوندا ! از شهادت دادن ، عادلانه ترين آن را و از عبادت ، با نشاط ترين آن را از تو مي خواهم . »

رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) در يكي از وصاياي خود به امير مؤمنان علي ( عليه السلام ) فرمود :

يا علي ، اين دين محكم و پايدار است پس به آرامي در آن درآي و عبادت پروردگارت را مبغوض خود مكن ، پس همانا كسي كه افراط مي كند ، نه مركبي به جاي مي گذارد و نه راه طي مي كند . . . ^{( 1 )}

انجام عبادت كم ، ليكن همراه با خشوع و تضرّع و اخلاص در پيشگاه خداوند ، ارزشش از عبادت فراوان ليكن همراه با كسالت و بي حالي بيشتر و بالاتر است .

51 ـ اغتنام فرصت ها

حرم هاي ائمّه اطهار ( عليهم السلام ) به ويژه كربلا و نجف ، از جاذبه هاي بي شماري برخوردارند . زائران هنگام ديدن گنبد و بارگاه ائمه و يا ورود در حرم ها ، دگرگون شده ، بي اختيار اشك از ديدگانشان جاري مي شود . زائر بايد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافي ، ج2 ، ص86

124

چنين لحظاتي را غنيمت شمرده ، از خداوند چيزي را بخواهد كه خير دنيا و آخرت او و بستگانش در آن باشد .

آدمي گاهي دلش مي شكند و اشكش جاري مي شود و در آن حال از خداوند مي خواهد تا خانه كوچكش را به يك خانه بزرگ تبديل كند و يا آن كه به كسب و كارش رونق دهد و چه بسا حاجتش نيز برآورده شود ، ليكن فرصت مهمّي را از دست داده است .

از اين رو شايسته است زائر ، با مراجعه به دعاهايي كه در قرآن كريم آمده و يا دعاهايي كه از رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) و ائمه معصومين ( عليهم السلام ) نقل شده ، جملاتي را در ذهن خود داشته باشد تا در آن لحظه حسّاسي كه دلش مي شكند و اشكش جاري مي شود ، از خداوند چيزي را بخواهد كه خير دنيا و آخرت در آن باشد .

برخي از اين دعاها عبارتنداز :

1 ـ امام باقر ( عليه السلام ) به زراره فرمود بگو :

« اَللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ مِنْ كُلِّ خَيْر أَحَاطَ بِهِ عِلْمُكَ ، وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ كُلِّ سُوء أَحَاطَ بِهِ عِلْمُكَ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ عَافِيَتَكَ فِي أُمُورِي كُلِّهَا وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ خِزْيِ الدُّنْيَا وَعَذَابِ

125

الاْخِرَةِ » . ^{( 1 )}

« بار خدايا ! از تو مي خواهم ، همه خوبي هايي را كه علم تو به آن احاطه دارد و به تو پناه مي برم از همه بدي هايي كه تو به آن علم داري و بار خدايا ! از تو مي خواهم سلامتي و عافيت را در تمام كارهايم و به تو پناه مي برم از خواري در دنيا و عذاب آخرت . »

2 ـ مناجات با خدا .

محمد بن ابي حمزه به نقل از پدرش مي گويد :

امام علي بن الحسين ( عليهما السلام ) را شب هنگام ، كنار كعبه ديدم كه نماز مي خواند ، پس قيام خود را طولاني كرد و گاهي بر پاي راست و گاهي بر پاي چپ تكيه مي كرد . سپس با صدايي همراه با گريه فرمود :

« يَا سَيِّدِي تُعَذِّبُنِي وَحُبُّكَ فِي قَلْبِي ، أَمَا وَعِزَّتِكَ لَئِنْ فَعَلْتَ لَتَجْمَعَنَّ بَيْنِي وَبَيْنَ قَوْم طَالَ مَا عَادَيْتُهُمْ فِيكَ » . ^{( 2 )}

« آقاي من ! آيا در حالي كه محبت تو در قلب من است مرا عذاب مي كني ؟ به عزتت قسم اگر چنين كني ، ميان من و مردماني كه مدتي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافي ، ج2 ، ص578

2 ـ همان ، ص579

126

طولاني به خاطر تو با آن ها دشمني كرده ام ، جمع كرده اي ! »

3 ـ در دعاي ابوحمزه ثمالي مي خوانيم :

« اَللّهُمَّ . . . اَصْلِحْ جَميعَ اَحْوالِي وَاجْعَلْني مِمَّنْ اَطَلْتَ عُمْرَه وَحَسَّنْتَ عَمَلَهُ وَاَتْمَمْتَ عَلَيْهِ نِعْمَتَكَ وَرَضيتَ عَنْهُ و اَحْيَيْتَهُ حَيوةً طَيِّبَةً . . . » . ^{( 1 )}

« بار خدايا ! تمام حالات مرا اصلاح كن و مرا از كساني قرار ده كه عمرش را طولاني و كردارش را نيكو و نعمتت را بر او تمام كرده اي و از او خشنود گشته اي و زندگي پاك و پاكيزه به او بخشيده اي . . . »

4 ـ در همان دعا مي خوانيم :

« اَللّهُمَّ أَلْحِقْنِي بِصَالِحِ مَنْ مَضَي وَاجْعَلْنِي مِنْ صَالِحِ مَنْ بَقِيَ وَخُذْ بِي سَبِيلَ الصَّالِحِينَ وَأَعِنِّي عَلَي نَفْسِي بِمَا تُعِينُ بِهِ الصَّالِحِينَ عَلَي أَنْفُسِهِمْ وَاخْتِمْ عَمَلي بِأَحْسَنِهِ » . ^{( 2 )}

« بار خدايا ! مرا به شايستگان از گذشتگان

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مفاتيح الجنان ، دعاي ابوحمزه ثمالي .

2 ـ كافي ، ج 2 ، ص 578

127

ملحق كن و از شايستگاني كه باقي مانده اند قرار ده و مرا به راه شايستگان ببر و به من بر مخالفت با هواي نفسم كمك كن ، به آنچه كمك دادي شايستگان را بر مخالفتشان با هواي نفس و پايان كارم را به نيكوترين اعمالم ختم كن . . . . »

5 ـ در دعاي ديگري مي خوانيم :

« . . . صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَهَبْ لي رَحْمَةً واسِعَةً جامِعَةً اَبْلُغُ بِها خَيْرَ الدُّنْيا وَالآخِرَةِ . . . » . ^{( 1 )}

« بار خدايا ! بر محمد و آل او درود فرست و به من رحمتي گسترده عطا كن كه به وسيله آن به خير دنيا و آخرت نائل شوم و . . . »

6 ـ گاهي اوقات يك سطر دعا ، به عظمت همه جهان معنا و مفهوم دارد . امير مؤمنان علي ( عليه السلام ) مي فرمايد :

« اِلهي اَنْتَ كَما اُحِبّ فَاجْعَلْني كَما تُحِبّ » . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ اقبال الأعمال ، ج 1 ، ص 134

2 ـ بحار الأنوار ، ج74 ، ص400

128

« خدايا ! تو آنگونه هستي كه من مي خواهم ، پس مرا نيز آن گونه قرار ده كه تو مي خواهي ! »

اگر انسان آن گونه شود كه خدا مي خواهد ، به همه خوبي ها دست يافته است .

حال با توجه به آنچه ذكر شد ، به زائران توصيه مي شود تا از خواندن دعاهاي مهمي همچون : كميل ، ابوحمزه ثمالي ، عرفه ، مناجات شعبانيه ، مكارم الأخلاق و دعاهاي صحيفه سجاديه و زيارت هايي مانند : جامعه و امين الله غافل نشده و پس از توجه به قرآن ، با خواندن اين ادعيه و دقت در مضامين والاي آن ، چگونه با خدا سخن گفتن را آموخته و با درخواست بهترين و جامع ترين و پرمحتواترين دعاها ، از خداوند خير بزرگ ، حسن عاقبت و موفقيت و فلاح و رستگاري در دنيا و آخرت را براي خود ، فرزندان و بستگان و ملتمسين دعا طلب كرده و به فوز عظيم دست يابند .