بخش 9

200

78 ـ عزاداري و تعطيلي عاشورا

امام باقر ( عليه السلام ) به علقمه فرمود :

« . . . وَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ لَا تَنْشُرَ يَوْمَكَ فِي حَاجَة فَافْعَلْ . . . » ^{( 2 )}

« اگر مي تواني در روز عاشورا به دنبال نيازهاي خود نروي ، اين كار را بكن . »

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

2 ـ همان ، ص 193

201

سپس فرمود :

« در اين روز براي منزل خود آذوقه ذخيره نكن » ^{( 1 )}

و آنگاه شيوه عزاداري را اين گونه تعليم مي دهد كه :

« . . . در روز عاشورا به بيابان يا بر بلندي رفته ، با دست اشاره نموده ، به حسين بن علي ( عليه السلام ) سلام دهد و بر قاتل او نفرين كند ، سپس قبل از ظهر عاشورا دو ركعت نماز خوانده ، و بر حسين بن علي بگريد و از خانواده خويش بخواهد تا بر آن حضرت گريه كنند . . . . »

« وَيُقِيمُ فِي دَارِهِ مُصِيبَةً بِإِظْهَارِ الْجَزَعِ عَلَيْهِ وَيَتَلَاقَوْنَ بِالْبُكَاءِ بَعْضُهُمْ بَعْضاً فِي الْبُيُوتِ وَلْيُعَزِّ بَعْضُهُمْ بَعْضاً بِمُصَابِ الْحُسَيْنِ ( عليه السلام ) . . . » ^{( 2 )}

« در خانه اش مراسم عزداري به پا كرده ، بي تابي نشان دهد ، و آنگاه كه با همديگر در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كامل الزيارات ، ص 193

2 ـ همان

202

خانه ها ديدار مي كنند ، با گريه يكديگر را ملاقات نموده ، در مصيبت حسين بن علي ( عليه السلام ) به هم تسليت گويند . »

79 ـ جان سپردن در اين راه

آن كه در مسير زيارت حسين بن علي ( عليه السلام ) جان سپارد ، به فرموده امام صادق ( عليه السلام ) ، فرشتگان او را تشييع نموده ، براي وي از بهشت حنوط و لباس آورده ، كفني روي آن كفن كه به وي پوشانده اند ، مي پوشانند و بر او نماز مي گزارند و زير جسم او را با ريحان ( گل خوشبو ) فرش كنند و از مقابل ، پشت و قسمت پا و سر وي ، زمين را توسعه داده [ قبرش فراخ شود ] ، سپس دري از بهشت به قبرش گشوده گردد و نسيم و بوي بهشتي و روح و ريحان به قبرش وارد شده و تا قيامت در آن باقي
خواهد ماند . . . ^{( 1 )}

همچنين امام صادق ( عليه السلام ) درباره كساني كه در كنار قبر حسين بن علي ( عليه السلام ) توسط ظالمي كشته شوند ، فرموده است :

« با اوّلين قطره خوني كه از وي بر زمين مي ريزد ، خداوند تمام گناهانش را مي بخشد ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كامل الزيارات ، ص 133

203

و فرشتگان طينتي كه از آن آفريده شده را غسل مي دهند تا از تمام آلودگي ها پاك گردد ، همانگونه كه انبياي مخلص پروردگار ، پاك و پاكيزه بوده اند ، و آنچه از طينت اهل كفر با طينت وي آميخته گرديده ، زدوده شود .
همچنين قلب او را شستشو داده ، سينه اش فراخ گردد ، و آن را از ايمان پر كنند و در چنين شرايطي خداوند را ديدار كند و به او اين اختيار داده مي شود تا از اهل بيت خود و يك هزار نفر از دوستانش شفاعت كند ، فرشتگان همراه با جبرئيل و فرشته مرگ بر او نماز گزارند ، و كفن و حنوطش را از بهشت آورده ، قبرش را توسعه مي دهند ، و روشنايي هايي در قبرش ايجاد مي كنند ، و دري از بهشت به سوي قبر او مي گشايند و فرشتگان براي وي هدايايي از بهشت
مي آورند و پس از هجده روز او را به بهشت
منتقل و در آنجا هميشه با اولياي خدا همنشين خواهده بود تا نفخه دوم دميده شود و وي از قبر بيرون آيد . پس از خروج از قبر اوّلين كساني كه با او مصافحه مي كنند رسول

204

خدا ( صلّي الله عليه وآله ) ، امير مؤمنان و جانشينان آن حضرت ـ صلوات الله عليهم اجمعين ـ خواهند بود كه به وي بشارت داده و مي گويند :

همراه ما باش ، سپس او را كنار حوض كوثر آورده ، از آن به وي مي نوشانند و هر كس را او بخواهد و دوست داشته باشد ، از آن آب به وي مي دهند . . . . » ^{( 1 )}

هارون بن خارجه گويد : از امام صادق ( عليه السلام ) شنيدم كه فرمود :

« خداوند چهار هزار فرشته را كنار قبر حسين بن علي ( عليه السلام ) گمارده كه همگي ژوليده و غبارآلوده اند و تا روز قيامت بر آن حضرت مي گريند ، پس هر كس قبر حسين ( عليه السلام ) را زيارت كند و به حق آن حضرت عارف باشد ، اين فرشتگان او را مشايعت نموده تا وي را به منزل اش برسانند و اگر بيمار گردد ، صبحگاهان و شامگاهان از وي عيادت كنند ، و اگر بميرد در تشييع جنازه او حاضر شوند و تا روز قيامت براي او از خداوند طلب مغفرت كنند . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كامل الزيارات ، ص 133 و 134

2 ـ همان ، ص 207

205

80 ـ تسليت گويي در مصيبت حسين بن علي ( عليه السلام )

مالك جهني از امام باقر ( عليه السلام ) مي پرسد كه مردم در مصيبت حضرت حسين بن علي ( عليه السلام ) چگونه به يكديگر تسليت بگويند ؟

حضرت پاسخ داد بگويند :

« عَظَّمَ اللَّهُ أُجُورَنَا بِمُصَابِنَا بِالْحُسَيْنِ ( عليه السلام ) وَ جَعَلَنَا وَإِيَّاكُمْ مِنَ الطَّالِبِينَ بِثَارِهِ
مَعَ وَلِيِّهِ وَالْإِمَامِ الْمَهْدِيِّ مِنْ آلِ مُحَمَّد . . . » ^{( 1 )}

« خداوند پاداش هاي ما را در مصيبت حسين بن علي ( عليه السلام ) افزون گرداند و ما و شما را از طلب كنندگان خون آن حضرت ، همراه با امام مهدي ( عليه السلام ) از آل محمّد قرار دهد . . . »

81 ـ محصول زيارت

محصول زيارت بسيار زيبا و شيرين است ، زائر در كنار مرقد معصومان و اولياي خدا ، پس از آن كه با آنها

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كامل الزيارات ، ص 193

206

احساس نزديكي كرد دست به دعا برداشته از خدا مي خواهد :

« اللَّهُمَّ فَاجْعَلْ نَفْسِي مُطْمَئِنَّةً بِقَدَرِكَ رَاضِيَةً بِقَضَائِكَ مُولَعَةً بِذِكْرِكَ وَدُعَائِكَ مُحِبَّةً لِصَفْوَةِ أَوْلِيَائِكَ مَحْبُوبَةً فِي أَرْضِكَ وَسَمَائِكَ صَابِرَةً عَلَي نُزُولِ بَلَائِكَ مُشْتَاقَةً إِلَي فَرْحَةِ لِقَائِكَ مُتَزَوِّدَةً التَّقْوَي لِيَوْمِ جَزَائِكَ مُسْتَنَّةً بِسُنَّةِ أَوْلِيَائِكَ مُفَارِقَةً لِأَخْلَاقِ أَعْدَائِكَ مَشْغُولَةً عَنِ الدُّنْيَا بِحَمْدِكَ وَثَنَائِكَ » . ^{( 1 )}

« بار خدايا ، جانم را به قَدَر خويش مطمئن و به قضاي خويش راضي گردان ، و روحم را به ذكر و دعايت حريص گردان ، و آن را دوستدار اولياي برگزيده خويش بگردان و محبوب در زمين و آسمان ساز ، خداوندا روح مرا در برابر بلاهايت صبور و بر نعمت هايت شاكر گردان ، و مرا به گونه اي قرار ده كه شكرگزار نعمت هاي بي كران تو باشم و همواره مشتاق ديدار تو بوده و پيوسته براي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مفاتيح الجنان ، زيارت امين الله

207

روز قيامت ، توشه تقوي فراهم سازم ، و جانم را به روش ها و سنن اولياي الهي آراسته كنم و از اخلاق زشت دشمنان الهي دور نمايم . و به جاي مشغول دنيا شدن ، به حمد و ثناي تو سرگرم باشم . »

اين سيزده نعمت الهي كه در اين زيارت مورد درخواست زائر قرار گرفته ، زمينه ساز كمال انسان ها است كه با دستيابي به آن ، به جامع خوبي ها و پاكي ها دست خواهند يافت . همچنين از خدا مي خواهد :

« اِغْفِرْ لاَِوليائِنا ، وَكُفَّ عَنّا اَعدائَنا وَاشغَلْهُمْ عَنْ اَذانا وَاَظهِرْ كَلِمَةَ الحَقِّ وَاجْعَلهَا العُلْيا وَاَدْحِضْ كَلِمَةَ الْباطِلِ وَاجْعَلْهَا السُّفلي اِنَّكَ عَلي كُلِّ شَيء قَديرٌ » . ^{( 1 )}

بار خدايا دوستان ما را بيامرز و دشمنان ما را از دشمني با ما بازدار ، و آنان را سرگرم خود كن تا زياني به ما نرسانند ، بار پروردگارا ، حق را آشكار ساز و آن را برترين قرار ده ، و باطل را از ميان بردار و آن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مفاتيح الجنان ، زيارت امين الله

208

را پست گردان ، كه تو همواره بر هر چيز قادر و توانايي .

82 ـ پاداش زيارت امير مؤمنان علي ( عليه السلام )

رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) در پاسخ حسن بن علي ( عليه السلام ) كه پرسيد : « يا اَبَتِ ما جَزاءُ مَنْ زارَكَ ؟ » ؛ پدر ، پاداش آن كه شما را زيارت كند ، چيست ؟ » فرمود :

« مَنْ زارَني أوْ زارَ اَباكَ أوْ زارَكَ ، أوْ زارَ اَخاكَ كانَ حَقّاً عَلَيَّ اَنْ اَزْورَهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ حَتّي اُخَلِّصَهُ مِنْ ذُنُوبِهِ . »

هر كس مرا يا پدرت را ، يا تو و يا برادرت را زيارت كند بر من لازم شود كه در روز قيامت از او ديدار كنم و او را از گناهانش برهانم . » ^{( 1 )}

83 ـ پاداش زيارت ساير ائمه مدفون در عراق

حسسن بن عليّ وشّاء گويد : به حضرت رضا ( عليه السلام ) عرض كردم : ثواب آن كس كه قبر يكي از امامان را زيارت كند چيست ؟ فرمود :

« لَهُ مِثْلُ ما لِمَنْ اَتي قَبْرَ اَبي عبدالله ( عليه السلام ) ؛

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال ، ترجمه مرحوم غفاري ، ص188 .

209

ثوابش مانند پاداش زيارت قبر حسين ( عليه السلام ) است . »

به آن حضرت عرض كردم : پاداش كسي كه قبر موسي بن جعفر ( عليه السلام ) را زيارت كند ، چيست ؟

فرمود :

« لَهُ مِثْلُ مَنْ زارَ قَبْرَ اَبي عَبْدِالله ( عليه السلام ) ؛ براي او پاداشي همانند پاداش كسي است كه قبر حسين بن علي ( عليه السلام ) را زيارت كند . » ^{( 1 )}

84 ـ هديه سفر

مستحب است مسافر هنگام بازگشت به خانه ، هديه اي براي خانواده اش بياورد . ابن سنان از امام صادق ( عليه السلام ) نقل كرده كه آن حضرت فرمود :

« هنگامي كه يكي از شما به مسافرت برود ، هنگام برگشتن به هر مقدار كه براي او امكان دارد ، هر چند يك سنگ ، براي خانواده خود هديه بياورد . . . » ^{( 2 )}

ليكن بايد توجه داشت كه تهيه سوغات ، نبايد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال ، ص 220 .

2 ـ وسائل الشيعه ، ج11 ، ص459 ، ح15259

210

زائران را از وظايف حسّاس و خطيرشان بازدارد و به جاي حضور در حرم ها ، بيشترين وقت خود را در خيابان ها و بازارها سپري كنند و به دليل خستگي ، از توفيق عبادت محروم شوند .

از اين رو بايد براي خريد هدايا ، برنامه ريزي نموده ، وقت خاصي را براي آن در نظر بگيرند و كالاهاي مورد نياز خود را بخرند ، و ديگر به بازار نروند .

شيطان نيز در اين گونه موارد در كمين زائران است . تنوّع كالاها و بازارها كه بخشي از آن در مسير زائران
قرار دارد ، موجب مي شود تا در ميان راه ، مسير خود را تغيير داده ، به جاي حضور در محضر ائمه ( عليهم السلام ) ، از اين مغازه به آن مغازه رفته و در پايان خسته ، خود را به محل اقامت مي رسانند و به استراحت مي پردازند .

نكته ديگر اين كه بايد توقّعات ديگران را نسبت به ميزان هدايا كاهش داد ؛ زيرا همان گونه كه خويشان زائران عتبات عاليات ، جز يك مهر و تسبيح معمولي توقّعي از زائر ندارند ، در سفرهاي زيارتي ديگر نيز نبايد به دنبال خريد هداياي متنوّع و رنگارنگ بود ، بلكه بايد با خريد هداياي مختصر ، ضمن عمل به اين وظيفه اخلاقي ، زمينه را براي بهره برداري معنوي هر چه بيشتر ، فراهم ساخت .

211

85 ـ زيارت مقبول

فلسفه هر زيارتي آن است كه زائر با گذشته غلط خود فاصله بگيرد و اصلاح شود . مرحوم شهيد ثاني در دروس گويد :

« . . . دوازدهمين ادب از آداب زيارت آن است كه زائر پس از زيارت ، از وضعيتي كه پيش از آمدن به زيارت داشته ، بهتر شود . » ^{( 1 )}

در آستانه ورود به حرم ، كنار در ايستادن و اذن دخول خواندن و تلاش در جهت ريزش اشك و رقّت قلب پيداكردن ، مقدمه براي اين تغيير و تحول روحي و اخلاقي است ، زيرا زائر در حالي اذن دخول مي خواند كه احساس مي كند هم اكنون صاحب آن مرقد او را مي بيند ، كلامش را مي شنود و به او پاسخ مي دهد و درست در همان حال لطف و محبت صاحب آن مرقد نسبت به او و ديگر پيروانشان را ياد مي كند و لحظه اي نيز به درون خود مي نگرد كه با كوله باري از گناه و نافرماني به درِ خانه اين عزيز آمده است . طبيعي است كساني كه به صورت حقيقي به درون خود نگريسته و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ الدروس ، ج2 ، ص24 ؛ آداب زيارت ، ص196

212

سابقه اعمال خود را به ياد آورند چه بسا از راه رفتن بازمانند و از خجلت و شرمساري عقب نشيني كنند !

اگر چنين حالتي بر زائر عارض شد تا حدودي توانسته است به اهداف زيارت دست يابد از اين رو مرحوم شهيد اول در اين باره مي گويد :

« . . . وَثانيها : اَلْوُقُوفُ عَلي بابِهِ وَالدُّعاءُ وَالاستِئذانُ بِالْمَأْثُور ، فَإنْ وَجَدَ خُشُوعَاً وَرِقَّةً دَخَلَ وَإلاّ فَالأَفضَل لَهُ تَحَرّي زَمانَ الرِقَّةِ لأَنَّ الْغَرَضَ الأَهَمّ حُضُور القَلبِ لِيَلقَي الرَّحْمَة النّازَلَةِ مِنَ الرَّبّ » . ^{( 1 )}

« . . . دوم : ايستادن بر در آن حرم شريف ، و دعا و اذن دخول بخواند ؛ آن گونه كه در روايات وارد شده ، پس اگر در خود رقّت و خشوعي يافت ، داخل شود و گرنه افضل آن است كه درصدد تحصيل زماني برآيد كه در قلب او رقّت و خشوعي حاصل گردد ( و در آن حال به زيارت بيايد ) زيرا هدف مهم تر ، حضور قلب براي دستيابي به رحمتي است كه از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ الدروس الشرعيه ، ج2 ، ص23

213

ناحيه پروردگار نازل گردد . »

از اين رو در احاديث مربوط به سفر حج نيز ، نشانه قبولي اين فريضه الهي را فاصله گرفتن از
گناه و بهتر شدن اخلاق و رفتار حاجي ذكر كرده اند .

86 ـ دعا در بازگشت

رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) هر گاه از سفر حج يا جنگ و يا سفري ديگر بازمي گشت ، به هر بلندي مي رسيد سه مرتبه الله اكبر مي گفت و مي فرمود :

« . . . لا إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ ، يُحْيِي وَيُمِيتُ وَهُوَ عَلَي كُلِّ شَيْء قَدِيرٌ ، آئِبُونَ تَائِبُونَ عَابِدُونَ سَاجِدُونَ لِرَبِّنَا حَامِدُونَ ، صَدَقَ اللهُ وَعْدَهُ وَنَصَرَ عَبْدَهُ وَهَزَمَ الاَْحْزَابَ وَحْدَهُ . . . » . ^{( 1 )}

سپس به مسجد مي رفت و دو ركعت نماز مي گزارد و آن گاه وارد خانه مي شد . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ محجة البيضاء ، ج4 ، ص76

2 ـ همان .

214

87 ـ اطلاع دادن زمان بازگشت

شايسته است مسافر پيش از ورود به خانه ، زمان آمدنش را به خانواده خود اطلاع دهد تا آن ها براي استقبال آماده باشند .

رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) در حديثي ، از اين كه كسي پس از
مدتي غيبت ، شبانه بر اهل خود وارد شود نهي فرموده ، مگر آن كه پيش از ورود ، آنان را باخبر سازد . ^{( 1 )} در محجّة البيضاء آمده است :

« مسافر چون نزديك شهر خود رسيد ، بگويد :

اَلّلهُمَّ اجْعَلْ لَنا بِها قَراراً وَرِزْقاً حَسَناً » . ^{( 2 )}

سپس كسي را نزد خانواده اش بفرستد تا زمان ورودش را به آن ها اطلاع دهد و در نتيجه ناگهاني بر آن ها وارد نشود تا به چيزي كه مطابق ميلش نيست ، برخورد كند . ^{( 3 )}

رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) هر گاه از مسافرت بازمي گشت ، ابتدا به مسجد مي رفت ودو ركعت نماز مي خواند و سپس به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ من لايحضره الفقيه ، ج2 ، ص197

2 ـ محجة البيضاء ، ج 4 ، ص 76

3 ـ همان .

215

خانه مي آمد و هنگام ورود به خانه مي فرمود :

« تَوْباً تَوْباً لِرَبِّنا أوْباً ، لايُغادِرُ عَلَيْنا حَوْباً » . ^{( 1 )}

همچنين در روايت آمده كه آن حضرت هنگام بازگشت از خيبر فرمود :

« آئِبُونَ تَائِبُونَ ، إِنْ شاءَ اللهُ عَابِدُونَ ، راكِعُونَ ساجِدُونَ ، لِرَبِّنَا حَامِدُونَ ، اَلّلهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ عَلي حِفْظِكَ إِيّايَ فِي سَفَرِي وَحَضَرِي ، اَلّلهُمَّ اجْعَلْ أَوْبَتِي هذِهِ مُبارَكَةً مَيْمُونَةً مَقْرُونَةً بِتَوبَةِ نَصُوح تُوجِبُ لِي بِها السَّعادَةَ يا أَرْحَمَ الرّاحِمِينَ » . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ محجة البيضاء ، ج4 ، ص76

2 ـ همان .