بخش 4

فصل سوم: تاريخ محلي

الف: بررسي‌هاي عمومي

آل عصفور، حسن (متولد 1972م)

المرشد السياحي الديني‌ حول‌ المراقد الشريفة و الاماكن‌ المقدسة في‌ البلاد الاسلامية ، قم، دارالتفسير، چاپ 1، 1424ق، 253ص، رقعي، عربي.

شابك: 1 ـ 29 ـ 7866 ـ 964

معرفي اماكن و زيارتگاه‌هاي مقدس اسلام در كشورهاي مختلف اسلامي از جمله در حجاز، عراق، ايران، سوريه، مصر، فلسطين و اردن است. نويسنده زيارت و توسل و دعا در محضر معصومان(ع) و در كنار قبور آنها را داراي ارزش و پاداش معنوي دانسته و به همين سبب به معرفي اين مكان‌ها و قبور بزرگان و شخصيت‌هاي محترم مسلمان مي‌پردازد. وي زيارتگاه‌هاي شهرهاي مكه، مدينه، نجف، كوفه، كاظمين، كربلا، بصره، خراسان، قم، شيراز، شام و بيت‌المقدس را معرفي كرده است. در هر كدام از اين شهرها تعدادي امام يا امامزاده و بزرگان صحابه و شهيدان صدر اسلام مدفون هستند.

حسيني‌ جلالي‌، محمدحسين‌ (متولد 1321)

خاك‌پاكان‌: تاريخ‌ آرامگاههاي‌ خاندان‌ پيامبر(ع‌) و صحابه‌ خاص‌ آنان‌ ، ترجمه‌ي‌ قربانعلي‌ اسماعيلي‌، مشهد، آستان قدس رضوي، شركت به‌نشر‏?‏?‏?‏?‏?، چاپ 1، ????، 315ص، وزيري.

شابك: x ـ 161 ـ 333 ـ 964

عنوان اصلي: مزارات‌ اهل‌ البيت(ع) و تاريخها.

فروست: به‌نشر ( انتشارات‌ آستان‌ قدس‌ رضوي‌)‏?؛ ???.

معرفي آرامگاه‌هاي خاندان پيامبر(ص) و برخي از صحابه ايشان است. مؤلف به اين مباحث مي‌پردازد: زيارت و مشروعيت و دلايل جواز آن؛ ديدگاه‌هاي وهابيت درباره زيارت؛ نقدي بر اين عقايد؛ معرفي آرامگاه‌ها در شهرهاي مدينه منوره، كربلا، نجف، كوفه، كاظمين، سامرّاء، مشهد، قم، ري و شيراز؛ آرامگاه‌هاي واقع در كشور اردن و مصر.

حسيني‌ خلخالي‌، محمدباقربن‌ مرتضي (درگذشت 1337ق)

جنات‌ الثمانية: سيري‌ در تاريخ‌ و جغرافياي‌ هشت‌ زيارتگاه‌ مقدس‌ جهان‌ اسلام‌ ، تحقيق‌ محمدرضا انصاري‌ قمي [1]، قم‌، دليل‌ ما، چاپ 1، ????، 896ص، وزيري.

‌شابك: 5 ـ 82 ـ 7528 ـ 964

عنوان ديگر: سيري‌ در تاريخ‌ و جغرافياي‌ هشت‌ زيارتگاه‌ مقدس‌ جهان‌ اسلام‌ .

بررسي تاريخ و جغرافياي هشت زيارتگاه مهم جهان اسلام است. مؤلف ابتدا به پيشينه تاريخي هر يك از اين زيارتگاه‏ها پرداخته و در ادامه، بر اساس روايت‌هاي ديني و گزارش‌هاي مورخان، دورنماي تاريخي هر كدام از اين زيارتگاه‏ها و شهرها را تحليل مي‏كند. سپس به تاريخ جايگاه مقدس هر شهر پرداخته و تمامي روايت‏هاي مذهبي و تاريخي درباره آن را جمع آوري نموده و دسته‌بندي و بررسي مي‏كند. شهرهاي مكه، مدينه، بيت‌المقدس، كربلا، نجف، كاظمين، سامراء و مشهد مقدس شهرهايي هستند كه در اين بررسي آمده است. مؤلف در بررسي سه شهر مقدس مكه، مدينه و بيت‌المقدس، به تفصيل به كعبه، مسجد الحرام، مسجد النبي و ديگر مزارهاي مدينه و اطراف مسجد‌الاقصي و قبة‌الصخرة مي‌پردازد. اما در بررسي ديگر شهرها، به زندگاني امامان معصوم آرميده در اين شهرها پرداخته و درباره تولد، دوران امامت، خلفاي معاصر آنان و مسائل جنبي و تاريخي و وقايع ويژه هر يك از آنان، به تفصيل نوشته است. در پايان سبب شهادت و چگونگي دفن و سير تاريخي ساختمان‏سازي و تحولات معماري بقاع و اماكن مقدس آنان و حوادث تاريخي مرتبط اين آرامگاه‏ها را بررسي مي‌كند.

حيدري‌، ابراهيم‌ (متولد 1344)

جغرافياي تاريخي اماكن مقدسه ، تهران، زعيم‏?‏‏، چاپ 1، ‏?????، 339ص، وزيري.

شابك: 5 ـ 14 ـ 5403 ـ 600 ـ 978

بررسي ابعاد عتبات، مرقدها، مدفن‌هاي بزرگان، ابرار و رهبران ديني است. نويسنده اماكن مقدس را بر اساس معيارهاي جغرافيايي تقسيم و دسته‌بندي كرده، آنگاه رخدادهاي مهم مرتبط و منتسب به اين اماكن را بررسي مي‌كند. اماكن مقدس شامل ابعادي مثل معماري، نمادها و سمبل‌ها، شخصيت‌شناسي، آسيب‌شناسي، نظريات مردم درباره آنان، آراء و ديدگاه خودشان و موقوفات وابسته است. هر يك از اين ابعاد خود مشتمل بر چندين مقوله ديگر است. مثلاً معماري شامل فنوني همچون گچ‌بري، آينه‌كاري، كاشي‌كاري است. نويسنده تلاش كرده اين نوع مقولات را بررسي كند.

الخليلي‌، جعفر (متولد 1904م)

آشنايي‌ با عتبات‌ مقدسه‌ و زندگاني‌ چهارده‌ معصوم‌، ترجمه‌ علي‌ چراغي [2]‌، تهران، حميد، چاپ 1، ????، 372ص، وزيري.

عنوان‌ اصلي‌: مدخل‌ الي‌ موسوعة العتبات ‌ المقدسة.

مجموعه اطلاعاتي درباره عتبات و مراقد شريف معصومين(ع) است. نويسنده زندگينامه چهارده معصوم(ع) و اخلاقيات و خدمات اجتماعي آنان را به تفصيل آورده و بررسي نموده است. آنگاه مراقد و بارگاه‌هاي آنها در شهرهاي مختلف عراق، عربستان و ايران را تحليل و بررسي مي‌كند.

رامين‌نژاد، رامين

مزار پيامبران، مشهد، بنياد پژوهشهاي اسلامي، چاپ 1، 1387، 316ص، وزيري.

شابك: 8 ـ 189 ـ 971 ـ 964 ـ 978

بررسي ابعاد مقبره‌هاي انبياء است. از حضرت آدم شروع مي‌كند. آدم پس از 930 سال حيات دنيوي به بيماري سختي مبتلا و توسط فرزندش «شيث» در منطقه‌اي به نام «ابوقبيس» دفن شد و بعدها در زمان حضرت نوح براي در امان بودن از طوفان، خداوند به حضرت نوح دستور داد تا استخوان‌هاي ايشان را به نجف اشرف منتقل كنند و هم اكنون مزار ايشان پشت مزار حضرت ‌علي(ع) مي‌باشد. مزار پيامبران كتابي است كه ضمن بيان توضيحاتي مختصر پيرامون حيات انبياء الهي، اطلاعاتي درباره آرامگاه آن بزرگواران نيز ارائه مي‌دهد. تصاويري از مرقدهاي مطهر اين بزرگواران نيز در انتهاي كتاب آورده ‌است.

سمواتي‌، فاطمه‌ (متولد 1346)

اماكن مقدس در سفرنامه‌ها ، تهران، قصيده‏?، چاپ 1، ????، 171ص.

شابك: 5 ـ 18 ـ 5087 ـ 600 ـ 978

استخراج، گردآوري و تنظيم گزارش‌هاي مندرج در سفرنامه‌ها است. از قرن نخست قمري با دفن رسول اكرم(ص) در مدينه منوره به بعد، تا كنون، صدها محقق، تاجر، گردشگر به شهرهاي داراي عتبات و مراقد مسافرت كرده و به شرح رخدادها و مراحل سفر خود پرداخته‌اند. نيز آثار فردي و اجتماعي سفرهايشان را ثبت و نوشته‌اند. بسياري از اين سفرنامه‌ها چاپ و منتشر شده است. مؤلف اين كتاب، اين سفرنامه‌ها را مطالعه كرده و بخش‌هاي مرتبط با عتبات و مراقد بزرگان اسلام و رهبران مسلمانان را از لابه‌لاي آنها گردآوري و در يك ساختار علمي و منطقي مجدداً تنظيم و در قالب يك كتاب جديد عرضه كرده است.

لقماني‌، احمد (متولد 1342)

هفت‌ شهر عشق‌ ، قم، بهشت‌ بينش‌، چاپ 1، ????، 429ص، جيبي.

شابك: 9 ـ 340 ـ 938 ـ 964

عنوان‌ روي‌ جلد: هفت‌ شهر عشق‌، اثري‌ معرفت‌‌آفرين‌ براي‌ زائران‌ نجف‌، كربلا، كاظمين‌، سامرا، كوفه‌، مشهد و دمشق‌ .

معرفي اماكن مقدس در نجف‌، كربلا، كاظمين‌، سامرا، كوفه‌، مشهد و دمشق‌ است. نويسنده تلاش كرده ابعاد مختلف اين زيارتگاه‌ها را بررسي كند؛ براي مثال به ويژگي‌هاي هنري و معماري، به تحولات تاريخي، به شخصيت‌شناسي، و مدفونين در اين اماكن مي‌پردازد.

وحيد دامغاني‌، ابراهيم‌

راهنماي‌ حج‌ و زيارتگاهها در جهان‌ اسلام‌ ، تهران، رودكي، چاپ 1، 1362، 224ص.

اطلاع‌دهي و هدايت در عرضه‌ي موضوعات مرتبط با حج، حجاج، جغرافيا و تاريخ اماكن زيارتي و مذهبي است. محدوده اين كتاب تمامي مناطق جهان اسلام است. نويسنده همه عتبات و مراقد و نيز اماكن مذهبي ـ زيارتي مكه و عربستان را معرفي كرده است. اين توضيحات شامل تاريخ تأسيس، تحولات تاريخي، معماري و شخصيت‌شناسي مي‌شود.

ب: مناطق زيارتي خاص

1ـ مكه و مدينه

مباحث كلي

آخوندي، مصطفي (متولد 1338) و انصاري، عبدالرحمن

مشاعر حج: عرفات، مشعر الحرام، منا ، قم، زمينه‌سازان ظهور امام عصر(عج)، چاپ 1، 1378، 110ص، جيبي.

شابك: x ـ 3 ـ 91247 ـ 964

بررسي جنبه‌ها و ابعاد يكي از مقامات حج به اسم مشعرالحرام است. وظايف حجاج در اينجا، بايد‌ها و نبايدهاي حجاج، علت نام‌گذاري به مشعر و عرفات، تاريخ آن در دوره حضرت ابراهيم به بعد و امثال اين موضوعات بررسي و تحليل شده است.

ابن شبه نميري، عمر بن شبه (172 ـ 262ق)

تاريخ المدينة المنورة، قم، دارالفكر، 1368، 2 جلد، وزيري، عربي.

بررسي تحولات تاريخ مدينه است. «صفحة من حياة المؤلف» عنوان مقدمه كتاب است كه توسط فهيم محمد شلتوت نگاشته شده و درباره ابوزيد عمر بن شبه نميري است. مطالب كتاب در سه بخش تنظيم شده است: بخش نخست به مدينه و روزگار پيامبر(ص) اختصاص دارد و پاره‌اي از رخدادها و آثار اين دوره بررسي شده است؛ بخش دوم مربوط به مدينه روزگار خليفه دوم عمر بن خطاب است؛ سومين بخش درباره مدينه در روزگار خليفه سوم عثمان بن عفان است.

ترجمه فارسي

تاريخ مدينه منوره ، ترجمه حسين صابري، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1380، 676ص، وزيري.

شابك: 1 ـ 00 ـ 7635 ـ 964

عنوان ديگر:اخبار المدي نة المنورة.

اين نوشتار، ترجمه بخش نخست اخبار المدينة المنورة مي‌باشد. مؤلف در اين بخش، وضعيت شهر مدينه در روزگار پيامبر را بررسي كرده و به پاره‌اي از رخدادها و آثار اين دوره مي‌پردازد.

احمدوند، محسن (متولد 1353)

سفر به بيت عتيق: اسرار و معارف حج، مناسك و اعمال حج، معرفي آثار مكه و مدينه ، قم، ميثم تمار، چاپ 1، 1386، 472ص، وزيري.

شابك: 1 ـ 00 ـ 2786 ـ 964

عنوان ديگر: اسرار و معارف حج، مناسك و اعمال حج، معرفي آثار مكه و مدينه .

بررسي منفعت‌ها، تأثيرات، فلسفه مناسك حج و نيز راهنماي زائران خانه خدا براي آشنايي با مشاهد مشرفه مكّه و مدينه است. بخش اول به ذكر آيات و رواياتي در فضيلت و اهميت كعبه و آداب سفر حج و بخش دوم به احكام و اعمال حج اختصاص يافته و مجموعه‏اي از واجبات و محرمات و مكروهات و مستحبات اين واجب شرعي بر مبناي فقه عملي شيعه در آن ارائه گرديده است. در بخش سوم موقعيت شهر مدينه و بخش‏هاي مسجد النبي و اماكن زيارتي، مقبره‏ها و مساجد اين شهر مقدس معرفي شده است.

احمدي، حسنعلي

ره‌ توشه مدينه، قم، ميثم تمار، چاپ 2، 1378، 128ص، رقعي.

شابك: x ـ 9 ـ 91554 ـ 964

معرفي و بررسي تاريخي ـ ديني زيارتگاه‌هاي مقدس در مدينه منوره است. مدينه منوره با هجرت رسول‌الله(ص) تبديل به ام‌القري جهان اسلام شد و از همان زمان، اماكن مقدس و ديني فراوان و نيز مدارس آموزشي زياد در اينجا ساخته شد. به طوري كه هم اكنون مجموعه‌اي از همه نمادهاي اسلام و گوياي حوادث تاريخ اسلام و يك دوره تاريخ مجسم اسلام است. نويسنده در صدد برآمده زائراني كه چند روزي از ايام حج را در اين شهر اقامت دارند، آگاهي و معنويت كسب كنند.

احمدي، محمد (متولد 1339)

جغرافياي عربستان سعودي و اماكن حرمين شريفين ، تهران، نشر مشعر‏?‏‏، چاپ 1، ????، 211ص.

شابك: 5 ـ 188 ـ 540 ـ 964 ـ 978

بررسي متغيرهاي جغرافيايي كشور عربستان مثل آب و هوا، مختصات شهري، تقسيمات كشوري و نيز عتبات ديني و محل‌هاي حرم الهي و حرم نبوي است.

الازرقي‌، محمد بن‌ عبدالله‌ (درگذشت 250ق)

ترجمه‌ كتاب‌ اخبار مكة و ما جاء فيها من الآثار‌، تحقيق‌ رشدي‌ الصالح‌ ملحس‌، ترجمه‌ و تحشيه‌ از محمود مهدوي‌ دامغاني‌، تهران، چاپ‌ و نشر بنياد، چاپ 1، ????، دو جلد در يك مجلد، 623ص، وزيري.

عنوان اصلي:اخبار مكة و ما جاء فيها من الآثار‌.

عنوان‌ روي‌ جلد: اخبار مكه‌.

بررسي حوادث تاريخي و تاريخچه‌اي از شهر مكه و مراسم حج و نيز تاريخ اماكن و مشاهد مقدس در اين شهر است. اين اثر كه در قرن سوم قمري تأليف شده، جزء قديمي‌ترين آثار درباره مكه است. چگونگي اجراي مناسك حج در آن زمان، اماكن مذهبي مكه و... در آن دوره به خوبي معرفي شده است. به نظر نويسنده، عربستان قبل از اسلام داراي فرهنگ و مدنيت خاص بوده و بعد از اسلام تبديل به يك قطب فرهنگي و اجتماعي در جهان اسلام شده است. از اينرو اماكن بسياري در طول تاريخ ساخته شده است. نويسنده به معرفي اينها مي‌پردازد.

استوان، محمد حسن

كعبه امن دل، شيراز، ميرازي شيرازي، چاپ 1، ‎1386، 156ص، وزيري.

شابك: 3 ـ 13 ـ 2710 ـ 964 ـ 978

‎بررسي جذابيت‌هاي مكه و مدينه هم براي توريست‌ها و هم جذابيت‌هاي ديني است. حج را يك فريضه دانسته و سفر به مكه و مدينه را داراي اثرات مهم در زندگي مي‌داند. نويسنده معتقد است سفر به مكه و مدينه بايد با شناخت و آگاهي باشد و مسلمانان قبل از سفر درباره تاريخ و جغرافياي اين دو شهر مطالعه نمايند.

اسدي‌، علي‌محمد (متولد 1342)

مدينه منوره: راهنماي اماكن، زيارات و اعمال، گزيده اشعار ، تهران، نداي‌ مهرآفرين‌، چاپ 1، 1384، 96ص، جيبي.

شابك: 0 ـ 24 ـ 7600 ـ 964

بررسي و معرفي اماكن ديني ـ تاريخي در اين شهر، چگونگي و احكام زيارت و قطعه‌هايي از اشعار درباره اماكن زيارتي آن است. نويسنده در صدد راهنمايي زائران و تأمين نيازهاي آنها به اطلاعات است.

اسلامي، محسن

عربستان سعودي در يك نگاه ، قم، فقاهت، چاپ 1، 1387، 48ص، پالتويي.

شابك: 5 ـ 47 ـ 7911 ـ 964

معرفي نمائي از كل كشور عربستان سعودي است. مؤلف در ابتدا به جغرافياي طبيعي پرداخته و ضمناً به جغرافياي سياسي نيز مي‌پردازد. مسائل جمعيتي، زبان، مذاهب و ... از نكات مهمي است كه در اين قسمت، تحليل مي‌شود. در ادامه نويسنده به ساختار حكومتي و رژيم سياسي عربستان پرداخته و سه دوره حكومتي را توضيح مي‌دهد. اوضاع اقتصادي عربستان و جايگاه اين كشور در منطقه از ديگر مباحثي است كه در اين كتاب مورد توجه قرار مي‌گيرد. دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالي عربستان از جمله مباحث جذاب كتاب است، زيرا دانشجويان و ديگران مي‌توانند نسبت به مراكز علمي كشور عربستان آشنا شوند.

اسين، امل [3]

مكه مكرمه، مدينه منوره ، ترجمه احمد آرام، تهران، اميركبير، چاپ 1، 1358، 231ص، رقعي.

عنوان انگليسي:

Mecca the Blessed Madinah The Radiant

بررسي تاريخ شهرهاي مقدس مكه و مدينه با استناد به منابع قديمي است. نويسنده كه از خاورشناسان و اسلام‌شناسان است اين اثر را براي مردم كشورهاي اروپا و آمريكا به زبان انگليسي نوشته است از اينرو مطالب و ساختار آن براي ما مسلمانان جذاب است. مهم‌ترين ويژگي اين كتاب اينست كه تلاش كرده اثري مستند به منابع تاريخي و معتبر و كاملاً پژوهشي و علمي عرضه كند و با تزئين به نقاشي‌ها و تصاويري زيبا و كمياب به خوانندگان اطلاعات و شناخت بدهد.

اميني‌، محمدهادي

تاريخ‌ مكه‌ ، ترجمه‌ محسن‌ آخوندي، تهران، دفتر نشر فرهنگ‌ اسلامي‌، چاپ 2، ???6، 480ص، وزيري.

شابك: 1 ـ 472 ـ 430 ـ 964

چاپ ديگر

مكه، تهران‌، مكتب‌ نشر العلم‌ و الادب‌، ????ق‌/ ????، 376ص، وزيري.

بررسي تحولات تاريخي مكه در دوره اسلامي و معرفي حوادث مهمي كه در اين شهر به وقوع پيوسته است. مكه به عنوان يكي از مادرشهرها(متروپل) در فرهنگ اسلام و جهان مسلمانان، شاهد تحولات تاريخي فراوان بوده است. به ويژه پس از حاكميت خاندان آل سعود بر كشور عربستان و مناسبات آنان با ديگر مسلمانان، مكه شاهد حوادث تلخ و شيرين بوده است. از جمله به حادثه كشتار حجاج ايراني در سال 1366 شمسي اشاره مي‌كند.

انصاري‌، عبدالرحمن و آخوندي، مصطفي (متولد 1338) و حجتي، عزيز

مشاهد و مشاعر حج‌، قم، زمينه‌سازان‌ ظهور امام‌ عصر(عج‌)‏?، چاپ 1، ????، 276ص، پالتويي.

شابك: 6 ـ 9 ـ 94198 ـ 964

بررسي و معرفي اماكن، مشاهد و مشاعر و نيز جغرافياي مدينه، مكه و برخي مسائل تاريخي عربستان است. اين كتاب كه مجموعه‌اي از پژوهش‌هاي سه نويسنده شيعي است، بيشتر بيانگر تفكرات و ايده‌هاي شيعيان در ارتباط با مشاهد مشرفه و اماكن مقدس و تحولات تاريخي مكه و احكام و مناسك حج است.

الانصاري، محمد حسن ^[4] (متولد 1342)

تعمير و توسعه مسجد شريف نبوي در طول تاريخ ، ترجمه عبدالمحمد آيتي [5]، ويرايشِ علي ورسه‌اي، به كوشش حوزه‌ نمايندگي‌ ولي‌ فقيه‌ در امور حج‌ و زيارت‌، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1378، 223ص، وزيري.

شابك: 7 ـ 55 ـ 6293 ـ 964

بررسي تفصيلي تاريخ تعمير و توسعه مسجد شريف نبوي و اجزاي آن در گذر ادوار اسلامي است. مؤلف با استناد به متون تاريخي و روايي، اين گزارش را ارائه نموده است. زبان اصلي كتاب عربي است و اهم موضوعات كتاب عبارت‏اند از: نيروها و عوامل اقليمي مؤثر در بناي مسجد نبوي، ويژگي‌هاي جغرافيايي و تاريخي مدينه منوره، مدينه از عصر جاهلي تا دوران عثماني، فضيلت مسجد نبوي و مدينه و مردم آن، هجرت پيامبر(ص) به مدينه، اقدامات پيامبر(ص) در بناي مسجد نبوي و اجزاي آن، حجره و روضه شريف نبوي، حجره همسران پيامبر(ص)، شرح مكان صفه، گزارش تاريخ تعمير و توسعه مسجد نبوي و محراب‏ها و ستون‏ها و درها و مناره‏ها و منبرهاي آن از قرن يازدهم هجري تا زمان حاضر.

تلخيص

مسجد شريف نبوي ، ترجمه عبدالمحمد آيتي، تلخيص رضا مختاري، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1379، 215 ص، جيبي.

شابك: 5 ـ 73 ـ 6293 ـ 964

اين نوشتار، تلخيصي از كتاب تعمير و توسعه مسجد شريف نبوي در طول تاريخ نوشته ناجي محمد حسن عبدالقادر الانصاري است كه توسط عبدالمحمد آيتي به فارسي برگردانده شده است. اين گزيده در شش فصل سامان يافته است: نيروها و عوامل مؤثر در بناي مسجد؛ نخستين مرحله بناي مسجد؛ تحولات مسجد طي سالهاي 11 ـ 1344قمري؛ تحولات مسجد در دولت سعودي؛ تحولات مسجد در عهد ملك فهد موضوعاتي هستند كه در فصول ششگانه بررسي شده‌اند.

بحرالعلوم، سيدمحمد مهدي بن مرتضي (1155 ـ 1212ق)

تحفة الكرام في تاريخ مكة وبيت الله الحرام ، پژوهشِ سيدمحمدجواد جلالي[6] و خالد غفوري، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1425ق، 344ص، وزيري، عربي.

شابك: 3 ـ 58 ـ 7635 ـ 964

بررسي تاريخ كعبه و ديگر مشاهد مشرفه مكه است. نويسنده با
بهره گرفتن از منابع روايي و تاريخي ابتدا به تاريخ بناي كعبه اشاره
كرده و تاريخ اوليه بنا را در عهد آدم(ع) و تجديد بناي آن را در
عهد ابراهيم(ع) مي‏داند. ديگر تحولات اين بناي مقدس در عهد
عمالقه، قصي، قريش، عبدالله بن زبير و حَجاج بن يوسف از ديگر مباحث كتاب است. مؤلف همچنين به مباحثي ديگر از جمله: حجر الاسود، درب كعبه، حجر اسماعيل، مقام ابراهيم، زمزم، مسجد الحرام، صفا، مروه، حطيم و ركن يماني پرداخته است. در ضمن، برخي از رويدادها و حوادث تاريخي مكه را ذكر نموده است. ديگر مشاهد مكه از جمله مني، مزدلفه، عرفات، قرن‌المنازل و مكان‌هايي كه پيامبر در آن نماز خوانده از محورهاي مورد بحث در اين كتاب است. مؤلف همچنين برخي از احكام حج و مناسك آن را بازگو كرده است. وي در پايان به جهت قبله، زندگاني پيامبر، ايمان پدران پيامبر(ص) و عمر دنيا پرداخته است. محققان در مقدمه كتاب، شمه‏اي از زندگاني و حيات فكري بحر العلوم را بازگو كرده‏اند.

بيگلري‌، حسن‌

احكام‌ حج‌ و اسرار آن‌ ، تهران، كتابخانه‌ سنائي‌، چاپ 1، ????، 403ص، وزيري.

بررسي تفصيلي احكام حج و اسرار آن و نيز تاريخ سرزمين حجاز و جغرافياي آن به همراه مختصري از زندگي پيامبر(ص) است. به نظر نويسنده همه احكام تابع مصالح و مفاسد است. همچنين به هدف و مقصود و جعل احكام پرداخته و علل جعل احكام را واقعي مي‌داند.

بهرام‏نسب، محمدسهيل

استوانه نور: نگاهي به مسجد قبا، نخستين بنيان تقوا ، قم، مركز پژوهش‌هاي اسلامي صدا و سيما، چاپ 1، 1383، 102ص، وزيري.

شابك: 0 ـ 73 ـ 8606 ـ 964

عنوان ديگر: نگاهي به مسجد قبا، نخستين بنيان تقوا .

معرفي مسجد قبا به عنوان نخستين مسجدي كه توسط پيامبر اسلام(ص) و اصحاب آن حضرت در مدينه ساخته شد. پايه تمدن و فرهنگ اسلام از اين نقطه آغاز گرديد. در كتاب حاضر ضمن شناساندن منطقه قبا، از سير تاريخي حوادث اين مسجد با استناد به گزارش‏هاي تاريخي زير اين عناوين بحث شده است: قبا در گذرگاه هجرت؛ معرفي روستاي قبا؛ قبا ميزبان رسول خدا؛ پايه‏گذاري و ساخت مسجد قبا؛ فضيلت مسجد قبا؛ سير تاريخي مسجد قبا؛ مسجد ضرار در مقايسه با مسجد قبا؛ درس‏ها و عبرت‏ها. در پايان نيز گزيده‏اي از نثر و نظم ادب فارسي درباره اهميت و جايگاه اين مسجد تاريخي به همراه پيشنهادهايي به برنامه‏سازان صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران ارائه گرديده است.

پوراميني، محمدامين ^[7] (متولد 1341)

بقيع الغرقد في دراسة شاملة، تهران، نشرمشعر، چاپ 1، 1428ق/ 1386، 480 ص، وزيري، عربي.

شابك: 1 ـ 045 ـ 540 ـ 964 ـ 978

بررسي تاريخ بقيع و شخصيت‌شناسي افراد مهم كه در آن دفن شده‌اند، است. به نظر نويسنده، هر جامعه‌اي نسبت به حفظ آثار و تمدن گذشتگان خود حسّاس مي‌باشد. در صورتي كه اين آثار و تمدن به عقايد و مذهب آنها برگردد، سعي و تلاش آنها در حفظ و نگهداري آن چند برابر مي‌گردد. بقيع نيز از جمله مكان‌هايي است كه يادآور تاريخ و تمدن اسلامي است .عناوين فصول دهگانه كتاب عبارت‌اند از: بقيع در لغت وموارد استعمال اين واژه؛ تاريخ بقيع؛ پيامبر و بقيع، اهل‌بيت(ع) و بقيع؛ صحابه و بقيع؛ قبور مشاهير بقيع، امامان بقيع؛ برخي از مدفونين بقيع؛ در بقيع چه چيزي وجود دارد؟؛ حوادث بقيع؛ بقيع در شعر؛ آلبوم بقيع.

تاجي گلداري، حسين (متولد 1347)

مدينه شهر پيامبر(ص)، شيراز، ايلاف چاپ 1، 1388، 152ص.

شابك: 1 ـ 026 ـ 198 ـ 964 ـ 978

مجموعه اطلاعات تاريخي ـ مذهبي درباره شهر مدينه است.

جعفرزاده، حسين (متولد 1330)

سيري در ديار عشق، تبريز، احرار، چاپ 1، 1387، 31ص، رقعي.

شابك: 0 ـ 021 ـ 976 ـ 964 ـ 978

معرفي جنبه‌ها و رخدادهاي مكه و مدينه است. نويسنده خاطرات و مطالعات خود را درباره مكه و مدينه نوشته و در قالب كتاب حاضر منتشر كرده است. نتيجه‌گيري او اينست كه اين دو شهر زمينه‌ساز وصول انسان به الله و افزايش عشق و محبت الهي در قلب آدمي است.

جعفريان، رسول (متولد 1343)

آثار اسلامي مكه و مدينه ، به كوشش علي ورسه‌اي، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1379، 312ص، وزيري.

شابك: 9 ـ 85 ـ 6293 ـ 964

چاپ ديگر

آثار اسلامي مكه و مدينه با تجديد نظر و اضافات ، تهران، نشر مشعر، چاپ 4، 1377، 223ص، رقعي.

شابك: 1 ـ 13 ـ 6293 ـ 964

ترجمه اردو

مكه اور مدينه كي مقدس مقامات ، ترجمه به اردو سيدقلبي‌حسين رضوي، تهران، نشر مشعر‏?، چاپ 1، ????، 300ص، رقعي.

شابك: 7 ـ 139 ـ 540 ـ 964 ـ 978

بررسي تاريخ مكه و مدينه و معرفي بناها و اماكن و ساير آثار تاريخي اين دو شهر است. انگيزه نويسنده، معرفي اين آثار و اماكن به زائران خانه خدا مي‏باشد. كتاب در دو بخش تنظيم شده است. بخش اول (مكه مكرمه) داراي اين سرفصل‏هاست: جغرافياي جزيرة العرب، مكه و كعبه پيش از اسلام، تاريخ مكه در دوره اسلامي، كعبه و مسجد الحرام در دوره اسلامي، تاريخچه بناي بخش‌هاي مسجد الحرام، مساجد مكه، مشاعر مقدسه و مساجد آنها، آثار مذهبي و تاريخي مكه. در بخش دوم (مدينه منوره)، اين سرفصل‏ها مطرح است: يثرب در اسلام، مسجد النبي(ص)، قسمت‌هاي داخلي مسجد النبي، مساجد و اماكن متبركه جنوب و غرب مدينه (قبا)، آثار تاريخي بقيع، اماكن و آثار تاريخي جنگ احد.

حاجي‌زاده اسفدن، محمدرضا

عربستان در يك نگاه: سه سال در حريم حرم امن الهي: قابل استفاده زائران بيت‌الله الحرام ، مشهد، ضريح آفتاب، چاپ 1، 1386، 162ص، وزيري.

شابك: 0 ـ 192 ـ 429 ـ 964 ـ 978

عنوان ديگر: سه سال در حريم حرم امن الهي: قابل استفاده زائران بيت‌الله الحرام .

بررسي جنبه‌ها و مسائل كشور عربستان سعودي از زواياي مختلف و نيز عرضه‌ي اطلاعات ضروري براي زائران خانه خدا است. نويسنده طي دوازده فصل، اين موارد را بررسي كرده است: جغرافياي طبيعي؛ اماكن تاريخي، شهرها و بنادر؛ نكات ضروري در بدو ورود به عربستان؛ تحولات تاريخي؛ جغرافياي انساني؛ جغرافياي سياسي؛ وضعيت اقتصادي؛ وضعيت اجتماعي فرهنگي؛ آموزش و پرورش؛ وضعيت ايرانيان در عربستان؛ وضعيت مدارس ايراني در عربستان.

هدف نويسنده اينست كه زائران بيت‌الله الحرام را با عربستان و از جمله مكه و مدينه آشنا كند تا با چشم باز و آگاهانه سفر نمايند. نيز نكات مهم و حساس و ضروري را براي آنان تشريح كرده است.

الحبشي، منصور

ميقات قرن المنازل، السيل الكبير ، قم، حق ياوران، چاپ 1، 1386، 192ص، وزيري.

شابك: 8 ـ 29 ـ 2709 ـ 964 ـ 978

بررسي مسائل و احكام قرن‌المنازل به عنوان يكي از مواقيت سفر روحاني و معنوي حج است. اين ميقات مربوط به مردماني است كه از شرق مكه به سوي سرزمين وحي عزيمت مي‏كنند؛ به همين دليل در برخي منابع و متون به نام ميقات اهل طائف و واردشوندگان از آن طرف توصيف شده است. نويسنده به تفكيك سعي كرده قرن‌المنازل را از ديدگاه روايات، آراء فقها و علماي شيعه و اهل ‏سنت و رساله‏ها و منابع فقهي، مورخان و جغرافي‏دانان بررسي و در يك فصل مستقل تحليل نمايد.

حسن‌زاده آملي، حسن

تعيين سمت قبله و تشخيص ظهر حقيقي مدينه منوره ، قم، قيام، چاپ 1، ‎1373، 31ص، رقعي.

‎بررسي مدينه منوره از نظر طول و عرض جغرافيايي و مختصات نجومي به منظور تعيين جهت قبله و اوقات شرعي است. نويسنده كه در نجوم قديم تخصص دارد با ابزار و روش‌هاي اين علم به بررسي ويژگي‌هاي جغرافيا ـ نجومي مدينه پرداخته و اين اثر را تأليف كرده است.

حسني‌، علي‌اكبر

سيري‌ در اماكن‌ سرزمين‌ وحي، تهران، بعثه‌ مقام‌ معظم‌ رهبري‌، معاونت‌ آموزش‌ و تحقيقات‌، چاپ 1، ????، 136ص، رقعي.

بررسي جنبه‌هاي كشور عربستان و مسائل حج و مواقف و مشاهد مشرفه و اماكن متبركه به منظور آشنايي زائران ايراني است.نويسنده تلاش كرده به بسياري از سؤال‌ها و ابهام‌هاي زائران بيت‌الله الحرام پاسخ مناسب بدهد. كتاب در دو بخش تدوين يافته است: بخش اوّل درباره مدينه و بخش دوّم درباره مكه است. سخن از مدينه را با نگاهي گذرا به جغرافياي آن و بررسي كوه‌هاي معروف مدينه آغاز كرده؛ آنگاه نام‌هاي مدينه را بررسي مي‌كند. عظمت اين ديار، فضيلت و شرافت مدينه و امتيازهاي ديگر آن نيز گزارش شده است. سپس از مسجد النبي و چگونگي شكل‌گيري آن بحث كرده و تحوّلات و توسعه آن را در گذرگاه تاريخ نمايانده است. بخش دوّم كتاب (درباره مكه) با عنوان « آشنايي مختصري با تاريخ شبه جزيره عربستان » آغاز مي‌شود و با اشاره‌اي به جدّه و ميقات‌ها ادامه مي‌يابد. آنگاه به خود شهر مكه، نام‌ها و اماكن معنوي ـ تاريخي مكه مي‌پردازد. اين فصل با گزارش تفصيلي مسجد الحرام آغاز مي‌شود و با توضيح و تبيين چگونگي ساختمان آن ادامه مي‌يابد.

حسين‌، شاهرخ‌ (متولد 1950)

مكه‌ شهر مقدس‌ ، ترجمه‌ مصباح‌ خسروي‌، تهران‌، كتاب‌ روشن، چاپ 1، ????، شش+66ص.

شابك: 9 ـ 016 ـ 909 ـ 964

فروست: مجموعه‌ كتاب‌ روشن‌.

بررسي ابعاد و مسائل مكه مكرمه است. غير از تاريخچه و تحولات تاريخي اين شهر، اماكن و زيارتگاه‌ها، جغرافيا و آب و هوا و ديگر جنبه‌هاي اينچنيني را بررسي مي‌كند.

حسيني ادياني، سيدابوالحسن (متولد 1334)

زيارت عارفانه: زيارت در گذر زمان، زيارت از ديدگاه اسلام، فلسفه زيارت، اماكن زيارتي مدينه ، تهران، قائم، چاپ 1، 1386، 216ص، رقعي.

شابك: 3 ـ 89 ـ 6139 ـ 964 ـ 978

بررسي اهميت، آثار و بركات زيارت و مشروعيت آن و معرفي اماكن معروف زيارتي مدينه است. در توضيح اماكن زيارتي مدينه مراقد و مساجد و زيارت‏گاه‏هاي شخصيت‏هاي مقدس و صحابه و ياران پيامبر و حوادث تاريخي مربوط به اين اماكن معرفي شده است. مسجد و روضه شريف نبوي، مأذنه بلال، محراب پيامبر، بقيع، مراقد دختران پيامبر، قبور عمه‏هاي رسول خدا، همسران پيامبر، قبور امامان شيعه و مساجد سبعه و مسجد قبا از جمله اين اماكن زيارتي است. بخش اول تا سوم به تاريخ زيارت، زيارت از ديدگاه اسلام و فلسفه و اسرار و آثار زيارت اختصاص يافته است.

حسيني بلداجي، گلبهار

خانه پاك براي پاكان ، ويرايشِ مهدي طهماسبي دژكي، فرخ‌شهر، جهان‌بين ، چاپ 1، 1388، 70ص، وزيري.

شابك: 9 ـ 37 ـ 2637 ـ 964 ـ 978

بررسي تاريخ و موقعيت شهر مكه و معرفي و تشريح بناهاي تاريخي آن و اركان اعمال مراسم حج است. نگارنده معتقد است روح و جان زيارت كعبه، پذيرش ولايت است. زيرا كعبه و حرمت‌اش، زمزم و شرافت‌اش، صفا و مروه و صفايش، قربانگاه و تقواي قرباني‌اش، رمي جمرات و طرد شيطانش، عرفات و نيايش خالصانه‌اش، و سرزمين حرم با تمام بركاتش در پرتو ولايت و امامت رسول خدا و اهل‌بيت(ع) است. اگر كعبه به همه اين شرافت‌ها مزين است روح عمل و مناسك‌اش، ولايت و امامت و شناخت امام و خضوع در برابر امام است. در پايان كتاب، شعري از «سيد حشمت‌الله علوي بلداجي» با عنوان «در حريم حرم يار» به رشته تحرير درآمده است.

حسيني‌ شيرازي‌، سيدمحمد (1305 ـ 1380)

بقيع‌ ، ترجمه‌ محمدعامر پاشازاده‌، بي‌جا، بينش‌ آزادگان، چاپ 1، 1422ق/1380، 72ص.

شابك: 6 ـ 03 ـ 7722 ـ 964

عنوان‌ اصلي‌: البقيع‌ الغرقد.

حسيني‌كاشاني، زين‌العابدين ‌بن‌ نورالدين (قرن 11ق)

مفرحة ‌الانام في تأسيس بيت‌الله‌ الحرام ، تحقيق عمار عبودي نصار و حيدر ‌لفته مال‌الله، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ????، 135ص، رقعي.

شابك: 7 ـ 56 ـ 5400 ـ 964 ـ 978

بررسي تأسيس كعبه و بازسازي مكه مكرمه پس از تخريب و ويراني بر اثر سيل سال 1039 قمري است. مؤلف كه در بناي مسجد خانه كعبه خود بعنوان يك كارگر فعاليت داشته شرحي از ابعاد تخريب و آنگاه بازسازي به دست داده است .

متن فارسي اين رساله كه آن هم به قلم خود زين‌العابدين كاشاني بود در مجله ميقات فارسي و متن عربي نيز در الميقات عربي چاپ و منتشر شد. اخيراً متن عربي تحقيق شده آن با توجه به اهميت آن به طور مستقل و به صورت كتاب نيز چاپ شده است.

حسيني ميلاني، سيدمرتضي

دليل الحاج إلي مكة و المدينة ، قم، نقش، چاپ 1، 1426ق، 172ص، رقعي، عربي.

شابك: 2 ـ 67 ـ 7629 ـ 964

چاپ‌هاي ديگر

قم، مدين، چاپ 1، ????/????ق، 176ص.

شابك: 6 ـ 89 ـ 6642 ـ 964

عنوان روي جلد:آثار مكة و المدينة و دليل المرشد الي الحج و العمر ة .

قم، نقش، چاپ 1، ????ق/ ????، 172ص.

شابك: 2 ـ 67 ـ 7629 ـ 964

فروست: بحوث في التبليغ‌الاسلامي؛ ?، ?.

معرّفي آثار زيارتي و ديدني مكّه و مدينه و راهنمايي حاجيان و زائران اين دو شهر مقدس است. كتاب در دو بخش تدوين شده: بخش اول درباره مكّه است. نويسنده با اشاره به جغرافياي مكّه، به معرفي كعبه و ديگر مناسك حج از جمله حجر اسماعيل، مقام ابراهيم، صفا و مروه، مشعر و منا و جمرات مي‏پردازد. دار‌الندوة، شعب ابي‏طالب، كوه‌هاي مكّه و مساجد اين شهر از ديگر مكان‌هاي معرفي شده در كتاب است. بخش دوّم كتاب معرفي مدينه و مكان‌هاي ديدني اين شهر است. مسجد النبي(ص) چون نقطه‏اي فيروزه‏اي بر تارك اين شهر مقدس مي‏درخشد، بقيع، كوه احد، فدك و خيبر از ديگر مكان‌هاي ديدني اين شهر و اطراف آن مي‏باشد. نويسنده در پايان به برخي از آداب حج و زيارت اشاره كرده است.

حوزه‌ نمايندگي‌ ولي‌ فقيه‌ در امور حج‌ و زيارت‌، معاونت آموزش و تحقيقات

اطلس اماكن مكه مكرمه و مدينه منوره ، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1382، 42ص، خشتي.

معرفي اماكن مكه و مدينه با تصاوير، نمودار و نقشه‌هاي قديمي و جديد است. مؤلف تصاوير و نقشه‌هاي شهر مكه و مدينه، مسجد الحرام و مسجد النبي، كعبه معظمه و ديگر اماكن و مناطق را همراه با توضيحات در چند فصل تنظيم كرده است. حتي نقشه‌هاي مراحل توسعه را آورده تا مراحل تحولات مشخص باشد.

بقيع‌ ، تدوين‌ معاونت‌ آموزش‌ و تحقيقات‌، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ????، 36ص، پالتويي.

شابك: xـ76 ـ 6293 ـ 964

فروست: اماكن‌ چهارگانه‌.

ترجمه‌ تركي استانبولي

تدوين‌ معاونت‌ آموزش‌ و تحقيقات‌، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، بي‌تا، 28ص، پالتويي.

ترجمه عربي

البقيع ، تدوين معاونت آموزش و تحقيقات بعثه مقام معظم رهبري، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، بي‌تا، 31ص، پالتويي.

معرفي قبرستان بقيع به عنوان مزار مطهّر چهار تن از پيشوايان معصوم و ائمه شيعه و آرامگاه جمعي از صحابه و همسران و فرزندان پيامبر خدا است. از اين رو شيفتگان مقام ولايت پس از زيارت پيامبر(ص) به سوي بقيع براي زيارت پيشوايان خويش مي‌شتابند. اين كتاب به منظور آشنايي زائران بيت‌الله الحرام با دفن‌شدگان در بقيع، به صورت مختصر تدوين شده و ذيل هر شخصيت، زندگينامه و خدمات او گزارش مي‌شود.

شناخت‌ عربستان‌ ، تهران، نشر مشعر، چاپ 4، 1380، 175ص، رقعي.

شابك: 3 ـ 09 ـ 6293 ـ 964

معرفي ويژگي‌هاي جغرافيايي، سياسي، اجتماعي، اقتصادي، مذهبي و فرهنگي كشور عربستان است. مؤلف مطالب را در پنج فصل تنظيم كرده و شامل اين موضوعات و مباحث است: جغرافياي طبيعي، انساني و سياسي عربستان؛ آل سعود بر اريكه قدرت؛ تاريخ عربستان از قدرت‌گيري آل سعود در قرن دوازده هجري قمري تا حال حاضر؛ ساختار سياسي عربستان؛ مذهب و تشكيلات مذهبي؛ اوضاع اجتماعي، فرهنگي و آموزشي عربستان.

مسجد النبي‌(ص)، تهران، نشر مشعر، 1379، 36ص، پالتويي.

ترجمه تركي استانبولي

قم، نشر مشعر، بي‌تا، چاپ 1، 18ص، پالتويي.

عنوان اصلي:

Mescid ـ un ـ nebi (S.A.V)

بررسي ابعاد مسجد النبي به عنوان شريف‌ترين مسجد پس از مسجد الحرام است. مسجد النبي(ص) واقع در شهر مدينه منوره داراي گزارش‌هاي جالب و تحولات بسيار در تاريخ بوده است. اين مسجد با افزايش جمعيت مسلمانان، مراحل مختلفي از توسعه و تحوّل را، تا عصر كنوني پشت سر گذاشته است. اين كتاب به طور فشرده، آگاهي‌هاي مفيدي درباره تاريخچه ساختمان و سير گسترش آن تا زمان حاضر، در اختيار خوانندگان قرار مي‌دهد.

مكه‌ و مدينه‌، تهران، نشر مشعر، بي‌تا، 36ص، پالتويي.

ترجمه عربي

مكة والمدينة ، تهران، نشر مشعر، بي‌تا، 32ص، پالتويي.

معرفي دو شهر مقدّس مكه و مدينه و آثار و اماكن آنها به صورت اختصار است. كتاب در چهار بخش با عناوين شبه جزيره عربستان؛ مساجد مكه؛ مدينه منوره و مساجد مدينه سامان يافته است.

الخرابشه، سليمان

رقابت عباسيان و فاطميان در سيادت بر حرمين شريفين (قرن پنجم و ششم هجري)، ترجمه رسول جعفريان [8]، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1385، 144ص، رقعي.

شابك: 1 ـ 020 ـ 540 ـ 964

عنوان اصلي: التنافس السلجوقي ـ الفاطمي علي بلاد الحجاز و امرة الحج

بررسي تاريخي مديريت حرم، مسجد و روضه شريفه رسول اكرم(ص) در مدينه و رقابت عباسيان و فاطميان بر سر اين مديريت‌ها است. اين اثر، ترجمه كتابالتنافس السلجوقي ـ الفاطمي علي بلاد الحجاز و امرة الحج است كه در سال 1999 در شهر اربد در كشور اردن توسط جامعة اليرموك به چاپ رسيده است. نويسنده در صدد بيان تلاش‌هاي دو دولت عباسي و فاطمي براي گسترش، نفوذ و تثبيت سيادت خود در حرمين شريفين است. هر كدام از آنها در صدد استفاده ابزاري از مكه و مدينه و استفاده از مزاياي معنوي و سياسي آن بوده‌اند.

خويلد، عبدالرحمن

المساجد و الاماكن الاثرية المجهولة لزائر المدينة المنورة الميمونة ، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1378، 96ص، رقعي.

معرّفي تعدادي از مساجد و اماكن تاريخي و باستاني شهر مدينه است. از جمله آثار معرفي شده عبارت‌اند از: مسجدالمصلّي (الغمامة)، مسجد الإمام علي ‌بن ‌أبي ‌طالب عليه السلام، مسجد السقيا، مسجد المنارتين‏، مسجد الإجابة، مسجد السجدة أو البحير أو أبي‌ذر، مسجد السبق، ‏كهف بني‌حرام‏، مسجد الراية، مسجد الدرع‏، مسجد الشيخين أو البدائع أو المستراح‏، جبل عينين (الرماة)، الزبية (الحفرة)، مسجد ‌الفسح (المسجد المسوّر)، المهراس، ‏قبر النبي هارون عليه السلام‏، مسجد الكاتبية، مسجد المغيسلة، ثنية ‌الوداع‏، مسجد بنات‌ النجّار.

الدقن، محمد

كعبه و جامه آن از آغاز تا كنون ، ترجمه هادي انصاري، ويرايشِ علي ورسه‌اي، به كوشش حوزه‌ نمايندگي‌ ولي‌ فقيه‌ در امور حج‌ و زيارت‌، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1383، 303ص، وزيري.

شابك: 5 ـ 43 ـ 7635 ـ 964

بررسي تاريخي پوشش كعبه و خود كعبه است. كتاب، نخستين اثر تحقيقي درباره « جامه كعبه در طول تاريخ » است. و به چگونگي و تغييرات آن از زمان حضرت ابراهيم(ع) تاكنون مي‌پردازد. مؤلف از كارگاه جامه‌بافي قديم، كه در خرنفش قاهره بوده، بازديد كرده و گزارش جالب توجهي از آن آورده است. سپس چگونگي بافت آن در كارگاه جامه‌بافي كنوني در مكه، به نام « امّ الجود » شرح مي‌شود. اين ترجمه پيش از اين با عنوان « جامه كعبه در طول تاريخ » در فصلنامه ميقات حج چاپ شده است. بيش از شصت صفحه ابتداي كتاب درباره چگونگي ساخت و بناي كعبه توسط مترجم تأليف و به اصل كتاب افزوده شده است.

دملوجي، سلمي سمر ^[9]

ساختمان حرم نبوي، مدينه منوره، ترجمه محمدرضا مرواريد و بنياد پژوهش‌هاي اسلامي، قم، نشر مشعر، چاپ 1، 1377، 63ص، رقعي.

شابك: 1 ـ 44 ـ 6293 ـ 964

معرفي ابعاد ساختمان حرم و مسجد نبوي در شهر مدينه است. اين كتاب كه در تهيه آن تنها از اسناد و مدارك معماري استفاده شده، عمليات گسترده نوسازي حرم شريف نبوي و طرح بزرگ و پيشرفته توسعه اين مسجد باشكوه و بافت شهري پيرامون آن را تعريف و گزارش مي‌كند. عمليات توسعه حرم، تنها ساختن تأسيساتي جديد در كنار مسجد قديمي نيست، بلكه نوسازي فراگير مسجد قديم نيز در چارچوب طرح و برنامه آن قرار مي‏گيرد و بدين ترتيب، مسجد نبوي به بزرگترين مسجد جهان بدل مي‌شود. نويسنده در بخش اول به صورتي گزيده، تحوّلات تاريخي مسجد النبي را در عهد پيامبر(ص)، خلفاي نخستين، امويان، عباسيان، مملوكيان، عثماني و سعودي تشريح مي‌كند و در بخش دوم به آموزه‌ها و عناصر طرح توسعه جديد، طرح معماري و زيبايي‌هاي هنري و اطراف مسجد مي‌پردازد حجم كم و تصاوير متعدد و زيباي اين اثر از جمله ويژگي‌هاي اين اثر است.

ساختمان مسجد الحرام مكه مكرمه ، ترجمه محمدرضا مرواريد، قم، نشر مشعر، چاپ 1، 1377، 63ص، رقعي.

معرفي ابعاد ساختمان مسجد الحرام در شهر مكه مكرمه است. اين كتاب از دو بخش تشكيل شده است. بخش نخست آن به تحولات تاريخي مسجد الحرام در دوره‌هاي اموي، عباسي، عثماني و سعودي مي‌پردازد. و در بخش دوم به طرح توسعه جديد مسجد مي‌پردازد و ويژگي‌هاي مهندسي و معماري و شهرسازي و عمراني اين طرح را معرفي و جنبه‌هاي مختلف آن از مورد نقد و بررسي قرار مي‌دهد.

رشيدي، اسماعيل و نظري، محمد

زائر پير: گذري بر نيم قرن تغيير و تحول مكه و مدينه از زبان حاج مصطفي رشيدي ، شيراز، ميرزاي شيرازي، چاپ 1، 1387، 128ص، رقعي.

شابك: 5 ـ 06 ـ 2710 ـ 964 ـ 978

عنوان ديگر: گذري بر نيم قرن تغيير و تحول مكه و مدينه از زبان حاج مصطفي رشيدي .

بررسي و تحليل مسائل حج از زبان قديمي‌ترين اميرالحاج در شيراز است. در طول پنجاه سال اخير شهر مكه و مدينه بسيار تغيير يافته و مسائل حج تحولات زياد داشته است. آقايان رشيدي و نظري كوشيده‌اند با شناسايي و معرفي باسابقه‌ترين خادم الحاج در شهر شيراز، گوشه‌اي از خاطرات حج را بيان كنند. قديمي‌ترين خادم الحاج، حاج احمد رشيدي است كه طي يك مصاحبه كه در سفر عمره با ايشان انجام شده، خاطرات سفرهاي زيارتي او در اين نوشتار عرضه شده است.

السباعي‌، احمد ^[10]

تاريخ‌ مكه‌: ازآغاز تا پايان‌ دولت‌ شرفاي‌ مكه‌ (???? ق‌) ، ترجمه رسول‌ جعفريان‌، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ????، 839ص، وزيري.

شابك: x ـ 004 ـ 540 ـ 964

بررسي ابعاد تاريخي، سياسي، تمدني، اجتماعي و فرهنگي مكه مكرمه است. هدف نويسنده از تأليف اين اثر نگارش كتاب براي تمامي كساني بوده كه علاقمند به داشتن نگاه جامع و فراگير به طور همزمان نسبت به اين شهر بوده‌اند. محدوده كتاب، از تاريخ مكه از دورترين ادوار تاريخي تا پايان حكومت اشراف و ورود وهابيان به مكه در آغاز دهه پنجم قرن چهاردهم هجري است .

ستاد عمره دانش‌آموزي (به كوشش)

در مقام محو ، تهران، سنا، چاپ 1، ‎1384ص، رقعي.

شابك: 3 ـ 41 ـ 6126 ـ 964

عنوان روي جلد: مكه مكرمه، مدينه منوره در مقام محو .

اطلاعاتي درباره كشور عربستان و شهرهاي مقدس مكه و مدينه و نيز اماكن مقدس در اين شهرها است. زائران ايراني مكه و مدينه اغلب با شناخت و آگاهي به اين سفر مي‌روند و نويسنده مي‌خواهد اطلاعات ضروري راجع به اماكن و مسائل به آنها بدهد.

سمهودي، نورالدين

اخبار مدينه: ترجمه خلاصة الوفاء بأخبار دار المصطفي ، ترجمه سيدكمال حاج‌سيدجوادي، به كوشش حوزه نمايندگي ولي‌فقيه در امور حج و زيارت قم، نشر مشعر، چاپ 1، 1376، 597 ص، وزيري.

شابك: 7 ـ 07 ـ 6293 ـ 964

اين نوشتار از كتاب‌هاي مهم و معتبر اهل سنّت است كه به عنوان
مرجع نخست و اوّل مدينه‌شناسي، شناخته شده و در عين حال مورد توجه علماي شيعه نيز قرار گرفته است. مؤلف در ابتدا، كتاب الوفا باخبار دار المصطفي را در چهار جزء و با صفحات زياد نوشت. اما به منظور سهولت دسترسي زائران و علاقه‏مندان، خود خلاصه‏اي از آن را به صورت كتاب مستقلي و با نام خلاصة الوفا باخبار دار المصطفي تهيه و تدوين كرد. مطالب مندرج در گزيده عبارت است از: اسامي مدينه،
فضيلت زيارت و فضل مسجد نبوي، اخبار ساكنان مدينه تا زمان ورود پيامبر اكرم(ص) به آن شهر، معماري مسجد نبوي، مساجدي كه پيامبر در آنها نماز خوانده، اسامي چاه‌ها، مساجدي كه بين راه مكه در راه غزوات بود و پيامبر در آنها نماز خواند و جغرافياي مدينه كه در هشت باب تنظيم شده است .

سيدكباري‌، سيدعليرضا (متولد 1344)

سيماي‌ مكه‌: معبد عشق‌، تهران، سازمان‌ تبليغات‌ اسلامي‌، مركز چاپ‌ و نشر، چاپ 1، ????، 276ص، رقعي.

عنوان‌ روي‌ جلد: هفت‌ شهر عشق‌: سيماي‌ مكه‌، معبد عشق‌ .

فروست: ديار ابرار ـ 1

در اين نوشتار، شهر مكه از ابعاد تاريخي، جغرافيايي، سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي بررسي شده است. همچنين اطلاعاتي درباره اماكن مقدس و تاريخي اين شهر بيان شده است.

شالچي، مجيد

فرازهايي از حج ، تهران، آرون، چاپ 1، 1388، 416ص، وزيري.

شابك: 6-058-231-964-978

بررسي برخي از ابعاد حج از جمله تاريخ و جغرافياي اماكن و مشاهد مشرفه، آداب و مناسك حج و نيز بيان برخي از احاديث معصومين (ع) درباره فلسفه و اسرار مناسك و اعمال حج است.

شركت‌ رفاه‌ فرهنگيان‌ (به كوشش)

در مقام‌ محو ، تهران‌: سنا، چاپ 1، ????ق‌/ ????، 71ص، رقعي.

شابك: 0 ـ 41 ـ 6126 ـ 964

عنوان‌ از روي‌ جلد: مكه‌ مكرمه‌ مدينه‌ منوره‌ در مقام‌ محو .

اطلاعاتي درباره كشور عربستان و شهرهاي مقدس مكه و مدينه و نيز اماكن مقدس در اين شهرها است. زائران ايراني مكه و مدينه اغلب با شناخت و آگاهي به اين سفر مي‌روند و نويسنده مي‌خواهد اطلاعات ضروري راجع به اماكن و مسائل به آنها بدهد.

شمس‌الدين‌، سيدمهدي (متولد 1337)

سيري‌ در وادي‌ عشق‌: آشنايي‌ با مكه‌ مكرمه‌ و مدينه‌ منوره‌ ، قم، شفق‌، چاپ 1،????، 160ص، رقعي.

مجموعه‌اي از مسائل مختلف حج و معرفي جنبه‌هاي شهر مكه و مدينه است.اين كتاب در پنج بخش با اين عناوين تنظيم شده است:مدينه منوره؛ مكه مكرمه؛ اعمال حج و عمره؛ ادعيه و زيارات؛ عكس‌ها و تصاوير.

شهيدي، سيدجعفر (متولد 1297)

عرشيان ، به كوشش حوزه‌ نمايندگي‌ ولي‌ فقيه‌ در امور حج‌ و زيارت‌، تهران، نشر مشعر، چاپ 2، 1384، 120ص، پالتويي.

شابك: 6 ـ 48 ـ 7635 ـ 964

چاپ ديگر

عرشيان‌ بانگ‌ و لله‌ علي‌ الناس‌ زنند ، به كوشش حوزه‌ نمايندگي‌ ولي‌ فقيه در امور حج‌ و زيارت‌، تهران‌، نشر مشعر، چاپ 1، ????، 136ص، رقعي.

مجموعه‌اي درباره اماكن مقدسه و متبرك مكه و مدينه است.
نويسنده براي آشناسازي زائران خانه خدا، نخست به بيان مطالبي
درباره وجوب حج و جايگاه سياسي و اقتصادي عربستان سعودي
و نيز انديشه‏هاي محمد‌بن‌عبدالوهاب مي‌پردازد؛ سپس به معرفي
يكا‏يك اماكن مقدسه در دو شهر مقدس مكه و مدينه پرداخته و
تاريخچه آنها را بيان كرده است. در هر مورد، تصويري از آن مكان ارائه شده است.

صابرزاده، فريدون (متولد 1348)

خاك سپاسگزار ، بوشهر، ليل، چاپ 1، 1386، 136ص، رقعي.

شابك: 08 ـ 9008 ـ 964 ـ 978

بررسي مسائل حج به عنوان روشي براي عبادت خداوند و سر به خاك عبوديت ساييدن است. در هر فصل جنبه‌اي از زيارت مدينه يا حج‌گزاري بررسي شده است.

صافي‌، عبدالجبار ^[11]

علي‌ اعتاب‌ بيت‌ الحبيب‌ ، قم‌، مؤسسه‌ عاشورا، چاپ 1، ????ق‌/ ????، 192ص.

بررسي جوانب زيارتگاه‌هاي عربستان سعودي و شخصيت‌شناسي اشخاص منتسب به اين اماكن است.

صبري‌پاشا، ايوب ^[12]‌ (درگذشت 1890)

مرآة الحرمين‌: سفرنامه مكه‌، ترجمه عبدالرسول‌ منشي‌، به كوشش جمشيد كيان‌فر[13] ، تهران، دفتر نشر ميراث‌ مكتوب‌، چاپ 1، ????، 518ص، وزيري.

شابك: 6 ـ 30 ـ 6781 ـ 964

گزارش ديدني‌ها و شنيدني‌ها در سفر حج كه بيانگر مسائل و احكام حج و تاريخ تحولات مكه و مدينه است. نويسنده كتاب، ايوب صبري پاشا از فضلا و صاحب منصبان دولت عثماني است. وي زماني اميرالامراء و در پايان عمر رئيس اداره حسابداري دريايي (محاسبات دايره بحريه) عثماني بود. كتاب مرآة الحرمين در پنج جلد درباره تاريخ مكه و مدينه، به زبان تركي عثماني تأليف شده است. اما تنها دو جلد آن كه مشتمل بر تاريخ مكه است در سال 1308 هـ ق به اهتمام ميرزا عبدالرسول منشي، از مترجمان دارالترجمه ناصري، به فارسي برگردانده شده است. كتاب حاضر تصحيح دو جلد ترجمه فارسي كتاب است. كتاب از سه بخش تشكيل شده است. بخش اول حاوي اين مطالب است: موقعيت جغرافيايي مكه، وضعيت بناهاي معظم آنجا، شكل خانه‌هاي اهالي مكه، آب و هوا، گياهان خواص دارويي يا مضرات آن‌ها، بيماري‌هاي رايج در حجاز، چگونگي ساخت كعبه، فضايل كعبه، چگونگي و ويژگي‌هاي زندگي مردم در مكه. مطالب اين بخش با روايات مختلف همراه است. در بخش دوم با استناد به روايات و منابع متعدد از تاريخچه تأسيس و ساخت اوليه كعبه و تغييرات بازسازي‌هاي آن‌ در طول تاريخ سخن رفته است. بخش سوم درباره گسترش و توسعه حرم مطهر كعبه در مرحله نخست است.

صحتي سردرودي ، محمد ^[14] (متولد 1343) و قلي‌زاده، مصطفي

سيماي مدينه: شهر پيامبر صلي الله عليه و آله ، تهران، سازمان تبليغات اسلامي، مركز چاپ و نشر، چاپ 1، 1377، 256ص، رقعي.

عنوان ديگر: شهر پيامبر صلي الله عليه و آله .

چاپ ديگر

قم، ميثم تمار، چاپ 1، 1388، 256ص، رقعي.

شابك: 0 ـ 48 ـ 2786 ـ 964 ـ 978

بررسي جنبه‌هاي مختلف تاريخي، مذهبي، معماري و شهرسازي و هنري مدينه است. نويسندگان تلاش كرده‌اند، اطلاعات مورد نياز حجاج را در اختيار آنها قرار دهند.

صفري فروشاني، نعمت الله (متولد 1345)

مكه در بستر تاريخ ، قم، مركز جهاني علوم اسلامي، چاپ 1، 1386، 3000ص، وزيري.

شابك: 6 ـ 73 ـ 7741 ـ 964 ـ 978

فروست: مركز جهاني علوم اسلامي. معاونت پژوهش؛ ??.

معرفي جغرافياي تاريخي شهرمكه و پيرامون آن از آغاز پيدايش تا كنون، به‌ ويژه در زمان پيامبر اسلام(ص) است. هدف نويسنده، عرضه‌ي اطلاعات لازم و ضروري حجاج و اطلاع‌رساني براي آنها است. نوشتار حاضر براي دست‏يابي به هدف خود، در سه فصل تنظيم شده است. فصل اول، نمايي كلي از موقعيت طبيعي و اجتماعي شهر مكه در صدر اسلام را ارائه مي‏دهد. فصل دوم به بيان محدوده مسجد الحرام و مركز آن يعني كعبه معظمه و مشاهد وابسته به آن مي‏پردازد. فصل سوم درباره مضافات مكه همچون مني و عرفات است.

صلاحي اصفهاني، گيتي (متولد 1337)

مسجد النبي(ص) زيارتگاهي براي تمام نسل‌ها ، تهران، نيك خرد، چاپ 1، 1387، 64ص، بياضي.

شابك: 9 ـ 08 ـ 8101 ـ 964 ـ 978

بررسي تاريخچه‌اي از بناي مسجد النبي(ص) و بخش‌هاي مختلف آن و نيز تعمير و توسعه آن در طول تاريخ است. به نظر نويسنده مسجد النبي(ص) به دليل خصوصياتش از جمله در برداشتن مقبره نبي اكرم(ص) همواره مورد توجه مسلمانان در سراسر جهان بوده است: از اينرو نويسنده تحليلي از هر دوره تاريخي و اهم حوادث آن دوره عرضه كرده است.

طالب‌ نژاد، محسن‌

مسجد ميقات عشاق ، تهران، زعيم‏?، چاپ 2، 1388، 170ص، رقعي.

شابك: 4 ـ 40 ـ 5403 ـ 600 ـ 978

چاپ ديگر

تهران، انتشارات بين‌المللي شمس، چاپ 1، 1388، 170ص.

معرفي جنبه‌هاي مذهبي، فقهي، و معماري مساجد است. نويسنده با مطالعه مساجد ايران و عربستان سعودي و نيز مطالعه آيات مربوط به مسجد به بررسي تطبيقي آنها اهتمام ورزيده است. به نظر نويسنده، مسجد به عنوان نهاد مهمي در اسلام و قرآن تأثير ژرفي در توسعه فرهنگ ديني ايفا كرده است.

طاهرپور، نصرت‌السادات (متولد 1360)

پرواز به خانه‌ي مردم، تهران، روناس، چاپ 1، 1387، 112ص، رقعي.

شابك: 1 ـ 34 ـ 7587 ـ 964 ـ 978

مجموعه اطلاعاتي درباره مكه و مسجد الحرام و مدينه و مسجد نبوي به منظور اطلاع‌رساني به حجاج و زائران است. هرساله ميليون‌ها مسلمان از سراسر جهان براي شركت در مراسم حج به مكه مي‌روند. حج يعني رفتن، به دست‌آوردن فهم و دست‌يابي به معرفت و رسيدن به روحي كه خداوند در جسم، به وديعه نهاده است. نگارنده در كتاب حاضر با بياني ساده در قالب داستان ـ پژوهش به مسائل حج پرداخته است. وي نخست شرح زندگي حضرت ابراهيم(ع) و چگونگي ساخت خانه‌ي كعبه و سپس داستان زندگي حضرت محمد(ص) و تاريخ اسلام را بازگو مي‌نمايد؛ پس از آن سفر آغاز شده و در خلال آن توضيحاتي درباره‌ي مدينه و اماكن متبركه‌ي آن به همراه وضعيت مسجد النبي در گذشته و حال، اماكن مكه و انجام مناسك حج و فلسفه‌‌ي هريك بيان مي‌كند.

عبايي خراساني، محمد (متولد 1318) و حسيني‌نسب، سيدمحمدرضا

يادگارهاي جاودان: نگاهي به آثار تاريخي ويران شده صدر اسلام ، تهران، الست فردا، چاپ 1، 1379، 186ص، رقعي.

شابك: 8 ـ 7 ـ 90273 ـ 964

عنوان ديگر: نگاهي به آثار تاريخي ويران شده صدر اسلام .

چاپ ديگر

گنجينه‌هاي ويران: نگاهي به آثار تاريخي ويران شده صدر اسلام ، قم، دفتر تبليغات اسلامي، مركز مطالعات و تحقيقات اسلامي، بي‌تا،240ص، وزيري.

معرفي شماري از آثار تاريخي مربوط به صدر اسلام كه اكنون دچار ويراني است. از جمله اماكن معرفي شده در اين كتاب كه بسياري از آنها با تصوير يا طرحي هندسي همراه است عبارت‌اند از: محل ولادت پيامبر(ص)، خانه ارقم، خانه حضرت خديجه(س)، خانه امام جعفر صادق(ع)، خانه علي بن ابي‌طالب(ع)، بيت الاحزان، جايگاه عهدنامه مشركان عليه پيامبر(ص)، شعب ابيطالب، جاده غار حرا، مساجد ويران شده، حرم‌هاي ويران شده (حرم اهل‌بيت(ع)، حرم حضرت عبدالله، حرم همسران پيامبر(ص)، حرم خويشاوندان پيامبر(ص)، حرم‌هاي شهداي اسلام، حرم حمزه و شهداي فخ، گنبد و بارگاه اصحاب پيامبر(ص) و ديگر آثار ويران شده حرمين شريفين.

عبدالغني، محمد الياس ^[15]

تاريخ مكه مكرمه در گذشته و حال حاضر ، ترجمه فاطمه نارويي، تربت جام، شيخ‌الاسلام احمد جام، چاپ 1، 1387، 160ص، وزيري.

شابك: 1 ـ 48 ـ 8688 ـ 964 ـ 978

بررسي تحولات تاريخي شهر مكه است. اين شهر به دليل اهميت و قطب‌بودن آن در جهان همواره مورد توجه جهانيان بوده است. مخالفان خداپرستي در صدد تخريب اينجا بودند ولي در مقابل، خداپرستان براي آباداني اين شهر كوشش كرده‌اند. از سوي ديگر سوانح طبيعي مثل سيل و زلزله در چند نوبت موجب تخريب اين شهر شده‌اند. نويسنده همه اين عوارض را بررسي كرده است.

عبداالهي‌نيا، بهمن

تاريخچه آثار اسلامي مكه و مدينه به همراه ادعيه و آداب حرمين و راهنماي حج ، قم، مؤسسه فرهنگي انتشاراتي نورالعطيه، چاپ 1، 1380، 280ص، جيبي.

شابك: 9 ـ 2 ـ 92353 ـ 964

مجموعه‌اي از اطلاعات مورد نياز حجاج و زائران مكه و مدينه است. عمده‌ي اين كتاب، گزارش تحولات تاريخي مكه و مدينه است.

غريفي بحراني‌، سيدمحمود ^[16]

الحرم المكي الشريف ، قم‏?، مؤسسة السيدة ‌المعصومة، چاپ 2، 1385/1427ق، 24ص، پالتويي.

شابك: 3 ـ 35 ـ 8975 ـ 964

بررسي ويژگي‌هاي معماري، هنري، مذهبي و اجتماعي حرم مقدس و مسجد الحرام است.

المساجد السبعة و بيت الاحزان ، قم‏?، مؤسسة السيدة ‌المعصومة، چاپ 1، 1385/ 1427ق، 24ص، پالتويي.

شابك: 7 ـ 33 ـ 8975 ـ 964

مجموعه اطلاعات تاريخي جغرافيايي درباره مساجد هفت‌گانه و بيت الاحزان از اماكن مقدس شهر مكه به همراه برخي اعمال و نيز فضائل اين مشاهد است. اين مساجد بر اساس نيازي در دوره‌اي ساخته شده‌اند.

جبل الرحمة و مسجد النمرة، قم‏?، مؤسسة السيدة ‌المعصومة، چاپ 1، 1385/1427ق، 12ص، پالتويي.

شابك: 6 ـ 39 ـ 8975 ـ 964

فروست: الدليل العاشر.

بررسي جنبه‌هاي كوه جبل الرحمه و مسجد نمره از اماكن مقدس شهر مكه است. نويسنده علاوه بر اطلاعات تارريخي، برخي فضائل اين اماكن را معرفي كرده است. مشخصات جغرافيايي و طبيعي اين اماكن و اهميت تاريخي و مذهبي آنها را تحليل مي‌كند.

جنة‌ البقيع ، قم‏?، مؤسسة السيدة ‌المعصومة، چاپ 2، 1385/1427ق، 24ص، پالتويي.

شابك: 9 ـ 32 ـ 8975 ـ 964

بررسي جنبه‌هايي از قبرستان بقيع واقع در شهر مدينه است. اين قبرستان نمادي از مظلوميت براي شيعيان است زيرا تعدادي از معصومين(ع) مثل امام صادق(ع) در آنجا مدفون‌اند ولي دولت عربستان اجازه ساخت بنا حتي گذاشتن سنگ قبر نمي‌دهد.

غفاري‌، ابراهيم‌ (متولد 1301)

راهنماي‌ حرمين‌ شريفين‌، مشهد، ولايت‌، جلد دوم، چاپ 1، ????، وزيري.

شابك: 2 ـ 0 ـ 6172 ـ 964

چاپ ديگر

تهران، اسوه، چاپ 1، 1370، وزيري.

مجموعه‌اي از اطلاعات درباره حج و اركان آن و نيز شهرهاي مكه و مدينه است. اين كتاب در پنج جلد تدوين يافته و هر جلد در 14 بخش تنظيم شده است. در جلد دوم موضوعاتي از قبيل مسافرت از نظر اسلام، وظايف معنوي، شرعي و اخلاقي زائران خانه خدا، جغرافياي عربستان، تاريخ آل سعود و فرقه وهابيت و آشنايي با برخي از واژگان عربي آمده است.

غفاري، سلمان (متولد ‎1313)

مكة المكرمة ، تهران، بنياد همدمي، چاپ 1، ‎1362، 91ص، جيبي.

مجموعه اطلاعاتي درباره شهر مكه و اماكن مقدس اين شهر است. به منظور راهنمايي زائران و حجاج تدوين شده و اطلاعات ضروري درباره جاهاي مختلف و مسائل لازم را عرضه مي‌كند.

غلامعليان، علي (متولد 1343)

بقيع قطعه‌اي از بهشت ، اصفهان، الحج‏?، چاپ 1، ????، 135ص.

شابك: 5 ـ 11 ـ 7132 ـ 964 ـ 978

بررسي جنبه‌هاي مذهبي و تاريخي قبرستان بقيع است. نويسنده با تكيه بر روايات اهميت مذهبي بقيع و ديدگاه شيعيان درباره آن را بيان كرده است. نيز از منظر تاريخي با تكيه بر متون تاريخي تحولات آنجا را بررسي كرده است.

غلامي‌ ماياني‌، ابوالقاسم‌ (متولد 1327)

مدينه: وادي زيارت، تهران، انديشه معاصر، چاپ 1، ???8، 156ص.

شابك: 0 ـ 5 ـ 90314 ـ 600 ـ 978

مجموعه گلچيني از مطالب درباره شهر مدينه و زيارت مزارات آن است. عناوين برخي موضوعات كتاب عبارت‌اند از: تاريخ مدينه؛ ادب سفر و آداب زيارت؛ مسجد النبي؛ زيارت قلمرو دل و وادي محبت؛ بقيع.

نويسنده با هدف راهنمايي زائران حج و مدينه اين كتاب را تأليف كرده است.

الفاسي، محمد بن ‌احمد ^[17] (??? ـ ???ق)

شفاء الغرام باخبار البلد الحرام ، ترجمه محمد مقدس، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ????، 2 جلد(664+455ص)، وزيري.

شابك: 6 ـ 040 ـ 540 ـ 964 ـ 978

از متون قديمي درباره مكه و مسجد الحرام و بيان كننده ابعاد مختلف اين شهر است. اين كتاب از معتبرترين كتاب‌ها در تاريخ مكه مكرمه است كه با تفصيل بسيار و دقّت‌نظر درباره اخبار مكه (تاريخ محلي) است. به طوري كه پس از كتاب «ازرقي» و «فاكهي» ـ كه درباره اخبار مكه نگاشته‌اند ـ از منابع مهم، درموضوع خود به شمار مي‌آيد. نويسنده، كتاب خود را در چهل باب مرتّب كرده و در آنها به تمامي آنچه ـ از دوران جاهلي تا زمان خود ـ به نحوي به تاريخ مكه مربوط مي‌شود، پرداخته است و نيز تاريخ تأسيس و ساخت و عمارت مسجد الحرام را در زمان‌هاي گوناگون و همچنين ويژگي‌هاي جغرافيايي تاريخي، سياسي و اجتماعي جزيرة‌العرب را در همه دوره‌هاي تاريخي بيان كرده و به فضايل كعبه و اعمال مربوط به آن و اماكن مقدّس مكّه و اطراف آن، اشاره نموده است .نيز تاريخ مكّه را در زمان جاهليت بررسي كرده و برخي آثار بنا شده در مكه و اطراف آن؛ از جمله مكتب‌خانه‌ها را معرفي كرده و هر آنچه درباره كارگزاران مكه در دوره اسلامي مي‌دانسته، به طور اجمال بر مطالب كتاب خود افزوده است.

فاطميان، علي (متولد 1351)

اماكن مقدس مكه و مدينه: معرفي اماكن مذهبي و زيارتي مكه و مدينه با تصوير ، تهران، قاف، چاپ 1، 1387، 60ص، رقعي.

شابك: 6 ـ 6 ـ 961432 ـ 964 ـ 978

عنوان ديگر: معرفي اماكن مذهبي و زيارتي مكه و مدينه با تصوير .

معرفي اماكن تاريخي ـ مذهبي مكه و مدينه با كمك تصاوير و نمودار است. اين كتاب به منظور راهنمايي زائران خانه خدا تأليف شده و شامل اطلاعاتي درباره مكان‌هاي باستاني ـ تاريخي و مذهبي است.

فرقاني، محمد

سرزمين يادها و نشانه‏ها ، ويرايشِ علي ورسه‌اي، تهران، نشر مشعر، چاپ 15، 1386، 191ص، پالتويي.

شابك: 1 ـ 86 ـ 6293 ـ 964 ـ 978

مجموعه احكام، مسائل و اطلاعات مختصري درباره مناسك حج و عمره است. ابتدا اهميت و فضيلت و آداب سفر حج بيان شده و در ادامه سرگذشت سرزمين مكه و داستان زندگي ابراهيم و اسماعيل و اجداد پيامبر(ص) و تاريخ كعبه ذكر شده است. قسمت‏هاي گوناگون كعبه و مسجد الحرام و نيز احكام هر يك و مسائل مربوط به احرام و طواف، تاريخ مدينه و اماكن مذهبي و مساجد اين شهر و اهميت آن در تاريخ اسلام موضوع‌هاي ديگري است كه بررسي شده است.

فهيم‌كرماني، مرتضي ^[18] (متولد 1313)

سرزمين وحي ، قم، دارالنور، چاپ 1، ????، 558ص، جيبي.

عنوان ديگر: راهنماي مكه معظمه و مدينه منوره .

عنوان روي جلد: سرزمين وحي: راهنماي مكه معظمه و مدينه منوره به ضميمه ادعيه و زيارت .

شابك: 1 ـ 14 ـ 8138 ـ 964

راهنماي سفر به مكه‌ي معظمه و مدينه‌ي منوره به ضميمه‌ي ادعيه و زيارات است. اهميت سرزمين مكه و مدينه در متون ديني و مذهبي و سفر ميليون‌ها زائر در هر سال به اين سرزمين، موجب شده نويسنده اين اثر را تأليف كند؛ تا زمينه‌ساز رشد و ارتقاي معنوي آنها باشد.

فيض قمي، عباس (متولد 1288)

جستاري بر تاريخ مكه ، به كوشش جمال‏الدين محمد فيض، قم، كمال‌الملك، چاپ 1، 1383، 622+10ص، وزيري.

شابك: 8 ـ 48 ـ 7271 ـ 964

بررسي تاريخ مكه و اماكن مختلف آن، از آغاز تاكنون با استناد به منابع معتبر و مشاهدات نويسنده است. صاحب اين اثر كه از نويسندگان معاصر است، گزارش خود را در بيست و دو فصل سامان داده است. موقعيت جغرافيايي و تاريخي شهر مكه؛ وضعيت فرهنگي، مذهبي، قومي و ساختار اعتقادي مكه در گذر تاريخ و قبل از اسلام؛ تاريخ كعبه و مسجد الحرام و ويژگي‌هاي اماكن مقدس؛ مساجد مختلف؛ كوه‌هاي مكه؛ مراحل تاريخي تعميرات كعبه و اطراف آن از جمله مطالبي است كه نويسنده به آنها پرداخته است. ارائه برخي از ديدگاه‌هاي دانشمندان غربي و گزارش سفر آنان به اين شهر، مطالب پاياني اين كتاب است.

قاضي‌عسكر، سيدعلي (متولد 1325)

تخريب‌ و بازسازي‌ بقيع‌ به‌ روايت‌ اسناد ، تهران، نشر مشعر‏?‏‏، چاپ 2، ????، 168ص، پالتويي.

شابك: 0 ـ 85 ـ 7635 ـ 964

بررسي وضعيت گذشته و حال قبرستان بقيع با تكيه بر اسناد معتبر است. كتاب حاضر ابتدا شرح حال مختصري از مدفون‌شدگان معروف در بقيع ارائه كرده و سپس به تاريخ تخريب بقيع و بقاع متبركه مدينه و مكه مي‌پردازد و آنها را به روايت اسناد تاريخي گزارش مي‌كند. گزارش نويسنده بر مبناي واكنش‌هاي افراد و نهادهاي مختلف به تخريب بقيع است.

قائدان، اصغر (متولد 1343)

تاريخ و آثار اسلامي مكه مكرمه و مدينه منوره با تجديد نظر و اضافات ، تهران، نشر مشعر، به كوشش حوزه‌ نمايندگي‌ ولي‌ فقيه‌ در امور حج‌ و زيارت‌، چاپ 9، 1387، 416ص، وزيري.

شابك: 3 ـ 40 ـ 6293 ـ 964 ـ 978

بررسي تحولات تاريخي اماكن مذهبي ـ باستاني مكه و مدينه است. در اين نوشتار كه بر اساس منابع تاريخي قرون اوليه اسلامي و پژوهش‏هاي متأخر و جديد تهيه شده، سير تاريخي آثار و اماكن مقدس مكّه و مدينه را از آغاز تا كنون در دو بخش مورد بررسي قرار مي‏دهد. در بخش اول تاريخ و آثار اسلامي مكه مكرمه و در بخش دوم تاريخ و آثار اسلامي مدينه منوره مورد بررسي قرار گرفته است. اين كتاب همچنين توسط انتشارات دارالنبلاء بيروت با عنوان تاريخ آثار مكة والمدينة به عربي ترجمه شده است.

قره‌چانلو، حسين‌ (متولد 1319)

حرمين‌ شريفين‌: تاريخ‌ مكه‌ و مدينه‌ ، تهران، اميركبير، چاپ 1، ????، 190ص، وزيري.

شابك: 1ـ0733 ـ 00 ـ 964

عنوان ديگر: تاريخ‌ مكه‌ و مدينه‌ .

بررسي جنبه‌هاي جغرافيايي و تاريخي و معماري مكه و مدينه است. در اين نوشتار، تاريخچه مكه و مدينه از قديمترين ايّام كه صورت اسطوره‌اي در كتاب‌هاي تاريخي و جغرافيايي درآمده، به خواننده معرفي مي‌شود. نگارنده تلاش كرده است كه تاريخ و جغرافيايي اين دو شهر را بر اساس كتب تاريخي و جغرافيايي با توجه به تاريخ اسلام بيان نمايد.

قندچي، آرش (متولد 1350)

فضاي مَبكي: طراحي قبرستان بقيع و حرم ائمه معصومين(ع) ، تهران، مهدي رضايي، چاپ 1، 1388، 233ص، رحلي(بياضي).

شابك: 8 ـ 02 ـ 5472 ـ 600 ـ 978

عنوان ديگر: طراحي قبرستان بقيع و حرم ائمه معصومين(ع) .

بررسي وضعيت شهرسازي و معماري شهر مدينه و به ويژه قبرستان بقيع و ارائه معماري جديد براي قبرستان بقيع است. اين كتاب پايان‌نامه كارشناسي ارشد نويسنده در رشته معماري و شهرسازي(دانشكده معماري و شهرسازي، دانشگاه شهيد بهشتي، 1377، 220ص) است. نويسنده هدف خود از ارائه چنين طراحي را كاوش در حاشيه آن و نقدي بر تفكرات وهابيت عربستان، شناسايي مدفونين در قبرستان بقيع و اعتبارگذاري افراد براساس اصول عقايد اسلامي دانسته است. وي در همين راستا تحولات قبرستان بقيع در طول تاريخ و نيز معماري آن را با نگاهي علمي بررسي كرده است. نويسنده مطالب را در هفت فصل با عناوين ذيل عرضه كرده است: 1. مدينه‌شناسي؛ 2. بقيع؛ 3. مرگ؛ 4.گونه‌شناسي مقابر اسلامي؛ 5. اجزاي تشكيل‌دهنده طرح؛ 6. خدمات جانبي طرح؛ 7. تحليل سايت.

كاظميني، ميرزامحمد (متولد 1343)

حجر الأسود ، يزد، بنياد ريحانة الرسول؛ تشيع، چاپ 1، 1379، 135ص، رقعي.

شابك: 7 ـ 17 ـ 6399 ـ 964

چاپ ديگر

يزد، صحيفه خرد، چاپ 1، ‏?‏‏????، 166ص.

شابك: 8 ـ 35 ـ 8653 ـ 964

بررسي تاريخي «حجرالاسود» است. هدف نويسنده، بررسي پيدايش و سير تاريخي حجرالاسود به عنوان يكي از اجزاي كعبه بوده است. وي قبل از ورود به اين بحث معرفي اجمالي از شهر مكه، مسجد الحرام، كعبه و ديگر اجزاي آن داشته است.

كعبه ، يزد، بنياد ريحانة الرسول؛ تشيع، چاپ 1، 1388، 131ص، رقعي.

شابك: 5 ـ 54 ـ 8009 ـ 964 ـ 978

فروست: ريحانه 9

بررسي ابعاد «كعبه» و عظمت، فضايل و اهميت آن در مناسك حج است. در نوشتار حاضر ضمن بيان تاريخچه‏اي از كعبه و بناي آن به عظمت و امتيازات اين مكان شريف اشاره شده و موقعيت مكاني و نام‎هاي اركان، ابواب و پوشش آن توصيف شده است. نگارنده همچنين به ويراني‎ها و بازسازي‏هاي مكرر كعبه در طول تاريخ اشاره نموده و كيفيت طواف دور كعبه و دعاهاي هفت دور طواف اطراف كعبه را بيان مي‏نمايد. توصيف كعبه در سفرنامه‏ها و اشعار شاعران فارسي، توصيف حجرالاسود و چاه زمزم از ديگر مباحث مطرح شده در اين كتاب است.

كردي‌، عبيدالله‌ محمدامين‌

مكه‌ و مدينه‌: تصويري‌ از توسعه‌ و نوسازي ، ترجمه‌ حسين‌ صابري‌، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ????، 312ص، وزيري.

شابك: x ـ 93 ـ 6293 ـ 964

معرفي پروژه‌هاي نوسازي دو حرم نبوي و مسجد الحرام و وضعيت پيشرفت اين پروژه‌ها است. اين كتاب، برگرداني از دو اثر عربي به نام الكعبة المعظمة والحَرَمان الشريفان عمارةً و تاريخاً و قصّة التوسعة الكبري است كه به ترتيب به قلم عبيدالله محمد امين كردي و حامد عباس تأليف شده است. محتواي كتاب در چهار بخش، آگاهي‌هايي روزآمد درباره عربستان سعودي، مكه، مدينه، مسجد الحرام و مسجد النبي به دست مي‌دهد و در واقع، گزارش جامعي از نوسازي‌ها و توسعه‌هاي حرم‌هاي مكه و مدينه در طول تاريخ و به ويژه در دهه‌هاي اخير است.

برخي از عناوين و فصل‌هاي كتاب چنين است‌: نكات جذاب درباره كعبه، فهرست برخي از حوادث تاريخي كعبه، تاريخچه زمزم و تأمين برق حرم نبوي.

اين كتاب به تصويرهايي چند نيز آراسته شده و اطلاعاتي از
كتاب قصة التوسعه در پاورقي‌هاي كتاب آمده است. مترجم‌،
پاورقي‌هاي‌ كتاب‌ را از كتاب‌ قصة التوسعة الكبري اثر حامد عباس‌ انتخاب‌ كرده‌ است‌.

كردي مكي، محمد طاهر ^[19] (1903 ـ 1979م)

كعبه و مسجد الحرام در گذر تاريخ ، ترجمه هادي انصاري، ويرايشِ علي ورسه‌اي، تهران، نشر مشعر، 1378، 328ص، وزيري.

شابك: 3 ـ 57 ـ 6293 ـ 964

عنوان‌ روي‌ جلد: گزيده‌ التاريخ‌ القويم‌ لمكة و بيت‌الله‌ الكريم‌ .

بررسي تحولات تاريخي مكه و مسجد الحرام است. اين اثر ترجمه و گزيده كتاب التاريخ القويم لمكة و بيت‌‌الله الكريم است. شيوه نگارش آن گزارشي است. اين كتاب زواياي تاريخ كهن كعبه و مسجد الحرام و شهر مكه را به صورتي جالب بيان مي‌كند و شامل پاره‌اي اطلاعات تاريخي است كه در ديگر كتاب‌هاي تاريخ اين سرزمين مقدّس به ندرت به چشم مي‌خورد. اهم عناوين كتاب عبارت‏اند از: بنا و ساختمان كعبه از زمان حضرت آدم تا قرن يازدهم هجري، گزارش خصوصيات تفصيلي ابعاد مختلف ساختمان كعبه و مسجد الحرام و مناصب آن در ادوار مختلف تاريخي، چاه زمزم، اندازه مطاف قديم و جديد و شكل آنها، مرمت كنندگان مسجد الحرام، حرم و نشانه‏ها و تجديد بناي نشانه‏ها در طول تاريخ، كيفيت اداره مسجد الحرام.

كمال الديني، سيدمحمد باقر (متولد 1345)

معبد عشق و مرقد معشوق: نوشته‌ها و تصويرهايي‌ از مكه‌ و مدينه ، يزد، كمال، چاپ 1، 1379، 88ص، رقعي.

شابك: 6 ـ 1 ـ 91191 ـ 964

عنوان ديگر: نوشته‌ها و تصويرهايي‌ از مكه‌ و مدينه .

مجموعه اطلاعات درباره مكه و مدينه و مساجد و بناها و اماكن مقدس اين دوشهر است.نويسنده به منظور آشنايي زائران، با سابقه تاريخي و مقام و منزلت ديني آنها اين اثر را آماده و تأليف كرده است. بخش عمده كتاب را عكس‌هايي‌رنگي از اماكن و ابنيه مقدس مكه و مدينه تشكيل مي‌دهند.

لايق‌فرد، اكبر

مكه و مدينه ، بي‌جا، بي‌نا، چاپ 1، 1358، 392ص، جيبي.

مجموعه‌اي از اطلاعات درباره شهرهاي مكه و مدينه و اماكن مقدس آنها است. مؤلف تلاش نموده تمام نيازهاي اطلاعاتي زائران را تأمين و به همه پرسش‌هاي آنها پاسخ گويد. از اينرو هم مسائل فقهي حج و مناسك را آورده و هم بر اساس روش تاريخي به تحولات مكه و مدينه مي‌پردازد.

لقماني، احمد

نكته‌ها و گفته‌هاي حج و عمره: صدها نكته ضروري و كاربردي براي زائران، روحانيان و مديران ، قم، بهشت بينش، چاپ 1، 1388، 240ص، رقعي.

شابك: 9 ـ 29 ـ 7877 ـ 964 ـ 978

عنوان ديگر: صدها نكته ضروري و كاربردي براي زائران، روحانيان و مديران .

اطلاعاتي درباره اماكن مقدس مكه و مدينه ونيز آداب و اعمال مخصوص هر كدام است. نويسنده با ارائه توضيحاتي درباه اعمال عمره مفرده و فلسفه برخي اركان حج مي‌خواهد حجاج را كاملاً توجيه كند تا آنان با چشم باز به اين سفر اقدام كنند.

محمدي‌ همداني‌، اصغر (متولد 1339)

ره‌ توشه‌ زائرين‌ عمره‌ مفرده‌ ، تهران‌، گلزار كتاب‌، چاپ 1، ????، 164ص.

شابك: 9 ـ 00 ـ 8860 ـ 964

معرفي نيازهاي اطلاعاتي زائران عمره مفرده از احكام و مناسك حج تا اطلاعاتي درباره تاريخ خانه خدا يا مدينه منوره است.

ره‏توشه ساكنان حرم يار: كتاب دوم ويژه عمره مفرده ، تهران، گلزار كتاب، چاپ 1، 1386، 140ص، رحلي.

شابك: 5 ـ 50 ـ 8860 ـ 964

مجموعه اطّلاعات و راهنمايي‏هايي براي زائران اماكن مكه و مدينه منوره است. اين اثر كه ويژه عمره مفرده است به معرفي زيارتگاه‌هاي عربستان مي‏پردازد. ابتدا توصيه‏هايي به روحانيون كاروان و مديران شده سپس اسرار و رموز حج و جنبه‏هاي معنوي آن از زبان صاحب كتاب المراقبات بيان شده است. در ادامه اوضاع جغرافيايي شهر مكه و برخي از اصطلاحات حج به همراه احكام عمره مفرده ذكر شده است. برخي از عناوين اين راهنماي زيارتي عبارت‌اند از: احكام احرام، معراج، سعي، عرفات، پيمان عقبه، شعب ابوطالب، رمي جمرات، مساجد مكه مكرمّه، حضرت هاجر و اسماعيل، كوه حرا و كعبه.

هزار و يك‌ نكته‌ درباره‌ حرمين‌ شريفين‌ ، تهران، فرزين‌، چاپ 1، ????، 387ص، جيبي.

شابك: 0 ـ 09 ـ 6256 ـ 964

عنوان روي جلد: هزار و يك‌ نكته‌ درباره‌ حرمين‌ شريفين‌ بانضمام‌ ?ـ‌ اطلاعات‌ از كشور عربستان‌. ? ـ ادعيه‌ و زيارات‌ مكه‌ و مدينه‌. ? ـ دعاهاي‌ كميل‌ و عرفات.‌

چاپ ديگر

تهران، زعيم، چاپ 2، 1379، 416ص، جيبي.

شابك: 0 ـ 3 ـ 91060 ـ 964

مجموعه‌اي از نكات كه زائران حج ضرورت دارد نسبت به آنها آگاه باشند. اين نكات به صورت گزارشي يا سؤال و جواب تنظيم شده، بر اساس تجارب مديريت حج گردآوري شده است و تقريباً شامل همه زمينه‌ها و موضوعات مي‌شود.

محيي‌ لاري [20] (درگذشت 933ق)

توصيف‌ آثار تاريخي‌ مكه‌ و مدينه‌ و فلسفه‌ مناسك‌ حج‌ در فتوح‌ الحرمين‌ ،به ‌كوشش‌ رسول‌ جعفريان، قم، انصاريان‌، چاپ 1، ????، 94ص، وزيري.

مجموعه اشعاري درباره مكه، مدينه و فلسفه حج است. اين مجموعه در قالب كتابي به نام مثنوي فتوح‌الحرمين اثر محيي لاري از شاعران قرن نهم و دهم قمري آمده است. اين اثر مشتمل بر بيان آثار تاريخي مكه و مدينه است كه در قالب شعر آگاهي‌هايي درباره مسجد الحرام، مسجد النبي، بقيع، قبرستان ابوطالب، مسجد قبا، مساجد سبعه و برخي اماكن مقدس و تاريخي ديگر مكه و مدينه مي‌دهد. همچنين اين مثنوي، تحليلي از فلسفه حج و اركان آن است. ناظم اين مثنوي، كتاب را به تصاويري از مساجد و مزارها و اماكن مقدس مكه و مدينه نيز مزين كرده است.

مدني‌، عبدالعزيز صالح‌

فجر الاسلام‌ في‌ تاريخ‌ مكة و المشاعر الحرام‌ ، قم‌، ناجي‌ جزائري، ????ق‌/ ????، چاپ 1، 123ص.

بررسي تاريخ مكه و تكاليف حجاج در ايام حج است. نويسنده با تكيه بر مدارك تاريخي به تحولات شهر مكه و مسجد الحرام مي‌پردازد. نيز اهميت اين شهر را تبيين مي‌كند.

مرادقلي‌ كلوخي‌، محمد

راهيان‌ خانه‌ خدا ، تهران، محمد مرادقلي‌ كلوخي‌، چاپ 1، ????، 118ص، رقعي.

عنوان‌ روي‌ جلد: راهنماي‌ مكه‌ معظمه‌ و مدينه‌ منوره‌ .

مجموعه اطلاعاتي درباره كشور عربستان و شهرهاي مقدس مكه و مدينه و اماكن زيارتي آنها به همراه برخي ادعيه و زيارات و است. اين كتاب به منظور تأمين نيازهاي علمي زائران و راهنمايي آنان است تا با آگاهي و معرفت اين سفر را به انجام رسانند.

مركز تحقيقات و آموزش حج (به كوشش)

آثار اسلامي مكه و مدينه ، قم، نشر مشعر، چاپ 1، بي‌تا، 35ص، جيبي.

معرفي وضعيت جغرافيايي و تاريخي شبه جزيره عربستان و اماكن متعدد مكه و مدينه است. يكي از نهادهاي معتبر حج به تهيه اين اثر مبادرت ورزيده تا زائران با شناخت، مراحل حج را اجراء كنند. خواننده با مطالعه اين اثر، نسبت به ابعاد و مسائل مسجد الحرام، كعبه، اركان كعبه، صفا و مروه، غار حِرا، شعب ابي‌طالب واقف مي‌شود. و با مكه و مسجد النبي، صُفّه، بقيع و مساجد مدينه آشنا مي‌شود. نقشه‌هاي متعدد، فايده كتاب را دوچندان كرده است .

احد ، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ????، 24ص، پالتويي.

شابك: 7 ـ 11 ـ 7635 ـ 964

فروست: مكه‌ و مدينه‌، مسجد النبي‌، بقيع‌، احد

مصطفي، صالح لمعي ^[21]

مدينه منوره، تحولات عمراني و ميراث و معماري ، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان، 1372، 339ص، وزيري.

عنوان اصلي: المدينة المنورة، تطورها العمراني و تراثها المعماري

بررسي شهر مدينه از منظر شهرسازي و معماري است. مدينه از مادرشهرهاي بزرگ جهان اسلام است و به دليل جذابيت‌هاي معنوي آن در بين مسلمانان، در همه ادوار تاريخي، بهترين متخصصان شهرسازي و معماري در ساخت و زيباسازي اين شهر مشاركت داشته‌اند. نويسنده گزارش از اين تلاش‌ها عرضه كرده است.

المغربي‌، عمرعبدالقادر ^[22]

المهدم‌ من‌ آثار المدينة‌ المنورة ، تهران‌، منشورات‌ الحج‌، چاپ 1، ????ق‌/ ????، 42ص.

گزارش از تلاش‌هاي وهابيون در تخريب اماكن مذهبي ـ تاريخي و آثار باستاني است. نويسنده دليل‌هاي آنها را نقل و نقد كرده و نيت و اهداف اصلي آنها را بر ملا مي‌سازد.

مقدادي، محمد علي (متولد 1336)

هفت شهر عشق: مكه مكرمه ، تهران، نشر ياس كبود، چاپ 1، 1380، 128ص، جيبي.

شابك: 2 ـ 23 ـ 7154 ـ 964

عنوان روي جلد: هفت شهر عشق، شهر اول مكه .

مجموعه‌اي از بررسي‌هايي درباره ابعاد مختلف جغرافيايي، تاريخي و مذهبي هفت مكان بسيار مهم و مقدس در جهان اسلام است. نام‌هاي اين شهرها چنين است: ?. مكه‌ مكرمه‌، ?. مدينه‌ منوره‌، ?. نجف‌ اشرف، ?. كربلا، ?. كاظمين‌، ?. طوس‌، ?. سامرا.

هفت شهر عشق: مدينه منوره ، تهران، نشر ياس كبود، چاپ 1، 1380، 164ص، جيبي.

شابك: 0 ـ 24 ـ 7154 ـ 964

ملكوتي‌فر، ابراهيم (متولد 1352)

كعبه ميعاد وحدت مسليمن: نگاهي به كتاب اخبار مكه (ابوالوليد ازرقي، قرن سوم هجري) ، قم، عبادالرحمن، چاپ 1، ‏?‏‏????، 167ص.

شابك: 7 ـ 2 ـ 95369 ـ 964 ـ 978

عنوان ديگر: نگاهي به كتاب اخبار مكه (ابوالوليد ازرقي، قرن سوم هجري) .

بررسي كتاب اخبار مكه و ما جاء فيها من ‌الاثار تأليف محمدبن‌عبدالله ازرقي است. آقاي ملكوتي‌فر، در چند فصل به ساختار كتاب، اغلاط و اشتباهات، نتيجه‌گيري‌ها، منابع و صحت و سقم گزارش‌ها مي‌پردازد و به شيوه علمي به نقادي محتواي اين اثر مي‌پردازد. اين اثر از قرن سوم باقي مانده و جزء اولين آثاري است كه درباره مكه و خانه خدا نوشته شده است.

منوري، علي (متولد 1324)

مكانهاي‌ مقدس‌ و زيارتي ، تهران، دانش‌آفرين‌‏?‏، چاپ 1، ????، 38ص.

شابك: 3 ـ 06 ـ 7035 ـ 964

عنوان روي جلد: مكان‌هاي مقدس و زيارتي از مكه معظمه تا مدينه منوره از مدينه تا جد ه.

معرفي مكان‌هاي تاريخي ـ مذهبي در شهرهاي مكه، مدينه و جده است. مؤلف به موضوعاتي مثل معماري، شهرسازي، اهميت و شخصيت‌شناسي مي‌پردازد.

مؤمني‏ها، محمدمهدي (متولد 1356)

ژرفاي حج: آنچه درباره حج بايد بدانيم ، تهران، پيام آزادي، چاپ 1، 1386، 321ص، وزيري.

شابك: 4 ـ 808 ـ 302 ـ 964 ـ 978

گزارشي از شهر مكه و مدينه و اماكن مذهبي آنها و بررسي ابعاد عرفاني حج است. در نوشتار حاضر ابتدا به صورت اجمالي سرزمين عربستان سعودي (حجاز) و موقعيت جغرافيايي و مذهبي آن معرفي گرديده و مشاعر و اماكن مقدس آن سرزمين به ويژه مكه و مدينه و تاريخچه و جغرافياي اين دو شهر توصيف گرديده است. در ادامه اسرار و معارفي از حج به عنوان يكي از عبادات مهم الهي مطرح شده و منازل عرفاني حج و مناسك آن تشريح گرديده است. ادعيه و آداب و مستحبات سفر حج و لزوم توجه به كيفيت عبادت حج از مباحث پاياني اين كتاب است.

مهرزاد صدقياني‌، محمدرضا ^[23] (متولد 1311)

راهيان‌ نور: تاريخچه‌ مكه‌ مكرمه‌، مدينه‌ منوره‌، كربلا و سوريه‌ "راهنماي‌ زائران‌" ، تبريز، پريور، چاپ 1، ????، 176ص.

شابك: 5 ـ 09 ـ 5714 ـ 964

راهنماي زائران نسبت به تحولات تاريخي مكان‌هاي مهم زيارتي است. قلمرو جغرافيايي اين تحقيق، مكه، مدينه، كربلا و سوريه است. مؤلف در صدد تأمين نيازهاي علمي زائران است تا با معرفت و آگاهي اقدام به زيارت كنند و با حضور قلب به اجراي مناسك بپردازند.

ميرصفي، سيداكبر

آشنايي با مكه و مدينه ، قم، پيام حجت، چاپ 1، 1383، 176ص، رقعي.

شابك: 5 ـ 1 ـ 95140 ـ 964

عنوان روي جلد: آشنايي با مكه و مدينه براي زائران خد ا.

مجموعه اطلاعات تاريخي ـ مذهبي درباره شهرهاي مكه و مدينه است. نويسنده مطالب را در قالب سه فصل تنظيم كرده است. در فصل اول با عنوان «آشنايي با مكه» توضيحاتي درباره آثار و مشاعر مكه، توسعه مكه و مسجد الحرام، حاكمان مكه و كعبه و مساجد مكه داده شده است. فصل دوم به معرفي آثار تاريخي و متبرك مدينه اختصاص داده شده است. در فصل سوم خواننده آشنايي اجمالي با كشور عربستان پيدا مي‌كند از جمله وضعيت جغرافيايي، فرهنگي و سياسي.

نادري‌ راراني‌، نادرقلي ^[24]‌

تاريخ‌ مكه‌ و مدينه‌ ، اصفهان‌، گلبهار، چاپ 1، ????، پنج+246ص، وزيري.

عنوان‌ ديگر: تاريخ‌ مكه‌ معظمه‌ و مدينه‌ منوره‌ .

شابك: 2 ـ 05 ـ 5691 ـ 964

چاپ ديگر

شهركرد، مريد، چاپ 1، ????، 255ص.

شابك: 2 ـ 05 ـ 5691 ـ 964

بررسي وضعيت جغرافيايي، اجتماعي و اقتصادي عربستان نيز پيشينه تاريخي و حكومت‌هاي آن در طول تاريخ است. اين نوشتار به اجمال به تحولات تاريخي و مسائل جغرافيايي مكه و مدينه مي‌پردازد. افزون بر آن شرحي از اماكن مقدسه و بناهاي تاريخي دو شهر مكه و مدينه ـ با تصاويري از گذشته و حال ـ در كتاب به چاپ رسيده است.

نجفي، سيدمحمد‌باقر

مدينه‏شناسي ، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1386، 2 جلد، وزيري.

شابك: 7 ـ 043 ـ 540 ـ 964 ـ 978

چاپ ديگر

خرمايستان‌، چاپ 1، ????، 435+105+92ص، رحلي.

پژوهشي گسترده، جامع، مستند و گزارشي درباره ابعاد و جغرافيا،
تاريخ و موقعيت مدينه در گذشته تاريخ اسلام و پس از آن است.
مؤلف به منظور بيان وضعيت مدينه در صدر اسلام و حوادث و
اتفاقات تاريخي آن، اين كتاب را نوشته است. كتاب چهار بخش
اصلي دارد با عناوين زير: مسجدهاي مدينه؛ خانه‏هاي مدينه؛
چاه‏هاي مدينه و مقابر مدينه. در ذيل هر يك از اين عناوين اطّلاعات جغرافيايي در كنار حوادث تاريخي و گزارش‌هايي مرتبط با پيامبر، ياران، همسران و نزول سوره‏ها در اين اماكن ارائه شده است. از جمله در بخش چهارم مقبره‏ها و بقعه‏هاي همسران، بسياري از صحابه و شخصيت‏هاي صدر اسلام در مدينه، شناسايي و توصيف شده است. ارائه گزارش‌هاي متعدد از مورخان و محدثان، جامعيت در شناسايي اماكن و اشخاص، استفاده از تصاوير، نقشه‏ها و جداول از خصوصيات اين اثر است. جلد دوم اين اثر به جنگ‏ها، سريه‏ها و اقدامات سياسي پيامبر در مدينه اختصاص دارد.

نجمي، محمدصادق ^[25] (متولد 1315)

تاريخ حرم ائمه بقيع عليهم السلام و آثار ديگر در مدينه منوره ، تهران، نشر مشعر، چاپ 3، 1384، 375ص، وزيري.

شابك: 4 ـ 04 ـ 7635 ـ 964

چاپ عربي

تاريخ حرم ائم ة البقيع و آثار اخري في المدين ة المنور ة ، ترجمه به عربي سيدمحمدرضا مهري، قم، مؤسسة المعارف الاسلامية ، چاپ 1، 1386، 376ص، وزيري.

شابك: 2 ـ 87 ـ 7777 ـ 966 ـ 978

معرفي قبرستان بقيع و بررسي تاريخي نقش وهابيان در تخريب حرم بقيع است. نظري بر عقايد وهابيان و آراء آنها، فتواي فقهاي وهابي، تحريم زيارت حرم انبياء و امامان توسط وهابيان از جمله مواردي است كه بخش مقدماتي كتاب را تشكيل داده است. در ادامه مطالبي در باب تاريخ حرم ائمه بقيع، نظرات فقهاي مسلمان در خصوص حرم بقيع و پاسخ علماي مسلمان به وهابيان، قبر حضرت فاطمه به راي علماي اهل سنت، بيت الاحزان و... بيان شده است. نحوه شهادت حمزه(ع)، جنگ احد، برخورد پيامبر و صحابه با شهادت حمزه از ديگر مطالب كتاب هستند.

نشر مشعر

احد ، قم، نشر مشعر، بي‌تا، 16ص، پالتويي .

بررسي ابعاد و جنبه‌هاي جنگ احد و منطق? احد است. اُحد نام مجموعه‌اي از كوه‌هاي بزرگ و كوچك در شمال مدينه است كه دومين جنگ بزرگ ميان مسلمانان و مشركان در كنار آن، در سال سوم هجري رخ داد. اين كتاب به معرفي موقعيت اين كوه و شهداي اين جنگ و زيارت آنان اختصاص يافته است .

نصيري، عبدالله

آشنايي با عربستان ، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1386، 72ص، پالتويي.

شابك: 9 ـ 052 ـ 540 ـ 964 ـ 978

مجموعه اطلاعاتي درباره كشور عربستان است. نويسنده تلاش كرده به اجمال همه بخش‌هاي اين كشور را معرفي كند. از جمله به جغرافياي عربستان، اوضاع كشاورزي و اقتصادي، قواي سه‌گانه، مناسبات با آمريكا، اوضاع اجتماعي و معرفي نهادهاي عربستان و مناسبات جمهوري اسلامي ايران و عربستان پرداخته است.

نقدي‌، محمد (متولد 1327)

آشنايي‌ با حرمين‌ شريفين‌ و اعمال‌ و مناسك‌ حج‌ و عمره‌ ، قم، هجرت‌، چاپ 1، ????، 272ص.

شابك: 8 ـ 66 ـ 5875 ـ 964

آنچه‌ يك‌ زائر بايد بداند: احكام‌ و مناسك‌ حج‌ و عمره‌، آشنايي‌ با اماكن‌ و آثار تاريخي ‌، قم‌، هجرت‌، چاپ 1، ????، 127ص، پالتويي.

شابك: 5 ـ 45 ـ 5875 ـ 964

عنوان ديگر: احكام‌ و مناسك‌ حج‌ و عمره‌، آشنايي‌ با اماكن‌ و آثار تاريخي‌ .

معرفي اماكن زيارتي و احكام و ديگر مسائل حج است. اين كتاب داراي اين مباحث است: احكام‌ و مناسك‌ حج‌ و عمره‌، آشنايي‌ با اماكن‌ و آثار تاريخي، تفاوت ديدگاه‌هاي شيعه و اهل سنت، توصيه‌هاي ضروري، آشنايي با لغات عربي و برخي ادعيه و زيارات.‌

نقي‌زاده، محمد (متولد 1331)

جلوه‌هايي از زيبايي و هنر در سرزمين وحي ، تهران، سوره مهر‏?، چاپ 1، ????، 201ص، رقعي.

شابك: 2 ـ 743 ـ 506 ـ 964 ـ 978

بررسي آثار تاريخي مكه و مدينه از منظر هنر و زيبايي‌شناسي است. مكه از مادرشهرهايي است كه به دليل اهميت و جذابيت آن، مهندسان و معماراني نخبه براي ساختن آن اقدام كرده‌اند. نتيجه اين زحمات، شهري زيبا و آرام با جلوه‌هاي هنري است.

نوري‌ كوهباني‌، محمدرضا

راهنماي‌ زائرين‌ حرمين‌ شريفين‌ در شناخت‌ اماكن‌ مكه‌ و مدينه‌ ، مشهد، عروج‌ انديشه، چاپ 1، ????، 136ص.

مجموعه‌اي از دستورالعمل‌ها براي راهنمايي زائران حج است تا با معرفت اقدام به زيارت اماكن مذهبي كرده و تأثير سفر حج در آنها عميق‌تر شود.

نيلفروشان، محمدرضا

زمين آسماني (1): مكه و مدينه ، عكس عبدالرسول افشين، ويرايشِ رقيه كيخائي، اصفهان، گنبدهاي فيروزه‌اي، چاپ 1، 1387، 384ص، پالتويي.

شابك: 4 ـ 0 ـ 90100 ـ 600 ـ 987

معرفي وضعيت زيستي، طبيعي، جغرافيايي، سياسي و... عربستان سعودي به طور عام و شهرهاي مكه و مدينه به طور خاص است. نويسنده همچنين به مراسم و فرائض مختلف حج و فلسفه هريك مي‌پردازد. بخشي از كتاب نيز معرفي اماكن متبركه از جمله قبرستان بقيع، مدفن همسران و فرزندان پيامبر(ص)، مساجد مختلف است.

وثوقي، محمدعلي

مكه، كوه‌ها، رويدادها ، مشهد، ايوار ، چاپ 1، 1384، 232ص، وزيري.

شابك: x ـ 4 ـ 95950 ـ 964

بررسي جغرافياي طبيعي مكه به ويژه كوه‌هاي اين شهر است. نويسنده به اهميت و تأثير كوه‌ها در آب و هواي شهر مكه مي‌پردازد و نمونه‌هايي را ذكر مي‌كند.

هاجري‌، يوسف‌

بقيع‌: سرگذشت‌ اسفبار ويراني‌ آثار اسلامي‌ حجاز به‌ دست‌ آل سعود ، ترجمه‌ي محمد محمدرضايي‌، تهران‌، نشر بقيع‌، چاپ 1، ????، 176ص.

عنوان ديگر: سرگذشت‌ اسفبار ويراني‌ آثار اسلامي‌ حج از به‌ دست‌ آل سعود .

بررسي تاريخي و مذهبي اقدامات آل‌سعود و وهابيون در تخريب آثار اسلامي و اماكن تاريخي است.

هاشمي، سيداسماعيل ^[26] (1282 ـ 1378)

ارمغان سفر حج ، اصفهان، نقش مانا، چاپ 1، 1379، 264ص، وزيري.

شابك: 6 ـ 3 ـ 91236 ـ 964

معرفي اماكن مقدس در مكه و مدينه است. نويسنده گزارشي از ديده‌ها و شنيده‌هاي خود در سفر به حج را تنظيم كرده و به تأليف كتاب حاضر مبادرت ورزيده است. هدف او نشان دادن اهميت و تأثير اماكن مذهبي است.

هاشمي‌، سيدمحمود (متولد 1331)

حج‌ و رويدادهاي‌ تاريخي‌ حرمين‌ ، تهران، محمود هاشمي‌، چاپ 2، ????، 400ص، رقعي.

شابك: 8 ـ 939 ـ 330 ـ 964

بررسي حوادث تاريخي خانه خدا و حرم نبوي و نيز مسائل حج است. مؤلف حوادث هر دوره را به تفكيك معرفي و بررسي كرده است.

هاشمي نوربخش، حسن (متولد 1349) (به كوشش)

راهنماي حج و عتبات: ده كتاب در يك كتاب، قم، حسنين(ع)، چاپ 1، 1385، 448ص، وزيري.

شابك: 4 ـ 59 ـ 8262 ـ 964

مجموعه‌اي از ده عنوان كتاب است كه به منظور راهنمايي زائران تأليف شده‌اند. اين مجموعه به آداب و اعمال زيارت مي‌پردازد؛ اما عمده مطالب آن به شرح و نقل احكام و مناسك حج و عمره اختصاص دارد. نويسنده مي‏كوشد با معرفي مساجد و اماكن مذهبي و مقابر مكه و مدينه و عراق و سوريه، آداب زيارت اين مشاهد مشرفه را تشريح كند. در بخشي از كتاب، خلاصه‏اي از عقايد شيعه و آداب زيارت پيامبر(ص) نيز آمده است. كتاب مشتمل است بر خلاصه و گزيده‌ي ده كتاب با اين عناوين: مناسك حج/ مركز تحقيقات حج؛ صهباي حج/ عبدالله جوادي آملي؛ آثار اسلامي مكه و مدينه/ رسول جعفريان؛ فرازهايي از تاريخ پيامبر اسلام(ص) / جعفر سبحاني؛ تاريخ و اماكن سياحتي و زيارتي سوريه / اصغر قائدان؛ مع الشيعة الامامية في عقائدهم (ترجمه)/ جعفر سبحاني؛ سنن النبي (آداب زندگي پيامبر(ص) / سيدمحمدحسين طباطبايي، راهنماي عتبات عاليات عراق / حسن هاشمي نوربخش؛ شناخت عربستان/ علي محمدي آشنايي؛ سخن و سخنوري/ محمدتقي فلسفي.

هژبري‌، محمد (متولد 1330)

خورشيد شب‌‌پوش‌: مكه‌ مكرمه‌ و مدينه‌ منوره‌ ، تهران‌، محمد هژبري‌، چاپ 1، ????، 164ص، پالتويي.

شابك: 0 ـ 7745 ـ 06 ـ 964

راهنماي سفر حج است. مؤلف به مطالبي در خصوص مساجد، مكان‌ها، و زيارتگاه‌هاي مكه و مدينه و نيز مطلبي در زمينه‌ي اعمال و آداب حج مي‌پردازد.

يزداني، علي‌اكبر

مدينه آشناي غريب ، ساري، آواي مسيح ، چاپ 1، 1385، 88ص، رقعي.

شابك: 0 ـ 0 ـ 96021 ـ 964

تاريخچه‌ي مختصري از شهر مدينه و معرفي زيارتگاه‌هاي اين شهر است. مؤلف علاوه بر آن، به موضوعاتي چون فلسفه و فوايد تاريخ، آشنايي با حق، موجبات تفكر، ثبات و آرامش دل، عبرت و پند، افشاي چهره‌ي خيانتكاران، پيامبر اعظم اسوه‌ي حسنه، شيعيان در عربستان و مطالبي ديگر اشاره نموده است.

يوسف، عبدالله

مساجد و آثار باستاني مكه و مدينه ، ترجمه غلامحسين انصاري [27]، تهران، فراز‌انديش ‌سبز، چاپ 1، ????، 276ص، رقعي.

شابك: 1 ـ 45 ـ 8034 ـ 964

عنوان اصلي:المساجد والاماكن‌الاثريةفي مكة و‌المدينة .

بررسي جنبه‌هاي مختلف مسجدها و اماكن باستاني در مكه و مدينه است. مخاطبان اين كتاب در دو بخش، مساجد و آثار كهن و تاريخي را از نظر معماري، هنري، اجتماعي، و ديني بررسي مي‌كنند. بخش اول، درباره اسامي مكه و مواقيت حج و حدود حرم و بيست و هفت مسجد و اثر تاريخي شهر مكه است. بخش دوم، چهل و يك مسجد و مكان كهن و باستاني مدينه معرفي و بررسي شده است از آن جمله به مسجد اجابت، مهراس، غار نبي حرام، مسجد جمعه، كوه قريظه، و مسجد ابوذر غفاري مي‌پردازد. منابع نگارنده غير از آيات، احاديث، و روايات، متون تاريخي و برخي منابع علوم ديگر مثل هنر و معماري است.

حوادث ويژه

(حج خونين، تخريب بقيع و ...)

اين قسمت شامل اطلاعات منابعي است كه به حوادثي مثل كشتار زائران بيت­ الله الحرام در سال 1366و تخريب بقيع مي­پردازد. پس از حاكميت دولت وهابي بر شبه جزيره عربستان و تغيير نام اين كشور به عربستان سعودي، روضه-ي زيبايي كه قبلاً بر قبور سه امام شيعيان يعني امام حسن، امام باقر و امام صادق (ع) و نيز عباس عموي پيامبر (ص) ساخته بودند تخريب شد. اين حادثه در تاريخ اسلام بسيار اهميت داشت. حادثه ويژه ديگر كشتن حجاج ايراني در سال 1366 بود كه مسبوق به سابقه نبوده است. بهرحال اطلاعات منابع درباره اين موضوعات در اين قسمت معرفي خواهد شد.

اميني‌، محمدهادي

تاريخ‌ مكه‌ ، ترجمه‌ محسن‌ آخوندي، تهران، دفتر نشر فرهنگ‌ اسلامي‌، چاپ 2، ???6، 480ص.

شابك: 1 ـ 472 ـ 430 ـ 964

چاپ ديگر

مكه، تهران‌، مكتب‌ نشر العلم‌ و الادب‌، ????ق‌/ ????، 376ص.

بررسي تحولات تاريخي مكه در دوره اسلامي و معرفي حوادث مهمي كه در اين شهر به وقوع پيوسته است. مكه به عنوان يكي از مادرشهرها (متروپل) در فرهنگ اسلام و جهان مسلمانان، شاهد تحولات تاريخي فراوان بوده است. به ويژه پس از حاكميت خاندان آل سعود بر كشور عربستان و مناسبات آنان با ديگر مسلمانان، مكه شاهد حوادث تلخ و شيرين بوده است. از جمله به حادثه كشتار حجاج ايراني در سال 1366 شمسي اشاره مي‌كند.

بنگاش‌، ظفر ^[28]

كشتار مكه‌ و آينده‌ حرمين ‌، ترجمه‌ هادي‌ دبستاني‌، تهران، سروش‌ (انتشارات‌ صدا و سيما)، چاپ 1، ????، 127ص.

عنوان اصلي:

‎The Makkah and future of the haramain

بررسي كشتن حجاج ايراني در سال 1366 شمسي توسط نيروهاي سعودي از منظر حقوق بين‌الملل و فقه اسلامي است. به نظر نويسنده حرم نبوي و خانه خدا از اماكن بين‌المللي است.

بنياد شهيد انقلاب‌ اسلامي‌. واحد روابط عمومي‌ و بين‌المللي‌ (به كوشش)

حج‌ خونين‌: گزيده‌ اشعار سروده‌ شده‌ به‌ مناسبت‌ فاجعه‌ خونين‌ مكه‌ مكرمه‌ و در رثاي‌ شهداي‌ گرانقدر حج‌ 1366 ، تهران، وزارت‌ فرهنگ‌ و ارشاد اسلامي‌، اداره‌ كل‌ انتشارات‌ و تبليغات‌، ????، 213ص.

مجموعه اشعاري درباره واقعه‌ي كشتار زائران ايراني در سال 1366 در شهر مكه است.

كعبه‌ در خون ‌، تهران، بنياد شهيد انقلاب‌ اسلامي‌، واحد روابط عمومي‌ و بين‌المللي‌، چاپ 1، ????، 200ص، وزيري.

گزارشي از واقعه جمعه خونين مكه در مرداد ماه سال 1366 است. معرفي شهداي اين حادثه خونين به همراه تصاوير و اطلاعات شناسنامه‌اي اين شهدا بخش ديگري از اين كتاب است.

جانقلي‌، منيژه‌ (متولد 1351)

ميهمان خدا: گزيده‌اي از زندگي شهيده حافظه سليمان‌‌شاهي ، تهران،: سازمان بنياد شهيد و امور ايثارگران، معاونت پژوهش و ارتباطات فرهنگي، نشر شاهد، چاپ 1، ????، 53ص.

شابك: 4 ـ 313 ـ 394 ـ 964 ـ 978

عنوان ديگر: گزيده‌اي از زندگي شهيده حافظه سليمان‌شاهي .

اين نوشتار درباره شخصيت و زندگي يكي از شهداي واقعه خونين كشتار زائران بيت‌الله الحرام در سال 1366 است.

جوادي آملي، عبدالله ^[29] (متولد 1312)

قداست‌ و امنيت‌ حرم‌ ، تهران، مركز تحقيقات‌ و انتشارات‌ حج‌؛ نشر مشعر، چاپ 1، ????، 49ص، رقعي.

چاپ عربي

قدسية الحرم وامنه ، قم، نشرمشعر، 1408 ق، 44 ص، رقعي .

چاپ انگليسي

The Sanctity and Security of The Holy Shrin, 1989, 46p.

بررسي دو ويژگي خانه خدا و حرم الهي مكه يعني مقدس و منزه بودن و دوم امن بودن وعدم جواز هرنوع آزار و اذيت در اين حرم است.اين كتاب در سال 1366 ( 1407 قمري )، همزمان با شهادت تعدادي از حجاج بيت‌الله الحرام در كشتار خونين مكه تدوين يافته است. آخرين بخش‌هاي آن،منعكس كننده حال وهواي آن روزگار است.نويسنده ذيل سرفصل‌هايي از قبيل فرق انسان با فرشته و حيوان؛ اساس وحدت؛ چگونگي وحدت؛ اوصاف موحدان وحدت‌طلب و اهتمام به حرم به بررسي قداست و امنيت حرم از منظر فقه و معارف اسلامي مي‌پردازد. نتيجه‌گيري مؤلف اين است كه مطابق قواعد و موازين شريعت اسلامي همه جانداران در حرم آزادند و كسي حق تعرض به آنها ندارد. از سوي ديگر هرگونه رفتار و عملي كه توهين به حرم باشد، حرام و مستوجب توبيخ است.

حكمت‌، يوسف‌

تجاوز آل سعود به‌ حرم‌ امن‌ الهي ، تهران‌، سازمان‌ تبليغات‌ اسلامي‌، معاونت‌ فرهنگي‌، چاپ 1، ????، 76ص.

بررسي واقعه مكه در سال 1366 و كشتار تعدادي از حجاج خانه خدا است. مؤلف به علل و زمينه‌هاي شروع عمليات مأمورين سعودي نمي‌پردازد و فقط رفتار وحشيانه نظاميان سعودي در حرم را محكوم مي‌كند. شريعت اسلام تأكيد كرده كه همه جانداران در حرم آزاد مي‌باشند و هرگونه آزار و اذيت آنها نامشروع است چه رسد به تجاوز به جان انسان‌ها و كشتن انسان‌ها. ادله مشروع نبودن اقدامات مأمورين آل سعود را آورده است.

خسروي، شمسي

تعبير يك خواب: زندگي و خاطرات شهيده فاطمه نيك ، تهران، نشر شاهد، چاپ 1، 1387، 112ص، پالتويي.

شابك: 4 ـ 313 ـ 394 ـ 964 ـ 978

فروست: زنان آسماني ـ 10

عنوان ديگر: زندگي و خاطرات شهيده فاطمه نيك .

«حافظه سليمان شاهي» در سال 1313، در شهر اردبيل، به دنيا آمد و در كودكي، همراه خانواده، به شهر مقدس مشهد كوچ كرد. اين خانواده به عنوان سرايدار يك ميهمان‌سرا، در همان شهر ساكن شدند. وي در سال 1352، همسر خود را از دست داد و مسئوليت نگهداري فرزندان را پذيرفت. حافظه، در جريان انقلاب برادر كوچك خويش را از دست داد و در سال 1361، نوه دختري و در سال 1363 و 1365، دو پسر خويش خود را تقديم انقلاب و اسلام كرد. او سرانجام در سال 1366، در سفر حج و در جريان راهپيمايي برائت از مشركين، به دست نيروهاي سعودي به شهادت رسيد. دهمين شماره از مجموعه «زنان آسماني» به معرفي «حافظه سليمان‌شاهي» اختصاص دارد.

خميني، سيدروح الله [30] (1281 ـ 1368)

لوح‌ زرين‌ انقلاب‌: پيام‌ حضرت‌ امام‌ خميني‌ به‌مناسبت‌ سالگرد فاجعه‌ خونين‌ مكه‌ و حجاج‌ بيت‌ الحرام‌ ، به كوشش واحد روابط عمومي‌ ستاد مركزي جهاد سازندگي، تهران، جهاد سازندگي، چاپ 1، 1367.

متن پيام امام خميني يك روز بعد از كشتار حجاج در مكه توسط دولت آل‌سعود است. از نگاه اين پيام، تمامي تقصيرها متوجه دولت سعودي است. و اين دولت رفتاري انجام داده كه با هيچ سند و مدركي توجيه نمي‌شود بلكه قواعد و احكام شرعي به روشني آن را محكوم مي‌كند.

دبيرخانه‌ دائمي‌ كنگره‌ بررسي‌ قداست‌ و امنيت‌ حرم‌

المضيف‌ الخصم: رسالة‌ المثقفين‌ الايرانيين‌ الي‌ جميع‌ المفكرين‌ و اساتذه‌ الجامعات‌ في‌ العالم‌ ، االامالة‌ الدائمة للمؤتمر العالمي‌ لبحث‌ قداسة‌ الحرم‌ و امنه، قم، الحج، چاپ 1، 1363، 35ص.

متن نامه‌ي بيانيه‌گونه‌ي انديشمندان فرهنگي ايران خطاب به متفكرين و استادان دانشگاه‌هاي جهان به مناسبت حادثه حج خونين سال 1366 شمسي است. اين بيانيه با عنوان دشمني ميزبان با حجاج ميهمان به كنگره جهاني امنيت و قداست حرم عرضه شده است. محتواي آن گزارشي از تجاوز دولت سعودي به حقوق حجاج و كشتن آنها است.

دلشاد، متين

جمعه خونين مكه ، تهران، روزنامه ايران، چاپ 1، ‏?‏‏????، 55ص، رقعي.

شابك: 4 ـ 10 ـ 4347 ـ 600 ـ 978

فروست: با چشم باز؛?.

بررسي ابعاد واقعه مكه در سال 1366 و تأثيرات جهاني آن است. پس از كشتار حجاج در مكه، بعضي از متفكران و نويسندگان جهان آن را محكوم كردند، روزنامه‌ها و مجلات به تحليل اين حادثه پرداختند و چند همايش براي بررسي آن برپا شد. نويسنده به گزارش همه رخدادها مي‌پردازد.

رهنورد، زهرا (متولد 1326)

نشيد الطريق‌ الدامي‌: حول‌ فاجعة‌ مكة ، تهران، مؤسسه‌ بين‌المللي‌ كتاب‌، ????ق‌/ ????، 39ص، رقعي.

عنوان ديگر:حول‌ فاجعه‌ مكه‌ .

[نشيد الطريق‌ الدامي‌ : حول‌ فاجعة مكة. انگليسي ]، تهران، مؤسسه‌ بين‌المللي‌ كتاب‌، 1988/1367، 39ص، رقعي.

اين كتاب به زبان انگليسي است و اطلاعات مأخذشناسي آن به صورت زير است:

The song of the bloody road (Massacre in Mecca) 1987, by ‎Zahra Rahnavard, Tehran, Ketab international institute, 1988, 39p.

گردآوري و مجموعه‌سازي از اشعار عربي درباره فاجعه خونين مكه در سال 1366 شمسي(1407قمري) است. خانم رهنورد پس از گردآوري اشعار به تنظيم آنها پرداخته است. اين اشعار از منابع مختلف در سراسر جهان گردآوري شده است.

شاهرخي‌، محمود ^[31] (متولد 1306)

جمعه خونين‌ مكه‌ به‌روايت‌ شاعران‌ امروز، به كوشش محمود شاهرخي‌ (جذبه‌) و عباس‌ مشفق‌ كاشاني[32] ‌، تهران، سروش‌، چاپ 1، ????، 425ص.

شريف عسگري، صاحب [33]

الوجه الاخر لاحداث مكة الدامية ، تهران، مؤسسه كيهان، چاپ 1، 1367، 171ص، وزيري.

بررسي عوامل پشت پرده رويدادهاي خونين مكه در سال 1366 يا علل و عوامل مخفي است. اين حادثه باعث شهادت بسياري از زائران بيت‌الله الحرام شد و بايد تحقيق و بررسي جدي و بي‌طرفانه درباره آن انجام شود و همه عوامل پيدا و پنهان مورد توجه قرار گرفته و معلوم شود فرد يا جريان‌هاي مؤثر در اين حادثه چه نقشي داشته‌اند.

صدا و سيماي‌ جمهوري‌ اسلامي‌ ايران‌. دفتر ارتباط با شنوندگان‌

بازتاب جمعه‌ خونين‌ مكه‌ در نامه‌هاي‌ شيفتگان‌ انقلاب‌ اسلامي ، به‌ كوشش‌ دفتر ارتباط با شنوندگان‌ واحد برون‌ مرزي‌ صدا و سيماي‌ جمهوري‌ اسلامي‌ ايران‌، تهران‌، سروش‌ (انتشارات‌ صدا و سيما)، چاپ 1، ????، 72ص، رقعي.

مجموعه‌سازي از نامه‌هاي رسيده به صدا و سيما درباره حج خونين سال 1366 است. اين مجموعه در واقع انعكاس دهنده نظريات و ديدگاه‌هاي مردم جهان در اين موضوع است. البته معلوم نيست آيا تمامي نامه‌ها و همه متن‌ نامه‌ها را آورده‌اند يا تقطيع كرده‌اند.

علي‌پور، منوچهر (متولد 1343)

حج‌ خونين‌: عروج‌ ملكوتي ، شيراز، انتشارات‌ تخت ‌جمشيد، چاپ 1، ????، 52ص.

شابك: 6 ـ 38 ـ 6794 ـ 964

مجموعه‌سازي از داستان‌هاي كوتاه فارسي است كه درباره حج سال 1366 نوشته‌اند. اين داستان‌ها هرچند از تخيل نويسندگان بهره گرفته و خيال در آنها وجود دارد ولي گوياي بسياري از واقعيت‌ها و انعكاس‌دهنده نظريات مردم درباره اين حادثه مهم تاريخي است.

قاضي عسكر، سيدعلي (متولد 1325)

ابوطالب‌ يزدي: [34] شهيد مروه‌ ، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ????، 143ص، پالتويي.

شابك: 3 ـ 75 ـ 7635 ـ 964

عنوان ديگر: شهيد مروه‌.

گزارشي از شهادت ميرزا ابوطالب يزدي است. او در مكه توسط حكومت سعودي در سال 1322شمسي به اتهام آلوده كردن حرم و كعبه به اعدام محكوم و در محل صفا و مروه گردن زده شد. مؤلف اسناد تاريخي اين ماجرا را نيز منعكس كرده است.

تخريب و بازسازي‌ بقيع‌ به‌ روايت‌ اسناد ، تهران، نشر مشعر‏?‏‏، چاپ 2، ????، 168ص، پالتويي.

شابك: 0 ـ 85 ـ 7635 ـ 964

بررسي‌وضعيت،گذشته وحال قبرستان بقيع باتكيه براسناد معتبراست. كتاب حاضر ابتدا شرح حال مختصري از مدفون‌شدگان معروف در بقيع ارائه كرده و سپس به تاريخ تخريب بقيع و بقاع متبركه مدينه و مكه مي‌پردازد و آنها را به روايت اسناد تاريخي گزارش مي‌كند. گزارش نويسنده بر مبناي واكنش‌هاي افراد و نهادهاي مختلف به تخريب بقيع است.

كاظمي، اقدس ^[35] (متولد 1318)

حج خونين، فاجعه قرن: شهداي 1366 هجري شمسي در مكه مكرمه ، قم، مثلث عشق، چاپ 1، 1387، 144ص، وزيري.

شابك: 8 ـ 0 ـ 90472 ـ 600 ـ 964

عنوان ديگر: شهداي 1366 هجري شمسي در مكه مكرمه .

مجموعه‌اي از اشعار است كه به معرفي و اسامي شهداي مراسم حج در سال 1366 مي‌پردازد.

المؤتمر العالمي لبحث قداسه الحرم و امنه

قداسة الحرم و امنه ، تهران، مركز تحقيقات و انتشارات حج، چاپ 1، 1988م،95ص، رقعي.

گزارشي از برنامه‌هاي كنگره جهاني بررسي قداست و امنيت حرم(تهران، 1367) و معرفي مقالات عرضه شده به كنگره است. اين كنگره پس از حج خونين سال 1366 توسط نهادهاي متصدي حج مثل سازمان حج برگزار شد.

ميردامادي‌، حسن

‌آنسوي‌ حج‌ خونين‌، يا، تبليغات‌ آل سعود ، تهران، مركز تحقيقات‌ و انتشارات‌ حج‌، جاپ 1، ????، 471ص، رقعي.

بررسي حادثه حج خونين از نگاه مسئولان كشور عربستان سعودي و نيز از منظر جرايد و نشريات عربستان است. البته نويسنده در هر مورد به نقد آنها پرداخته است. اين كتاب، حاوي عكس‌هاي رنگي از كشتار حجّاج ايراني به دست رژيم آل سعود و نيز عكس‌هايي از شهدا است.

جنايت‌ وهابيت‌ ، تهران، حوزه‌ نمايندگي‌ ولي‌ فقيه‌ در امور حج‌ و زيارت‌، چاپ 1، 1369، 691ص، وزيري.

مجموعه‌اي از خاطرات شاهدان عيني واقعه كشتار حجاج و زائران بيت‌الله الحرام در سال 1366 است. از نگاه اين كتاب، تفكرات وهابي و انحرافات موجود در عقايد طرفداران وهابيت، علت اصلي اين حادثه است.

الصور: تفضح‌ اعلام‌ آل سعود ، تهران، مركز تحقيقات‌ و انتشارات‌ حج‌، چاپ 1، ????ق‌/ ????، 52ص.

عنوان ديگر: تفضح‌ اعلام‌ آل سعود .

[عكسها: افشاگر تبليغات‌ آل سعود. انگليسي‌] ، تهران، مركز تحقيقات و انتشارات حج، چاپ 1، 1367.

اين كتاب به زبان انگليسي است. اطلاعات مأخذشناسي آن:

Photographs, exposing the saudis propaganda stunts , by Hassan Mirdamadi, Tehran, Center for Hajj Research and Publications, 1988.

مجموعه‌اي از عكس‌هاي مربوط به حوادث حج خونين سال 1366 است. گردآورنده، به گونه‌اي اين عكس‌ها را انتخاب و چيده است كه ماهيت رژيم آل‌سعود را افشا مي‌كند و زمينه‌ساز هدايت و راهنمايي مردم است.

نشر شاهد

كبوتران‌ خونين‌ بال‌ حرم‌: تحليلي‌ بر جنايت‌ وهابيت‌ در كشتار ?? زائر بيگناه‌ كويتي ، تهران، نشر شاهد، ????، 44ص.

عنوان ديگر: تحليلي‌ بر جنايت‌ وهابيت‌ در كشتار ?? زائر بيگناه‌ كويتي .

بررسي جنبه‌هاي واقعه مكه در سال 1366 است. نويسنده در چند فصل اين حادثه را بررسي كرده است. در فصلي زائران شهيد را معرفي كرده به ويژه از نظر مليت آنها را دسته‌بندي كرده و تحليل براي هر دسته آورده است.

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، ستاد امور جنگ

روايت حج خونين ، تهران، پيام آزادي، چاپ 1، ‎????، 298ص.

معرفي ابعاد مختلف حادثه كشتار حجاج ايراني در سال 1366 است. حادثه را از زواياي مختلف و بر اساس گزارش‌ها و روايت‌هاي گوناگون بررسي كرده است. در فصلي افكار وهابيون را نقادي كرده و يكي از عوامل حادثه را همين افكار معرفي مي‌كند.

هاجري‌، يوسف‌

بقيع‌: سرگذشت‌ اسفبار ويراني‌ آثار اسلامي‌ حجاز به‌ دست‌ آل سعود ، ترجمه‌ي محمد محمدرضايي‌، تهران‌، نشر بقيع‌، چاپ 1، ????، 176ص.

عنوان ديگر: سرگذشت‌ اسفبار ويراني‌ آثار اسلامي‌ حج از به‌ دست‌ آل سعود .

بررسي تاريخي و مذهبي اقدامات آل‌سعود و وهابيون در تخريب آثار اسلامي و اماكن تاريخي است.

2 ـ عتبات عراق

آل‌طعمه، سلمان هادي

كربلا و حرم‌هاي مطهّر ، ترجمه‌ي حسين صابري، ويرايشِ علي ورسه‌اي تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1378، 360ص، وزيري.

شابك: 6 ـ 64 ـ 6293 ـ 964

معرفي دو زيارتگاه امام حسين(ع) و حضرت عباس بن علي(ع) است. نگارنده در اين كتاب در دو بخش مستقل و البته با ساختاري همسان و همانند، تاريخ بنا و سير رخدادهاي اين دو مرقد مطهّر را بررسي كرده است. جلوه‏هاي هنر معماري، كاشي‏كاري و خط و كتابت، شخصيت‌شناسي ناموران به خاك سپرده در اين حرم‌ها، شناسايي متوليان آنها و نفايس موجود در گنجينه هر يك از اين حرم‌ها از جمله سرفصل‌هايي است كه بررسي شده است.

آل‌ياسين، محمدحسين

تاريخ حرم كاظمين ، ترجمه غلامرضا اكبري، بي‏جا، انتشارات كنگره جهاني حضرت رضا(ع)، چاپ 1، 1371، 295ص، وزيري.

بررسي تاريخي حرم كاظمين و عرضه‌ي اطلاعات دقيق و جامعي از شهر كاظمين و حرم امام كاظم(ع) است. اين تحقيق، به اين دليل كه نويسنده آن ساليان درازي از عمر خود را در راه تحقيق و تدوين تاريخ شهر كاظمين صرف كرده و سير تحوّل و رويدادهاي آن را به رشته تحرير درآورده، از اهميت خاصي برخوردار است و خواننده را با چگونگي شكل‏گيري حرم و وقايعي كه در طول تاريخ بر آن گذشته و كيفيت گسترش و آباداني آن آشنا مي‏سازد. متن عربي كتاب، داراي تصاويري از اماكن مختلف حرم مطهر بوده كه استفاده از تمامي آنها در ترجمه و چاپ فارسي آن، به لحاظ عدم كيفيت چاپ، امكان پذير نبوده است. مؤلف در متن عربي اين كتاب، حدود هفتصد و بيست شعر در قالب قصيده‏هاي طولاني از شاعران مختلف آورده كه مترجم، ترجمه همه آنها را ضروري ندانسته و فقط گزيده‏اي از آنها را ترجمه و آورده است.

ابن طاوس، غياث الدين بن عبدالكريم ( ??? ـ ‎692ق)

فرحة الغري في تعيين قبر اميرالمومنين علي بن ابيطالب(ع ) في النجف ، به كوشش تحسين‌ آل‌شبيب موسوي، قم، مركز الغدير للدراسات الاسلامية، چاپ 1، 1377، 192ص، وزيري.

مجموعه‏اي از روايات، درباره تعيين قبر حضرت علي(ع) است. مؤلف با گردآوري اين روايات در صدد اثبات اين نكته است كه سخن ناآگاهان و شبهه‌ي آنان درباره مرقد شريف حضرت علي(ع) بي‏اساس است و خاندان علي بارها و به صراحت جايگاه قبر او را تعيين كرده‌اند. در مقدمه كتاب استدلال نظري در اثبات وجود قبر مطهر حضرت در نجف و علت مخفي بودن قبر حضرت ذكر شده است. همچنين در انتهاي كتاب حكاياتي از كراماتي كه از ضريح مقدس نجف ظاهر شده، بيان گرديده است.

اثني‌عشري، فاطمه

كعبه‌ عشق‌ ، تهران، حافظ نوين، چاپ 1، ????، 95ص.

شابك: 8 ـ 53 ـ 8264 ـ 964

بررسي جنبه‌هاي مختلف مرقد حسين بن علي(ع) و زيارت كربلاي معلي است. نويسنده در صدد تبيين اهميت و تأثير زيارت مرقد حسيني بر زندگي فردي و اجتماعي شيعيان است. و با استناد به احاديث و گفته‌هاي بزرگان زيارت مرقد امام حسين(ع) را داراي آثار دنيوي و اخروي، و نيز خير و بركت فراوان مي‌داند.

احمدي، محمدمهدي ^[36] (متولد 1339)

راهنماي زائرين كربلا: تاريخ و آثار اسلامي عتبات عاليات عراق همراه با فضايل ائمه(ع) ، قم، نصايح، چاپ 3، 1378، 150ص، رقعي.

شابك: 5 ـ 02 ـ 6377 ـ 964

عنوان ديگر: تاريخ و آثار اسلامي عتبات عاليات عراق همراه با فضايل ائمه(ع) .

معرفي اماكن مقدس و تاريخي و تبيين پيشينه تاريخي شهر كربلا است. در ابتدا موقعيت جغرافيايي شهر بررسي شده؛ سپس تسميه كربلا و نظريات درباره نام‌گذاري به چند اسم متداول در متون تاريخي تحليل شده؛ در ادامه نويسنده به توصيف خصوصيات ظاهري و هنر معماري حرمين امام حسين(ع) و حضرت عباس(ع) پرداخته و وضعيت بناي قديمي شهر را كه شامل شش دروازه بوده بررسي و وضعيت فعلي شهر و محلات و وجه تسميه هر يك را تشريح مي‏كند. همچنين به رسوم مردم كربلا در زيارت هر يك از اماكن مقدس كه در ايام خاصي از سال صورت مي‏گيرد اشاره‏هايي شده است. در ادامه اصطلاح مقام تعريف شده و تعدادي از مقامات تاريخي و باستاني شهر مانند مقام حر، مقام ابن فهد حلي، تل زينبيه و غيره معرفي مي‏شود. قسمت پاياني كتاب به معرفي برخي از مجالس عزاداري معروف و نذرهاي رايج مردم كربلا اختصاص يافته و در آخر نكاتي پيرامون آداب زيارت ذكر مي‏شود.

اسلامي‌، حسين‌ (متولد 1326)

نگاهي‌ به‌ تاريخ‌ عتبات‌: نجف‌، كربلا، كاظمين‌، سامراء ، ساري، انتشارات‌ پژوهشهاي‌ فرهنگي‌، چاپ 1، ????، 155ص.

شابك: 7 ـ 11 ـ 6912 ـ 964

بررسي زيارتگاه‌ها و عتبات عاليات چهار شهر عراق از منظر تاريخي است. در چهار شهر نجف، كربلا، كاظمين و سامراء، چند تن از ائمه معصوم(ع) شيعيان صاحب بارگاه و مرقدند و شيعيان در طول تاريخ هميشه به اين شهرها توجه داشته‌اند و عاشقانه بر اين اماكن مسافرت مي‌كرده‌اند. از اينرو در هر دوره، حوادث زيادي عارض بر اين شهرها شده است. نويسنده اين حوادث را با استناد به منابع تاريخي و حديثي تحليل مي‌كند.

امرودي‌، ميثم‌ (متولد 1345)

زائر (?): آشنايي‌ اجمالي‌ با عتبات‌ عاليات‌ (اماكن‌ مقدس‌ عراق‌)، تهران، بنياد شهيد انقلاب‌ اسلامي‌، نشر شاهد، چاپ 1، ????، 118ص، پالتويي.

شابك: 8 ـ 50 ـ 6489 ـ 964

عنوان ديگر: آشنايي‌ اجمالي‌ با عتبات‌ عاليات‌ (اماكن‌ مقدس‌ عراق‌)

مجموعه حاضر به معرفي آرامگاه‌ها، مساجد و اماكن متبركه واقع در عراق، مي‌پردازد. از جمله اماكني كه تحليل شده، عبارت‌اند از: قبرستان وادي السلام، خانه منصوب به اميرالمومنين(ع)، مسجد جامع كوفه، آرامگاه مسلم بن عقيل(ع)، آرامگاه كميل بن زياد نخعي، حرم مطهر حسين بن علي(ع)، آرامگاه امام موسي بن جعفر(ع)، آرامگاه امام محمد بن علي الجواد(ع)، آرامگاه امام حسن بن علي العسكري(ع) و آرامگاه امام علي بن محمد التقي(ع).

ايدرم‌، حسن‌ (متولد 1344)

سيماي‌ كاظمين‌: آرام‌ دجله‌، به كوشش معاونت‌ پژوهشي سازمان‌ تبليغات‌ اسلامي‌، تهران، سازمان‌ تبليغات‌ اسلامي‌، شركت‌ چاپ‌ و نشر بين‌الملل‌، چاپ 1، ????، 228ص، رقعي.

شابك: 3 ـ 26 ـ 7126 ـ 964

فروست: ديار ابرار ـ 5

چاپ‌هاي ديگر

قم‌، مؤسسه‌ فرهنگي‌ انتشاراتي‌ گرگان‌، چاپ 1، ????، 240ص، رقعي.

شابك: 9 ـ 19 ـ 7225 ـ 964

تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ‏?????، 167ص، رقعي.

شابك: 6 ـ 095 ـ 540 ـ 964 ـ 978

بررسي شهر كاظمين از جنبه‌هاي تاريخي، جغرافيايي، جمعيتي، آداب و رسوم، آثار و گنجينه‌هاي تاريخي است. مؤلف مطالب را در پنج بخش با اين عناوين تنظيم كرده است: كاظمين آرام دجله؛ كاظمين در نگاه زمان؛ كاظمين در چشمان يك زائر؛ كاظمين در گستره دين؛ و كاظمين از حماسه تا سالهاي فروغ.

بابائي حائري‌، سعيد

سيماي‌ نجف‌ اشرف‌، به كوشش معاونت‌ پژوهشي سازمان‌ تبليغات‌ اسلامي‌، تهران، سازمان‌ تبليغات‌ اسلامي‌، مركز چاپ‌ و نشر‏?، چاپ 1، ????، 251ص، رقعي.

عنوان‌ روي‌ جلد: هفت‌ شهر عشق‌: سيماي‌ نجف‌ اشرف‌: بارگاه‌ نور

فروست: ديار ابرار‏? ـ ?.

بررسي تاريخ پيدايش نجف اشرف و معرفي زيارتگاه‌هاي اين شهر و ديگر جوانب آن است. نجف اشرف از مراكز بسيار مهم شيعه است و تشيع از اينجا ترويج شده و گسترش يافته است. از اينرو مورد توجه شيعيان و مسلمانان بوده و هست. معماران و مهندسان به‌نام شيعه آثار زيادي در اين شهر بر جاي گذاشته‌اند. مؤلف به جنبه‌هاي مختلف مثل معماري، شهرسازي، شخصيت‌هاي مهم مقيم يا مدفون در اين شهر، بخش‌ها و نهادهاي مهم شهري و حوزه علميه پرداخته است.

تلخيص

گزيده سيماي نجف اشرف ، تهران، نشر مشعر‏?، چاپ 1، ????، 66ص.

شابك: 9 ـ 151 ـ 540 ـ 964 ـ 978

تلخيصي از كتاب سيماي نجف اشرف از نويسنده‌ي فوق است، در چهار فصل به معرفي شهر نجف اشرف پرداخته است. در فصل اول با عنوان «نيم‌نگاه»، نام‌هاي شهر، ويژگي‌هاي شهر، وضعيت اقتصادي و وضعيت آب و هواي شهر بررسي شده است. «بارگاه نور» عنوان فصل دوم كتاب است كه در آن بارگاه حضرت علي(ع) معرفي شده است. در فصل سوم با عنوان «علم و فرهنگ»، مشاهير، مدارس علميه و كتابخانه‌هاي اين شهر معرفي شده است. و در فصل آخر برخي آثار مكتوب و منظوم درباره نجف آورده شده است.

بافنده، ابوالفضل ^[37] (متولد 1328)

راهنماي كامل عراق: نجف، كربلا، كاظمين (بغداد)، سامرا، كوفه و ديگر مكان‌هاي زيارتي، مشهد، كنگره بزرگداشت سرداران شهيد و بيست و سه هزار شهيد استانهاي خراسان، انتشارات ستاره‌ها، چاپ 1، ????، 160ص، وزيري.

شابك: 6 ـ 56 ـ 2546 ـ 964

راهنماي سودمند براي زائرين ايراني در عراق است و اطلاعات ضروري را به آنها مي‌دهد. داراي اين مباحث است: فاصله مرزها تا شهرهاي عراق، طريقه برقراري ارتباط تلفني بين ايران و عراق،‌ وضعيت جغرافيايي و فرهنگي عراق، واحد پول،‌ نحوه خريد، شهرهاي مهم و مكان‌هاي زيارتي و مقدس عراق، برنامه‌هاي زيارتي كاروان‌هاي زيارتي عتبات، ‌اجناس مناسب و سوغات،‌ رستوران‌ها و هتل‌ها. در انتهاي كتاب، عبارات و كلمات متداول و مورد نياز زائران به ترتيب الفبا آمده تا تبادل نظر و گفتگو بين زائران و عراقي‌ها تسهيل گردد.

بغدادي‌، حميد

سامراء البقيع الثاني، قم، مسجد مقدس جمكران، چاپ 1،????ق / ????، 56ص.

بررسي جوانب مختلف سامراء و زيارتگاه مرقد امام هادي(ع) و امام عسكري(ع) و ديگر امامزادگان موجود در اين منطقه است. شهر سامراء در مكتب شيعه بسيار اهميت دارد و يادآور نمادها و سمبل‌هاي تشيع مي‌باشد. از اينرو مؤلف به تفصيل به تحولات تاريخي اين شهر و مختصات جغرافيايي آن پرداخته است.

ترابي‌، اكبر

كليد بهشت‌: راهنماي‌ اماكن‌، عتبات‌ عاليات‌ ، قم، دارالهدي‌، چاپ 1، ????، 448ص.

شابك: 4 ـ 58 ـ 8222 ـ 964

راهنماي زائران عتبات عراق است. نويسنده اطلاعات جامع از تاريخ، جغرافيا و آداب زيارت عتبات عاليات عراق به صورت مستند در اختيار زائران قرار مي‌دهد.

جودكي‌، رضا (متولد 1340)

پيام‌ آوران‌ بهشت‌ : راهنماي‌ اماكن‌، ادعيه‌ و زيارات‌ ، تهران‌، شعاع‌، چاپ 1، ????، 136ص، جيبي.

شابك: 0 ـ 120 ـ 590 ـ 964

راهنماي اماكن زيارتي عتبات عاليات به همراه متن برخي از
زيارات اماكن مقدس است. نويسنده اطلاعات مورد نياز زائران
را به تفكيك آورده تا زائران با چشم باز و معرفت به پابوسي بزرگان
دين و مذهب بروند و با اخلاص مرقدهاي آنان را زيارت نمايند.
تمامي آنچه زائران به هنگام زيارت مراقد نياز داشته‌اند مثل زيارت‌نامه آورده است.

حسين‌زاده‌، مجيد

در آستان‌ جانان‌: راهنماي‌ عتبات‌ عاليات‌ نجف‌، كربلا، كاظمين‌، سامراء، كوفه‌ همراه‌ با زيارات‌ ، قم، فكرآوران‌، چاپ 1، ????، 240ص، جيبي.

شابك: 8 ـ 3 ـ 92885 ـ 964

راهنماي چهار شهر زيارتي عراق يعني نجف، كربلا، سامرا و كاظمين است. نيازمندي‌هاي زائران به اطلاعاتي درباره تاريخ، فرهنگ، جغرافيا، شخصيت‌ها و ديگر جوانب اين شهرها انگيزه مؤلف براي پرداختن به اين شهرها و تدوين اين راهنما شده است.

حكيم، حسن‌ عيسي (متولد ????م)

المفصل في تاريخ النجف الاشرف: تاريخ المرقد الحيدري الشريف، قم، مكتبة الحيدرية، جلد دوم، چاپ 1، ????ق /????، 400ص، وزيري.

شابك: x ـ 79 ـ 503 ـ 964

عنوان ديگر: تاريخ المرقد الحيدري الشريف .

بررسي جوانب مختلف مرقد علوي و بارگاه حضرت علي(ع) در نجف اشرف است. اين كتاب جلد دوم از مجموعه‌ي پنج جلدي المفصل في تاريخ النجف الاشرف است كه تاريخ نجف را از قديم ترين روزگاران تا به امروز پيگيري كرده است. اين جلد خود داراي دو بخش است.بخش اول: تاريخ مرقد علوي شريف شامل بحث‌هايي درباره مرقد علوي، ضريح، روضه، رواقها، ايوان طلا، گنبد، ساعت و صحن حيدري و بخش دوم: با عنوان خزانة الحيدرية، شامل تاريخ «زيارت مرقد علوي» از ائمه، اولاد ائمه، خلفا و سلاطين و امراء است.

حنايي جهرمي، عبدالحسين (متولد 1348)

مسافر كربلا، جهرم، مصلي، چاپ 1، ‏?????، 155ص، رقعي.

شابك: 1 ـ 09 ـ 5375 ـ 600 ـ 978

بررسي تاريخ، جغرافيا و ديگر جوانب كربلا و مرقد حسيني و بارگاه ابوالفضل العباس است. مؤلف در صدد عرضه‌ي اطلاعات لازم و ضروري از جنبه‌هاي مختلف شهر كربلا و زيارتگاه‌هاي اين شهر است.

حوزه‌ نمايندگي‌ ولي‌ فقيه‌ در امور حج‌ و زيارت‌، واحد آموزش امور روحانيون

آزموده‌ها (1): نگاهي به تجارب و توصيه‌هاي روحانيون (ويژه عتبات و سوريه) ، به كوشش واحد آموزش امور روحانيون، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1388، 120ص، پالتويي.

عنوان ديگر: آزموده‌هاي عتبات عاليات: مروري بر شرح وظايف و مأموريت‌هاي روحانيون عمره و مديران كاروان‌هاي عمره .

بررسي وظايف مديران كاروان‌ها در راهنمايي زائران عتبات عاليات عراق و نيز اماكن زيارتي شيعيان در سوريه است. در بخش اول اين كتابچه اماكن زيارتي مستند و در بخش دوم اماكن زيارتي غير مستند مورد بررسي قرار گرفته است. اعمال مسجدين سهله و كوفه عنوان بخش سوم است. در بخش چهارم تجربيات سفر و راهكارهاي عملي آمده و در بخش پاياني، كروكي اماكن زيارتي آمده است.

خداكرمي زنجاني، ابوعلي ^[38] (متولد 1309)

عتبات عاليات سفره معنوي اولياء الله، قم، افق فردا، چاپ 1، 1381، 325ص، رقعي.

شابك: 4 ـ 15 ـ 7382 ـ 964

معرفي ابعاد زيارتگاه‌هاي مذهبي عراق است. نويسنده در هفت فصل ابتدا به اهميت زيارت اولياي الهي به ويژه زيارت امام حسين(ع) پرداخته و با بهره‏گيري از منابع حديثي و تاريخي به آثار معنوي زيارت در پيوند محبت بنده با پيشوايان ديني و قُرب به حق سخن گفته است، نويسنده با سفر به كاظمين مرقد دو امام شيعه (امام كاظم و امام جواد) به قبور نواب امام زمان و شيخ كليني اشاره نموده و از تاق كسرا و ايوان مداين نيز سخن گفته است. سپس با زيارت امام هادي(ع) و امام عسكري(ع) در سامرا به شرح حال سيدمحمد يكي از فرزندان امام هادي(ع) پرداخته است. وي، با سيري در كوفه از اماكن زيارتي آن، چون مسجد كوفه، مسجد سهله و مراقد متبركه بسياري از اولاد و احفاد امامان بازديد كرده و از اهميت نجف اشرف و تجديد بناي بارگاه ملكوتي قتلگاه، تل زينبيه و كرامات، و چگونگي زيارت اين مَشاهد و عتبات عاليات و آداب و اعمال هر يك، پرداخته است.

خرمي، حسين (متولد 1330)

سفر عشق: زيارت عتبات عاليات همراه با گزيده تاريخ عراق و شهرهاي مقدس آن ، قم، امام عصر، چاپ 1، 1388، 376ص، جيبي.

شابك: 9 ـ 26 ـ 5323 ـ 600 ـ 978

بررسي تاريخ، جغرافيا و ديگر جوانب عتبات عراق است. چهار شهر عراق يعني نجف، كربلا، كاظمين و سامرا به دليل برخوردار بودن از بارگاه‌هاي ائمه‌ي شيعه اهميت خاص در نظر شيعيان دارد. زيارتگاه‌هاي مستقر در اين چهار شهر همواره مورد توجه آنان بوده است. مؤلف تلاش كرده اطلاعاتي به شيعيان بدهد كه با معرفت و آگاهانه به زيارت بروند.

دهقان، اكبر (متولد 1345)

آينه كمال، سيري گذرا در سيره امامان معصوم(ع) در عراق، قم، آستانه مقدسه حضرت معصومه(س) ، چاپ 1، 1380، 247ص، رقعي.

شابك: 2 ـ 42 ـ 6401 ـ 964

بررسي سيره علمي و عملي و شرح حال زندگي امامان مدفون در عراق، و توصيف عتبات عاليات است. نويسنده در اين كتاب ابتدا زندگاني امام علي(ع) را از ولادت تا شهادت، شامل عبادات، مبارزات، و مظلوميت ايشان، بررسي مي‏كند. آنگاه به توصيف عتبات شهر نجف مي‏پردازد. سپس زندگاني امام حسين(ع) و مسئله عاشورا، زندگاني حضرت عباس، امام كاظم، جواد، هادي، و عسكري(ع) و حرم‏هاي آنان را شرح مي‏دهد.

رفيعي، محسن و شريفي، معصومه

عراق، صدف شش گوهر: راهنماي‌ زائران‌، نقشه‌ و تصوير؛ يادمان‌ سفر گروهي‌ از جانبازان‌ به‌ عتبات‌ عاليات ،‌ با همكاري معصومه‌ شريفي‌، قم، روح، چاپ 1، بي‌تا، 24+248ص، وزيري.

شابك: 3 ـ 59 ـ 6790 ـ 964

عنوان ديگر: يادمان‌ سفر گروهي‌ از جانبازان‌ به‌ عتبات‌ عاليات‌ .

مجموعه اطلاعاتي درباره سرزمين عراق، مكان‌هاي مقدس و زيارتي و فضايل و مناقب امامان معصوم(ع) است. نگارنده نخست به تشريح موقعيت تاريخي و جغرافيايي كشور عراق و روابط و مناسباتش با كشور ايران پرداخته است. وي سپس درباره تاريخچه شهرهاي كاظمين، سامرا، نجف و كوفه و كربلا، مشخصات جغرافيايي و شهري، ابعاد و اجزا و اضلاع مكان‌هاي مقدس، ايوانها و ورودي‌ها و ديگر بخشهاي تشكيل دهنده آنها، فضايل زيارت اماكن متبركه، فضايل و مناقب امامان معصوم و اصحاب و ياران آنها، مراقد ساير بزرگان در اين شهرها، و منزل امام علي(ع) در كوفه مطالبي بيان مي‏كند و خاطرات و مشاهدات خود را از اين مكان‌ها عرضه مي‌كند.

رئيسي‌اردلي‌، محمدنصير

شناخت‌ عراق‌ و عتبات‌ عاليات‌ ، تهران، نيايشگران‌ وحدت‌‏?‏، چاپ 1، ????، 143ص، پالتويي.

شابك: 03 ـ 93734 ـ 964

عنوان روي جلد: شناخت عراق و عتبات عاليات: هديه‌اي به راهيان وادي عشق و ايثار

بررسي عتبات عراق و جنبه‌هاي مختلف تاريخي، مذهبي و زيارتي آنها است. نخست به جغرافياي كشور عراق اعم از ويژگي‌هاي طبيعي، انساني و اقتصادي مي‌پردازد. در ادامه به اختصار درباره‌ي اوضاع سياسي و تاريخي عراق اطلاعات و تحليل‌هايي مي‌آورد. در بخش اصلي كتاب اماكن سياحتي و زيارتي عراق در شهرهاي بغداد، كاظمين، سامرا، نجف اشرف، كوفه و كربلا معرفي شده‌اند.

سالاريان‌، خادمعلي‌

آشنايي‌ با كشور عراق‌ و عتبات‌ عاليات‌ ، مشهد، رستگار، چاپ 1، ????، 256ص، رقعي.

شابك: 7 ـ 341 ـ 721 ـ 964

بررسي جنبه‌هاي مختلف عتبات عراق است. اين كتاب نخست اطلاعاتي درباره جغرافياي طبيعي ـ تاريخي ـ سياسي و اقتصادي كشور عراق عرضه مي‌كند؛ سپس پيشينه‌ي تاريخي عتبات عاليات و ديگر اماكن سياحتي ـ زيارتي اين كشور بررسي مي‌شود.

سپهري‌ اردكاني‌، علي ^[39] ‌

عتبات‌ عاليات‌: آشنايي‌ با اماكن‌ مقدسه‌، نجف‌ اشرف‌، كربلاي‌ معلي‌، كاظمين‌، سامرا همراه‌ با زيارت‌ نامه‌هاي‌ مربوطه‌ ، قم، مشهور، چاپ 1، 1381، 208ص، رقعي.

شابك: 6 ـ 73 ـ 6863 ـ 964

چاپ ديگر

قم، ميراث ماندگار، چاپ 1، 1382، 208ص، رقعي.

شابك: 0 ـ 40 ـ 7884 ـ 964

بررسي تاريخچه و ديگر ابعاد عتبات عراق است. نويسنده به
منظور معرفي اماكن مقدس عراق و توجيه زائران عتبات عراق اين
كتاب را تأليف كرده است. از اين رو ابتدا اطلاعاتي در باب كشور عراق ـ موقعيت جغرافيايي و تاريخي آن ـ درج مي‌گردد. سپس آن اماكن
به همراه دعاها و زيارت‌نامه‌هايي كه در آن جا بايد خوانده شود
معرفي مي‌گردد. اين اماكن عبارت اند از: نجف اشرف، كربلا، كاظمين، كربلا و سامرا.

سرحدي‌، مهدي (متولد 1355) و علوي، علي (متولد 1348)

راهنماي حرم مطهر امير مومنان حضرت علي بن ابيطالب(ع) ، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ‏?‏‏???8، 144ص، رقعي.

شابك: 9 ـ 180 ـ 540 ـ 964 ـ 978

راهنماي زائران بارگاه امام علي(ع) براي زيارت آگاهانه اين مرقد شريف است. امام علي(ع) به عنوان صحابي پاكدامن نزد اهل سنت و امام اول شيعيان از مقام و منزلت ويژه‌اي برخوردار است. مرقد او در طول تاريخ، محلي براي زيارت ميليون‌ها زائر بوده است. نيز اين مرقد در هر دوره، توسعه يافته و تحولاتي داشته است. اين كتاب سعي كرده همه اين تحولات و بخش‌ها را بشناساند.

شمشيري‌ ميلاني‌، محمدعلي ^[40] (متولد 1309)

راهنماي‌ عتبات‌ عاليات‌ عراق‌ ، مشهد، محب‌، چاپ 1، ????، 204ص.

شابك: 4 ـ 13 ـ 6220 ـ 964

چاپ ديگر

مشهد، خاطره‌، چاپ 1، ????، 205ص.

شابك: 1 ـ 59 ـ 5876 ـ 964

راهنماي عتبات عراق و معرفي جوانب مختلف زيارتگاه‌هاي مستقر در عراق است. نويسنده تلاش كرده همه موارد مهم را به زائران معرفي كند تا زائران با حضور قلب و آگاهي به زيارت رفته و به حضور برسند.

شهرستاني‌، محمدتقي‌

كربلا، يا، گلزار حسيني‌ از نظر تاريخي‌، جغرافيايي‌، مذهبي‌، اقتصادي‌ و.. .، گزينش‌، تلخيص‌ و افزوده‌ها محمدباقر محبوب القلوب [41]، قم‌، مولود كعبه‌، چاپ 1، ????، 338ص.

شابك: 5 ـ 46 ـ 6343 ـ 964

عنوان ديگر: گلزار حسيني‌ از نظر تاريخي‌، جغرافيايي‌، مذهبي‌، اقتصادي

معرفي بارگاه و مرقد امام حسين(ع) در كربلا از منظر مذهبي، اجتماعي، جغرافيايي و تاريخي است. نويسنده با هدف عرضه‌ي همه اطلاعات لازم و ضروري به زائران اقدام به تأليف اين اثر كرده است.

صحتي‌ سردرودي‌، محمد ^[42] (متولد 1343)

سيماي‌ سامرا: سيناي‌ سه‌ موسي ، به كوشش معاونت‌ پژوهشي سازمان‌ تبليغات‌ اسلامي‌، تهران‌، سازمان‌ تبليغات‌ اسلامي‌، مركز چاپ‌ و نشر، چاپ 1، 1374، 240ص.

فروست: ديدار با ابرار ـ 6

عنوان ديگر: سيناي‌ سه‌ موسي.

تلخيص

گزيده سيماي سامراء: سيناي سه موسي ، قم، نشر مشعر، چاپ 1، 1388، 155ص، پالتويي.

شابك: 1 ـ 186 ـ 540 ـ 964 ـ 978

اين كتاب تلخيص كتاب سيماي سامراء: سيناي سه موسي همين
نويسنده است كه درباره شهر سامراء و اماكن مقدسي و زيارتي اين
شهر تأليف شده است. متن كتاب درباره‌ي تحولات تاريخي سامراء
و چهره اجتماعي، ديني و جغرافيايي است. به نظر نويسنده سامراء
مركز تلاقي ديدگاه‌هاي ائمه شيعه و رهبران مذهبي است و از اين
نظر بسيار مهم است. چون غيبت حضرت وليعصر (عج) هم از همين شهر آغاز شد.

سيماي‌ كربلا: حريم‌ حريت‌ ، به كوشش معاونت‌ پژوهشي سازمان‌ تبليغات‌ اسلامي‌، تهران‌، سازمان‌ تبليغات‌ اسلامي‌، مركز چاپ‌ و نشر، چاپ 2، ????، 237ص.

فروست: ديدار با ابرار ـ 4

عنوان ديگر: حريم‌ حريت‌.

چاپ ديگر

تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ????، 144ص، پالتويي.

شابك: 5 ـ 092 ـ 540 ـ 964 ـ 978

مجموعه مطالبي درباره تاريخ شهر كربلا، آستان مقدس امام حسين(ع) و اماكن تاريخي و زيارتي اين شهر است. كربلا در مذهب شيعه سمبل و نماد مظلوميت است و در اين مكان دو جريان حق و باطل به مصاف هم رفتند. از اينرو موجب عبرت‌آموزي است. موضوعات ديگر نيز در كتاب بيان شده از جمله: فلسفه زيارت، فضائل و آداب زيارت امام حسين(ع)، آداب زيارت حضرت ابوالفضل العباس(ع)، آثار معنوي زيارت، تأثير اجتماعي زيارت.

طباطبايي اميري، سيدجعفر

وادي عشق: در تاريخ عتبات عاليات عراق ، قم، زبرجد، چاپ 1، 1382، 192ص، وزيري.

شابك: 6 ـ 0 ـ 94746 ـ 964

عنوان ديگر: در تاريخ عتبات عاليات عراق .

بررسي تاريخ عتبات عاليات عراق و فضيلت زيارت اماكن مقدس در اين سرزمين است. نويسنده ضمن اشاره به آداب زيارات عتبات عراق و استغاثه و توسل به ائمه(ع) و استنباط اين موضوع از قرآن و سنت، شهر نجف اشرف را از ديدگاه محدثان و راويان اهل‏بيت توصيف كرده و درباره‌ي گنبد و بارگاه نجف سخن گفته است. وي سپس حوزه علميه نجف و شرح حال شيخ طوسي را مورد بررسي قرار مي‏دهد و نگاهي كوتاه به بغداد و زمان آل بويه دارد. آنگاه شهر كوفه، عظمت و فضيلت آن و نيز مساجد بزرگ اين شهر و برخي از بزرگان و حوادث مرتبط به آنها را بررسي مي‏كند. شهر كربلا، حماسه بزرگ عاشورا، ابعاد و اندازه گنبد و بارگاه امام حسين(ع)، تل زينبيه، شهر مدائن، گنبد و بارگاه كاظمين، تعمير و بازسازي و مرمت اماكن آنجا در دوره‏هاي مختلف تاريخ و مشاهير كاظمين از ديگر مباحث كتاب است. فصل پاياني به معرفي شهر سامرا اختصاص يافته است.

علوي، سيدعلي

راهنماي مسجد مقدس كوفه و اماكن اطراف آن ، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1388، 156ص، رقعي.

شابك: 3 ـ 179 ـ 540 ـ 964 ـ 978

بررسي جوانب مسجد كوفه و پيرامون آن است. مسجد كوفه از مساجد مهم در جهان اسلام است و شاهد بسياري از حوادث در تاريخ اسلام بوده است. اين كتاب بخش‌هاي مختلف اين مسجد را معرفي كرده و تحولات تاريخي آن را بررسي مي‌نمايد.

غلامي‌ ماياني‌، ابوالقاسم‌ (متولد 1327)

عراق‌: وادي‌ زيارت‌ و سياحت‌ ، تهران‌، كاراپيام‌، چاپ 1، ????، 24ص، پالتويي.

شابك: 2 ـ 2 ـ 95063 ـ 964

بررسي جنبه‌هاي مختلف زيارتگاه‌ها و سياحت‌گاه‌هاي عراق است. مؤلف در صدد تهيه كتاب دستي است كه همواره در اختيار زائر باشد. در اين كتابچه ضمن بيان موقعيت جغرافيايي كشور عراق، شهرهاي زيارتي و سياحتي آن معرفي و مشخصات و نام هر يك از زيارت‌گاه‌هاي آن بازگو شده است.

كربلاي‌ عشق‌: راهنماي‌ سفر زائران‌ به‌ عتبات‌ عاليات‌ ، تهران‌، عابد‏?‏‏، چاپ 1، ????، 296ص، رقعي.

شابك: x ـ 541 ـ 364 ـ 964

مطالبي درباره‌ي زيارت‌گاه‌هاي عراق و شرح مختصري از زندگي پيامبران، امامان، و شهدايي است كه در عراق دفن شده‌اند. بخش آغازين كتاب، به اوضاع جغرافيايي، سياسي، اقتصادي، و پيشينه‌ي تاريخي عراق پرداخته؛ و در بخش‌هاي بعد زيارتگاه‌هاي مستقر در عراق و جنبه‌هاي هنري و معماري، مذهبي و اقتصادي و نيز در فصل‌هاي بعد به شخصيت‌هاي مدفون در اين امامزادگان مي‌پردازد.

نينواي عشق: راهنماي سفر زائرين عتبات عاليات ، تهران‌، عابد‏?‏‏، چاپ 1، 1384، 156ص، پالتويي.

شابك: 5 ـ 552 ـ 364 ـ 964

مطالبي درباره‌ي وضعيت جغرافيايي سرزمين عراق و هم چنين اطلاعاتي درباره‌ي زيارت‌گاه‌ها و شرحي مختصر از زندگي پيامبران پيشين، امامان معصوم، خاندان اهل‌بيت و شهدا است. نويسنده با استناد به منابع تاريخي اصيل به اين بررسي‌ها مي‌پردازد و همراه با سروده‌ها، آيات و احاديثي چند آورده شده است.

فيض‌، سيدمحمدصادق‌ (متولد 1345)

سفر به‌ عتبات‌: نجف‌ اشرف‌، كربلا، كاظمين‌، سامرا ، به كوشش محمدصادق‌ فيض‌ و فاطمه‌ مصطفوي‌ دهكردي‌، تهران، صباح‌، مؤسسه‌ فرهنگي‌ بامداد نور، چاپ 1، ????، 54ص، پالتويي.

عنوان‌ ديگر: راهنماي‌ سفر به‌ عتبات‌ (نجف‌ اشرف‌، كربلا، كاظمين‌، سامراء) .

اطلاعاتي درباره اماكن مقدس واقع در چهار شهر عراق و سير تاريخ تحولات عتبات عاليات است. نويسنده به همراه بررسي هر زيارتگاه، زيارتنامه‌ي مزارات آنجا را آورده است.

فيض‌ قمي‌، عباس‌ (متولد 1327)

در حريم‌ يار: يادنامه‌ سفر به‌ عتبات‌ عاليات‌ ، تهران‌، مركز نشر فرهنگي‌ آيه‌، چاپ 1، ????، 280ص، رقعي.

شابك: 7 ـ 01 ـ 5741 ـ 964

عنوان ديگر: يادنامه سفر به‌ عتبات‌ عاليات ‌ .

چاپ ديگر

تهران، نشرفيض روشنگر ، چاپ 1، 1382، 280ص، رقعي.

شابك: 8 ـ 1 ـ 94839 ـ 964

بررسي تاريخ تحولات اماكن زيارتي و تاريخي و مذهبي در چهار شهر عراق است. نويسنده پس از ذكر تاريخچه‌اي از سرزمين عراق، اماكن زيارتي شهرهاي نجف اشرف، كربلا، كاظمين و سامراء به معرفي زيارتگاه‌هاي اين شهرها مي‌پردازد و زيارت‌نامه‌هاي آنها را همراه با توضيحات آورده است. در پايان داستان گزارش‌هايي از حيات و ممات انبياي مستقر در عراق آورده و اماكن سياحتي و آثار باستاني عراق را نيز معرفي كرده است.

قاروبي‌ تبريزي‌، حسن ^[43]‌ (متولد 1336)

تحفه‌ زائرين‌ اماكن‌ متبركه‌ عراق‌ و سوريه‌ ، قم‌، دار التفسير، چاپ 1، ????، 288ص، جيبي.

شابك: 9 ـ 35 ـ 6398 ـ 964

معرفي زيارتگاه‌هاي‌ اسلامي‌ در عراق‌ و سوريه و نيز آرامگاه‌هاي شخصيت‌هاي مؤثر و مهم در عراق است. نويسنده در چند فصل به تاريخ زيارتگاه‌هايي مثل مرقد علوي در نجف و مرقد حسيني در كربلا، آداب و رسوم زيارت كه زائران بايد مراعات كنند؛ شهرسازي و معماري و جنبه‌هاي هنري و بالاخره جنبه‌هاي اقتصادي و اجتماعي آنها مي‌پردازد.

قائدان‌، اصغر (متولد 1343)

عتبات‌ عاليات‌ عراق ‌، ويرايشِ جواد كامور بخشايش‌، براي حوزه‌ نمايندگي‌ ولي‌ فقيه‌ در امور حج‌ و زيارت‌، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1383، 280ص، وزيري.

بررسي آثار و مكان‌هاي مقدس عراق كه در اصطلاح از آنها به « عتبات عاليات» ياد مي‌شود است. مجموعه عتبات شامل چهار منطقه است كه در فصل‌هاي زير بررسي شده‌اند: فصل اول: نجف اشرف شامل حرم اميرالمؤمنين(ع) و ساير آثار آن؛ فصل دوم: شامل مسجد كوفه و مقابر و مقام‌هاي صحابه و ياران حضرت علي(ع)؛ فصل سوم: كربلا، شامل حرم و مرقد مطهر امام حسين(ع)، شهيدان كربلا و نيز حضرت ابوالفضل(ع)؛ فصل چهارم: كاظمين، شامل مرقد مطهر امام كاظم و امام جواد (عليهما السلام) و نيز بغداد و مدائن؛ فصل پنجم: سامرا، شامل مرقد مطهر امام هادي و امام عسكري (عليهما السلام) و سرداب غيبت.

قرآني‌، فاطمه‌ (متولد 1333)

سرزمين‌ خورشيد ، مشهد، نشر وليعصر (عج‌) توس‌، چاپ 1، ????، 2 جلد، جيبي.

شابك: 8 ـ 18 ـ 8062 ـ 964

بررسي زيارتگاه‌هاي اسلامي و شيعي در عراق است. نويسنده بر اين باور است كه چهار شهر عراق يعني كربلا، نجف، كاظمين و سامراء تاريخ مجسم و عيني شيعه است. شيعيان با مسافرت به اين شهرها علاوه بر زيارت ائمه(ع) و بزرگان شيعه، يك دوره تشيع و حوادث اين مذهب را مرور مي‌نمايند.

قمي‌، محمدرضا

اماكن‌ زيارتي‌ و سياحتي‌ عراق‌ ، ويرايشِ علي‌ ورسه‌اي‌، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ????، 96ص، پالتويي.

شابك: 5 ـ 42 ـ 6293 ـ 964

بررسي اماكن زيارتي و زيارتگاه‌ها و نيز سياحت‌گاه‌هاي عراق است. نويسنده پس از مقدمه در هفت فصل، شهرهاي زيارتي عراق را در بخش‌هاي متعدد و گوناگون معرفي مي‌نمايد. ابتدا نجف اشرف، سپس كوفه، كاظمين، بغداد و سامرا . بخش دوم و آخرين قسمت كتاب آثار باستاني عراق و برخي از تصاوير است.

كبيري‌ رهني‌، مهران‌

كربلا ما مي‌آئيم‌ ، تهران، مهران‌ كبيري‌ رهني‌، چاپ 1، ????، 40ص، وزيري.

مجموعه اطلاعاتي درباره اماكن مقدس در سرزمين عراق است. نويسنده پس از كارشناسي نيازهاي زائران شهرهاي عراق، به اين نتيجه رسيده كه همه زائران نياز جدي به راهنمايي علمي دارند و اغلب هر چند به علت اعتقاد قلبي براي زيارت به عراق مسافرت مي‌كنند ولي آگاهي چنداني از تاريخ و ديگر جنبه‌هاي زيارت و زيارتگاه‌ها ندارند. از اينرو اقدام به تدوين اين اثر مي‌كند.

محدثي، جواد (متولد 1332)

زائر كربلا ، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ‏?????، 59ص، پالتويي.

شابك: 0 ـ 112 ـ 540 ـ 964 ـ 978

بررسي گذرا به زيارت و آثار آن و آشنايي اجمالي با حرم‌ها و زيارتگاه‌ها و اماكن تاريخي سرزمين عراق است. اين كتاب مختصراً، به زباني نوشته شده كه عموم زائران، بتوانند از آن استفاده كنند.

كربلا كعبه‌ دلها ، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ????، 216ص، رقعي.

بررسي اهميت و تحولات تاريخي كربلا و مرقد حسيني و نيز نگاهي به ديگر اماكن زيارتي عراق است. كتاب حاضر در پنج فصل زيارت ائمه عراق را بررسي كرده و شهرهاي مقدس آن كشور را معرفي نموده است. اهم سرفصل‌هاي آن چنين است: مكتب زيارت، كربلا قبله عشق، نجف كوي ولايت، كاظمين و سامرا، تحليل محتوايي زيارتنامه‌ها، عناوين فصول كتاب هستند.

محقق‌ ورسي‌، رجبعلي ^[44] (متولد 1318)

نجف‌ اشرف‌ در ادوار زمان‌ ، مشهد، محب‌، چاپ 1،????، 96ص.

شابك: 4 ـ 2 ـ 90564 ـ 964

بررسي تاريخ تحولات نجف اشرف و مرقد علوي به عنوان بارگاه امام اول شيعيان است. البته علي بن ابيطالب(ع) بين پيروان همه مذاهب اسلامي محبوبيت دارد و صحن و سراي او همواره مورد توجه شيفتگان بوده است. از اينرو نجف اشرف يك قطب معنوي و فكري در جهان اسلام بوده است.

محمد قاسملو، عليرضا

زيارت‌ اماكن‌ متبركه‌ عراق‌ ، تهران، نشر جابر، چاپ 1، ????، 10+110ص.

شابك: 6 ـ 17 ـ 7120 ـ 964

مجموعه بررسي‌ها و نحليل‌هايي درباره زيارتگاه‌ها و اماكن متبركه
عراق است. نويسنده اطلاعات مورد نياز زائران را در اختيار آنها
قرار مي‌دهد.

محمدي‌ همداني‌، اصغر (متولد 1339)

توشه‌ زائرين‌ عتبات‌ عاليات‌ ، تهران‌، هنرسراي‌ انديشه‌، چاپ 1، ????، ح+428ص، جيبي.

شابك: 6 ـ 00 ـ 7457 ـ 964

چاپ ديگر

تهران‌، گلزار كتاب‌، چاپ 1، ????، 426ص، جيبي.

معرفي جنبه‌ها و ابعاد مختلف عتبات عاليات و زيارتگاه‌هاي عراق است. نويسنده تلاش نموده آگاهي زائران را افزايش دهد به گونه‌اي كه آنها با حضور قلب و معرفت به زيارت رفته و توشه‌اي اخروي ذخيره كنند.

مقدس، احسان (متولد 1341)

راهنماي اماكن زيارتي و سياحتي در عراق ، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ‏?????، 361ص.

شابك: 8 ـ 161 ـ 540 ـ 964 ـ 978

عنوان ديگر: راهنماي اماكن زيارتي و سياحتي در عراق ويژه كارگزاران حج و زيارت .

راهنماي مديران و زائران در شناخت اماكن و زيارتگاه‌هاي عراق است. نويسنده به منظور تهيه متن درسي براي دوره آموزش مديران و پرسنل گروه‌هاي زيارتي اين كتاب را نوشته است. و همه اطلاعات مورد نياز را دقيق و جامع آورده است.

موسوي‌، ابوالحسن‌ (متولد 1345)

رهپويان‌ عشق‌: راهنماي‌ اماكن‌ و زيارتنامه‌هاي‌ عتبات‌ عراق ‌، با همكاري علي‌اكبر شفيعي‌ راد، قم‌، مهديه‌، چاپ 1، ????، 219ص، جيبي.

شابك: x ـ 06 ـ 7267 ـ 964

راهنماي زيارتگاه‌ها و اماكن مهم تاريخي عراق است. اطلاعات مورد نياز درباره همه اماكن را همراه با زيارت‌نامه‌ها و ديگر متن‌هاي مورد نياز زائران را آورده است.

موسوي خرسان، حسين

النجف و عمارة المرقد الطاهرة ، قم، دار‌الاعتصام، مركز ‌الامير لاحياء ‌التراث ‌الاسلامي، چاپ 1، ????ق/ ????، 66ص، رقعي.

شابك: 6 ـ 31 ـ 7147 ـ 964 ـ 978

اطلاعات تاريخي درباره مرقد مطهر حضرت علي(ع) و چگونگي پيدا كردن و بازسازي آن در ادوار مختلف تاريخ است. نخست حديث‌هايي در فضيلت و جايگاه نجف نقل شده سپس با استناد به متون تاريخي و روايي تاريخ بارگاه حضرت علي(ع) در نجف اشرف و وضعيت ساختماني آن و بخش‌هاي مختلف بيان گرديده است. براساس اطلاعات اين كتاب مرقد حضرت علي(ع) در نجف اشرف هفت بار بازسازي شده است. مشخصات هر كدام از اين موارد و كساني كه در بازسازي نقش داشته‏اند بازگو شده است.

مهري‌، محمدجواد (متولد 1326)

سرزمين‌ آرزوها: راهنماي‌ زائرين‌ اماكن‌ زيارتي‌ عراق‌ به‌انضمام‌ نقشه‌، زيارتنامه‌هاي‌ مربوط به‌ ?? قطعه‌ عكس‌ ، قم، مشرقين‌، چاپ 1، ????، 364ص، جيبي.

مجموعه اطلاعات و مداركي جهت راهنمايي زائران اماكن زيارتي عراق است. اهميت شهرهاي نجف، كربلا، كاظمين و سامراء براي شيعيان بسيار است به طوري كه همواره اين شهرها محل تردد زائران اين اماكن بوده است و زائران به راهنمايي همواره نياز داشته‌اند. و نويسنده سعي كرده اين نياز را مرتفع سازد.

ميلاني، سيدمحمد علي

راهنماي عتبات عاليات عراق ، مشهد، محب، چاپ 1، 1378، 204ص، جيبي.

شابك: 4 ـ 13 ـ 6220 ـ 964

راهنماي زائران اماكن متبركه عراق است. اطلاعات مورد نياز زائران در زمينه‌هاي تاريخي، شهرسازي و معماري، اجتماعي، زيارتي و غيره را آورده است.

نجفي‌، بهاءالدين‌ (متولد 1323)

عشق‌ كربلا و كراماتي‌ از ائمه‌ ،شيراز، ستاره‌ طلايي‌، چاپ1، ????، 112ص، رقعي.

شابك: 7 ـ 0 ـ 94179 ـ 964

معرفي زيارتگاه‌هاي مذهبي كشور عراق است. به ويژه كربلا و بارگاه حسيني معرفي شده است. همچنين كرامت‌هايي از برخي ائمه مدفون در عراق نيز در كتاب بيان شده است.

نيلفروشان، محمدرضا

زمين آسماني (2): سرزمين مقدس عراق ، اصفهان، گنبدهاي فيروزه­اي؛ هم انديشان، چاپ 1، 1388، 432ص، رقعي.

شابك: 4-3-90743-600-978

عنوان ديگر: سرزمين مقدس عراق

بررسي ابعاد مختلف اماكن مقدس و زيارتي كشور عراق است. نويسنده با توجه به تخصص­اش در زمينه معماري بيشتر از اين جنبه به معرفي بناها پرداخته است. وي جنبه­هاي هنري اماكن زيارتي را برجسته­تر كرده است.

وثوقي‌، رضا (متولد 1346)

كربلا، نجف‌، كاظمين‌، كوفه‌ ، به‌ روايت‌ تصويري‌ رضا وثوقي‌، تهران‌، صحرا‌ دريا، چاپ 1، ????، 75ص، خشتي.

شابك: 0 ـ 3 ـ 94692 ـ 964

معرفي اماكن متبركه چهار شهر عراق و جنبه‌هاي مختلف تاريخي، مردمي، هنري اين اماكن است.

ويسمه‌اي‌، مسعوده‌ (متولد 1335)

سفرنامه‌ كوي‌ عشق‌: راهنماي‌ زائرين‌ كربلاي‌ معلي‌ و عتبات‌ عاليات‌ ، قم، نشر نجبا، چاپ 1، ????، 120ص، جيبي.

شابك: 1 ـ 40 ـ 7238 ـ 964

راهنماي زائرين شهرهاي زيارتي عراق است. نويسنده سعي كرده هر آنچه زائران نياز داشته‌اند را بياورد و به زبان ساده اطلاعات لازم را به آنها بدهد. وي اطلاعاتي درباره تاريخ و جغرافياي اماكن زيارتي، معماري زيارتگاه‌ها و جنبه‌هاي هنري آنها و شخصيت‌شناسي مدفونين در اين اماكن آورده است.

3 ـ عتبات شامات

احمدي‌، محمدمهدي‌

راهنماي‌ زائران‌ سوريه‌: اماكن‌ و آثار تاريخي‌ شام‌، همراه‌ با خطبه‌ها و زيارتنامه‌ ، قم، نصايح‌، چاپ 1، 1380، 112ص، رقعي.

شابك: 9 ـ 00 ـ 6377 ـ 964

عنوان روي جلد: راهنماي‌ زائران‌ سوريه‌ تاريخ و آثار اسلامي شام همراه با خطبه‌ها و زيارتنامه‌ها .

مجموعه اطلاعات درباره اماكن متبرك منطقه‌ي شامات است. نويسنده زيارتگاه‌هاي سوريه را از زواياي مختلف تاريخي، هنري، شهرسازي، معماري و اجتماعي بررسي كرده است.

اسدي‌، علي‌محمد (متولد 1342)

زيارتگاه‌هاي‌ دمشق‌: راهنماي‌ اماكن‌، ادعيه‌ و زيارات‌ ، تهران‌، نداي‌ مهرآفرين، چاپ 1، ????، 168ص، جيبي.

شابك: 8 ـ 34 ـ 7600 ـ 964

بررسي زيارتگاه‌ها و اماكن مقدس سوريه و نيز تاريخ، جغرافيا، تركيب جمعيت و نحوه اداره حكومت كشور سوريه است. مؤلف در صدد تبيين جنبه‌هاي هنري، شهري، معماري، مذهبي و ديگر ابعاد زيارتگاه‌هاي موجود در شام است. البته پيش از معرفي اماكن مقدس، به عنوان مقدمه تاريخ و جغرافياي سوريه را بررسي كرده است. همچنين مشهورترين زيارت وارد شده براي شخصيت‌هاي مدفون در هر زيارتگاه بيان گرديده است.

امين‌زاده، هاجر (متولد 1359)

سفر عشق ، مشهد، شيرازگان، چاپ 1، ????، 87ص.

شابك: 7 ـ 46 ـ 7575 ـ 964

اطلاعاتي از اماكن تاريخي ـ مذهبي سوريه جهت راهنمايي زائران است. مرقد كساني مثل حضرت زينب(س)، آثار فردي و اجتماعي زيادي بر زائران دارد.

بابازاده‌، علي‌اكبر (متولد 1334)

با من‌ به‌ سوي‌ شام‌: شرح‌ مزارهاي‌ زيارتي‌ سوريه‌ ، قم‌، دانش‌ و ادب‌‏?‏‏، چاپ 1، ????، 159ص، رقعي.

شابك: 4 ـ 5 ـ 93820 ـ 964

عنوان‌ ديگر: شرح‌ مزارهاي‌ زيارتي‌ سوريه‌ .

بررسي مزارها و زيارتگاه‏هاي سوريه جهت راهنمايي زائران است. كتاب در شش فصل با عناوين زير سامان يافته است: ديدار و زيارت؛ حضرت زينب؛ حضرت سكينه؛ مقام و مرقد حضرت رقيه؛ مسجد جامع دمشق؛ قبور متبركه در باب الصغير.

بيگدلي‌، زكريا

زيارتگاه‏ها و زيارتنامه‏هاي سوريه ، قم، شميم كوثر، چاپ 8، 1386، 120ص، رقعي.

شابك:

راهنماي مختصر و مفيد براي زائران زيارتگاه‏هاي سوريه است. مؤلف در قالب گزارشي از آن سفر روحاني و معنوي، به معرفي مرقدها و زيارتگاه‏هاي شهرهاي سوريه و حلب مي‏پردازد و سيماي كلي زيارتگاه‏ها و مزارهاي آن سرزمين را ترسيم مي‏كند

گزارشي‌ از سفر به‌ سوريه‌ ، قم، منشور وحي‌، چاپ 1، ???5، 120ص، جيبي.

شابك: 4 ـ 0 ـ 94893 ـ 964

عنوان ديگر: گزارشي‌ از سفر به‌ سوريه‌ توسط زوار ايراني‌ حضرت‌ زينب‌ ك بري‌ (سلام‌ الله‌ عليها).

چاپ ديگر

قم، حسنين، چاپ 1، ????، 144ص، جيبي.

شابك:6 ـ 92 ـ 8262 ـ 964 ـ 978

مجموعه اطلاعاتي درباره سفر به سوريه و زيارت اماكن مقدس در اين كشور است. نويسنده اين اطلاعات را در شش فصل با عناوين ذيل سامان داده است: معرفي اجمالي سوريه؛ مراقد اهل‌بيت(ع) در دمشق؛ زيارتگاه‌هاي حومه دمشق؛ مزارهاي شهر حلب؛ از تهران تا دمشق؛ دانستني‌هاي لازم زائرين.

پيشوايي، مهدي

شام سرزمين خاطره‌ها ، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1369، 231ص، وزيري.

بررسي ابعاد گوناگون اماكن متبركه شامات است. اين كتاب براي آگاهي بخشي به راهنمايان و روحانيون كاروان‌ها تهيه شده و در مباحث ذيل تدوين يافته است: معرفي سرزمين شام؛ شام در مسير تاريخ؛ پيدايش نُصيريه؛ جنگ شش روزه اعراب و اسرائيل؛ آثار تربيتي زيارت و معرفي مزارهاي بزرگاني چون سر يحياي شهيد، بلال بن رباح، عبدالله بن جعفر، ام سلمه، ام حبيبه، اسماء همسر جعفر طيار، ام كلثوم، حضرت سكينه، حضرت رقيه، عبدالله فرزند حضرت امام زين العابدين(ع)، فضّه و محل سرهاي شهداي كربلا.

حوزه‌ نمايندگي‌ ولي‌ فقيه‌ در امور حج‌ و زيارت‌، واحد آموزش امور روحانيون

آزموده‌ها (1): نگاهي به تجارب و توصيه‌هاي روحانيون (ويژه عتبات و سوريه)، به كوشش واحد آموزش امور روحانيون، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1388، 120ص، پالتويي.

عنوان ديگر: آزموده‌هاي عتبات عاليات: مروري بر شرح وظايف و مأموريت‌هاي روحانيون عمره و مديران كاروان‌هاي عمره .

بررسي وظايف مديران كاروان‌ها در راهنمايي زائران عتبات عاليات عراق و نيز اماكن زيارتي شيعيان در سوريه است. در بخش اول اين كتابچه اماكن زيارتي مستند و در بخش دوم اماكن زيارتي غير مستند مورد بررسي قرار گرفته است. اعمال مسجدين سهله و كوفه عنوان بخش سوم است. در بخش چهارم تجربيات سفر و راهكارهاي عملي آمده و در بخش پاياني، كروكي اماكن زيارتي آمده است.

خردمندي، محمدعلي (متولد 1341)

عطر شام: معرفي اماكن و مزارات سوريه ، اصفهان، گلبهار اصفهان، چاپ 1، ‏?????، 176ص، جيبي.

شابك: 0 ـ 75 ـ 5691 ـ 964 ـ 978

عنوان ديگر: معرفي اماكن و مزارات سوريه .

بررسي جغرافيا، تاريخ، اماكن زيارتي و شخصيت‌هاي اسلامي كه در سوريه به خاك سپرده شده‌اند به زائران است. نويسنده تلاش كرده اطلاعات ضروري مسافران سوريه و زائران اماكن متبرك سوريه را گردآوري كرده و در يك جلد و چند باب تنظيم كرده است.

رمضان، علي

با راهيان نور: راهنماي زائرين سوريه ، تهران، جمال ‌الحق، چاپ 1، ????، 128ص، جيبي.

شابك: x ـ 85 ـ 5671 ـ 964

سابقي، محمد حسنين (متولد 1946م)

پژوهشي پيرامون بارگاه حضرت زينب(س)، قم، نويد اسلام، چاپ 1، 1378، 288ص، رقعي.

شابك: 5 ـ 06 ـ 6485 ـ 964

عنوان اصلي:مرقد العقيلة زينب في ميزان الدراسة و التحقيق و التحليل .

بررسي پيرامون مدفن و بارگاه حضرت زينب(س) به شيوه تحليلي و گزارشي است. مؤلف، ابتدا با اشاره به كتاب‌هايي كه درباره زينب كبرا نگارش يافته و ذكر فضيلت زيارت آن حضرت و نظرات مختلف درباره بارگاه ايشان، به كاوش پيرامون مزار زينب(ع) در مصر پرداخته است. وي همچنين نظر سياحان و تاريخنگاران را در اين باره مطرح كرده است. تحقيق درباره بارگاه حضرت زينب(ع) در زمان فاطميان و زيارتگاههاي ساختگي در مصر، و نظرات علماي بزرگ مصر پيرامون حرم زينب(ع) بخش ديگري از كتاب را تشكيل ‏مي‏دهد. وي، در ضمن به تحليل سند و محتواي مصادر و رواياتي كه مدفن زينب(ع) را در مصر دانسته‏اند، پرداخته است.

ستوده، فريبا

سفري به سوي سرزمين شام ، تبريز، تنديس مهر، چاپ 1، 1380، 128ص، رقعي.

شابك: 1 ـ 0 ـ 93564 ـ 964

معرفي اماكن متبركه كشور سوريه و تبيين منزلت حضرت زينب(س) و حضرت رقيه است. كتاب با اطلاعاتي درباره كشور سوريه آغاز مي‌شود، سپس مطالبي درباره حضرت زينب(س) شامل زندگي‌نامه، شخصيت، خطبه آن حضرت، محل دفن، زيارت‌نامه فراهم مي‌آيد و در پي آن مقبره حضرت رقيه و مرقد برخي مردان و زنان صدر اسلام و ياران ائمه معرفي مي‌شود. كتاب با تصاوير رنگي تعدادي از اماكن مقدس و مذهبي واقع در سوريه به پايان مي‌رسد.

سيدعلوي، سيدابراهيم ^[45] (متولد 1318)

سرزمين پيامبران ، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ????، 264ص، رقعي.

شابك: x ـ 018 ـ 540 ـ 964

بررسي سرزمين شام و به خصوص سوريه فعلي با استناد به منابع معتبر تاريخي و بر اساس اطلاعات جديد است. نگارنده ضمن بيان تاريخچه شام، شرح حال كوتاهي از زندگاني پيامبران و برخي دانشمندان و بزرگان ديگر را كه به اين سرزمين وارد شده و خاطره‏اي به وجود آورده‌اند بيان نموده است. كتاب در دوازده فصل با عناوين: سرزمين شام، جمهوري عربي سوريه، ساختار اعتقادي، دمشق، حلب، بيت‌المقدس، ديگر آثار تاريخي شام، زينبيه، مَرج عذرا، شام و پيامبران، بزرگاني از دانشمندان مسلمان در شام و در نهايت شام و شاهان اموي و مرواني تدوين شده است.

شاهرخ، كمال‌الدين

شام سرزمين خاطره‌ها، الشام ارض الذكريات: اماكن زيارتي سوريه به روايت تصوير ، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ????، 156ص.

شابك: 7 ـ 014 ـ 540 ـ 964

عنوان ديگر:الشام ارض الذكريات .

عنوان ديگر: اماكن زيارتي سوريه به روايت تصوير .

بررس مسائل و جنبه‌هاي زيارتي و تفريحي شام است. منبع اصلي نويسنده خاطرات شخصيت‌ها مي‌باشد. در هر بخش همراه مطالب عكس‌هايي هم عرضه كرده است.

شكوهي‌ زنجاني‌، محمد

تاريخچه‌ شام‌، يا، ديداري‌ از سوريه‌ ، زنجان، ستاره‌، چاپ 1، ????، 76ص، رقعي.

اطلاعاتي درباره كشور سوريه و اماكن مقدس آن است. به ويژه ابعاد مزار حضرت زينب(س) و حضرت رقيه آورده است.

صائب‌، محسن‌

راهنماي‌ زائرين‌ عتبات‌ مقدسه‌ در سوريه‌ ، ويرايشِ ساهره‌ لبرليز، تهران، مبتكران‌، چاپ 1، ????، 214ص.

مجموعه اطلاعات ضروري جهت راهنمايي زائران اماكن زيارتي در سوريه است.

صحتي سردرودي، محمد (متولد 1343)

سيماي دمشق آستان زينب(س) ، قم، ميثم تمار، چاپ 1، 1388، 168ص، رقعي.

شابك: 6-46-2786-946-978

بررسي ابعاد تاريخي زيارتگاه­هاي اسلامي شهر دمشق است.

عبداللهي‌بيشه، رضا

تاريخ و اماكن زيارتي سوريه به ضميمه ادعيه و زيارات ، بابل، مبعث، چاپ 1، ????، 150ص.

شابك: 6 ـ 71 ـ 7095 ـ 964

بررسي تاريخي اماكن متبرك و زيارتگاه‌هاي سوريه است. نيز ادعيه و متن زيارتنامه‌ها را آورده است.

عقيقي‌ بخشايشي‌، عبدالرحيم ^[46]‌ (متولد 1322)

شام‌ سرزمين‌ خاطره‌ها و خطابه‌ها، قم، دفتر نشر نويد اسلام‌، چاپ 1، ????، 176ص، رقعي.

شابك: 7 ـ 8 ـ 90575 ـ 964

راهنماي زيارتگاه‌ها و محل‌هاي متبرك سوريه و شامات است.

علوي‌، سيداحمد (متولد 1340)

راهنماي‌ مصور سفر زيارتي‌ سوريه‌ ، قم‌، معروف‌، چاپ 1، ????، 192ص.

شابك: 4 ـ 11 ـ 8275 ـ 964

مجموعه اطلاعاتي درباره زيارتگاه‌هاي سوريه است. نويسنده به منظور تأمين اطلاعات زائران و راهنمايي آنان است.

غلامي‌ ماياني‌، ابوالقاسم‌ (متولد 1327)

سوريه‌ وادي‌ سياحت‌ و زيارت‌ ، تهران، كاراپيام‌، چاپ 1، ????، 143ص،
پالتويي.

مجموعه اطلاعاتي درباره تاريخچه كشور سوريه است. نگارنده به بررسي موقعيت اقتصادي، سياسي، اجتماعي و مذهبي اين كشور مي‌پردازد. در بخش اصلي كتاب، زيارتگاه‌ها، به ويژه زينبيه، و بارگاه حضرت رقيه(س) و ديگر بزرگان ديني ـ اسلامي، و اماكن مذهبي و سياحتي سوريه معرفي شده است. پايان كتاب شامل چند زيارتنامه است.

فهري‌ زنجاني‌، احمد ^[47] (متولد 1301)

مراقد اهل‌بيت‌ (عليهم السلام) در شام‌، تهران، اميركبير، چاپ 1، ????، 113ص، رقعي.

تاريخچه مختصري از مراقد و بقاع متبركه در كشور سوريه است. نويسنده با هدف آشنايي زائران آن مكان‌هاي مقدس، به تأليف اين اثر اهتمام كرده است. مؤلف در ابتدا به موقعيت جغرافيايي كشور سوريه اشاره مي‏كند و در ادامه، آيات و رواياتي درباره شام مي‏آورد. خواننده كتاب علاوه بر شناخت زيارات و مقابر سوريه، با تاريخ مختصري از زندگي بزرگان مدفون در آنجا مانند حضرت يحيي، بلال، عبدالله بن جعفر بن ابي طالب نيز آشنا مي‏شود.

قائدان‌، اصغر (متولد 1343)

اماكن‌ سياحتي‌ و زيارتي‌ دمشق‌ ، قم‌، نشر مشعر، چاپ 1، ????، 64ص، پالتويي.

شابك: 4 ـ 20 ـ 6293 ـ 964

بررسي اماكن زيارتي دمشق است. دمشق، از قديمي‌ترين شهرهاي آباد جهان و از مهم‌ترين پايتخت‌هاي تمدّن قديم محسوب مي‌شود؛ از اين رو از ابنيه و آثار تاريخي در خور اهميتي برخوردار است كه بخشي از آنها به اماكن و آثار بازمانده از دوره اسلامي اختصاص دارد. مطالب كتاب نگاهي است گذرا به اين آثار كه از دو بُعد زيارتي و سياحتي، مورد توجه قرار گرفته است.

تاريخ و‌ اماكن‌ زيارتي‌ و سياحتي‌ سوريه‌ ، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ????، 389ص، وزيري.

شابك: 5 ـ 11 ـ 6293 ـ 964

عنوان‌ روي‌ جلد: تاريخ‌ و اماكن‌ سياحتي‌ و زيارتي‌ سوريه‌ .

بررسي ابعاد مختلف زيارتگاه‌ها و اماكن متبرك سوريه است. نويسنده براي آشنايي ايرانيان و زائران مرقد حضرت زينب(س) با اوضاع تاريخي و جغرافيايي سوريه، كتاب حاضر را تدوين كرده است. اين اثر در دو بخش نگارش يافته است: بخش اول به تاريخ و اماكن زيارتي و سياحتي استان دمشق اختصاص يافته و اوضاع جغرافيايي، مقابر زيارتي و تاريخي، مساجد و مدارس و دارالقرآن‌هاي تاريخي را توصيف مي‌كند. در بخش دوم، تاريخ و اماكن ساير استان‌هاي سوريه: حلب، صفين، حمص، حماة و سويدا شرح داده مي‌شود.

كفاش، حميدرضا (متولد 1340)

راهنماي سفر زائرين سوريه: همراه با قافله سالار عشق ، تهران، عابد، چاپ 1، ????، 156ص، پالتويي.

شابك: 9 ـ 8 ـ 90251 ـ 964

عنوان ديگر: همراه با قافله سالار عشق: راهنماي سفر زائرين سوريه

راهنماي زائران عتبات و اماكن متبرك شامات است. داراي چهار فصل و شامل اطلاعاتي درباره كشور سوريه است كه براي زائران و مسافران ايراني به آن كشور سفر مي‌كنند، تهيه شده است. در مقدمه، تاريخچه كوتاهي از كشور سوريه ذكر شده است. در فصل اول انبياء، اولياء‌الله و بازماندگاني از اهل‌بيت(ع) كه در دمشق مدفون شده‌اند معرفي مي‌شوند. در فصل دوم با برخي از مشاهير، بزرگان و شخصيت‌هاي تاريخي كه در دمشق به خاك سپرده شده‌اند آشنا مي‌شويم كه عبارت‌اند از: عبدالله ام مكتوم، محيي‌الدين ابن عربي، صلاح‌الدين ايوبي، ابونصر فارابي، عزالدين قسام، مرحوم دكتر علي شريعتي، شهيد دكتر فتحي شقاقي، شيخ شهاب‌الدين سهروردي و ابوالعلاء معري. در فصل سوم به ديگر جاودانه‌هاي تاريخ در ساير استان‌ها و شهرهاي سوريه اشاره شده است. فصل چهارم شامل معرفي موزه‌ها، اماكن ديدني و تجاري، ادارات و نمايندگي‌هاي جمهوري اسلامي ايران در دمشق است. عكس‌هايي از اماكن ياد شده در لابه‌لاي كتاب به چاپ رسيده است.

محمدي‌فر، سعيد (متولد 1361)

راهنماي راهيان شام ، قزوين، سايه‌گستر‏?، چاپ 1، ????، 87ص.

شابك: 2 ـ 444 ـ 502 ـ 964 ـ 978

مجموعه اطلاعات مورد نياز زائران اماكن زيارتي شامات است. نويسنده جنبه‌هاي گوناگون زيارتگاه‌هاي منطقه شامات مثل معماري، كاربرد هنرهاي زيبا، سابقه تاريخي و آثار معنوي را آورده است.

وثوقي، يوسف

اماكن و تصاوير مقدس سوريه به انضمام توضيحات ، مشهد، سنبله‏، چاپ 1، ????، 186ص، وزيري.

شابك: 2-692-392-964-978

4 ـ مشهد مقدس

ديندار، محمد (متولد 1347)

راهنماي سفر و زيارت ، تهران، محمد ديندار، چاپ 1، ‏?????، 36ص، جيبي.

شابك: 0 ـ 2452 ـ 04 ـ 964 ـ 978

بررسي زواياي گوناگون سفر و دانستني‌هاي مفيدي درباره مسافرت به ويژه سفر به سوي مشهد مقدس است. نكات مدهبي، زيارتي و معنوي سفر؛ نكات ايمني و بهداشتي سفر و توصيه‌هاي پزشكي در سفر از جمله موضوعاتي است كه بررسي شده است. در ادامه آداب زيارت امام رضا(ع) و اطلاعاتي درباره اماكن سياحتي و تاريخي شهر مقدس مشهد و نيز مشاهد مشرفه بارگاه رضوي آمده است.

عالم‌زاده‌، بزرگ‌ (متولد 1316)

به سوي بارگاه نور: همگام با زائران هشتمين امام ، ويرايشِ امير سلماني رحيمي، مشهد، شركت به‌نشر، چاپ 3، 1386، 134ص، وزيري.

عنوان ديگر: همگام با زائران هشتمين امام .

بررسي مطالبي درباره سفر و زيارت به ويژه سفر به مشهد مقدس است. نويسنده اماكن مقدس بارگاه امام رضا(ع) و نيز برخي اماكن مذهبي ـ تاريخي شهر مشهد را از زواياي مختلف بررسي كرده است.

قبله‌گاه‌ عاشقان‌: راهنماي‌ زائر و معرفي‌ حرم‌ مطهر رضوي، به كوشش مديريت‌ تبليغات‌ و ارتباطات‌ اسلامي‌. به كوشش آستان‌ قدس‌ رضوي‌، مشهد، شركت‌ به‌نشر، چاپ 1، ????، 212ص، خشتي.

شابك: x ـ 628 ـ 333 ـ 964

عنوان ديگر: راهنماي‌ زائر و معرفي‌ حرم‌ مطهر رضوي .

مجموعه اطلاعاتي درباره بارگاه رضوي و ديگر زيارتگاه‌هاي مشهد است. اين كتاب مخاطبش بطورخاص زائران حضرت رضا(ع) مي‌باشد و در قالب موضوعاتي چون نگرش كوتاه به زندگي حضرت رضا، موقعيت جغرافيايي مشهد، وضعيت حرم، صحن‌ها، درهاي حرم، رواق‌ها، اماكن فرهنگي، خدمات فرهنگي، خدمات رفاهي زائر، شخصيت‌هاي مدفون در حريم رضوي و مراسم خاص بارگاه حضرت ثامن الحجج(ع) تدوين يافته است.

گروه پژوهش و تحقيقات خاتم

خورشيد ايران ، مشهد، مؤسسه فرهنگي انتشاراتي خاتم، چاپ 1، 1386، 104ص، پالتويي.

شابك: 9 ـ 47 ـ 6845 ـ 964

عنوان روي جلد: خورشيد ايران: آثار تاريخي، آرامگاهها و زيارتگاههاي اسلامي (مشهد مقدس) .

اطلاعاتي درباره اماكن تاريخي و مذهبي شهر مشهد و به ويژه مشاهد متبركه آستان قدس رضوي آمده است. نويسنده، ورود و خروج ميليون‌ها زائر به مشهد را انگيزه‌ي تدوين اين اثر دانسته است. زيرا زائران مشهد مقدس بايد با معرفت و درايت و آگاهي به پابوسي حضرت نائل شوند. از اينرو اين كتاب اطلاعات لازم و ضروري را به زائران مي‌دهد.

---