بخش 7

بخش سوم:

حج از نگاه عرفان، اخلاق و كلام

توضيح: حج از موضوعات چند وجهي است و دانشمندان علوم مختلف از منظر تخصصي خود به تحليل و بررسي بُعد و جنبه مربوط به خود پرداخته‌اند. از اينرو كتاب‌هايي كه درباره‌ي حج نوشته و عرضه كرده‌اند، تنوع و گوناگوني دارد. اين بخش به معرفي كتاب‌هايي مي‌پردازد كه از نگاه تأثيرات خصوصي يا از منظر تأثير عمومي، حج را بررسي كرده‌اند. عرفان و اخلاق به جنبه‌هايي از حج مي‌پردازد كه تأثير خصوصي در زندگي مسلمانان دارد ولي كلام و علوم اجتماعي به آثاري مي‌پردازد كه جنبه عمومي مسلمانان را تحليل مي‌كند. از قديم مبحثي به نام اسرار حج در ميان مسلمانان وجود داشت. منظور اسرار هر يك از مناسك و اعمال، بررسي غايي آنها، يا رمزگشايي از آنها است. در واقع اسرار حج دو گونه مفاد دارد: يكي غايت و هدف و مقصود هر يك از مناسك؛ مثلاً هدف رمي جمرات، هدف از صفا و مروه؛ دوم رمز و رازي كه در اين اعمال و مناسك هست، تجزيه و تحليل شده و در واقع علل تشريع آنها بيان مي‌شود.

اينگونه تحليل‌ها در حوزه تخصصي دانش كلام، عرفان و اخلاق است و به همين منظور همه اينها يكجا در اين بخش بررسي مي‌شوند و منابع آنها معرفي مي‌گرددد.

اما فصل دوم اين بخش به آداب حج مي‌پردازد و كتاب‌هايي كه در اين زمينه هست را معرفي مي‌نمايد. منظور از آداب، وظايف اخلاقي مسلمانان است ولي وظايفي كه در فقه بيان نشده و جنبه تكليف ندارد بلكه ماهيت بايد و نبايد اخلاقي دارد. براي نمونه تواضع و خشوع داشتن به هنگام اعمال حج يك وظيفه اخلاقي صرف است و هيچگاه فقها به ضرورت و وجوب يا حرمت، استحباب يا كرامت و بالاخره اباحه‌ي آن نپرداخته‌اند.

اما راجع به معرفي منابع اين بخش چند نكته است:

1. مدخل‌هايي كه نياز به چكيده نداشتند؛ مثلاً عنوان آنها بسيار گويا است، توصيف و چكيده براي آنها نوشته نشد.

2. كتاب‌هايي كه محتواي آن روشن است، فقط جنبه خاص مورد نظر آن توصيف شده است. به عبارت ديگر مطالب مورد نظر برجسته‌سازي شده است.

فصل اول: فلسفه و اسرار حج

آصفي، محمدمهدي (متولد 1317)

في ضيافة الرحمن: تأملات و رؤي في مناسك ‌الحج و‌العمرة ، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ‏?????، 244ص.

شابك: 2 ـ 217 ـ 540 ـ 964 ـ 978

عنوان ديگر: تأملات و ررؤي في مناسك ‌الحج و‌العمرة .

بررسي برخي از ابعاد فلسفه و اسرار مناسك حج و عمره است.

آقاتهراني‌، مرتضي (متولد 1326)

سفر عشق‌: حج‌ در آيينه‌ ولايت‌ ، قم، شفق‌، چاپ 1، 1378، 168ص، رقعي.

شابك: 6 ـ 024 ـ 485 ـ 964

عنوان ديگر:حج‌ در آيينه‌ ولايت ‌.

بررسي جنبه‌هاي اخلاقي، عرفاني و تاريخي حج است. نخست فلسفه و اسرار حج بررسي شده و آنگاه برخي اماكن و مشاهد مشرفه مكه و مدينه معرفي شده‌اند.

آقاميري، زهرا

معراج حج: روايتي عارفانه از منازل و مناسك حاجيان ، تهران، راه ابريشم، چاپ 1، 1387، 68ص، رقعي.

شابك: 8 ـ 4 ـ 90104 ـ 600 ـ 978

عنوان ديگر: روايتي عارفانه از منازل و مناسك حاجيان .

بررسي فلسفه اعمال و مناسك و نيز تاريخ تحولات حج است. مؤلف كوشيده است تا علاوه بر توجه به فلسفه و تاريخچه حج، محتوا و روح هر عمل را درك نموده و به عنوان فراهم آورنده شرايطي الهام‌بخش و ملموس به مخاطب عرضه كند. معناي لغوي و اصطلاحي حج، ميقات، نيت، تخليه و تحليه، لبيك، طواف، مقام ابراهيم، سعي بين صفا و مروه، تقصير، حج اكبر و تشريق موضوعاتي هستند كه بررسي شده‌اند.

آل‌ عصفور، حسن‌ (متولد 1972م)

فلسفة‌ مناسك‌ الحج‌ و دليل‌ الحاج‌ في‌ الفرائض‌ و السنن‌ ، قم، دار التفسير، ????ق‌/ ????، 384ص.

شابك: 0 ـ 34 ـ 6398 ـ 964

بررسي تأثيرات، منفعت‌ها، فلسفه مناسك حج و نيز راهنماي زائران خانه خدا براي شناخت هرچه بهتر مشاهد مشرفه مكّه و مدينه است. نيز مجموعه‏اي از ادعيه، زيارات و آداب و مناسك در آن آمده است.

آل عنوز، عبدالرسول

نافع الحاج ، قم، داوري، چاپ 1، ????/????ق، 272ص، جيبي.

شابك: 1613 ـ 8872 ـ 964

بررسي فلسفه حج، منافع حج و نيز معرفي برخي اماكن مقدس در مكه و مدينه آمده است.

ابراهيمي‌، محمدحسين‌ (متولد 1329)

با كاروان‌ حج‌: تذكراتي‌ لازم‌ براي‌ زائران‌ و روحانيان‌ حج‌ ، قم‌، حوزه‌ علميه‌ قم‌، دفتر تبليغات‌ اسلامي‌، مركز انتشارات‌، چاپ 1، ????، 103ص، رقعي.

شابك: 2 ـ 095 ـ 424 ـ 964

فروست: دفتر تبليغات‌ اسلامي‌ حوزه‌ علميه‌ قم‌، مركز انتشارات‌ ـ 190

مجموعه توصيه‌ها و تعيين وظايف حجاج و روحانيون كاروان‌ها است. اين نوشتار در سه فصل تنظيم شده است. فصل اول درباره بيست و شش عنوانِ فقهي و عبادي است، كه به مكه و مدينه مربوط مي‌شود؛ فصل دوم، مطالبي درباره فلسفه حج و معرفي مواقف كريمه و مشاهد شريفه آن است؛ و در فصل آخر موضوع اعلان برائت از مشركان و تاريخ و فلسفه آن، و نيز مطالبي درباره زيارت و فرهنگ قرائت قرآن آمده است.

ابوعلي، غلامرضا

سفر به سرزمين وحي ، ويرايشِ عبدالسيد راهداري، اهواز، آيات، چاپ 1، 1384، 125ص، رقعي.

شابك: x ـ 68 ـ 8593 ـ 964

معرفي جنبه‌هاي معنوي و عرفاني فريضه حج و اعمال آن است. نويسنده در آغاز عواطف و احساسات ديني خود را نسبت به حج بيان نموده و بر اين نكته تأكيد مي‏كند كه در آغاز راه از لحظه‏اي كه محرم مي‏شويم بايستي خود خواهي را كه حجاب ميان انسان و خداوند است از خود دور سازيم. آنگاه درباره نماد ديني سنگ زدن به شيطان، مسجد النبي و ورود پيامبر(ص) به آن محل، ورود به خانه خدا وحركت به سرزمين عرفات و جلوه‏هاي معنوي و عرفاني آن و نيز حركت به سوي مشعر الحرام كه در حقيقت نماد روحاني از روز محشر است سخن مي‏گويد. وي در ادامه به تشريح شيطان و اوصاف او، مبارزه با هواي نفس، طواف، قرباني كردن و سر تراشيدن و ديگر اعمال و آداب حج با توجه به جنبه‏هاي تاريخي و وجوه ديني و عبادي آن پرداخته است.

احمدوند، محسن (متولد 1353)

سفر به بيت عتيق: اسرار و معارف حج، مناسك و اعمال حج، معرفي آثار مكه و مدينه ، تهران، ميثم تمار، چاپ 1، 1386، 472ص، وزيري.

شابك: 1 ـ 00 ـ 2786 ـ 964

عنوان ديگر: اسرار و معارف حج، مناسك و اعمال حج، معرفي آثار مكه و مدينه .

بررسي منفعت‌ها، تأثيرات، فلسفه مناسك حج و نيز راهنماي زائران خانه خدا براي مشاهد مشرفه مكّه و مدينه و حاوي مجموعه‏اي از ادعيه، زيارات و آداب و مناسك است. بخش اول به ذكر آيات و رواياتي در فضيلت و اهميت كعبه و آداب سفر حج و بخش دوم به احكام و اعمال حج اختصاص يافته و مجموعه‏اي از واجبات و محرمات و مكروهات و مستحبات اين واجب شرعي بر مبناي فقه عملي شيعه در آن ارائه گرديده است. در بخش سوم موقعيت شهر مدينه و بخش‏هاي مسجد النبي و اماكن زيارتي، مقبره‏ها و مساجد اين شهر مقدس معرفي شده است.

اشرفي تبريزي، محمود

اسرار حج از امام سجاد(ع)، تهران، ميرحسين سديفي، چاپ 2، 1364، 33ص. جيبي.

بررسي ديدگاه‌هاي امام چهارم شيعيان، امام سجاد(ع) درباره تأثير، منافع و رازو رمزهاي اعمال و مناسك حج است.

افتخاري‌ گلپايگاني‌، علي‌ (متولد 1304)

الحج‌ و العمرة و معرفة الحرمين‌ الشريفين‌ ، مراجعه‌ محسن‌ الاسدي‌، تهران، نشر مشعر، 1417ق/1375، 280ص، وزيري.

شابك: 0 ـ 05 ـ 6293 ـ 964

بررسي جنبه‌هاي اجتماعي مثل تأثيرات حج در جامعه و بعد اخلاقي حج و عمره از ديدگاه‌هاي مختلف است. نويسنده احكام، فضائل، تاريخ، اماكن و آثار و تأثيرات فردي و اجتماعي آن دو را تبيين كرده است.

اكبرنژاد، محمدتقي و سعيدي، اميرسعيد

اسرار مناسك حج ، ويرايشِ رضا ديلمي، قم، مسجد مقدس جمكران، چاپ 1، ????، 159ص، رقعي.

شابك: 6 ـ 121 ـ 973 ـ 964 ـ 978

بررسي فوايد و حكمت‏هاي احكام و مسائل حج با تكيه بر روايات و ادعيه است. هم در آموزه‏هاي ديني و هم در ادبيات و عرفان اسلامي تفاسير معنوي زيبايي از مناسك حج ارائه شده است. در اين كتاب ضمن اشاره به فلسفه حج، اسرار مكه، اسرار مسجد الحرام، اسرار صفا و مروه، اسرار طواف، اسرار مني و اسرار مشعر و عرفات به آداب باطني انجام هر يك از مناسك و فضيلت احرام و قرباني و اعمال حج پرداخته شده است. منظور از اسرار حج بيان حكمت‏ها و فلسفه شرعي مسائل حج است كه در كتب قديمتر تحت عنوان علل الحج و معاني الحج مطرح مي‏شده است.

الف، الف.

خط سير ما يا صراط مستقيم ، بي‌جا، 1400ق، 264ص، وزيري.

بررسي اسرار حج، فضائل مكه، تأثيرات اخلاقي حج، تأثير در سازندگي انسان و تقرب الهي است.

الله‏ورديخاني، علي

كعبه: مصباح الطاهرين ، تهران، دانشگاه تهران، مؤسسه‌ انتشارات‌ و چاپ‌، چاپ 1، 1379، 64ص، رقعي.

شابك: 4 ـ 9263 ـ 03 ـ 964

بررسي آثار معنوي حج و فضيلت آن و نيز قداست و اهميت اماكن مقدس مكه به ويژه كعبه است.

الهي قمشه‌اي، مهدي

اسرار حجّ عاشقان ، به اهتمام حسين الهي قمشه‌اي، بي‌جا، بي‌نا، چاپ 1، 1364، 64ص، بياضي.

بررسي جنبه‌هاي معنوي و عرفاني فريضه حج و راز و رمزهاي اعمال و مناسك حج است..

امامي‌ خوانساري‌، محمد ^[1] (متولد 1312)

فلسفه‌ و اسرار حج‌ ، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1385، 196ص، پالتويي.

شابك: 6 ـ 006 ـ 540 ـ 964

بررسي نكات عرفاني و معارفي حج و تأثيرات اجتماعي و اخلاقي آن در بيست و چهار فصل است. از جمله عناوين فصول آن عبارت‌اند از: اثر معنوي حج؛ حج راز زندگي؛ حج، تقويت ايمان؛ تلبيه و مقصود حقيقي از آن؛ آداب واقعي حج؛ حج وسيله تشكيل انجمن همگاني؛ حقيقت معنوي مناسك؛ انتظار از دولت‌هاي اسلامي.

امين‌، محمد (متولد 1336)

حكمت‌ مناسك‌ عمره‌ مفرده‌ ، قم‌، طيب‌، چاپ 1، ????، 176ص.

شابك: 3 ـ 8 ـ 94755 ـ 964

عنوان‌ ديگر: حكمت‌ مناسك‌ عمره‌ مفرده‌ ويژه‌ دانشجويان‌ .

امين‌ پور، فريده‌ (متولد 1327)

كعبه‌ تجلي‌‌گاه‌ توحيد، روح‌ حج‌ ، با همكاري‌ مكتب‌ القرآن‌ مسجد ايريلو، تبريز، فروغ‌ آزادي‌، چاپ 1، ????، شش+130ص، رقعي.

شابك: 8 ـ 45 ـ 6971 ـ 964

بررسي معارف حج با استناد به آيات و احاديث است. پاره‌اي از مباحث نويسنده بدين قرار است: فريضه‌ي حج و پاره‌اي از واجبات و محرمات آن؛ تطهير خانه‌ي كعبه و حقيقت آن؛ ياد پروردگار و آثار آن؛ زائرين بيت‌الله الحرام و مسأله‌ حق‌الناس و حليت‌طلبي؛ كيفيت و حقيقت حج تمتع؛ مدينه و بركات آن؛ ذكر و دعاي قلبي از بالاترين عبادات؛ نهي از افراط در مستحبات؛ اهميت انفاق در حج؛ و حقيقت و اسرار اعمال حج.

انصاريان، حسين ^[2] (متولد 1323)

حج در آيينه عرفان ، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ????، 224ص، رقعي.

شابك: 8 ـ 046 ـ 540 ـ 964 ـ 978

بررسي رموز و تأثيرات حج و اركان آن از جنبه عرفاني و اخلاقي و كلامي است. نويسنده مطالب خود را ذيل پنج بخش با اين عناوين تنظيم كرده است: حقيقت حج؛ توشه حج؛ توبه خالص شرط سفر حج؛ ميقات؛ طواف كعبه.

در بارگاه‌ نور ، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ????، 144ص، وزيري.

شابك: 1 ـ 28 ـ 7635 ـ 964

چاپ قبلي

ويرايشِ علي ورسه‌اي، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1375، 102ص، رقعي.

بررسي جنبه‌هاي معرفتي و تأثيرات حج است. اين نوشتار در پاسخ به برخي پرسش‌هاي بعثه مقام معظم رهبري درباره ابعاد مختلف حج تهيه شده است. برخي از عناوين مورد بحث در اين كتاب عبارت‌اند از: پيشينه تاريخي مراسم حج؛ حكمت تشريع مناسك حج؛ چرا در تمام عمر يك‌بار؟؛ وجوه اشتراك حج با عبادت‌هاي ديگر؛ بعد سياسي و اجتماعي حج؛ برائت از مشركين.

بابا‏‏زاده، علي‌‏اكبر (متولد 1334)

با هم به حج و عمره ، قم، دانش و ادب، چاپ 1، 1384، 316ص، رقعي.

شابك: 7 ـ 9 ـ 93820 ـ 964

مجموعه بررسي‌هايي درباره جنبه‌هاي معرفتي، زيارتي، فقهي و اخلاقي حج و عمره و مناسك آن است. نويسنده با ترسيم چهره معنوي مكه و مدينه و معرفي اماكن زيارتي، زائران را از جهت اخلاقي، خودسازي در پنج فصل راهنمايي كرده است. در فصل اول مقدماتي درباره آمادگي براي سفر، اطلاعات لازم از عربستان و فرهنگ آن كشور، و در فصل دوم فرازهاي زيارتي مدينه معرفي شده است. در فصل سوم عمره مفرده و عمره تمتع و اسرار و فلسفه اعمال آمده است. در فصل چهارم حج تمتع از جنبه اخلاقي، فقهي و تاريخي بحث شده و در پايان، مطالب گوناگوني از زيارتها،دعاها،اشعار،احكام حج و نظريات مراجع تقليد نقل شده است.

تحليلي بر مناسك حج ، اصفهان، بني هاشم، چاپ 1، 1379، 391ص، وزيري.

شابك: 9 ـ 2 ـ 92954 ـ 964

بررسي جنبه‌هاي معرفتي و معارفي حج و معرفي اماكن مقدس مدينه و بيان احكام و آداب مناسك حج است. انگيزه مؤلف، فراهم ساختن مجموعه‏اي حاوي مناسك، نكات اخلاقي، مسائل عبادي و تاريخچه حوادث صدر اسلام براي زائران خانه خدا بوده است. كتاب به روش توصيفي و در سه موضوع آداب و اعمال حج، تاريخ اسلام و جغرافياي مكه و مدينه نگارش يافته است. مؤلف از منابع معتبر شيعي و سني استفاده كرده است. از فصلهاي مهم آن است: اهميت و آداب حج، مناسك عمره و حج تمتع، معرفي مدينه.

باشا، مرتضي علي

اسرار الحج في كلمات العلماء ، قم، دارالهدي، چاپ 1، 1384، 124ص، رقعي.

شابك: 3 ـ 068 ـ 497 ـ 964

بررسي جنبه معارفي و تأثيرات اخلاقي و عرفاني حج است. نويسنده در اين كتاب كه به زبان عربي نگاشته شده نظر برخي از اشخاص و علماي ديني را درباره‌ي اعمال حج و رمز و راز آن اعمال يادآور شده و موضوع رباني و لذت روحاني را در به جاي آوردن آن اعمال خاطرنشان كرده است.

الاسفار عن آيات الحج و الاسرار ، قم، باقيات، چاپ 1، 1426ق، 227ص، رقعي، عربي.

شابك: 8 ـ 07 ـ 6168 ـ 964

بررسي جنبه‌هاي معارفي و تأثيرات فردي و اجتماعي حج و اهميت و منزلت آن از ديدگاه قرآن است. نگارنده پس از توضيحاتي اجمالي و كلّي درباره حج و توجّه ويژه قرآن به اين حكم بزرگ الاهي در مبحث اول آياتي از سوره بقره كه در آنها به مكان مقدّس كعبه و مقام ابراهيم اشارت رفته است، بحث كرده و آنگاه آيات سوره آل‏عمران و سوره‏هاي مائده، انعام، انفال، توبه، ابراهيم و اسرا را همراه با شرح و توضيح و تفسير و شأن نزول آنها از نگاه خوانندگان گذرانده و دقايق و ظرايف اين اعمال متعالي را به حج‏گزاران گوشزد مي‏نمايد. وي در ادامه آيات سوره‏هاي حج تا قريش را كه به گونه‏ايي تصريحي و تلويحي با اعمال حج مرتبط است مورد بررسي قرار داده و در ادامه آن در باب اسرار حج و علت‌هاي هريك از آداب و اعمال با استناد به آيات و احاديث سخن گفته است.

باغشني، غلامرضا (متولد 1345)

پرواز تا بي نهايت: تأملي نو در باطن حج، ويرايشِ رسول پاسدار، مشهد، غلامرضا باغشني، چاپ 1، 1388، 134ص، رقعي.

شابك: 5 ـ 3489 ـ 04 ـ 964 ـ 978

عنوان ديگر:تأملي نو در باطن حج .

بررسي تأثيرات فردي و اجتماعي و معارفي حج است. نگارنده مجموعه يادداشت‌هايي را به سبك سفرنامه در مورد حج و فلسفه آن و عمدتا براي مخاطبان نوجوان و جوان تدوين كرده كه برگرفته از آيات كريمه قرآن و روايات متعدد هستند. مباحث كتاب با نگاهي متفاوت به مسير رشد انسان و عبور او از برزخ و جهنم آغاز شده و در ادامه اصول و فروع دين اسلام شرح داده مي‌شود. ديگر موضوعات كتاب هم بدين قرارند: چگونگي ورد انسان به جهنم، همراهان مؤمن در قبر، صفات اهل جهنم و بهشت، شرايط طواف و نحوه طواف و نماز زنان، وظايف حاجي، نحوه ورود به سرزمين عرفات، كاربردهاي حج بيت‌الله الحرام.

بدر، عبدالرزاق ^[3]

راهنماي‌ حج‌ و عمره‌ و بيان‌ چند درس‌ عقيدتي‌ برگرفته‌ از حج‌ ، ترجمه‌ محمدصالح‌ سعيدي ^[4]، سنندج‌، انتشارات‌ كردستان‌‏?‏، چاپ 1، ????، 158ص.

شابك: 0 ـ 45 ـ 7638 ـ 964

عنوان اصلي:دروس عقيدية مستفادة من الحج.

برفي‌، محمد ^[5] (متولد 1347)

فلسفه و احكام حج و عمره‏?، تهران، محراب فكر‏?، چاپ 1، ????، 204ص، وزيري.

شابك: 8 ـ 13 ـ 2520 ـ 964 ـ 978

بررسي فلسفه و اسرار احكام حج و عمره در ابعاد سياسي، فرهنگي، اخلاقي و اقتصادي است. همچنين احكام و مناسك عمره و حج در سايه فقه مقارن و تطبيقي مداهب اسلامي بيان شده است. تاريخچه و راهنماي اماكن مقدس مكه و مدينه نيز از ديگر موضوعاتي است كه در كتاب آمده است.

بركت‌رضايي، روزبه (متولد 1352)

آشنايي با احكام، اسرار و معارف عمره: ويژه دانش‌آموزان ، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ‏?????، 143ص، پالتويي.

شابك: 8 ـ 145 ـ 540 ـ 964 ـ 978

معرفي جنبه‌هاي معارفي و عقيدتي و نيز تأثيرات و آثار فردي و اجتماعي مناسك است. اين كتاب جهت آشنايي دانش‌‌آموزان عازم سفر عمره، با مكه و مدينه و نيز احكام و معارف حج عمره تنظيم شده است. كتاب در هفت بخش با اين عناوين تدوين شده است: آداب سفر عمره؛ آشنايي با عربستان؛ آثار اسلامي مكه و مدينه؛ مكه معظمه؛ احكام و مناسك؛ معارف عمره؛ نكته‌ها و تجربه‌ها؛ ادعيه و زيارات.

بروجردي، زهره (متولد 1339)

جرعه‌اي از بي‌كرانه‌هاي حج: مجموعه سخنراني‌هاي استاد ارجمند سركار خانم بروجردي ، تهيه و تنظيم انسيه كرابي^[6] ، مشهد، سازمان انتشارات شرق ايران‏?، چاپ 1، ????، 176ص.

شابك: 0 ـ 8 ـ 92159 ـ 964

عنوان ديگر: مجموعه سخنراني‌هاي استاد ارجمند سركار خانم بروجردي .

بزرگواري، سيدعلي‌محمد (متولد 1336)

علي(ع) در آئينه حج ، ياسوج، چوپان، 1386، 397ص، رقعي.

شابك: 9 ـ 65 ـ 7930 ـ 964 ـ 978

بهشتي، محمد (متولد 1330)

مسجد مكان معراج مومنين: تأويل معماري مسجد با تأملي در مناسك حج ، اصفهان، سازمان فرهنگي تفريحي شهرداري اصفهان، چاپ 1، ????، 59ص.

شابك: 5 ـ 30 ـ 2588 ـ 964 ـ 978

عنوان ديگر: تأويل معماري مسجد با تأملي در مناسك حج .

فروست: پنجره؛ ?.

بررسي اشارات و رموز اعمال و مناسك و نيز جنبه‌هاي عقيدتي حج است. در اين نوشتار با تشبيه نماز به حج و مسجد به كعبه، با بيان مراحل انجام مناسك حج و فلسفه انجام مناسك، اسرار نهفته در معماري مساجد اسلامي تبيين شده است.

بيگلري‌، حسن

احكام‌ حج‌ و اسرار آن‌ ، تهران، كتابخانه‌ سنائي‌، چاپ 1، ????، 403ص، وزيري.

بررسي تفصيلي احكام حج و اسرار آن و نيز تاريخ سرزمين حجاز و جغرافياي آن به همراه مختصري از زندگي پيامبر(ص) است. به نظر نويسنده همه احكام تابع مصالح و مفاسد است. همچنين به هدف و مقصود و جعل احكام پرداخته و علل جعل احكام را واقعي مي‌داند.

پوراميني‌، محمدامين‌ (متولد 1341) (به كوشش)

اسرار و معارف‌ حج‌ با الهام‌ از درسهاي‌ حكيم‌ متاله‌ آيت‌الله‌ سيدابوالحسن‌ رفيعي‌ قزويني [7] ‌، قم‌، بشير انديشه‌‏?‏‏، چاپ 1، ????، 76ص، رقعي.

شابك: 2 ـ 0 ـ 95321 ـ 964

بررسي حج از منظر معارف ديني و اخلاق است. اين نوشتار مشتمل بر مطالبي است در باب آداب و رسوم و اعمال سفر به مكه و زيارت كعبه كه ذيل اين عناوين آمده است: دعوت الهي؛ چرايي حج؛ سفري دوباره؛ رمي جمرات؛ قرباني؛حلق و تقصير؛سعي‌اي ديگر؛طواف نساء؛ و بيتوته در مني.

پورسيد آقايي، سيدمسعود ^[8] (متولد 1338)

حج ابراهيمي، حج مهدوي ، تهران، مهر محبوب، چاپ 1، 1384، 48ص، رقعي.

شابك: 7 ـ 3 ـ 95010 ـ 964

بررسي ابعاد عقيدتي و عرفاني احكام و اعمال حج و مطالبي درباره‏ي نسبت اين عمل عبادي با امام عصر(ع) است. نويسنده در اصل به نوشتن برخي از احكام حج تصميم داشته و خواسته است كتاب خود را به نحوي به امام زمان(ع) مرتبط كند. از اين‏رو، نخست به وصف حجّ مهدوي مي‏پردازد و ضمن آن، روح حج را از نظر معنوي و سياسي و فرهنگي بيان مي‏دارد.

تابنده‌، نورعلي ^[9] (متولد 1306)

سفر حج‌ و عيد قربان‌ ، تهران‌، حقيقت‌، چاپ 1، ????، 39ص.

شابك: 4 ـ 16 ـ 7040 ـ 964

اين نوشتار، متن دو سخنراني نويسنده است كه در آن بعد عرفاني حج مورد بررسي قرار گرفته است.

ترابي شهرضايي‌، اكبر

قطره‌اي‌ از زمزم‌ معرفت‌ ، قم، مؤسسه‌ انتشارات‌ دار‌العلم‌، جلد اول، چاپ 1، ????، 167ص، رقعي.

شابك: 1 ـ 90 ـ 5976 ـ 964

بررسي اسرار و تأثيرات حج از نگاه آيات قرآن و روايات معصومين(ع) و گفتار بزرگان است.

تسخيري، محمدعلي

اضواء علي طريق الوحدة الاسلامية ، تهران، رابطة الثقافة و العلاقات الاسلامية، ‎1418ق، 148ص.

شابك: 4 ـ 114 ـ 472 ـ 964

بررسي وحدت اسلامي و تقريب مذاهب به عنوان يكي از فلسفه‌ها و جنبه‌هاي معارفي و اخلاقي حج است.

روافد الشعور عند المسلم الحاج ، تهران، مؤسسة الحج، چاپ 1، 1405ق، 36ص، رقعي.

بررسي تأثيرات مختلف عبادت حج در انسان است.

تسخيري‌، محمدعلي و قانصوه، محمود

الحج‌ و آثاره علي‌ الحياة الاجتماعية ، تهران، منظمة‌ الاعلام‌ الاسلامي‌، معاونية‌ العلاقات‌ الدولية‌، چاپ 1، 1410ق، 1368، 102ص، رقعي.

فروست: منظمة‌ الاعلام‌ الاسلامي ـ ‌???

بررسي فلسفه و اسرار حج و نيز آثار اجتماعي ـ سياسي حج است.

تهراني، محمد

مناسك عشق ، تهران، سينه سرخ، چاپ 1، ????، 55ص.

شابك: 4 ـ 26 ـ 7887 ـ 964

جمعي از نويسندگان

أسرار الحج في حوار بين الإمام زين العابدين(ع) والشّبلي ، قم، نشر مشعر، بي‌تا، 15ص، جيبي.

بررسي اسرار حج بر اساس بيانات حضرت سيدالساجدين(ع) است.

جوادي‌، حسين‌ (متولد 1335)

??? نكته درباره ي حج، مشهد، همياران جوان‏?، چاپ 1، ????، 163ص، رقعي.

شابك: 4 ـ 38 ـ 2576 ـ 964

عنوان روي جلد: ‎ 365 نكته درباره اسرار و حكمتهاي حج .

بررسي فلسفه و اسرار حج و موضوعات مرتبط به آن بر اساس سخنان معصومين(ع) و انديشمندان بزرگ است.

جوادي آملي، عبدالله ^[10] (متولد 1312)

اسرار الحج ، چاپ 1، 1361/1403ق، 62ص، رقعي.

بررسي فلسفه و اسرار اعمال و مناسك حج است.

جرعه‌اي‌ از بيكران‌ زمزم‌: پژوهشي‌ پيرامون‌ اسرار حج‌، ترجمه‌ و تحقيق‌ از علي‌ حجتي‌ كرماني ^[11]، به كوشش حوزه نمايندگي‌ ولي‌ فقيه‌ در امور حج‌ و زيارت‌، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1381، 177ص، رقعي.

شابك: 1 ـ 92 ـ 6293 ـ 964

عنوان ديگر: پژوهشي‌ پيرامون‌ اسرار حج‌ .

عنوان‌ اصلي‌: وجيزه‌ حول‌ اسرار الحج‌ .

اين كتاب در سال 1371 توسط بعثه‌ مقام‌ معظم‌ رهبري‌، معاونت‌ آموزش‌ و تحقيقات‌ نيز به چاپ رسيده است.

بررسي اسرار و رموز حج بر اساس عرفان و اخلاق است. اين نوشتار جهت مقدمه كتاب الحج كه تقريرات درس فقه مرحوم سيدمحمد محقق داماد است، به رشته تحرير درآمده است. مؤلف در مقدمه نوشتار خود هدف خود از نگاشتن اين نوشته را اين ميداند كه مناسك حج را با بيان معارف آن و « مباحث فقه اصغر » با « كرايم فقه اكبر » كه دين به آن كمال مي‌يابد و نعمت با آن تمام مي‌شود، تكميل كند. وي در بخش ديگري نوشته: تمام عبادات ـ و از جمله حج ـ را باطن و سرّي است، ظاهر حج را مردم مي‌شناسند و مي‌دانند، امّا به باطن آن، تنها عارفان نايل مي‌شوند. انسان، ظاهر عبادات را با قالبِ خود مي‌يابد و باطن آن را با قلب خويش. براي بحث از هر كدام، دانشي ويژه است. ظاهر را فقه درست مي‌كند و باطن را عرفان. كتاب حاضر، گوشه‌اي از اسرار حج را نمايانده و مقداري از لذايذ معنوي حج را تقديم خوانندگان كرده است.

جرعه‌اي از صهباي حج ، ويرايشِ حسن واعظي ‌محمدي، قم، نشر مشعر، چاپ 4، 1387، 288ص، وزيري.

شابك: 3 ـ 52 ـ 7635 ـ 964 ـ 978

تلخيصي از كتاب صهباي حج نويسنده است كه حاصل آثار گفتاري و نوشتاري نويسنده درباره حج و زيارت است. حقايق و اسرار و حكمت‌هاي فراوان حج در اين كتاب تبيين شده است. پرسش‌هاي برخي خوانندگان و مراجعان به كتاب صهباي حج ضرورت تبيين بيشتر برخي مطالب را به همراه داشت. از اينرو در كتاب حاضر پاسخ‌هاي كتبي نويسنده به آن پرسش‌ها، همچنين نكات جديدي كه در بازنگري نهايي برخي مباحث تفسيري ارائه كرده، آمده است. كتاب در چهار بخش تدوين يافته است. بخش نخست از بخش‏هاي چهارگانه اين كتاب، با عنوان «ابعاد حج» عهده‏دار تبيين جايگاه، اهميت و نظام حج در اسلام است. مباحث كلي اين بخش، بر ديگر مباحث كتاب پرتو افكن است. از اين‏رو، در بخش‏هاي ديگر، گاه مصاديقي از اين مباحث ارائه مي‏شود. بخش‏هاي دوم و سوم با عناوين «اماكن حج» و «مناسك حج»، برخي از معارف و اسرار و ويژگي‏هاي اماكن و مناسك حج و نيز شرايط، اوصاف و مراتب حج‏گزاران و زائران را بيان مي‏كند. بخش چهارم نيز با عنوان «زيارت» به بيان معارفي درباره زيارت اختصاص داده شده است.

صهباي حج ، ويرايشِ احمد واعظي، قم، مركز نشر اسراء، چاپ 2، 1378، 617ص، وزيري.

شابك: 6 ـ 41 ـ 5984 ـ 964

مجموعه كاملي از احكام و ابعاد و حكمت‌هاي حج و زيارت بارگاه حضرت محمد(ص) است كه از آغاز سفر تا انجام آن را در بر مي‏گيرد. كتاب داراي چهار بخش است. بخش نخست كه به ابعاد حج مي‏پردازد، شامل مباحثي است با اين عناوين: جاودانگي دين اسلام؛ جايگاه حج در اسلام؛ حج در قرآن و سنت؛ تجسم اصول عقايد؛ ولايت، روح حج؛ چهره سياسي حج. بخش دوم به اماكن زيارتي شامل ميقات، حرم الهي، كعبه، حجرالاسود، مقام ابراهيم، زمزم، صفا و مروه و عرفات مي‏پردازد. مناسك حج، عنوان بخش سوم است كه در آن مناسك حج از جنبه عرفاني بررسي شده است. بخش چهارم و پاياني كتاب تحت عنوان زيارت، خود داراي شش فصل است: 1 ـ اتمام حج و عمره به زيارت؛ 2 ـ زيارت، حضور در بارگاه انسان كامل؛ 3 ـ زيارت، جلوه‏اي از محبت؛ 4 ـ آداب حضور؛ 5 ـ ضيافت پيامبر اسلام؛ 6 ـ بيوت رفيع حق.

صهباي صفا ، به كوشش حوزه نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت، قم، نشر مشعر، چاپ 1، 1371، 243ص، رفعي.

بررسي اسرار حج و سيره‌ي حاجيان عارف است. اين اثر از دو مقاله نويسنده با عنوان «نظام حج در اسلام» و «امنيت و قداست حرم» و نيز چند گفتار مؤلف فراهم گشته است. ضرورت آگاهي از اسرار حج در گفتار اول تبيين شده است. تفسير سؤالاتي درمعارف و اسرار حج از حضرت امام زين‌العابدين(ع) محتوي سخن دوم را تشكيل مي‌دهد و سخن سوم و چهارم توجهي است باريك‌بينانه و ژرف‌نگرانه به اسرار و معارف نهفته در عرفات، مني و مشعر. در ادامه اسرار حج از ديدگاه امير مؤمنان علي(ع) بيان شده است. «ولايت سر بزرگ حج» در بخش ديگر آمده است. پس از آن « اسرار حج در روايات » مي‌آيد. در گفتاري ديگر با عنوان «عظمت حج در اسلام » جايگاه والاي حج نشان داده شده و پيوند آن با جهاد و رهبري و چگونگي حج‌گزاري ارائه شده است. « نظام حج در اسلام »، عنوان مقاله بلندي است در اين مجموعه كه در ضمن آن، از «حج در ميان اقوام و ملل»، «موقعيت والاي كعبه» و «بنيان‌گذاران آن» سخن رفته است. مقاله ديگر در اين مجموعه با عنوان « قداست و امنيت حرم » به تبيين و توضيح اهميت حرم، قداست كعبه، و جايگاه والاي آن در فرهنگ اسلامي مي‌پردازد.

عرفان حج ، به كوشش حسين رضواني، ويرايشِ علي ورسه‌اي، تهران، نشر مشعر، چاپ 2، 1378، 108ص، رقعي.

شابك: 2 ـ 04 ـ 6293 ـ 964

بررسي حقيقت و اسرار اعمال و مناسك ظاهري حج، و رموز عرفاني حج است. اين كتاب با نگاهي محققانه به اين بُعد حج، راهيان اين سفر را در رسيدن به اين هدف ياري مي‌رساند. نويسنده با بيان اسرار عرفاني مربوط به كعبه مطالب را آغاز كرده و پس از تبيين رموز عرفاني ديگر اركان حج در نهايت شرايط قبولي حج را بيان كرده و روح و جان كعبه را ولايت دانسته و اين را مهم‌ترين شرط قبولي حج دانسته است.

عرفان‌ عمره ‌، تنظيم‌ و ويرايشِ‌ حسن‌ واعظي ‌محمدي‌، تهران، نشر مشعر‏?‏، چاپ 1، ????، 199ص، رقعي.

شابك: 7 ـ 73 ـ 7635 ـ 964

بررسي معارف و حقايق اعمال حج است. اين كتاب برگرفته از كتاب جرعه‌اي از صهباي حج نويسنده است كه به لحاظ اصلاحات و اضافات صورت گرفته در آن براي سفر عمره تنظيم شده، به گونه‌ا‌ي كه از آغاز تا انجام سفر عمره را در برمي‌گيرد و در آن جايگاه، فضيلت عمره، معارف، اسرار، شرايط، اوصاف و مراتب عمره‌گزاران بيان شده است.

حجتي‌، سيدمحمدباقر (متولد 1316)

در حريم‌ كعبه‌ ، به كوشش حوزه نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ????، 224ص، رقعي.

شابك: 8 ـ 46 ـ 6293 ـ 964

بررسي معارف وحقايق اعمال حج است. اين كتاب در دو بخش تدوين يافته است. در بخش نخست، اهداف و حكمت‌هاي مراسم حج بررسي شده است. عناوين برخي از موضوعات كه در اين بخش مورد بررسي قرار گرفته‌اند عبارت‌اند از: كعبه يا نخستين خانه امن براي مردم گيتي؛ نيت؛ حرم و قداست قطعاتي از زمان و مكان؛ طواف يا طليعه مراسم عمره تمتع؛ ابراهيم و اسماعيل و بناي كعبه؛ سعي ميان صفا و مروه؛ وقوف در عرفات؛ تضحيه و قرباني. در بخش دوم، سفرنامه حج نويسنده در سال 1373/1414ق آمده است.

حجتي كرماني، علي ( ???? ـ ‎1379)

حج را چگونه انجام داده‌اي، از امام زين‌العابدين عليه‌السلام ، تهران، شركت سهامي انتشار، چاپ 1، ‎1361، 48ص، جيبي.

اين نوشتار، متن و ترجمه گفتگوي امام سجاد(ع) با شخصي معروف به شبلي درباره حج است. اين حديث در جلد دوم مستدرك الوسائل آمده است.

حداد عادل، غلامعلي ^[12] (متولد 1324)

حج نماز بزرگ ، تهران، سنا، چاپ 1، 1379، 112ص، پالتويي.

شابك: 1 ـ 42 ـ 6126 ـ 964

بررسي باطن و حقايق اعمال و مناسك حج است. نويسنده در اين كتاب پا‌به‌پاي مناسك پيش رفته و به موازات اعمال حج يادداشت‌هايي نوشته است. او غرض از تأليف كتاب را اين دانسته كه معلوم شود حج در وراي ظاهر خود باطني دارد و آن همه اعمال و فرائض كه در حج آمده براي تربيت روح و تعالي جان آدمي است. نويسنده، با آنكه خود مي‏دانسته كه بيان اسرار حج، چنانكه بايد و شايد، از عهده او بيرون است، كوشيده است تا به اختصار و در حد توان خويش راز و رمز حج را بشناسد و بگشايد. در اين كتاب، حج به نمازي بزرگ تشبيه شده كه هر مسلماني كه توانايي تشرف به خانه خدا را داشته باشد، مي‏بايد در همه عمر، لااقل يك بار آن را به جاي آورد و آن نماز بزرگ را الگوي نمازهاي واجب روزانه خود قرار دهد.

حسيني‌، حسين‌ (متولد 1325)

كعبه‌ در كعبه‌: مقاله‌اي‌ درباره‌ي‌ حضور امام‌ زمان‌(ع) در مراسم‌ حج‌ ، تهران، نگار، چاپ 1، ????، 19ص، وزيري.

شابك: 5 ـ 04 ـ 5520 ـ 964

بررسي موسم حج و معارف مناسك حج بر اساس آيات و احاديث است. در هر دوره‌اي امام برگزيده بايد در جامعه نقش اساسي داشته باشد و نتيجه‌ مي‌گيرد كه وجود امام زمان (عج) در مراسم حج هرساله، امري بديهي است. وي بيان مي‌كند كه ديدار و بهره از وجود اين بزرگوار ضرورتا به شناخت و معرفت ايشان همراه نيست بلكه در مراسم حج و غير آن نيز افراد از عنايات و مهر ايشان بهره‌مند مي‌شوند. وي در كتاب درباره‌ي اعمال حج، آمادگي براي سفر و حضور امام سخن مي‌گويد و در پايان نيز داستاني را از "ابو نعيم محمد بن احمد انصاري" درباره‌ي ديدار با امام زمان (عج) در موسم حج روايت مي‌كند.

حسيني، مجتبي (متولد 1331)

رابطه خاص با خدا ، تهران، همشهري، چاپ 1، ????، 24ص.

شابك: 3 ـ 94 ـ 2924 ـ 964 ـ 978

بررسي حج به عنوان راهي براي شناخت خداوند و معرفت يافتن
به پروردگار است. البته حج هميشه جزء طريق‌هاي ويژه براي خداباوري و خداشناسي بوده است. از اينرو نويسنده فلسفه و غايت حج را سازندگي روح و روان آدمي دانسته و اين جنبه حج را به تفصيل بررسي كرده است.

حسيني‌نژاد، سيدحسين‌ (متولد 1337) (به كوشش)

خانه‌‌ي دوست‌ به‌ روايت‌ حج‌گزاران‌ ، تهران‌، لوح‌ زرين‌‏?، چاپ 1، ????، 344ص، رقعي.

شابك: 7 ـ 33 ـ 205 ـ 964

مجموعه مقالات گزيده‌ از برخي نويسندگان درباره حج و موضوعات مرتبط با آن است. گردآورنده تلاش كرده كه درباره هريك از اركان و اماكن مطلبي را انتخاب و در مجموعه بياورد. وي مطالب را در ده بخش تقسيم كرده است. بخش اول كه عمدة مطالب را به خود اختصاص داده درباره فلسفه و روح حج است. عناوين بخش‌هاي ديگر عيارت‌اند از: مدينه، بقيع، مكه، كعبه، سعي، عرفات، مشعر، مني، ره‌آورد. در اين مجموعه، توصيفات حدود 50 نفر از حج‌گزاران آمده است.

حكيم‌، سيدمحمدتقي (متولد 1305)

فلسفه‌ و اسرار حج‌ به‌ ضميمه‌ مختصري‌ از مناسك‌ حج‌ ، تهران‌، دفتر نشر فرهنگ‌ اسلامي‌، چاپ 1، ????، 96ص، رقعي.

شابك: 1 ـ 058 ـ 476 ـ 964

حوزه‌ نمايندگي‌ ولي‌ فقيه‌ در امور حج‌ و زيارت‌، معاونت امور روحانيون

رازها و رمزها: مروري گذرا بر اسرار و معارف حج در روايات ، قم، دارالحديث، چاپ 1، 1387، 75ص، جيبي.

عنوان ديگر: مروري گذرا بر اسرار و معارف حج در روايات .

الحيدر، محمد عبدالهادي ^[13]

معارف الحج ، قم، دار الهدي، ‎1383، 116ص.

شابك: 3 ـ 53 ـ 8222 ـ 964

من فوائد الحج ، قم، دارالهدي، چاپ 1، 1383، 102ص، رقعي، عربي.

شابك: 7 ـ 96 ـ 8222 ـ 964

حيدري‌، ابراهيم‌ (متولد 1344)

فريضه‌ حج‌، نسخه‌ الهي ، تهران‌، حرف‌ اول‌، چاپ 1، ????، 64ص، وزيري.

بررسي فلسفه و اسرار حج و معارفي از برخي ابعاد حج از جمله جنبه‌هاي سياسي و عرفاني آن است.

حيدري‌، سعدي‌

اسرار و فلسفه‌ حج‌ ، بي‌جا، سعدي‌ حيدري‌، چاپ 1، ????، 160ص، وزيري.

بررسي فلسفه و اسرار حج در ابعاد گوناگون عبادي، سياسي، اخلاقي و عرفاني است.

خالصي‌، رحيم‌

حج‌ اسلامي‌: يا، سير و سلوك‌ انساني ، شيراز، رحيم‌ خالصي‌، چاپ 1، ????، 331ص.

خداجويان، علي

شرايط صحت نماز و حج در رابطه با كسب و كار ما ، تهران، بنياد بعثت، مركز چاپ و نشر، چاپ 1، ????، 8+117ص.

شابك: 0 ـ 742 ـ 309 ـ 964

بررسي مسائل حلال و حرام حج و شرايط مشروعيت و صحت آن و نيز اسرار حج است.

خسروكردي، جمال (متولد 1349) (به كوشش)

مناسك و معارف حج و عمره در فقه شافعي ، سنندج، جمال خسروكردي، چاپ 1، ‏?‏????، 4 جلد در يك مجلد، پالتويي.

شابك: 8 ـ 8 ـ 485 ـ 04 ـ 964 ـ 978

جلد 1: آموزش مناسك حج و عمره در فقه شافعي؛ جلد 2: اذكار و دعاهاي حج و عمره و دعاهاي مدينه منوره؛ جلد 3: اسرار و معارف حج و عمره؛ جلد 4: بيداري دلها در حج ابراهيمي.

مجموعه‌اي از احكام و مناسك، و نيز اسرار و معارف حج بر اساس فقه شافعي است.

دانشگاه‌ آزاد اسلامي‌. معاونت‌ فرهنگي‌

به ‌سوي‌ نور ، تهران، ثامن‌، چاپ 1، ????، ح+212ص.

شابك: 9 ـ 9 ـ 90897 ـ 964

درگاهي، حسين

ره‏آوردي از حج براي راهيان حج: تذكراتي براي رهيافت به معرفت و معناي حج ، قم، شمس الضحي، چاپ 1، 1385، 88ص، رقعي.

شابك: 0 ـ 13 ـ 8767 ـ 964

عنوان ديگر: تذكراتي براي ره يافت به معرفت و معناي حج .

بررسي آثار معنوي و عرفاني حج است. كعبه، مراحل و مواقف حج، مشاهد شريفه حج، روز عرفه، آب زمزم، مشعر الحرام و ديگر جنبه‏هاي عرفاني حج در اين كتاب مورد بحث قرار گرفته و با استفاده از آيات و روايات سعي شده است تا اسرار و آداب معنوي هر يك از اين موارد ارائه گردد.

‌درويش، عبدالله

از ميقات تا عرفات: سفرنامه‏اي عرفاني؛ سيري كوتاه در آداب معنوي حج ، ويرايشِ حسين عليزاده، به كوشش پژوهشكده‌ فرهنگ‌ و معارف‌ نهاد نمايندگي‌ مقام‌ معظم‌ رهبري‌ در دانشگاهها، تهران، دفتر نشر معارف اسلامي، چاپ 1، 1382، 147ص، رقعي.

شابك: 7 ـ 51 ـ 7030 ـ 964

عنوان ديگر:سفرنامه‏اي عرفاني ؛ سيري كوتاه در آداب معنوي حج .

فروست: مجموعه سير و سلوك پاكان ـ 8

بررسي مختصر در اسرار حج كه به صورت سفرنامه نگاشته شده است. نويسنده نخست اسرار عبادات به ويژه ضرورت آشنايي با اسرار حج را بيان كرده و آن‏گاه به شرح هر يك از مواقيت پنجگانه حج پرداخته و آن را اعلام حضور و در ورودي حاجيان به حريم امن الاهي دانسته است. وي با قلم داستاني و تمثيل‏گونه به بيان اسرار اِحرام، طواف، نشانه‏هاي الاهي مسجد الحرام، سعي ميان صفا و مروه، عرفات، مشعر، رمي جمرات، نماز و قرباني پرداخته است.

دشتي‌، محمد ^[14] (1330 ـ 1380)

تجارت معنوي: سيري در ارزش‌ها و پاداش‌هاي فراوان اعمال حج ، قم، مؤسسه فرهنگي تحقيقاتي اميرالمومنين عليه السلام، چاپ 1، ‎1383، 79ص.

شابك: 3 ـ 71 ـ 6422 ـ 964

عنوان ديگر: سيري در ارزش‌ها و پاداش‌هاي فراوان اعمال حج .

ذاكري، سيدمجتبي [15] (متولد 1313)

حج خانه خدا و مسأله وهابيت ، قم، واريان، چاپ 1، 1387، 172ص، وزيري.

شابك: 8 ـ 10 ـ 2972 ـ 964 ـ 978

بررسي سه موضوع در نقد ديدگاه‌هاي وهابيت در زمينه‌ي ‌حج است. موضوع بحث اول راجع به وحدت اسلامي است. موضوع بحث دوم درباره اهميت حج است. در اين بخش نخست كيفيت اعمال حج بررسي شده و در ادامه حج از ديدگاه فقه شيعه بررسي شده است.موضوع بحث سوم كتاب در رابطه با مسألة وهابيت است.تاريخ پيدايش، عقايد و جنايات وهابيت مباحث مطرح شده در اين بخش هستند.

وحدت‌ اسلامي‌ به ‌ضميمه‌ كتاب‌ الحج‌ ، مشهد، آستان‌ قدس‌ رضوي‌، مؤسسه‌ چاپ‌ و انتشارات‌، چاپ 1، ????، 184ص، وزيري.

بررسي جنبه‌هاي وحدت و زمينه‌هاي اتحاد مسلمانان در حج است. اين نوشتار شامل سه بخش جداگانه است. در بخش اول تحت عنوان «مقدمه»، وضعيت رهبري در حكومت اسلامي بررسي شده است. «وحدت اسلامي»، عنوان بخش دوم كتاب است كه در آن با بيان برخي شاخص‌ها مسلمانان واقعي را معرفي كرده و برخي ديدگاهها در باب وحدت اسلامي را نقد كرده است. اما در بخش سوم كتاب با عنوان «كتاب الحج»، كيفيت اعمال حج بيان شده و پس از آن ديدگاهها و عقايد جريان وهابيت مورد بررسي قرار گرفته است.

رستگار جويباري‌، ولي‌الله ^[16] ‌ (متولد 1335)

آثار معنوي‌ و تربيتي‌ حج‌ ، تهران، ولي‌الله‌ رستگار جويباري‌، چاپ 1، ????، 96ص، رقعي.

شابك: 0 ـ 90 ـ 5800 ـ 964

رضائي‌، يوسف‌ (1274 ـ 1364)

حج، مقدمه غلامرضا سعيدي، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1385، 193ص، پالتويي.

شابك: 2 ـ 008 ـ 540 ـ 964

چاپ ديگر

حج يوسف ، مقدمه غلامرضا سعيدي، قم، دارالتبليغ اسلامي، بي‌تا، 199ص.

سفرنامه‌ي نويسنده و درباره اماكن و اركان حج است. اين كتاب شامل دو بخش است. در بخش نخست بخشي از فلسفه‌ي حج و اركان آن بيان شده است. بخش دوم به سفر نويسنده به حج در سال 1395 قمري اختصاص داده شده است.

رفيعي قزويني، سيدابوالحسن ^[17] (1268 ـ 1353)

اسرار و معارف حج ، به كوشش محمدامين پوراميني [18]، ويرايشِ رضا مصطفي‌لو [19]، قم، بشير انديشه، چاپ 1، 1383، 76ص، رقعي.

شابك: 2 ـ 0 ـ 95321 ـ 964

بررسي ابعاد ظاهري و باطني حج و معارف آن است. نويسنده نخست با اشاره به دعوت الهي، چرايي و فلسفه حج را از زبان امام صادق(ع) توضيح داده و سپس به شرح و بيان اسرار و معارف آن تحت اين عناوين پرداخته است: ميقات، غسل احرام، نيت، احرام تلبيه، شهر امن و امان، طواف خانه خدا، تقصير، صحراي عرفات، امواج توحيد و معرفت، رمي جمرات و حقيقت آن، قرباني و راز آن، حلق و تقصير.

عرفان حج ، به كوشش محمدرضا بندرچي، قم، بحرالعلوم، چاپ 2، 1378، 66ص، رقعي.

شابك: 1 ـ 9 ـ 91079 ـ 964

چاپ ديگر

قزوين، وزارت‌ فرهنگ‌ و ارشاد اسلامي‌، اداره‌ فرهنگ‌ و ارشاد اسلامي‌ قزوين‌، ????، 41ص، رقعي.

بررسي مناسك و مراحل حج از نگاه عرفان و توصيف اسرار آنها است. مؤلف در اين رساله مختصر پس از ذكر مقدمه‏اي درباره حج و اعمال آن، عناويني از قبيل نيت، ميقات، احرام، وقوف و قربان را همراه با احاديث و نكات عرفاني آورده و شرح داده است.

زارعي‌ سبزواري‌، عباسعلي‌

پرتوي‌ از اسرار حج‌ ، قم‌، جامعه‌ مدرسين‌ حوزه‌ علميه‌ قم‌، دفتر انتشارات‌ اسلامي‌، چاپ 1، ????، 151ص، وزيري.

شابك: 1 ـ 177 ـ 470 ـ 964

فروست: جامعه‌ مدرسين‌ حوزه‌ علميه‌ قم‌، دفتر انتشارات‌ اسلامي ـ ‌???

توضيح اسرار مكه مكرمه و مدينه منوره و نيز مسجد الحرام است. همچنين بررسي اسرار مناسك حج است.

سازمان بهزيستي كشور، مشاورت امور فرهنگي

اسرار مناسك، تهران، سازمان بهزيستي، چاپ 1، ‎????، 49ص، پالتويي.

بررسي برخي از اسرار و رموز مناسك حج است.

سازمان‌ تبليغات‌ اسلامي‌

الحج و دوره‌ الهام‌ في‌ حياة‌ الانسان‌ ، تهران، سازمان تبليغات اسلامي، چاپ 1، 1403ق/1361، 32ص، رقعي.

سازمان حج و زيارت

مناسك فكري حج ، تهران، سروش(صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران)، چاپ 1، 1359، 52ص، رقعي.

بررسي فلسفه و اسرار حج است. متن آن برگرفته از آثار دكتر علي شريعتي درباره حج است.

سحاب، ابوالقاسم ^[20] (1266 ـ 1335)

فلسفه و اسرار حج: تاريخ و جغرافياي مختصر مكه معظمه و مناسك حج ، تهران، سحاب كتاب، چاپ 2، 1358، 208ص، رحلي.

عنوان‌ روي‌ جلد: فلسفه‌ و اسرار حج‌ همراه‌ با مناسك‌ حج‌ علامه‌ حلي‌ .

عنوان ديگر: تاريخ و جغرافياي مختصر مكه معظمه و مناسك حج .

بررسي اسرار و حقايق مناسك حج است. اين نوشتار شامل سه بخش است: بخش‌ ?. تاريخ‌ و جغرافياي‌ مختصر مكه‌، تاليف‌ ابوالقاسم‌ سحاب‌؛ بخش‌ ?. فلسفه‌ حج‌، تاليف‌ حافظ غاربيك‌، ترجمه‌ ابوالقاسم‌ سحاب‌؛ بخش‌ ?. اسرار حج‌/ به‌قلم‌ ميرزا خليل‌ كمره‌اي‌، ترجمه‌ ابوالقاسم‌ سحاب‌؛ بخش‌ ?. بندرجده‌؛ بخش‌ ?. مناسك‌ حج‌، تاليف علامه‌ حلي‌، ترجمه‌ ابوالقاسم‌ سحاب‌؛ بخش‌ ?. مدينه‌ منوره‌. به همراه مطالبِ بيان شده در هر بخش تصاوير و نقشه‌هاي مرتبط با آن موضوع نيزآمده است.

سعيديان‌، محسن‌ (متولد 1323)

حج‌ ديداري‌ با حبيب‌ ، تهران، منير، چاپ 1، 1384، 142ص، وزيري.

شابك: 3 ـ 61 ـ 7665 ـ 964

بررسي مناسك حج از منظر اخلاق و معارف است. نويسنده پس از يك مقدمه درباره اخلاق و اهميت آن، مسافري را تصوير مي‌كند كه از خواب غفلت بيدار شده و قصد سفر الي‌الله دارد. نويسنده در ادامه از فلسفه و اسرار اعمال حج سخن گفته است.

سمندري‌، مهدي (متولد 1307)

سه رساله نور: ام ابيها، رجعت، حج ، اصفهان، كانون پژوهش، چاپ 1، ????، 180ص.

شابك: 2 ـ 17 ـ 5287 ـ 600 ـ 978

سيدين، محسن (متولد 1345) و افتخاري توكلي، مهشيد (متولد 1346)

حج: امت وسط: مروري بر فلسفه حج در قرآن ، تهران، آوامتن، چاپ 1، 1388، 91ص، رقعي.

شابك: 2 ـ 16 ـ 2673 ـ 964 ـ 978

عنوان ديگر: مروري بر فلسفه حج در قرآن .

بررسي ابعاد مختلف حج با استفاده از آيات قرآن و ديدگاه‌هاي مفسران است. نويسنده در مقدمه مي‌نويسد: از آنجا كه مناسك و اعمال حج هر كدام مربوط به يكي از بنيادهاي «امت وسط» يعني جامعه نمونه برگرفته شده از الگوي حج است و هر كدام نيز به صورتي نمادين است مي‌توان گفت كه كليت حج و مناسك آن و آنچه مستطيعان مي‌توانند از مطالعه در اين عبادت بزرگ درك كنند همچون آياتي متشابه‌اند كه فهم آن به قول آيه هفت سوره آل عمران نيازمند رسوخ است.

شاكري‌، حسين‌ (متولد 1304)

الحج‌ و مايدرو في‌ فلكه‌ ، قم‌، نشر الهادي‌، چاپ 1، ????ق‌/ ????، 125ص.

فروست: الثقافة‌ الاسلامية‌ ـ 4

شالچي، مجيد (متولد 1337)

فرازهايي از حج ، تهران، آرون، چاپ 1، 1388، 359ص.

شابك: 6 ـ 058 ـ 231 ـ 964 ـ 978

شريعتي، علي ^[21] (1312 ـ 1356)

حج ، تهران، مجيد، چاپ 1،‏?‏‏ ????، 208ص.

شابك: 0 ـ 092 ـ 453 ـ 964 ـ 978

بررسي فلسفه و تبيين اسرار مناسك حج است.

[حج. انگليسي]، ترجمه به انگليسي علي بهزادنيا و نجلا دني، تهران، چاپخش، چاپ 1، 1381، 163ص.

اطلاعات مأخذشناسي كتاب به زبان اصلي:

Hajj , by Ali Shariati, translated by Ali A. Behzadnia, Najla Denny, Tehran: ‎Chapakhsh, 2001, 163p.

[حج. انگليسي]، ترجمه به انگليسي لاله بختيار، تهران، بعثت، چاپ 1، 1367/1988م، xxxi+338ص.

اطلاعات مأخذشناسي كتاب به زبان اصلي:

Hajj: reflections on its rituals , by ‎Ali Shariati; translated by Laleh Bakhtiar, Tehran, Beathat Foundation‏?, ‎1988, xxxi+338p.

مجموعه آثار 6: تحليلي از مناسك حج ، تهران، الهام، چاپ 11، 1378،
295ص، رقعي.

شابك: 6 ـ 23 ـ 6071 ـ 964

عنوان ديگر:تحليلي از مناسك حج .

بررسي و تحليل مناسك از چند منظر از جمله از نگاه اخلاقي و عرفاني و تبيين اسرار و رموز و غايات اعمال و مناسك حج است. اين كتاب جلد سوم از مجموعه مطالب درباره حج از تأليفات نويسنده و معروف به مناسك حج است كه تفسير و تحليلي است در مورد آداب و احكام حج، نه به عنوان احكام فقهي، بلكه به عنوان رساله فكري. مؤلف ابتدا به مفهوم حج پرداخته، سپس اعمال مهم حج از قبيل قرباني كردن، طواف، سعي، تقصير، عرفات را نه به عنوان يك روحاني يا مرجع تقليد، بلكه به عنوان يك حج كننده تحليل مي‏كند. بخش پاياني كتاب به توصيف آخرين حج امام حسين(ع) اختصاص دارد.

ميعاد با ابراهيم ، تهران، آگاه، چاپ 3، 1373، و+704ص، رقعي؛ چاپ 9، 1387، 600ص، وزيري.

شابك: 5 ـ 116 ـ 416 ـ 964

فروست: مجموعه آثار دكتر علي شريعتي ـ 29

بررسي جنبه‌هاي اخلاقي، اجتماعي و عرفاني حج است. در اين كتاب از مجموعه آثار دكتر شريعتي، سخنراني‏هايي از وي كه موضوع مشترك آنها بيشتر حج و مسائل و مطالب مربوط به حج است گردآوري شده است. كتاب در سه بخش و به ضميمه پيوست‏هايي تنظيم شده است. در بخش اول كه ميعاد با ابراهيم(ع) عنوان دارد بيشتر از هجرت و فلسفه حج سخن گفته شده، و در بخش دوم و سوم نيز از اهميت مهاجرت در اسلام و بررسي پنج نوع مهاجرت در قرآن؛ ضرورت شناخت حضرت فاطمه و توحيد به طور گسترده سخن گفته شده است. در بخش پيوست‌ها نيز به تاريخ و ارزش آن در اسلام؛ استانداردهاي ثابت در تعليم و تربيت؛ علم حديث؛ عرفان و تصوف؛ ضرورت تيپ‏شناسي در نوشتن بيوگرافي پرداخته شده است.

شريفي، مجتبي (متولد 1345)

نمادها و رمزواره‌هاي ‌حج: نشانه‌هاي الهي درسرزمين وحي ، تهران، رويش نو‏?، چاپ 1، ????، 837ص، وزيري.

شابك: 1 ـ 7 ـ 92284 ـ 964 ـ 978

بررسي رمزها و اسرار حضور در مكه و مدينه و سفر معنوي حج است. از آن جمله مي‌توان به حضور درعرفات به عنوان نماد شناخت علت گناه و توبه از آن و حضور در مشعر به عنوان نشانه دستيابي به بينش و شعور كاربردي و به منا به عنوان نماد دسترسي به آرزوهاي ديرينه به منظور ايجاد آرامش و امنيت براي اطرافيان و سلب راحتي از خود به منظور ايجاد راحتي براي ديگران پرداخته شده است. هرچند كتاب، درباره اسرار و رموز حج نوشته شده و نه مسائل فقهي آن، اما براي تبيين هرچه بهتر اعمال و مناسك حج قبل از بيان رمزواره‌ها، مطالبي را با عنوان «از ديدگاه فقه شيعه» آورده و سپس به بيان اسرار آن، بر مبناي آيات قرآن و كلام معصومين(ع) پرداخته است.

شعراوي، محمد متولي ^[22] (متولد 1911م)

حج؛ راهنماي راهيان خانه خدا ، ترجمه مجيد احمدي [23]، شيراز، ايلاف، چاپ 1، 1383، 152ص، رقعي.

شابك: 7 ـ 7 ـ 94716 ـ 964

عنوان ديگر: راهنماي‌ راهيان‌ خانه‌ي‌ خدا .

عنوان اصلي: الحج‌ المبرور شروطه‌ و آدابه‌ .

بررسي اسرار و معارف حج و اعمال آن است. نويسنده به اعمال حج و زيارات مربوط به آن در مدينه و مكه پرداخته و اثرات و بركات آن را با بهره‏گيري از آيات و در برخي موارد از روايات بيان مي‏كند. كتاب حاضر در حقيقت دست‏نوشته‏هاي نويسنده در اين باره است كه در شش بخش سامان يافته است. لبيك به خداوند، بركت‏هاي بيت ‏الله الحرام، تجليات عرفه، رجم شيطان، اجتهادات علي(ع) در مسائل حج، و زيارت پيامبر خدا و حكم آن از موضوعات مطرح شده در كتاب است.

شعله، حميد (متولد 1338)

سفر عشق ، با همكاري هدي السادات مكي، قم، قلم نو، چاپ 1، 1386، 294ص، رقعي.

شابك: 5 ـ 09 ـ 2762 ـ 964 ـ 978

بررسي ابعاد معنوي و اسرار عبادي حج به همراه گزيده‏اي از مناسك، مسائل و احكام اين عبادت اجتماعي است. ابتدا تاريخ و جغرافياي سرزمين حجاز و اوضاع عربستان و مكه و كعبه بيان شده و در بخش دوم وظايف، مسئوليت‌ها و آداب مديريت و مديران سفر حج بيان گرديده و در بخش سوم مقدمات و مناسك حج ذكر شده است. در ادامه زيارتگاههاي مكه و مدينه و گزيده‏اي از حوادث تاريخي صدر اسلام ارائه شده است.

شفيعي‌ سروستاني‌، اسماعيل ^[24]‌ (متولد 1337)

شوق‌ كعبه ‌، تنظيم‌ و ويرايشِ‌ پريوش‌ دانش‌نيا، تهران، كيهان‌، چاپ 1، ????، 132ص.

بررسي فلسفه‌ حج و تحليل اسرار مناسك حج و جنبه‌هاي اجتماعي و اخلاقي آن است.

شكوئي، عبد الجبار بن زين العابدين ^[25]

حديث كعبه و كربلا: تطبيق حالات مكه با احوال سيدالشهداء عليه السلام ، تصحيح سيدجواد طباطبايي، مشهد، آستان قدس رضوي، شركت به‌نشر، ‎1386، 176ص، رقعي.

شابك: 9 ـ 0851 ـ 02 ـ 964 ـ 978

عنوان ديگر: تطبيق حالات مكه با احوال سيدالشهداء عليه السلام .

بررسي حج و اعمال و مناسك حجاج با سيره امام حسين(ع) است. براي نمونه قرباني كه اولين بار با ذبح اسماعيل توسط حضرت ابراهيم(ع) به يك سنت تبديل شد، در عاشورا، امام حسين با فدا و قرباني‌كردن همه اصحاب و ياران و حتي عزيزاني از خانوده‌اش، سنت ابراهيمي را احيا كرد. اثر حاضر شامل دو فصل پاياني كتاب مصباح الحرمين همين نويسنده است، كه به طور مستقل منتشر شده است. و محتواي آن تطبيق و مقايسه‌اي است كه مؤلف ميان مكه و اعمال حج با امام حسين(ع) و وقايع عاشورا انجام داده است.

صاحبي، محمّدجواد (متولد 1334)

سفر به هفت وادي عشق ، به كوشش مؤسسه فرهنگي هنري احياگران انديشه ديني، قم، احياگران انديشه ديني، چاپ 1، 1386، 152ص، رقعي.

شابك: 0 ـ 04 ـ 8359 ـ 964

بررسي سير و سفري معنوي و روحاني حج و تبيين اسرار و حقايق مناسك است. در اين سفر جلوه‏ها و معنويت‌هاي حج براي نويسنده تجسم واضح‏تري مي‏يابد و او به اختصار گزيده‏اي از اين اسرار باطني و منازل عرفاني حج و نقش مناسك و اعمال آن را در وحدت اسلامي و آزمايش و صداقت و پاكسازي انسانها بيان مي‏كند. نويسنده به صورت مختصر گزارش اين سفر و آداب و آيين‏هايي كه زائر بايد رعايت كند تا اسرار حج بر او تجلي كند و نيز آثار و ابعاد تربيتي و اجتماعي حج و حكمت‌هاي آن را با استنادهاي مختصر به سيره معصومين ثبت مي‏كند.

صادقي اردستاني‌، احمد ^[26] (متولد 1323)

حج‌ از ميقات‌ تا ميعاد ، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، ????، 304ص، رقعي.

شابك 2 ـ 98 ـ 9635 ـ 964

بررسي اسرار احكام و مسائل حج از نيت و احرام در ميقات تا پايان اعمال با استفاده از حدود هفتاد آيه قرآن درباره حج و نيز روايات معصومين(ع) است. عناوين فصول پانزده‌گانه عبارت‌اند از: نيت خالص؛ به كجا مي‏رويم؟؛ با كاروان نور؛ احرام در ميقات؛ در طواف يار؛ اين چنين بايد بود؛ اماكن مقدّس مسجد الحرام؛ سعي صفا و مَروه؛ عرفات؛ مشعرالحرام؛ مِني؛ بازگشت به مكّه؛ آموزه‏هاي حج؛ منافع و آثار حج؛ فلسفه حج‏.

صادقي تهراني، محمد ^[27] (متولد 1307)

اسرار، مناسك‌، ادله‌ حج‌ ، تهران، اميد فردا، چاپ 1، 1381، 464ص، وزيري.

شابك: 5 ـ 2 ـ 346 ـ 9 ـ 964

عنوان‌ ديگر:فقه‌ سياسي‌ اسلام‌ : مناسك‌ حج‌.

چاپ ديگر

تهران، راه دانش، چاپ 1، 1382، 464ص، وزيري.

عنوان‌ روي‌ جلد: درس‌هايي از فقه‌ سياسي‌ اسلام‌، اسرار مناسك‌ ادله‌ حج‌ .

بررسي اسرار مناسك حج، براساس قرآن و روايات براي پاسخگويي به نيازهاي حج‏گزاران در عصر حاضر است. نويسنده، ابتدا به نواقص نوشته‏هاي علماي گذشته اشاره و بيان مي‏دارد كه بيشتر مسائل مورد نياز مردم در اين نوشته‏ها نيامده و پاسخگويي آنان نيست. بنابراين، اين رساله را تأليف و آن را ملاك و حجيت عموم كساني مي‏داند كه مسائل مورد نياز آنها در مناسك ديگر مراجع نيامده است. وي با استناد به آيات و روايات، به بررسي مسائل پرداخته و كمتر به قواعد فقهي استناد كرده است. نويسنده، نوعاً در مستندات فتاواي فقها بي ذكر و نام، اشكال كرده و اين گونه فتاوا را برگرفته از قواعدي مي‏داند كه از تراوشات ذهن فقهاست. بر همين اساس بر اين باور است كه بايد تمام مسائل را از آيات و روايات صحيح استخراج كرد. ساختار كتاب و فتاوا به گونه‏اي است كه براساس نيازهاي حج‏گزاران است و از هر گونه تعقيد و ريزه‏كاريهاي فقهي دور است. برخي از سر فصلهاي كتاب عبارت‏اند از: معناي حج؛ خانه خدا و مردم؛ مسائلي درباره عمره؛ استطاعت فردي و اجتماعي و اقسام آن؛ احرام؛ ميقات؛ عرفات و مشعر الحرام.

صارم، ناهيد (به كوشش)

بسوي عطش: برداشتي از كتاب دكتر علي شريعتي ، تهران، نيك پندار، ‏?‏‏چاپ 1، ????، 63ص، رقعي.

شابك: 0 ـ 5 ـ 95275 ـ 964 ـ 978

شرحي بر كتاب حج تاليف علي شريعتي است و ضمناً به بررسي آثار اجتماعي و اخلاقي و معنوي مناسك مي‌پردازد.

صافي‌، احمد (متولد 1316)

حج‌ و نيايش‌ الهي‌: حج‌ برنامه‌ و روشي‌ موثر در هدايت‌، تربيت‌، مديريت‌ و نيايش‌ با خداوند؛ به‌ انضمام‌ نظام‌ آموزش‌ و پرورش‌ عربستان‌ ، ويرايشِ ليلا ساكي‌، تهران‌، كارين‌، چاپ 1، ????، 152ص، رقعي.

شابك: x ـ 14 ـ 7491 ـ 964

عنوان ديگر: حج‌ برنامه‌ و روشي‌ موثر در هدايت‌، تربيت‌، مديريت‌ و نيايش‌ با خداوند .

بررسي خاطرات و تجربيات نگارنده در سفر به مكه و مدينه در جهت تأثيرات اخلاقي و اجتماعي مناسك است. عناوين كتاب بدين قرار است: كلياتي درباره‌ي ماهيت، اهداف و روش‌هاي هدايت، تربيت، و مديريت آدمي و جايگاه حج در آن؛ آمادگي، مقدمات سفر و آداب حج؛ سفرنامه‌ي حج؛ كلياتي درباره‌ي حج و آداب آن؛ حج و نيايش خداوندي؛ برنامه‌هاي حج زائران ايراني؛ كلياتي درباره‌ي نظام اجتماعي، فرهنگي، و جغرافيايي عربستان؛ درباره‌ي نظام آموزش و پرورش عربستان.

صانعي‌، صفدر (1309 ـ 1379)

ارمغان‌ كعبه‌ ، تهران، سازمان‌ اوقاف‌ و امور خيريه‌، انتشارات‌ اسوه‌، چاپ 1، ????، 278ص، وزيري.

بررسي فلسفه و اسرار حج و آثار فردي و اجتماعي آن است.

صدا و سيماي‌ جمهوري‌ اسلامي‌ ايران‌

مناسك‌ فكري‌ حج‌ ، تهيه‌ و تدوين‌ از سروش‌، انتشارات‌ صدا و سيماي‌ جمهوري‌ اسلامي‌ ايران‌، تهران، وزارت‌ ارشاد ملي‌ جمهوري‌ اسلامي‌ ايران‌، سازمان‌ حج‌ و زيارت‌، ????، 52ص.

عنوان‌ روي‌ جلد: مناسك‌ فكري‌: حج‌ حركتي‌ از خود به‌ سوي‌ خدا، همگام‌ با خلق ‌.

متن‌ اين كتاب‌ برگرفته‌ از كتابهاي‌ دكتر علي‌ شريعتي است.

صدر، سيدمحمد

الحج بين السائل و المجيب ، ايران نگين، چاپ 1، 1384، 96ص، رقعي.

شابك: 8 ـ 39 ـ 7580 ـ 964

صدر، سيدمحمد باقر ^[28] (1931 ـ 1979)

آيين بندگي در آينه انديشه و احساس ، ترجمه مهدي طيب ^[29]، تهران، خرمشهر، چاپ 2، 1379، 208ص، رقعي.

شابك: 6 ـ 1 ـ 91703 ـ 964

عنوان اصلي: نظام العبادات في الإسلام .

بررسي برخي از عبادت‌ها در اسلام و فوايد فردي و اجتماعي آن است. نويسنده با نگاهي كلي به مسئله عبادت، آن را نياز ثابت انسان در هر عصر و زمان دانسته و تشريع عبادات و اثرات آن در زندگي انسان را به تفصيل مورد بحث قرار داده است. اين كتاب در پنج بخش و با اين عناوين تدوين شده است: نظري كلي بر عبادات؛ نظري خاص به تشريع نماز؛ نظري خاص به تشريع روزه؛ زكات و جايگاه و ثمرات فردي و اجتماعي آن؛ حج و نقش مهم آن در زندگي انسان.

صفايي حائري، علي ^[30] (1330 ـ 1378)

حقيقت حج، به ضميمه ذبح، عامل حيات برتر ، تهيه و تنظيمِ:مؤسسه فرهنگي تحقيقاتي ليلة القدر، قم، ليلة القدر، چاپ 1، 1383، 137ص، رقعي.

شابك: 6 ـ 17 ـ 7803 ـ 964

فروست: مجموعه‌ سخنراني‌ها ـ 2

بررسي معارف و حقايق و اسرار مناسك حج است. گزيده‌هاي خلاصه و كوتاهي است كه با تأمل در روايات و آيات و با تأمل انسان در خودش و در مواقف و معارف و مشاعر و تأمل در مورد حَجة الاسلام و حقيقت حج و پيوند كلمه حج با اسلام، به دست آمده. اين نوشته، مختصري از حج و حقيقت آن به ضميمه بحث ذبح كه از مجموعه اي از نوارها و نوشته‌هاي مؤلف، تهيه گرديده و شامل اين عناوين مي‌باشد: حَجة الاسلام؛ اسلام تاريخي؛ اسلام سلوكي؛ اسلام اجتماعي؛ مراحل اسلام در حج؛ آيات حج؛ ذبح و شرايط آن؛ حيات انساني و مراحل آن.

صمدي آملي، داود (متولد 1342)

پيرامون اسرار حج و تجلي اعظم در مدينه منوره و مكه مكرمه ، قم، نورالسجاد، چاپ 1، 1386، 151ص، رقعي.

شابك: 6 ـ 86 ـ 7163 ـ 964 ـ 978

بررسي جنبه‏هاي باطني و معنوي حج و مسائل و احكام آن با استفاده از روايات اهل‏بيت(ع) است. نويسنده اسرار حج را با اتخاذ رويكردي عرفاني توضيح مي‏دهد. اين توضيحات عموماً بيان و تفسيري تأويلي از مسائل و پديده‏هاي ظاهري حج است. نويسنده از اموري مثل سفر، مدينه، حج ابراهيمي، مقام خليل، اقسام حج، دحو الارض، بناي كعبه، رابطه كعبه و قلب، ارض قرآني و هيوي، دايره معدل النهار، برآمدگي زمين مكه، و اختلاف در امر خلافتْ معاني باطني ارائه مي‏دهد. همه اين تأويلات حول اين معناي وحدت‏بخش است كه سرزمين مكه قلب جهان هستي و قلب انسان كامل اساس و بنياد آفرينش انسان و همه بشريت است و از اين طريق رابطه قلب و كعبه را به دست مي‏آورد.

ضياءآبادي، سيدمحمد (متولد 1309)

حج برنامه تكامل ، تهران، تبيان، چاپ 5، 1376، 458ص، وزيري.

شابك: 0 ـ 9 ـ 91571 ـ 964

چاپ‌هاي ديگر

كتاب حاضر در سالهاي مختلف توسط ناشران متفاوت منتشر شده است. از جمله:

تهران، دار الكتب‌ اسلاميه‌، چاپ 1، ????، 516ص، رقعي.

تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1384، 292ص.

تهران‌، بنياد خيريه‌الزهرا عليها السلام، چاپ 1، ????، 422ص.

بررسي جنبه‌هاي اخلاقي ـ تربيتي همراه با نكته‌هاي عرفاني و با تكيه بر روح معنوي مناسك معنوي حج است. كتاب در هفت بخش با عناوين زير تنظيم شده است: سرّ تشريع عبادت؛ آثار اجتماعي حج؛ اسرار روحي حج؛ طي مراحل؛ مواقف؛ تمام حج و نتايج آن؛ و در بخش آخر موضوع زيارت و زيارت پيامبر(ص) و ائمه بقيع(ع) را بررسي كرده است.

[ حج‌ برنامه‌ تكامل‌. انگليسي‌ ]، ترجمه به انگليسي توسط علي‌اكبر عقيلي آشتياني، قم، انصاريان، چاپ 1، 1381/2002م، 192ص.

اطلاعات مأخذشناسي كتاب به زبان اصلي:

no title , ‎by Mohammad Zia Abadi; translated by Ali Akbar Aghili Ashtiani; edited by Badr Shahin, Qum: ‎Ansariyan Publications, 2002, 192p

مسلمان و كفر پنهان ؟! ، تهران، بنياد خيريه الزهراء عليها السلام، دفتر امور فرهنگي، بهاران، چاپ 1، ‎1383، 18ص.

شابك: x ـ 71 ـ 8448 ـ 964

فروست: سلسله مباحث معارفي سيدمحمد ضياءآبادي؛ ‎32. صفير هدايت

طباطبائي‌نسب، محمدرضا (متولد 1349)

حج: ميثاق بندگي ، تهران، نورالائمه(ع)، چاپ 1، ????، 354ص.

شابك: 0 ـ 03 ـ 2579 ـ 964

عاملي، ح.

حج چيست؟، تهران، انتشارات واحد فرهنگي بنياد شهيد، چاپ 1، ‎1361، 262ص.

عباسي داكاني، پرويز ^[31] (متولد 1335)

رازهاي عارفانه‌ي حج ، به كوشش نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه‌ها، قم، دفتر نشر معارف، چاپ 1، 1387، 328ص، وزيري.

شابك: 1 ـ 106 ـ 531 ـ 964 ـ 978

عبدالحسيني، معصومه

نگاهي عرفاني ـ اخلاقي به مناسك حج ، قم، مركز پژوهشهاي اسلامي صدا و سيما، چاپ 1، 1386، 114ص، رقعي.

شابك: 8 ـ 083 ـ 514 ـ 964 ـ 978

بررسي مختصرِ آموزه‏ها و پيام‏هاي اخلاقي و معنوي اعمال و مناسك حج است كه در شش فصل و با بهره‏گيري از كتب اخلاقي، روايات و منابع عرفاني و فقهي سامان يافته است. نگارنده در كتاب حاضر نخست مناسك حج را از ابعاد گوناگون اجتماعي، فرهنگي، سياسي، و اقتصادي بررسي و سپس جنبه‌ي تربيتي حج و نحوه‌ي تزكيه‌ي انسان در حج را بيان مي‌كند. در ادامه اعمال حج و چگونگي انجام آن‌ها را شرح مي‌دهد و اماكن و مناسك حج را معرفي مي‌كند. در پايان نيز به نقش رسانه‌هاي ملي در گسترش فرهنگ حج و زيارت اشاره مي‌كند.

عبداللهيان‌، محمدرضا (متولد 1341)

فلسفه‌ حج ‌، بي‌جا، محمدرضا عبداللهيان‌، چاپ 1، 1380، 81ص.

شابك: x ـ 04116 ـ 06 ـ 964

عسكري، سيدمرتضي ^[32] (1293 ـ 1386)

الاحتفال بذكري‌ الانبياء و عبادالله الصالحين‌ ، قم، دانشكده‌ اصول‌ الدين‌، چاپ 1، ????، 16ص، جيبي.

فروست: علي‌ مائدة‌ الكتاب‌ و السنة‌ ـ 2

ترجمه اردو

انبياء اور صالحين كي ياد ، ترجمه به اردو كميل اصغر زيدي، تهران، نيك‌‌ملكي، چاپ 1، ‏?????، 20ص.

شابك: 5 ـ 02 ـ 5192 ـ 964 ـ 978

فروست: كتاب و سنت كي آئينه ميس؛ ?.

بزرگداشت ياد و خاطره پيامبران و بندگان شايسته الهي و بررسي سيره و شيوه‌ي آنها از جمله توجه به مناسك حج و تبيين حقايق و معارف حج و بيان اسرار مناسك است. به نظر مؤلف سيره‌ي پيامبران و صالحان در مسير سير الي‌الله و اعمال مناسك حج، تأسي به سيره و اعمال ابراهيم خليل(ع) و هاجر و نيز تبرّك‌جستن به قدمگاه ابراهيم ( مقام ابراهيم ) و نمازگزاردن در آن است. كتاب حاضر، با تكيه بر آيات و روايات، به تبيين و اثبات اين مسأله مي‌پردازد.

عطائي ‏اصفهاني، علي

مشعل‌ زائر: اعمال‌ و اسرار حج‌ زيارات‌ و ادعيه‌ به‌ضميمه‌ گفتگوهاي‌ نويسنده‌ با اهل‌ تسنن‌ در مكه‌ و مدينه‌ ، زيرنظر بعثه‌ حضرت‌ آيت الله‌ العظمي‌ فاضل‌ لنكراني‌، قم، اميرالعلم‌، چاپ 1، 1381، 464ص، وزيري.

شابك: 7 ـ 9 ـ 93089 ـ 964

چاپ ديگر

اسرار حج به ضميمه مناظرات ، قم، مهر، چاپ 2، 227ص، رقعي.

در اين نوشتار فلسفه و اسرار اعمال و مناسك حج به همراه احكام و برخي ادعيه آمده است. در بخش اول كتاب، اهميت حج و آداب سفر بررسي شده است. بخش دوم به اعمال حج و عمره اختصاص يافته و در بخش سوم زيارات مربوط به اماكن مقدس مكه و مدينه آمده است.

علي‌دوست‌، محمود

نامه‌اي‌ به‌ زائرين‌ خانه‌ خدا، همراه‌ با توشه‌ معرفت ‌ ، بي‌جا، مؤسسه‌ ديني‌ و علمي‌ مهديه، هيئت‌ جان‌نثاران‌ امام‌ حسين(ع)، چاپ 1، 1363، 72ص، رقعي.

مجموعه دستورالعمل‌هاي‌ حج‌ از بهاري‌ همداني‌، قاضي‌ طباطبائي‌، علامه‌ طباطبائي، شامل آداب اخلاقي و چگونگي اجراي حج مطابق ضوابط عرفاني است.

عميد زنجاني‌، عباسعلي ^[33]‌ (متولد 1316)

فلسفه‌ حج‌ و اسرار مناسك‌ آن‌ ، تهران، وزارت‌ ارشاد اسلامي‌، چاپ 1، 1363، 68ص، رقعي.

ترجمه عربي كتاب

الحج: فلسفته وافراغ محتواه ، تهران، مؤسسه البعثه، قسم الاعلام الخارجي ، چاپ 1، 1364، 66ص، رقعي.

بررسي فلسفه و اسرار و جنبه‌هاي معنوي و سير روحاني حجّ است. نويسنده در صدد كشف تأثيرات حج در قلب و روح انسان‌ها مي‌باشد.

غريفي بحراني‌، سيدمحمود ^[34]

حقيق ة الحج: حديث الامام زين‌العابدين(ع) للشبلي ، قم‏?، مؤسسة السيدة ‌المعصومة، چاپ 1، 1385/1427ق، 32ص، جيبي.

شابك: 6 ـ 42 ـ 8975 ـ 964

فروست: سلسله كوثر الروح 1.

بررسي حديث امام زين‌العابدين(ع) خطاب به شخصي معروف به شبلي درباره فلسفه اعمال و مناسك حج است.

غفاري‌، ابراهيم‌ (متولد 1301)

راهنماي‌ حرمين‌ شريفين‌ ، مشهد، ولايت‌، جلد اول، چاپ 1، ????، وزيري.

شابك: 4 ـ 02 ـ 6172 ـ 964

چاپ ديگر

تهران، اسوه، چاپ 1، 1370، وزيري.

بررسي جنبه‌هاي حج از جمله اسرار، معارف و حكت‌هاي حج و نيز شهرهاي مكه و مدينه است. كتاب در پنج جلد تدوين يافته و هر جلد در چهارده بخش تنظيم شده است. در جلد اول اهميت حج، اسرار و حكمت‌ها، عظمت كعبه و شرافت آن، مشاعر و اماكن، امتيازات مكه و آغاز آباداني آن، نقش اجداد پيامبرگرامي اسلام، آيين‌هاي جاهليت و گوشه‌اي از زندگي پيامبر اسلام بحث شده است.

غلامي ‌ماياني، ابوالقاسم (متولد 1347)

حج: مظهر وحدت ، تهران، انديشه معاصر، چاپ 1، ???8، 156ص، وزيري.

شابك: 3 ـ 4 ـ 90314 ـ 600 ـ 978

بررسي ابعاد مختلف حج است. فصل اول به آشنايي با عربستان، مكه و آثار تاريخي آن اختصاص يافته است. در فصل دوم آداب سفر و زيارت بيان شده است. در فصل سوم برخي احادث معصومين(ع) درباره ابعاد مختلف فريضه حج آمده و در فصل چهارم ابعاد سياسي حج مورد بررسي قرار گرفته است. در ادامه حج از منظر قرآن بررسي شده و در فصل پاياني با عنوان «حج وادي وحدت»، بعد معنوي و عرفاني حج در مسير كمال انسان بررسي شده است.

فاضلي، قادر (متولد 1341)

اسرار و عرفان حج ، تهران، فضيلت علم، چاپ 1، 1380، 178ص، رقعي.

شابك: 8 ـ 00 ـ 7393 ـ 964.

اسرار معنوي و عرفاني حج است. مؤلف معتقد است، توجه به باطن اعمال حج، مهم و در خور توجه است. وي با بهره‏گيري از آيات، روايات، تفاسير و منابع عرفاني، ابتدا به بيان اسرار معنوي نيت، فضيلت و آداب ماه حج پرداخته، سپس مطالبي ذيل عناوين زير آورده است: عظمت حج در كلام امام علي(ع)؛ ابراهيم، مؤسس كعبه و منادي توحيد؛ بت‏شكني و نفي طبقاتي؛ فضيلت و اسرار كعبه؛ معناي بيت؛ فلسفه احرام؛ طواف؛ انديشه اجتماعي در عرفات، و حكمت حلال بودن حيوانات دريايي.

فالي، سيدحسين (متولد 1330)

بيان القرآن و العترة في أسرار الحج و العمرة ، قم، دار‌الثقلين، چاپ 2، 1379، 263ص، رقعي.

شابك: 0 ـ 30 ـ 6823 ـ 964

ترجمه فارسي

حج‌ در كلام‌ قرآن‌ و عترت‌ ، ترجمه‌ عبدالله‌ محمدي‌ مازندراني [35]‌، قم‌، دار‌الثقلين‌، چاپ 1، ????، 304ص، رقعي.

شابك: 4 ـ 56 ـ 6823 ـ 964

بررسي مسائل حج و عمره از جهات مختلف و بر اساس سيره‌ي معصومين(ع) و آيات قرآن است. مؤلف كمتر به جنبه فقهي بحث نظر داشته و بيشتر به فلسفه اعمال و مناسك توجه كرده است. وي در اين راستا از آيات قرآن و روايات معصومين(ع) استفاده كرده است. به هنگام توضيح هر يك از مناسك حج، دعاهاي كوتاه مربوط به آن آورده شده است. در پايان اشاره‏اي نيز به اعمال مربوط به مدينه منوره صورت گرفته است.

فرهنگيان‌نيا، فرشته (متولد 1360) و خضرايي، محمود علي‌اف (متولد 1359)

حج و فلسفه آن ، تهران، فرشته فرهنگيان‌نيا و محمود علي‌اف خضرايي، چاپ 1، ‏?????، 50ص، رقعي.

شابك: 3 ـ 3777 ـ 04 ـ 9647 ـ 978

مجموعه مطالبي درباره فلسفه، اهداف و آداب حج است. نويسنده با استناد به احاديث معصومين(ع) مطالبي درباره فلسفه، اهداف، قداست و امنيت اماكن مقدسه مكه و مدينه و نقش سازنده آنها در زندگي مسلملنان مطرح كرده است.

فعالي، محمدتقي (متولد 1341)

اسرار عرفاني حج ، قم، نشر مشعر، چاپ 1، 1386، 536ص، وزيري.

شابك: 9 ـ 65 ـ 5400 ـ 964 ـ 978

بررسي اسرار و رموز عرفاني اعمال و مناسك حج است. كتاب داراي سه بخش است. بخش اوّل اختصاص به حرم و اسرار عرفاني آن دارد كه در سه فصل به ترتيب به شهر مكه مكرّمه، اسرار عرفاني مسجد الحرام و اسرار عرفاني كعبه پرداخته است. دوّمين بخش، شامل اسرار نوراني، معنوي و عرفاني مناسك و مواقف حج مي‏شود و در نهايت سوّمين بخش مباحثي را پيرامون فضائل شهر پيامبر(ص)، مسجد الحرام و بقيع پيش‏رو قرار مي‏دهد.

اسرار عرفاني عمره ، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1388، 224ص، رقعي.

شابك: 2 ـ 150 ـ 540 ـ 964 ـ 978

بررسي اسرار و فلسفه و مناسك حج عمره است. در واقع تلخيصي از كتاب اسرار عرفاني حج از همين نويسنده است. مؤلف طي سه بخش، اسرار عرفاني عمره را بررسي كرده است. بخش اول اختصاص به حرم دارد و خود داراي سه فصل است كه به ترتيب اسرار عرفاني شهر مكه، مسجد الحرام و كعبه بررسي شده است. در بخش دوم، اسرار نوراني، معنوي و عرفاني مناسك عمره مورد بررسي قرار گرفته و در بخش سوم، مباحثي پيرامون فضايل شهر مدينه، مسجد النبي، و بقيع بيا ن شده است.

فقيه‌امامي ، سيدحسن (متولد 1313)

فلسفه‌ي حج ، اصفهان، مدرسه علميه ذوالفقار اصفهان، چاپ 1، 1387، 40ص، جيبي.

شابك: 2 ـ 2698 ـ 04 ـ 964 ـ 978

بررسي اسرار و مناسك حج است. در واقع سخنراني حضرت آيت‌الله سيدحسن فقيه‌امامي پيرامون فلسفه‌ي حج است.

فيض كاشاني، محمد بن شاه مرتضي ^[36] (1006 ـ 1091ق)

اسرار العبادات: الطهارة ـ الزكاة ـ الحج ـ الصوم ـ الصلاة ، قم، ذوي‌القربي، چاپ 1، 1384، 344ص، وزيري.

شابك: 8 ـ 053 ـ 518 ـ 964

بررسي فلسفه و اسرار برخي عبادات مثل طهارت، نماز، زكات، حج و روزه است.

قاضي عسكر، سيدعلي (متولد 1325)

حج در انديشه اسلامي ، تهران، نشر مشعر، چاپ 2، 1381، 376ص، رقعي.

شابك: 9 ـ 07 ـ 7635 ـ 964

بررسي اسرار حج به عنوان يكي از شكوهمندترين عبادت‌هاي اسلامي و شناسايي اماكن و ويژگي‌هاي سرزمين وحي است. نويسنده از آيات، روايات و اشعار فارسي و عربي در تبيين اسرار حج استفاده كرده است. برخي عناوين مطرح شده در چهارده بخش كتاب عبارت‏اند از: جايگاه حج در انديشه اسلامي، آداب سفر حج، معارف حج، پيشينه طواف، طواف در روايات، مقام ابراهيم(ع)، زمزم، صفا و مروه، عرفات، مزدلفه، شعب ابي طالب، جنة المعلاة و چگونگي نماز اهل سنت. اين كتاب پيشتر به صورت مقالاتي در فصلنامه ميقات حج منتشر شده بود.

قزوهي، ابوالقاسم (متولد 1342)

تجلّي سير و سلوك عرفاني در حج ، سمنان، بوستان انديشه، چاپ 1، 1385، 191ص، رقعي.

شابك:4 ـ 12 ـ 9645 ـ 964 ـ 978

بررسي اسرار و فلسفه مناسك حج است. نگارنده با هدف آشنا
ساختن مخاطبان با رمز و راز و حقايق حج سعي كرده است اعمال
حج را با هفت منزل در سير و سلوك عرفاني كه برابر با هفت مقال و ده حال است مقارن نمايد. بر اين اساس، وي از اولين مقام كه توبه است با احرام آغاز كرده است و به آخرين مقام (مقام رضا)، ضمن برخورداري از برخي حالات، حج را به پايان مي‌رساند. كتاب داراي هفت فصل و هفت منزل در عناوين زير است: احرام، تجلي توبه؛ طواف، منزلگاه قرب؛ سعي بين صفا و مروه، تجلي خوف و رجاء؛ عرفات تجلي‌گاه يقين؛ مشعر الحرام، محل مشاهده؛ رمي ‏جمرات، تجلي توكل؛ قرباني و تقصير، تجلي رضا و فنا.

كرماني‌، طوبي (متولد 1326)

فلسفه‌ راز و نياز ، تهران، بين‌المللي‌ الهدي‌‏?‏، چاپ 1، ????، 137ص.

شابك: 8 ـ 093 ـ 739 ـ 964

بررسي فلسفه و اسرار راز و نياز در ادعيه، نماز و فريضه حج است.

كرمي، محسن

سفر به ديار دوست: حج و عمره ، قم، نشر روح، چاپ 2، 1386، 168ص، رقعي.

شابك: 3 ـ 14 ـ 6790 ـ 964

بررسي جنبه‌هاي اخلاقي، عرفاني و اجتماعي حج است. در اين نوشتار برخي پرسش‌هاي زائران بيت‌الله الحرام درباره اعمال و مناسك حج از جنبه فلسفه و اسرار آن پاسخ داده شده است. مطالب نويسنده ذيل اين سرفصل‌ها سامان يافته است: حج برترين عبادت؛ پيامدها و آثار شوم «ترك حج»؛ منافع حج؛ وظيفه زمامدار مسلمان درباره حج؛ مكه، حرم، كعبه؛ برخي از نامهاي خانه خدا؛ آيات بينات در خانه خدا؛ اعمال و مناسك حج،

كريم، فارس حسون ^[37] (متولد 1331)

علل و معاني الحج ، قم، باقيات، چاپ 1، 1427ق، 184ص، وزيري، عربي.

شابك: 1 ـ 53 ـ 6168 ـ 964

بررسي علل احكام حج و تبيين معاني فلسفه و مقاصد احكام
مناسك است. علل‏نگاري در اين اثر شامل تبيين معاني الفاط و حكمت‏ها و فوايد احكام است كه در قرون سوم تا پنجم به صورت يك
مكتب گسترده تبديل شده بود. در متون روايي شيعه مخصوصاً آثار
شيخ صدوق مجموعه‏اي وافر از اين روايات درباره موضوعات
گوناگون وجود دارد. كتاب حاضر در سه بخش درباره مسائل و الفاظ
و احكام حج تدوين يافته است. ابتدا در بيست و سه باب علت و فلسفه نام‌گذاري مفاهيم حج مانند مكه، بيت‏الحرام، كعبه، صفا و مروه، يوم
ترويه، حج، مزدلفه، تلبيه و عرفات ذكر شده، سپس سلسله رواياتي درباره علت و فلسفه و فوايد احكام گوناگون حج (واجبات، محرمات و مكروهات) در 71 باب آمده است. در بخش سوم معاني، مسائل و مفاهيم حج مانند رفث و فسوق، حج اكبر، مكاء و تصديه و شاهد و مشهود تحليل شده است. در اين بخش عمدتاً تفسيري باطني و نامشهود از واژه‏ها و مفاهيم شده و با فلسفه تسميه و علل در بخش اول و دوم متفاوت است.

م.الف، عبدالله

شريعت، طريقت و حقيقت حج ، دانشياران ايران، چاپ 1، 1387، 128ص، وزيري.

شابك: x ـ 9 ـ 96931 ـ 964

بررسي جنبه‌ها و ابعاد مختلف حج از ديدگاه قرآن است. خداوند در
آيات مختلفي از قرآن به موضوع حج پرداخته است. در آيات، به روشني وجوب حج براي كساني كه استطاعت آن را داشته باشند، بيان و انواع حج ـ عمره و تمتع ـ تشريح شده است. علاوه بر آن در آياتي، به شرط قبول حج اشاره شده است؛ بدين معنا كه هر فرد زائر خانه خدا بايد اعمال و آداب حج را درك كرده و به طور صحيح انجام دهد و در غير اين صورت حج وي مقبول نخواهد بود. نگارنده در كتاب حاضر در دو بخش به تشريح حج در دو حيطه عملي و علمي مي‌پردازد. بخش عملي شامل شريعت، احكام، طريقت و آداب حج و بخش علمي مشتمل بر حقيقت حج و اسرار آن است. وي علاوه بر آن رويت قلبي يكي از حاجيان را به تصوير مي‌كشد.

مبيني سوچلمايي، حسن

نگاهي به حج ، ساري، توسعه علوم، چاپ 1، ????، 88ص، رقعي.

شابك: 4 ـ 24 ـ 6842 ـ 964

بررسي و تحليل مناسك حج در قالب يك سفرنامه است. اين كتاب حاوي نكاتي است كه نگارنده در سفر حج خويش آن را برجسته يافته است و بدين رو هم سفرنامه است و هم تحليل حج.

مجد‌آبادي، علي‌اصغر ^[38] (متولد 1335)

حج آگاهان: چرايي‌ها و چگونگي‌ها ، ويرايشِ علي اعواني [39]، تهران، سازمان
عقيدتي سياسي ارتش جمهوري اسلامي ايران، نشر آجا‏?، چاپ 1،
????، 640ص، وزيري.

شابك: 4 ـ 73 ـ 6630 ـ 964 ـ 978

بررسي برخي از ابعاد حج از جمله اسرار و رموز اعمال و مناسك حج است. از جمله عناوين مورد بحث نويسنده موارد زير است: استطاعت، سفر (آئين سفر حج، وظايف قبل از سفر، توبه، وظايف در حين سفر)، نكاتي درباره عربستان، معاني حج، اهميت حج در ايران، حج واقعي، هدف حج از ديدگاه شيعه، بركات حج، اقسام حج، اسرار و فلسفه حج، ابعاد اقتصادي حج، ابعاد فرهنگي حج.

حج فرزانگان، تعبد آگاهانه ، تهران، صبانام، دو جلد در يك مجلد، چاپ 1، ????، 700ص.

شابك: 1 ـ 8384 ـ 06 ـ 964

اين‌ كتاب‌ قبلا به‌صورت‌ دو جلد مجزا توسط علي‌اصغر مجدآبادي‌ منتشر شده‌ است‌.

مجمع جهاني اهل‌بيت عليهم السلام

عظمت حج ، ترجمه سيداحتشام عباس زيدي، تهران، مجمع جهاني اهل‌بيت عليهم السلام، چاپ 1، 1417ق، 27ص، وزيري. اردو.

شابك: 8 ـ 80 ـ 6177 ـ 964

بررسي جنبه‌هاي باطني و فلسفه و آداب حج است. برخي از مطالب كتاب بدين قرار است: اهميت حج، حج توجه به خدا، لبيك گفتن و قرباني، حج اكبر و اصغر، اثرات و فوايد حج، آداب مقدمات احرام، نگاه به كعبه، فلسفه كعبه، حجر اسماعيل، حجرالاسود، قرآن در حج، زيارت پيامبر، حج و رهبري.

محدثي، جواد (متولد 1332)

روح حج ، به كوشش حوزه نمايندگي‌ ولي‌فقيه‌ در امور حج‌ و زيارت، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1383، 126ص، رقعي.

شابك: x ـ 46 ـ 7635 ـ 964

بررسي روح حج و شمه‌اي از آداب باطني آن است تا زائران بيت‌الله الحرام با واقعيت‌هاي مناسك آشنا شوند. خط سيري كه وي در نظر گرفته از مدينه و زيارت حرم نبوي و زيارت امامان مدفون در بقيع آغاز مي‌شود و به مكه و اعمال حج و حضور در عرفات و مشعر و مني ختم مي‌گردد.

هميشه حاجي بمانيم ، قم، نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاهها‏?، دفتر نشر معارف‏?، چاپ 1، ????، 26ص.

شابك: 7 ـ 229 ـ 531 ـ 964 ـ 978

بررسي فلسفه حج و معرفي تأثيرات واقعي حج است.

محدثي‌ خراساني، مصطفي

شوق كعبه: تأملي فلسفي و زيباشناسانه در سير و سلوك حج ، تهران، شركت انتشارات سوره مهر، چاپ 1، 1385، 70ص، رقعي.

شابك: 7 ـ 342 ـ 506 ـ 964 ـ 978

عنوان ديگر: تأملي فلسفي و زيباشناسانه در سير و سلوك حج .

مجموعه يادداشت‌هاي نويسنده از سفر به خانه خدا درباره مسائل زيباشناختي و فلسفي و هنري مناسك است. ديدگاه‌هاي مختلف را آورده و به بررسي آنها پرداخته است. مناسك حج در اين كتاب به منزله پلكاني به تصوير كشيده شده است كه انسان با طي كردن اين مسير متحول و به خداوند نزديك‌تر مي‌شود.

محمدزاده‌ مزينان‌، مهدي (متولد 1355)

حج‌ در آينه‌ي تاريخ‌ ، تهران، الهه ‌ناز، چاپ 1، ????، 64+11ص.

شابك: 9 ـ 21 ـ 8354 ـ 964

بررسي تحولات تاريخي حج و تحليل جنبه‌هاي عرفاني مناسك حج است.

محمدي‌، رمضان‌

پرسمان قرآني حج ، تهران، نشر مشعر‏?، چاپ 1، ????، 264ص، وزيري.

شابك: 4 ـ 198 ـ 540 ـ 964 ـ 978

بررسي اهميت و فلسفه‌ي اعمال ومناسك حج و نيز فلسفه زيارت، از منظر آيات قرآن است. نويسنده طي شش فصل، در قالب پرسش و پاسخ نگاه قرآن را به موضوعات درباره حج بررسي كرده است. عناوين فصول عبارت‌اند از: اهميت حج از نگاه اسلام و ديگر اديان (برررسي اهميت حج و قدمت و حرمت خانه كعبه)؛ اعمال و مناسك حج؛ فلسفه حج؛ آداب سفر حج؛ اماكن حج؛ زيارت و اهميت آن از منظر قرآن.

محيطي، علي

حج صالحان ، قم، قائم آل محمد، چاپ 1، 1386، 323ص، وزيري.

مجموعه دانستني‌هاي حج شامل احكام، اسرار، تاريخ، اماكن، و پرسش‌هايي درباره حج است، كه در قالبي نو عرضه شده است.

محيي‌ لاري [40] (درگذشت 933ق)

توصيف‌ آثار تاريخي‌ مكه‌ و مدينه‌ و فلسفه‌ مناسك‌ حج‌ در فتوح‌ الحرمين‌ ، به ‌كوشش‌ رسول‌ جعفريان، قم، انصاريان‌، چاپ 1، ????، 94ص، وزيري.

مجموعه اشعاري درباره مكه، مدينه و فلسفه حج است. اين مجموعه در قالب كتابي به نام مثنوي « فتوح‌الحرمين » اثر محيي لاري از شاعران قرن نهم و دهم قمري آمده است. اين اثر مشتمل بر بيان آثار تاريخي مكه و مدينه است كه در قالب شعر آگاهي‌هايي درباره مسجد الحرام، مسجد النبي، بقيع، قبرستان ابوطالب، مسجد قبا، مساجد سبعه و برخي اماكن مقدس و تاريخي ديگر مكه و مدينه مي‌دهد. همچنين اين مثنوي، تحليلي از فلسفه حج و اركان آن است. ناظم اين مثنوي، كتاب را به تصاويري از مساجد و مزارها و اماكن مقدس مكه و مدينه نيز مزين كرده است.

فتوح‌ الحرمين ‌، تصحيح‌ و مقدمه‌ علي‌ محدث‌، تهران، اطلاعات‌، چاپ 1، ????، 122ص.

شابك: 0 ـ 062 ـ 423 ـ 964

بررسي جنبه‌هاي مختلف تاريخي، عرفاني و اجتماعي حج است. اين نوشتار، نوعي راهنماي علمي و عملي حج است. مطالب كتاب، هم ناظر به مناسك و شرح شعائر حج و هم سيري در حكمت آن است.

مختاري، سيامك

برآستان‌ جانان‌: سيري‌ در حكمت‌ و مناسك‌ حج‌ ، ويرايش بهاء‌الدين‌ خرمشاهي‌، تهران‌، نشر و پژوهش‌ فرزان‌ روز، چاپ 1، ????، نوزده+552ص، وزيري.

شابك: x ـ 267 ـ 321 ـ 964

عنوان ديگر: سيري‌ در حكمت‌ و مناسك‌ حج‌ .

دولت وصال: سيري در حكمت حج و آداب زيارت ، اروميه، حسام‌الدين چلبي، چاپ 1، ????، 395ص.

شابك: 4 ـ 3 ـ 4034 ـ 964

عنوان ديگر: سيري در حكمت حج.

بررسي فلسفه واسرار اعمال ومناسك حج است.همچنين اطلاعاتي درباره وضعيت اجتماعي، سياسي و جغرافيايي كشور عربستان بيان شده است.

مدرسي، سيدمحمد تقي ^[41] (متولد 1945)

الحج‌ ضيافة الله‌ ، تهران‌، دارالمحبان الحسين(ع)، چاپ 1، 1419ق/1377، 96ص.

شابك: 8 ـ 23 ـ 5648 ـ 964

في رحاب بيت‌الله ، تهران، دار المحبان الحسين(ع)، چاپ 1، 1424ق، 120ص، رقعي، عربي.

شابك: x ـ 66 ـ 7373 ـ 964

بررسي جنبه‏هاي عرفاني و عبادي حج است. نويسنده با ذكر آيات و روايات، كوشيده ابعاد معنوي مناسك حج را توضيح دهد. او حجاج را به رعايت تقوا، خودسازي و تأمل در احكام حج فرا مي‏خواند. به نظر وي، مناسك حج در حقيقت مراحل خودسازي را تعليم مي‏دهد و در صورت رعايت آداب و اخلاق حج، زائر به كسب معنويات حج نايل مي‏شود. او مسئوليت‌هاي اجتماعي، سياسي و معنوي مسلمانان حج‏گزار را يادآور شده و در ابتداي هر مطلب با ذكر آيات قرآن به موعظه و تعليم اخلاقيات اسلامي پرداخته است.

مدرسي، سيدهادي

35 حكمة من حكم الحج ، تهران، محبان الحسين(ع)، چاپ 1، 1428ق، 72ص، پالتويي، عربي.

شابك: 1 ـ 032 ـ 427 ـ 964 ـ 978

بررسي آثار فردي و اجتماعي و اسرار حج و جنبه‏هاي معنوي و تربيتي اين عبادات اسلامي براساس آيات و روايات است. در بيان اين حكمت‌ها و آموزه‏هاي حج معاني و خصوصيات مناسك و اعمال حج و نقش آن در تربيت و خودسازي و تكامل معنوي بيان شده است. در حج علاوه بر آثار معنوي و فردي، نمادها و نشانه‏هاي اجتماعي هم ظهور و بروز دارد و باعث وحدت و اتحاد جامعه اسلامي و امت واحده اسلامي مي‏گردد.

مشكوة، سيدمحمدحسن

ره توشه حج ، تهران، ابرون و يوسف، چاپ 1، 1377، 144ص، پالتويي.

شابك: 6 ـ 1 ـ 9165 ـ 964

بررسي اهميت حج و منافع و فوائد مادي و معنوي آن است. نويسنده به منظور آموزش مناسك حج، آشنايي با بعضي از اسرار و رموز مناسك حج، آشنايي با اماكن مقدس مكه و آشنايي با برخي مستحبات و دعاهاي مأثوره به بررسي‌هاي موضوعات مرتبط با حج در اين كتاب پرداخته است.

مصطفي، ثامر ^[42]

[ الحج في‌الكتاب والسنة ]، تهران، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، چاپ 1، 1375/1996م، 92ص، رقعي.

اين كتاب به زبان فرانسه است و اطلاعات مأخذشناسي آن به صورت زير است:

Le hajj en islam (le pelerinage) , by Tamer Mostafa, Teheran, Organisation de la culture et des communications islamiques, 1996, 92p.

شابك: 8 ـ 01 ـ 6177 ـ 964

بررسي فلسفه حج و اثرات و ثمرات آن است. نويسنده حج را به عنوان يك عبادت از ديدگاه قرآن و سنت بررسي كرده است.

مطهري، مرتضي ^[43] (1299 ـ 1358)

حج ، تهران، صدرا، چاپ 5، 1387، 144ص، رقعي.

شابك: 9 ـ 24 ـ 7299 ـ 964

ويراست قبلي كتاب تحت عنوان حج (گزيده‌اي از يادداشت‌ها) منتشر شده است.

بررسي جنبه‌هاي مختلف حج، از نگاه عرفان و اخلاق است. گزيده‌اي از يادداشت‌هاي مؤلف درباره حج و مسائل مرتبط با آن مي‌باشد. در اين كتاب نقش حج در وحدت و تفاهم مسلمانان، فايده و لزوم درس اخلاق براي مسافران حج، كعبه و نقش اجتماعي آن، احرام و فلسفه‌ي آن، اسرار حج و مطالبي ديگر مورد بحث قرار گرفته است.

حج ، ترجمه فيروز حيدر فيضي، به سفارش مؤسسه المنجي، قم، مسجد مقدس جمكران، چاپ 1، ????م/ ????، 195ص.

مظاهري، حسين ^[44] (متولد 1312)

اسرار حج ، اصفهان، مؤسسه فرهنگي مطالعاتي الزهرا(س)، چاپ 1، 1386، 64ص، جيبي.

شابك: 4 ـ 9 ـ 96108 ـ 964 ـ 978

فروست: مجموعه آثار حضرت آيت‌‌الله العظمي مظاهري ـ 7

بررسي آثار باطني و حقايق و اسرار حج با رويكردي عرفاني و با استناد به آيات و روايات است. نويسنده اسرار حج را تحت عنوان منازل حج به شرح زير بيان كرده است: در منزل اول (سير من الخلق الي الحق)، حج شامل توبه، يقظه، تخليه، تحليه و تجليه كه مربوط به خودسازي و پاكسازي دروني حجاج است طرح گرديده. در منزل دوم (سير من الحق الي الخلق) شامل احرام، طواف، سعي بين صفا و مروه و ديگر اعمال حج كه دستورات و فرامين الهي هستند ارائه گرديده و در منزل سوم وظيفه تبليغ دين و مسئوليت بزرگ حاجيان به اختصار بيان شده است.

رساله حج، سلوك خداجويان ، اصفهان، مؤسسه فرهنگي مطالعاتي الزهرا(س)، چاپ 1، 1388، 64ص،

فروست: مجموعه آثار حضرت آيت‌‌الله العظمي مظاهري ـ ??. اخلاق؛ ?

شابك: 0 ـ 21 ـ 2985 ـ 964 ـ 978

مظاهري، علي‌اكبر (1293 ـ 1370)

از ژرفاي حج: پيام امام سجاد(ع) به «شبلي» در باب فلسفه حج ، قم، دارالحديث، چاپ 1، 1375، 53ص، رقعي.

شابك: 8 ـ 04 ـ 5985 ـ 964

عنوان ديگر: پژوهشي پيرامون حج و عمره بر اساس آيات و روايات .

عنوان اصلي: من‌ اسرار الحج‌: وصية‌ الامام‌ السجاد عليه السلام‌ الي‌ " الشبلي ‌" في‌ خصوص‌ فلسفة‌ الحج‌

در اين نوشتار، حديث امام سجاد(ع) خطاب به شخصي معروف به
شبلي درباره فلسفه حج به صورت كامل همراه با ترجمه فارسي
آمده است.

مظاهري‌حبيبي‌، غلامحسين‌ (متولد 1300)

خلاصه‌ فرهنگ‌ اعتقادي‌ حج‌ ، مشهد، استاد‏?‏، چاپ 1، ????، 45ص، جيبي.

شابك: 7 ـ 39 ـ 57 ـ 66 ـ 964

منظوري‌، زرين‌ (متولد 1319)

حج ، تهران‌، نصر ثابت‌، چاپ 1، ????، 344ص، رقعي.

شابك: 2 ـ 6 ـ 95171 ـ 964

بررسي ابعاد مختلف عبادت حج از منظر اخلاق و عرفان و تحليل تأثيرات فردي و اجتماعي مناسك است. از جمله مفهوم حج، استطاعت در حج، بعد معنوي و روحي حج، تشرف در حج، دعاي حج، عوامل كدورت و نورانيت قلب و روح، تاريخ پيدايش كعبه، نام‌هاي كعبه، كيفيت اعمال و اقسام حج، نماز طواف، فلسفه‌ي وجوب حج، اعمال و مناسك حج، امتيازات مدينه، نام‌هاي مدينه در قرآن، آداب زيارت در تمام مشاهد مشرفه، و وقايع مهم سال‌هاي هجري قمري.

مؤسسه‌ البلاغ‌، گروه نويسندگان

الحج‌: عبادة‌ و تربية‌ ، تهران، مؤسسه‌ البلاغ‌، چاپ 1، 1404ق/162، 70ص.

فروست: مفاهيم‌ اسلامي‌??

حج ، ترجمه‌ رضا ناظميان‌ [45]، به كوشش سازمان‌ تبليغات‌ اسلامي‌، معاونت‌ فرهنگي‌، تهران‌، سازمان‌ تبليغات‌ اسلامي‌، مركز چاپ‌ و نشر، چاپ 1، ????، 106ص، جيبي.

فروست: مفاهيم‌ اسلامي ـ ‌??

الحج: فضائله، آدابه، احكامه ، قم، مؤسسه البلاغ، چاپ 1، 1382، 200ص، جيبي.

موسوي غروي، سيدمحمدجواد ^[46] (متولد ‎1282)

فلسفه حج، بخش چهارم خورشيد معرفت در گناه و طاعت پيرامون حج و عمره مأخوذ از قرآن مجيد ، تهران، اقبال، چاپ 1، ‎1361، 388ص.

بررسي فلسفه و اسرار حج با استفاده از آيات قرآن است.

مؤمني‏ها، محمدمهدي (متولد 1356)

ژرفاي حج: آنچه درباره حج بايد بدانيم ، تهران، پيام آزادي، چاپ 1، 1386، 321ص، وزيري.

شابك: 4 ـ 808 ـ 302 ـ 964 ـ 978

گزارشي از شهر مكه و مدينه و اماكن مذهبي آنها و بررسي ابعاد عرفاني حج است. در نوشتار حاضر ابتدا به صورت اجمالي سرزمين عربستان سعودي (حجاز) و موقعيت جغرافيايي و مذهبي آن معرفي گرديده و مشاعر و اماكن مقدس آن سرزمين به ويژه مكه و مدينه و تاريخچه و جغرافياي اين دو شهر توصيف گرديده است. در ادامه اسرار و معارفي از حج به عنوان يكي از عبادات مهم الهي مطرح شده و منازل عرفاني حج و مناسك آن تشريح گرديده است. ادعيه و آداب و مستحبات سفر حج و لزوم توجه به كيفيت عبادت حج از مباحث پاياني اين كتاب است.

مهريزي، م. ^[47]

حج‌ يا پرچم‌ پيروز حق‌ ، قم‌، مؤسسه‌ در راه‌ حق‌، چاپ 1، ???3، 213ص، رقعي.

فروست: مؤسسه‌ در راه‌ حق‌ ـ 3?

عنوان ديگر: پرچم‌ پيروز حق‌.

بررسي جنبه‌هاي مختلف حج و مناسك از منظر عرفان، اخلاق، جامعه‌شناسي و تاريخ است. در اين نوشتار طي سه بخش برخي ابعاد حج بررسي شده است. عناوين بخش‌هاي سه‌گانه عبارت‌اند از: آشنايي اجمالي با حج و عمره و اماكن مربوط؛ فضيلت و فلسفه حج از ديدگاه روايات؛ مناسك اجمالي حج.

ميرقاسمي، منيره (متولد 1347)

فلسفه حج و اثرات تربيتي آن از ديدگاه معصومين(ع) ، تهران، فرهنگ دانشجو، چاپ 1، 1386، 200ص، رقعي.

شابك: 2 ـ 07 ـ 8479 ـ 964 ـ 978

بررسي تأثيرات فردي و اجتماعي مناسك حج از نگاه‌هاي مختلف است. نگارنده نخست دين اسلام و سپس عبادات را در اسلام معرفي مي‌كند. در ادامه تاريخچه‌ي حج را بيان كرده و آن‌گاه به جغرافياي تاريخي و سياسي عربستان مي‌پردازد. پس از آن آداب قبل از حج، هنگام مراسم و بعد از آن را به تفصيل بررسي مي‌كند. و انواع آثار جسماني، ذهني، عاطفي، رواني، اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و سياسي حج را برمي‌شمارد. افزون بر اين موضوع تحكيم وحدت ميان مسلمانان، بيداري مسلمانان و برائت از مشركان را مطرح كرده و به جنبه‌هاي عالي رشد از طريق حج و آثار معنوي آن اشاره مي‌كند.

نجفي‌ روحاني‌، نجف ^[48] ‌ (متولد 1344)

آشنايي‌ با اسرار عمره‌: ويژه‌ دانشجويان‌ ، تهران، نشر مشعر؛ وزارت‌ علوم‌، تحقيقات‌ و فناوري‌، ستاد عمره‌ دانشجويي‌، چاپ 1، ????، 96ص، پالتويي.

شابك: 4 ـ 96 ـ 6293 ـ 964

اين كتاب بررسي تأثيرات اخلاقي و اجتماعي مناسك است. به سفارش ستاد عمره‌ي دانشجويي نگاشته شده و تلاشي براي آشنايي دانشجوياني اعزامي به سفر عمره با لطائف، اسرار، رموز عرفاني و معنوي عمره مفرده است.

پرتوي از جلوه‏هاي عرفاني حج ، تهران، بشير علم و ادب، چاپ 1، 1378، 176ص، رقعي.

شابك: 7 ـ 13 ـ 6818 ـ 964

عمره‌ مفرد (مناسك‌، اسرار، اماكن‌) ويژه‌ دانشجويان ‌، به كوشش ستاد عمره‌ دانشجويي‌، قم‌، دفتر نشر و پخش‌ معارف، چاپ 1، ????، 296ص.

نقيبي، سيدابوالقاسم (متولد 1342)

فلسفه احكام حج از منظر قرآن كريم به ضميمه چهل حديث حج ، تهران، دفتر نشر اسلامي، چاپ 1، 1387، 238ص، رقعي.

شابك: 0 ـ 198 ـ 476 ـ 964 ـ 978

چاپ ديگر

تهران‌، پاتيرام‌، چاپ 1، ???7، 238ص، رقعي.

بررسي فلسفه احكام حج و اهداف اين احكام و تأثيرات فردي و اجتماعي آن بر اساس قرآن و حديث است. در بخش نخست اين نوشتار فلسفه احكام حج از نظر قرآن بيان شده است و در بخش دوم، چهل حديث از احاديث حج، انتخاب و همراه با ترجمه عرضه شده است.

نقي‌زاده، محمد (متولد 1331)

تأملي در معناي مناسك حج ، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1386، 232ص، رقعي

شابك: 5 ـ 047 ـ 540 ـ 964 ـ 978

بررسي جنبه‌هايي از حج از جمله فلسفه، آداب و اخلاقياتي كه حجاج بايد مراعات كنند، است. اين نوشتار حلاصه‌اي است از آنچه طي سفر حج به ذهن مؤلف رسيده و يا با آن برخورد كرده است. مطالب كتاب به پنج بخش اصلي تقسيم شده‌اند كه عناوين اين بخش‌ها عبارت‌اند از: كلّياتي درباره مكان و زمان و سابقه هر موضوع؛ معرفي اجمالي مكان‌هايي كه حاجي در آنها حاضر مي‌شود؛ شناخت اجمالي مناسكِ حج؛ مختصري درمورد مدينه؛ ذكر ويژگي‌هاي پيامبر خدا(ص) و زيبايي آن حضرت.

نيلي‌پور، مهدي (متولد 1341)

مديريت معنوي حج و عمره، اصفهان، مرغ سليمان، چاپ 1، 1388، 216ص، پالتويي.

شابك: 9 ـ 20 ـ 5428 ـ 600 ـ 978

عنوان ديگر: شهر سپيد خدا: مديريت معنوي حج و عمره .

بررسي حقايق و معارف مناسك و اعمال حج و آداب و اخلاقيات حج است. نگارنده در اين كتاب با بهره‌گيري از آيات و روايات و آثار علمي فقها تلاش كرده است تا با طرح سلسله اصولي با عنوان «اصول مديريت معنوي حج و عمره» به بازشناسي معارف ناب حج بپردازد. اصل دعا و ذكر، توجه به فتوحات مكيه، مهدي‌باوري و مهدي‌ياوري، و وقوف و سكون در حج برخي از اصول ذكرشده هستند.