بخش 12

بخش پنجم

ادبيات و هنر

توضيح: يكي از جنبه‌هاي حج و زيارت، ادبيات و هنر است. اماكن متبرك در مكه و مدينه و ديگر شهرهاي زيارتي مثل مرقد رضوي در مشهد مقدس، از بهترين و جذاب‌ترين هنرمندي‌ها برخوردارند. كاشي‌كاري، آيينه‌كاري، آجركاري، مليله‌دوزي و ده‌ها هنر مستظرفه و هنر جديد در اين اماكن به كار رفته است. از سوي ديگر جلوه‌هاي حج با استفاده از هنرهاي سمعي و بصري مثل تهيه فيلم از رفتار حجاج يا عكس گرفتن از اجراي مناسك مثل قرباني گوسفند و امثال اينها گزارش شده است. بسياري از مسائل و تلاش‌هاي هنري، توسط نويسندگان و پژوهشگران بررسي يا گزارش شده و كتاب درباره آنها تأليف شده است. اين كتاب‌ها در اين بخش معرفي شده است.

حج و زيارت در سطح كودكان و نوجوانان هم چندي است مورد توجه قرار گرفته و كتاب‌هايي در اين باره تأليف و عرضه شده است. اين آثار هم در يك فصل در همين بخش معرفي خواهند شد. مكالمه و گفتگوهاي حجاج با اقشار مختلف از مردم عربستان و مسلمانان ديگر كشورها هم به عنوان يك ضرورت توجه مؤلفان را جلب كرده و كتاب‌هايي كه در اين باره عرضه شده در فصل آخرين اين بخش معرفي شده‌اند.

اما جنبه ديگر حج و زيارت، داستان، رمان و نمايشنامه‌نگاري درباره‌ي جلوه‌هاي حج و زيارت است. كتاب‌هايي در اين باره معرفي شده‌اند.

بهرحال تلاش شده، مشخصات ظاهري منابع و محتواي كتاب‌ها از طريق چكيده معرفي شوند. البته مثل ديگر بخش‌ها همه‌ي آثار چكيده نشده يا كامل چكيده نشده است. زيرا در صورتي كه عنوان و مشخصات كتاب گويا باشد و حدس زده‌ايم كه چكيده اطلاعات جديد نمي‌دهد و بحث است، چكيده‌نگاري نشده است. اما در مواردي كه فقط بايد برجستگي‌هاي كتاب شناسانده و معرفي مي‌شد، فقط در يك تا سه سطر، صرفاً نكات مهم و برجسته معرفي شده‌اند.

فصل اول: شعر و نثر منظوم

آخوندي، محمد ^[1] (متولد 1323)

از حج‌ تا عيد غدير ، تهران، جوان‌ امروز، چاپ 1، ????، 191ص، رقعي.

شابك: 0 ـ 10 ـ 72580 ـ 964

مجموعه سروده‌هايي درباره حج و غدير است. موضوعات حج و ديگر مفاهيم مذهبي در قالب شعر كلاسيك و با رويكرد ديني و عرفاني به نظم كشيده شده است.

از حج‌ تا كربلا، تهران، جوان‌ امروز، چاپ 1، ????، 95ص، پالتويي.

شابك: 2 ـ 06 ـ 7258 ـ 964

مجموعه سروده‌هايي درباره ابعاد حج است. اين موضوعات متفرقه به روش هنري و ادبي به نظم درآمده است.

از خانه تا صاحبخانه: خانه دوست ، تهران، جوان امروز، چاپ 1، 1379، 127ص، جيبي.

فروست: از خانه تا صاحبخانه، 1

مجموعه اشعار نويسنده درباره مناسك حج و اماكن مقدس مكه و مدينه است، كه با رويكردي عرفاني سروده شده است.

از خانه تا صاحبخانه: زبان عشق سخن مي‏گويد ، تهران، جوان امروز، چاپ 1، 1421ق، 210ص، جيبي.

فروست: از خانه تا صاحبخانه، 15

مجموعه اشعار نويسنده درباره مسائل و ابعاد حج است. اين اشعار در قالبي عرفاني سروده شده است.

حج‌ ابراهيمي، الحج‌ الابراهيمي ، تهران، جوان‌ امروز، چاپ 1، ????، 12ص.

اين كتاب به زبان‌هاي فارسي، عربي و انگليسي است. عنوان انگليسي آن به صورت زير است:

Hajj of Abraham

شابك: 9 ـ 08 ـ 7258 ـ 964

اين مثنوي بيست بيتي، توصيفي درباره ابعاد و مسائل حج ابراهيمي است. اين موضوعات به سه زبان فارسي، عربي و انگليسي به نظم كشيده شده است.

آرام‌ دل، انتشارات

چاووشي‌ خواني‌: اشعار زائرين‌ عتبات‌ عاليات‌، تهران‌، انتشارات‌ آرام‌ دل‌ ‏?، چاپ 1، ????، 190ص، رقعي.

شابك: 8 ـ 22 ـ 8930 ـ 964

عنوان روي جلد: چاووشي خواني: اشعار حج، مشاهد مشرفه ( مدينه، نجف، كربلا... ) .

آويني‌، سيدمرتضي ^[2] (1326 ـ 1372)

سفر به‌ سرزمين‌ نور ، تهران‌، روايت‌ فتح، چاپ 1، ????، 31ص.

شابك: 8 ـ 67 ـ 7529 ـ 964

سفرنامه‌ي شعرگونه‌ي حج شهيد سيدمرتضي آويني است. هر بخش اين كتاب نامي دارد كه از آن ميان مي‌توان به «در ميقات»، «به سوي كعبه»، «حالا هنگام سعي دررسيده است»، «وقوف در عرفات»، «وقوف در مشعرالحرام»، «مبارزه» و «وصول» اشاره كرد. كتاب با عكس‌هايي از مكه و مناسك حج، آذين شده است.

اثني‌عشري‌، جمشيد (متولد 1341)

باران‌ عشق‌، تهران، موعود عصر، چاپ 1، ????، 72ص.

شابك: 9 ـ 44 ـ 6968 ـ 964

مجموعه اشعار نويسنده درباره ابعاد مختلف حج و اماكن مقدس مكه و مدينه است.

اسدي‌، علي‌محمد (متولد 1342) (به كوشش)

مكه‌ مكرمه‌: راهنماي‌ اماكن‌، آداب‌ و اعمال‌، گزيده‌ اشعار، حكايات‌ حج‌ ، تهران، نداي‌ مهرآفرين‌، چاپ 1، ????، 136ص.

شابك: 9 ـ 25 ـ 7600 ـ 964

بررسي ابعاد و مسائل حج ومكه وديگر اماكن زيارتي درقالب شعر و حكايت است. نويسنده اين اشعار و حكايات را از كتب مختلف گردآوري كرده است. همچنين گزيده‌اي از آداب و اعمال حج و نيز اطلاعاتي درباره اماكن مقدس مكه و مدينه در اين مجموعه آمده است.

اشعري‌، عبدالحسين‌

شور عاشوائيان: ترجمه منظوم زيارت عاشورا ، سروده عبدالحسين اشعري قمي، قم: مركز فرهنگي انصار المهدي، 1378ش، 30ص، جيبي.

امامي‌فر دزفولي‌، ضياءالدين ^[3] (متولد 1330)

رساله‌ مصور حج‌ و منظومه‌ آن‌ مناسك‌ حج‌ ، قم، خرم‌، چاپ 1، ????، 192ص.

شابك: 8 ـ 79 ـ 6182 ـ 964

معرفي مسائل و احكام حجاج با استفاده از تصوير ونمودار وعكس است. نيز به منظور القاي بهتر احكام، از زبان شعر و قالب‌هاي شعري استفاده كرده و احكام و مسائل حج را به صورت منظوم عرضه نموده است.

انساني، علي (متولد 1326) (به كوشش)

چراغ صاعقه: مرثيه از مدينه تا مدينه، به گزينش علي انساني، با مقدمه موسوي گرمارودي، تهران، جمهوري، 1387، 480ص، وزيري.

شابك: 9 ـ 29 ـ 6973 ـ 964

ايزدي‌ دهكردي‌، مهدي ^[4] (متولد 1311)

زيارت‌نامه‌ منظوم‌ جامعه‌ كبيره‌ ، اصفهان، گلهاي‌ محمدي‌(ص‌)، چاپ 1، ????، 62ص.

بيان مفاهيم و ترجمه زيارت ناحيه جامعه كبيره در قالب شعر است.

شابك: x ـ 40 ـ 90215 ـ 964

بنياد شهيد انقلاب‌ اسلامي‌. واحد روابط عمومي‌ و بين‌المللي‌ (به كوشش)

حج‌ خونين‌: گزيده‌ اشعار سروده‌ شده‌ به‌مناسبت‌ فاجعه‌ خونين‌ مكه‌ مكرمه‌ و در رثاي‌ شهداي‌ گرانقدر حج‌ 1366 ، تهران، وزارت‌ فرهنگ‌ و ارشاد اسلامي‌، اداره‌ كل‌ انتشارات‌ و تبليغات‌، ????، 213ص.

مجموعه اشعاري درباره واقعه‌ي كشتار زائران ايراني در سال 1366 در شهر مكه است.

تاري، محمود ^[5] (متولد 1339)

صفاي مدينه، قم، نشر مشعر، چاپ 1، 1383، 48 ص، جيبي.

شابك: 8 ـ 64 ـ 7635 ـ 964

مجموعه اشعاري در ارتباط با مدينه است. ابعاد معماري، زيبايي‌ها، و حرم نبوي در اين اشعار معرفي شده است.

در آن سوي آسمان، به كوشش قاسم قلي‌پور، تهران، ساربان، چاپ 1، ‏?‏????، 256ص.

شابك: 2 ـ 79 ـ 6571 ـ 964 ـ 978

بالاي عنوان: مجموعه شعر پيرامون مدينه منوره و مكه مكرمه.

ترابي‌پور، محمودرضا (متولد 1342)

مثنوي‌ حج‌ در منظر شهادت‌، به اهتمام‌ ستاد يادواره‌ سرداران‌ و هشتصد شهيد شهرستان‌ ماهشهر، تهران، گفتمان‌ خلاق‌، چاپ 1، ????، 102ص.

شابك: 9 ـ 55 ـ 6825 ـ 964

عنوان‌ ديگر:حج‌ در منظر شهادت‌ .

بيان ابعاد و مسائل شهادت در قالب شعر و قطعه‌هاي شعري است. در اين اشعار فضاي شهادت به موسم حج تشبيه شده است.

جعفريان، رسول (متولد 1343) (به كوشش)

سفرنامه منظوم حج: هزار و دويست بيت، سراينده شهربانو بيگم [6]، قم، نشر مشعر، 1374، 160ص، رقعي.

چاپ‌هاي ديگر

سفرنامه منظوم حج (همراه با نقشه‌ها و تصاوير)، سراينده بانوي اصفهاني ، به كوشش رسول جعفريان، تهران، سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، چاپ 1، ‏?‏????، نه+111ص، خشتي.

شابك: 1 ـ 91 ـ 8408 ـ 964 ـ 978

سفر سبز: خاطرات حج يك زن، سراينده يك بانوي اصفهاني ، مؤلف و برگردان به نثر حاجيه همدم‌ كفشگر، اصفهان، پويان‌مهر، چاپ 1، ????، 200ص، وزيري.

شابك: 6 ـ 11 ـ 2711 ـ 964 ـ 978

سفرنامه‌ي حج منظوم سيده شهربانو بيگم (درگذشت 1120ق) مربوط به اواخر دوران صفويه است. خاندان سيده بانو اصفهاني از سادات حسني اردوباد ـ در نزديكي رود ارس ـ بوده‌اند و در اصفهان زندگي مي‌كردند، و طي چند نسل منصب محتسب‌الممالكي حكومت صفويان را برعهده داشته‌اند. سراينده، مثنوي خويش را در راه سفر حج به نظم كشيده
است. او نكته‌ها و آگاهي‌هاي جالبي از شهرها و بلاد، مردم آن سامان
و خُلق و خوي‌شان بيان كرده و تصويري از چگونگي حج‌گزاري مسلمانان، به ويژه شيعيان در قرن دوازدهم قمري ارائه مي‌دهد.
سراينده اين منظوم، تحت تأثير حكيم نظامي اين اشعار را سروده
است .محقق اين اثر نتوانسته اطلاعات دقيقي درباره هويت اين بانو
به دست آورد. اهميت اين منظومه‌ي حج بدان دليل است كه سراينده‌ي
آن زني است فرهيخته و اين مساله در تاريخ ادبيات فارسي، كم‌نظير
است.‌‌

حاج عليمحمدي، محمدحسن ^[7]

كعبه در زنجير، تهران، صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران (سروش) ، چاپ 3، 1362، 148ص، رقعي.

توصيفاتي درباره كعبه و ابعاد آن به زبان شعر و نثر منظوم است.

حكيميان‌، ابوالفتح‌

خانه‌: در توصيف‌ كعبه‌ و شرح‌ مناسك‌ حج‌ مركب‌ از ?? غزل‌ مرتبط با حواشي‌ و توضيحات‌ ، تهران‌، ساعد، چاپ 1، ????، 21ص.

شابك: 3 ـ 02 ـ 8675 ـ 964

بيان ترجمه و مفاهيم زيارت ناحيه مقدسه در قالب شعر و نثر منظوم است. زيارت ناحيه مقدسه، زيارتي است كه در آن، امام زمان(عج)، به شرح واقعه كربلا پرداخته و مقتل جدش امام حسين(ع) را بيان كرده است.

ده‌بزرگي‌، احد (متولد 1328)

خون‌ گريه‌ زيارت‌ ناحيه‌ مقدسه‌ ، سراينده‌ احد ده‌بزرگي‌، محمدرضا سنگري، تهران، پيام‌ آزادي‌، چاپ 1، ????، 128ص.

شابك: 1 ـ 460 ـ 302 ـ 964

بيان ترجمه و مفاهيم زيارت ناحيه مقدسه در قالب شعر و نثر منظوم است. زيارت ناحيه مقدسه، زيارتي است كه در آن، امام زمان(عج) به شرح واقعه كربلا پرداخته و مقتل جدش امام حسين(ع) را بيان كرده است.

رزمجو، حسين‌ (متولد 1311)

حج‌: آئينه‌اي‌ از رستاخيز: شامل‌ مجموعه‌ مقالات و اشعاري‌ درباره‌ حج‌ و ...، نوشته‌ و سروده‌ حسين‌ رزمجو، مشهد، سخن‌ توس‌‏?، چاپ 1، ‏????، 214ص، رقعي.

شابك: 8 ـ 5 ـ 95720 ـ 964

بررسي مسائل و ابعاد حج در قالب شعر و نثر است. به ويژه آيات قرآني و احاديث مرتبط را به شعر درآورده است.

رضانژاد، مجتبي (متولد 1348)

زيارت‌ عاشورا با ترجمه‌ منظوم‌ ، سروده‌ مجتبي‌ رضانژاد (صباي‌ اهل‌بيت‌)، به كوشش مؤسسه‌ فرهنگي‌ هنري‌ آواي‌ عرشي‌، تهران، نذير، چاپ 1، ????، 24ص.

بيان مفاهيم زيارت عاشورا در قالب شعر است.

رهنورد، زهرا (متولد 1326)

نشيد الطريق‌ الدامي‌: حول‌ فاجعه‌ مكه‌ ، تهران، مؤسسه‌ بين‌المللي‌ كتاب‌، ????ق‌/ ????، 39ص، رقعي.

مجموعه اشعار عربي درباره فاجعه خونين مكه در سال 1366 شمسي/1407قمري مي‌باشد.

عنوان ديگر:حول‌ فاجعةه‌ مكةه‌ .

[نشيد الطريق‌ الدامي‌ : حول‌ فاجعة‌ مكة. انگليسي ]، تهران، مؤسسه‌ بين‌المللي‌ كتاب‌، 1988/1367، 39ص، رقعي.

اين كتاب به زبان انگليسي است و اطلاعات مأخذشناسي آن به صورت زير است:

The song of the bloody road (Massacre in Mecca) 1987, by ‎Zahra Rahnavard, Tehran, Ketab international institute, 1988, 39p.

گردآوري و مجموعه‌سازي از اشعار عربي درباره فاجعه خونين مكه در سال 1366 شمسي(1407قمري) است. خانم رهنورد پس از گردآوري اشعار به تنظيم آنها پرداخته است. اين اشعار از منابع مختلف در سراسر جهان گردآوري شده است.

ژوليده‌ نيشابوري‌، حسن ^[8] (متولد 1325)

زيارت‌ جامعه‌ كبيره‌ با زبان‌ شعر ، ورامين، انتشارات‌ علمي‌ فرهنگي‌ صاحب‌الزمان‌ (عج‌)، چاپ 1، ????ق‌/ ????، 39ص.

شابك: 8 ـ 09 ـ 5721 ـ 964

زيارت‌ ناحيه‌ مقدسه‌ با زبان‌ شعر ، ورامين، انتشارات‌ علمي‌ فرهنگي‌ صاحب‌‌الزمان‌(عج‌)، چاپ 1،????ق‌/????، 55ص.

شابك: 1 ـ 10 ـ 7527 ـ 964

ترجمه زيارت ناحيه مقدسه به زبان شعر است. اين زيارت كه منتسب به امام زمان(عج) است، در شرح واقعه كربلا و در رثاي امام حسين(ع) است.

سادات مظلوم، كريم (متولد 1342)

ره توشه وصال عشق، تهران، آموزش و سنجش، چاپ 1، ‏?‏????، 96ص.

قطعه‌هاي ادبي به‌سبك شعر ونظم ادبي درباره مسائل وتأثيرات حج است. به ويژه عشق به خداوند و تقرب الهي را با زبان شعر بيان كرده است.

ساكت، محمدحسين (متولد ‎1326)

شعر سفر: به ياد بازگشت كمال از سفر حج ، مشهد، چاپخانه طوس، چاپ 1، ‎1358، 80ص.

عنوان ديگر: به ياد بازگشت كمال از سفر حج .

سمنانيان‌، سعيد و منفرد، الهه (به كوشش)

گلچين‌ شعر حج‌، به كوشش حوزه نمايندگي‌ ولي‌ فقيه‌ در امور حج‌ و زيارت‌، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1381، 337ص، وزيري.

شابك: 0 ـ 06 ـ 7635 ـ 964

مجموعه منتخب اشعاري از شاعران قديم و جديد درباره كعبه و مراسم حج است. هر قطعه، همراه با مختصري از شرح حال شاعر آمده است. ناصرخسرو، الهي قمشه‌اي، مولوي، جامي، حلاج، سعدي، سنايي غزنوي، فرخي سيستاني، خوشدل تهراني، فياض لاهيجي، پروين اعتصامي، امام خميني، از جمله شاعراني هستند كه گلچيني از اشعار آنها در اين كتاب آمده است.

سنبل‌كار، مهدي ^[9]

منتخبات عرشي، شامل اصول و فروع دين اسلام و مناسك حج ، تهران، مهدي سنبل‌كار، 1361، 139ص.

مجموعه اشعاري در باب برخي از مناسك حج است.

شاهرخي‌، محمود ^[10] (متولد 1306)

جمعه‌ خونين‌ مكه‌ به‌روايت‌ شاعران‌ امروز، به كوشش محمود شاهرخي‌ (جذبه‌) و عباس‌ مشفق‌ كاشاني‌، تهران، سروش‌، چاپ 1، ????، 425ص.

مجموعه اشعاري درباره حادثه كشتار زائران ايراني در سال 1366 در مكه مكرمه است.

شجاعي، محمد (متولد 1343) (به كوشش)

حج در آيينه شعر فارسي ، به كوشش حوزه نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت، قم، نشر مشعر، بي‌تا، چاپ 1، 384ص، وزيري.

شابك: 7 ـ 10 ـ 6293 ـ 964

مجموعه اشعار پارسي از قرن سوم تا قرن دهم درباره ابعاد حج است.
به صورت موضوعي تنظيم شده و عناوين برخي موضوعات
اينچنين است: حج و نخستين شاعران، كعبه و وابسته‌هاي آن، حج
و رويدادهاي تاريخي، حج و سياست، حج در آينه عرفان، اعمال
و مناسك حج. گردآورنده، از زواياي گوناگون و تازه، به منظره زيبا
و تماشايي حج نگريسته و از مناظر دلشگا و دل‌انگيز آن بهره‌مند
گشته است. در متن و پاورقي‌ها به عنوان مثال، به بُعد تاريخي حج نظر افكنده و هم به جغرافياي آن نگاه انداخته و نيز يك دوره آداب و اسرار حج را بررسي و تحقيق كرده و به نكات نگفته و نهفته بسياري رسيده است .

شبنم احساس، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1384، 448 ص، وزيري .

شابك: 8 ـ 95 ـ 7635 ـ 964

مجموعه‌اي از اشعار شعراي گذشته و معاصر است كه از نظر سبك و قالب وزين و روان بوده است. اين اشعار درباره مدينه منوره و گوهرهاي ششگانه آن است و به ترتيب قرنهايي كه شاعران در آن زندگي مي‌كرده‌اند دسته‌بندي شده است.

صانعي، شهرام (متولد 1339)

تماشاگه آفاق، اصفهان، نوشته، چاپ 1، 1388، 31ص، پالتويي.

شابك: 1 ـ 78 ـ 9990 ـ 964 ـ 978

دل‌نوشته‌هاي نويسنده درباره ابعاد مختلف حج است. نويسنده در مقدمه آورده: بر آن شدم تا براي خويش و همه كساني كه از اين پس عزم ديدار كوي دوست مي‌نمايند، عالي‌ترين فرازهاي اين سفر بي‌نظير و معنوي را ترسيم نمايم تا بلكه مجموعه‌اي از اين مفاهيم، رازهاي شكوهمند لحظه‌هاي ناب حضور را براي اهل دل بگشايد.

صفري، مهدي و عزيزي، خيرالله

حج و كعبه در ادب فارسي، تهران، ميزان، چاپ 1، 1387، 216ص، وزيري.

شابك: 9 ـ 115 ـ 511 ـ 964 ـ 978

مجموعه اشعاري درباره‌ي حج و كعبه است. نويسنده به بررسي
بازتاب مفاهيم و مضامين حج و كعبه در شعر و نثر فارسي پرداخته ‌است. عناوين مطالب كتاب عبارت‌اند از: بررسي مفاهيم حج و كعبه در
حوزه عرفان اسلامي؛ ديدگاه عرفان درباره ارتباط دعا و حج واقعي؛ رمزگرايي و نمادسازي درباره حج و كعبه در عرفان؛ حج و كعبه در منظره‌ي شاعرانه؛ و حج و كعبه‌ از ديدگاه سياسي و اجتماعي در متون ادب فارسي.

صفي‌زاده‌، فاروق ^[11]‌ (متولد 1346)

زيارت عاشورا:منظوم و ترجمه به زبانهاي انگليسي ـ عربي ـ فارسي
ـ كردي ـ تركي ، ترجمه اصغر عرب، تهران، مدحت‏?، چاپ 1، ‏?????، 82ص، رقعي.

شابك: 9 ـ 08 ـ 5312 ـ 600 ـ 978

صلاحي‏نژاد، علي (متولد 1351)

رودي تا بهشت، سعي و صفا: توصيه‏هايي درباره سفر حج ، تهران، آرون، چاپ 1، 1379، 120ص، وزيري.

شابك: 8 ـ 8 ـ 90153 ـ 964

مجموعه اشعاري در معرفي مكه و مدينه است. وي آداب اخلاقي و عرفاني سفر حج را بيان مي‏كند و توصيه‏هايي تربيتي در همين زمينه ارائه مي‏دهد. اين كتاب به شيوه ادبي و با استفاده از منابع اسلامي نگارش يافته است. نويسنده ساير اماكن مقدس سرزمين حجاز را معرفي مي‏كند و احكام حج را با بياني فقهي و عرفاني شرح مي‏دهد.

طاهريان‌، مهدي (متولد 1356)

زيارت‌ عاشورا منظومه‌ ، تهران، انتشارات‌ ايران‌، چاپ 1، 1381، 96ص.

بيان مفاهيم و ترجمه زيارت عاشورا در قالب شعر و نثر منظوم است.

عباسي‌، نجفعلي ^[12] (متولد 1312)

ميقات‌ عشق‌: سفرنامه‌ منظوم‌ حج‌ ، سراينده‌ نجفعلي‌ عباسي‌ دشت‌ بياض‌ متخلص‌ به‌ (عدن‌)، مشهد، نشر جليل، چاپ 1، ????، 167ص، رقعي.

شابك: 0 ـ 91 ـ 8102 ـ 964

عنوان ديگر:سفرنامه‌ منظوم‌ حج‌ .

مجموعه اشعاري مذهبي در قالب غزل ـ قصيده ـ مثنوي ـ دوبيتي و رباعي، با موضوعات مختلف ‌است. بخشي از اين اشعار درباره وقايع سفر نويسنده به حج و توصيف حالات و حوادث اين سفر و نيز توصيف اماكن مقدس اين سرزمين است. از جمله عناوين اين سروده‌ها مي‌توان به موارد زير اشاره كرد: ياد ياران قديم ـ غرور و سركشي ـ ساز غم ـ اي وطن ـ قدرت عشق ـ دختر جنوب.

عطار، قيس ^[13]

ارب المقابر قرآناً و نثراً و شعراً، قم، لسان الصديق ، چاپ 1، 1427ق، 461ص، وزيري.

شابك: 9 ـ 74 ـ 8166 ـ 964

مجموعه متون ادبي، نثر، شعر و قطعات ادبي در فرهنگ و ميراث
گذشته اسلامي درباره زيارت و قبور و عظمت مقابر است. نويسنده نخست ادبيات مقابر را به صورت تاريخي از نخستين روزگار تا
عصر عباسيان مطالعه و با نقل قطعاتي از آنها مشخصات فكري
و ادبي اين‏گونه متون را ذكر كرده است. قبر پيامبر(ص)، قبر حضرت زهرا(س)، امام علي(ع)، امام حسين(ع) و حضرت زينب(ع) از جمله قبور متبركه‏اي هستند كه همواره مورد اعتناي عالمان و شاعران اسلامي بوده‏اند. در بخش نهايي گزيده‏اي از احكام قبور از ديدگاه شيعه و اهل‏سنّت نقل شده است.

علوي بلداجي، حشمت‌الله

مهر محبوب و اشك‌هاي سبز ، قم، استاد مطهري ، چاپ 1، 1380، 208ص، رقعي.

شابك: 7 ـ 8 ـ 92626 ـ 964

مجموعه اشعار و متون منظوم درباره حج و زيارت اماكن مقدس مكه و مدينه است.

غضنفري‌، محمدجعفر (متولد 1354)

زيارت‌ عاشورا (منظوم‌): با اشاراتي‌ منظوم‌ به‌ برخي‌ مضامين‌ عاليه‌ اين‌ متن‌ مقدس‌ ، قم، فرهنگ‌ منهاج‌، چاپ 1، ????، 32ص.

شابك: 9 ـ 0 ـ 91302 ـ 964

فاطمي‌ استهباني‌، محمد

سفرنامه‌ حج‌: اشعار مذهبي، شيراز، نويد شيراز، چاپ 1، ????، 176ص.

شابك: 8 ـ 188 ـ 358 ـ 964

مجموعه اشعار درباره حج و زيارت از اماكن مقدس در مكه و مدينه
و نيز اعمال و مناسك حج است كه بر اساس ضوابط شعري بيان
شده است.

فراهاني، كمال‌الدين‌همايون ^[14]

نواي اشتياق: اشعار اماكن متبركه و عتبات عاليات عراق ، قم، بخشايش، چاپ 1، ????، 127ص، رقعي.

شابك: 6 ـ 61 ـ 8696 ـ 964

عنوان ديگر: اشعار اماكن متبركه و عتبات عاليات عراق .

مجموعه اشعار در توصيف اماكن متبركه و عتبات عاليات عراق، نيز در مدح و رثاي شهداي كربلا است. بر اين اساس منظومه‌ي حاضر در قالب اين عنوان‌ها فراهم آمده است: 1 ـ كاظمين، آستانه‌ي امامين موسي كاظم(ع) و امام محمدتقي(ع). 2 ـ بغداد و مدائن، 3 ـ سامرا، مرقد امامين هادي(ع) و حسن عسكري(ع)، 4 ـ نجف اشرف، 5 ـ كوفه، 6 ـ كربلا معلا. در پايان كتاب بعضي اجازات شاعر از مراجع تقليد به چاپ رسيده است.

فربهي‌، مرتضي‌ (متولد 1344)

همراه خويشتن، چهل منزل تا خويشتن: دلنوشته‌ها و خاطرات سفر به مكه مكرمه و مدينه منوره، با نامه‌اي از جلال رفيع [15] ، تهران، همراهان جوان، چاپ 1، 1388، رقعي.

شابك: 9 ـ 2 ـ 90994 ـ 600 ـ 978

عنوان ديگر: دل‌نوشته‌ها و خاطرات سفر به مكه مكرمه و مدينه منوره .

مجموعه خاطرات نويسنده از سفر حج است كه با زبان شعر بيان شده است.

كاشفي‌ خوانساري‌، علي (متولد 1350)

حج‌نامه‌ها: مجموعه‌ زبان‌ مادري‌ ، سرپرست‌ طرح‌ علي‌ كاشفي‌ خوانساري‌، قم‌، كتاب‌ طه، چاپ 1، ????، 180ص. خشتي.

شابك: 9 ـ 59 ـ 7019 ـ 964

فروست: هنر و ادبيات؛ ??

مجموعه متون منظوم و اشعار درباره حج و زيارت است. شمارگان سيزدهم از مجموعه كتاب‌هاي زبان مادري، شامل گزيده‌هاي كوتاهي است از 30 حج‌نامه (12 حج‌نامه از ايران قديم، 2 نمونه از دوره‌ي قاجار، 7 نمونه از دوره‌ي پهلوي و 9 نمونه از دوره‌ي معاصر) كه در قالب نظم و نثر نگاشته شده‌اند. در آغاز كتاب نيز از آداب حج و پيشينه‌ي آن، هم‌چنين ماجراي حج‌نامه‌هاي فارسي سخن رفته است.

كاظمي، اقدس ^[16] (متولد 1318)

حج خونين، فاجعه قرن: شهداي 1366 هجري شمسي در مكه مكرمه ، قم، مثلث عشق، چاپ 1، 1387، 144ص، وزيري.

شابك: 8 ـ 0 ـ 90472 ـ 600 ـ 964

عنوان ديگر: شهداي 1366 هجري شمسي در مكه مكرمه .

مجموعه‌اي از اشعار است كه به معرفي و اسامي شهداي مراسم حج در سال 1366 مي‌پردازد.

كريمي‌نيا، زينت‌ (متولد 1347)

هواي‌ امشب‌ چشمم‌: مجموعه‌ اشعار حسيني‌ همراه‌ با معني‌ منظوم‌ زيارت‌ عاشورا ، كرمان، وديعت‌، چاپ 1، ????، 110ص.

شابك: 1 ـ 07 ـ 7805 ـ 964

لطفي‌، عليرضا (متولد 1342)

خلوتسراي جانان: برداشت‌هايي از مناسك حج ابراهيمي، شاعر و نويسنده عليرضا لطفي (حامد اصفهاني)، اصفهان، اقيانوس معرفت، چاپ 1، ‏?????، 128ص.

شابك: 6 ـ 07 ـ 5301 ـ 600 ـ 978

مجموعه اشعاري از مؤلف در وصف ابعاد حج و اماكن مقدس مكه و مدينه است.

مالميرشاهزيدي ، حسن (متولد 1346)

آواي حق خانه كعبه: مجموعه شعر ، ويرايشِ حامد رفعتجو، تهران، سپهر نو، چاپ 1، 1387، 40ص، رقعي.

شابك: 6 ـ 1 ـ 90136 ـ 600 ـ 978

سفرنامه حج مؤلف است كه در قالب شعر بيان شده است. اين سفرنامه
به گزارش ديده‌ها و شنيده‌ها، احساسات و مطالعات آقاي مالمير مي‌پردازد.

مجد، عليرضا (متولد 1332)

در طواف بيت‌العتيق، مشهد، گلنشر‏?‏، چاپ 1، ??‏?‏??، 136ص، رقعي.

شابك: 7 ـ 40 ـ 8284 ـ 964

مجموعه اشعار و متون منظوم درباره حج و زيارت است. اين اشعار
به منظور راهنمايي زائران بيت‌الله الحرام تهيه شده است. شهر مكه
و موقعيت آن، بناي كعبه، آثار مذهبي و تاريخي مكه مكرمه، منطقه عرفات و مني از جمله اين راهنمايي‌ها مي‌باشد. همچنين در بخشي با عنوان «حج در نثر فارسي» برخي متون ادبي درباره حج و اركان آن آورده شده است.

مجلسي، محمدباقر بن محمدتقي ^[17] (1037 ـ 1111ق)

در حريم دل: الهي‌نامه، مصيب‌نامه، انشاء حديث شوق به عتبات عاليات ، تصحيح‌ جعفر نبوي‌، قم، مرصاد، چاپ 1، 1376، 86ص، رقعي.

شابك: 4 ـ 3 ـ 90627 ـ 964

مجموعه حاضر شامل تصحيح سه رساله فارسي از علامه محمدباقر مجلسي است. رساله‌هاي ياد شده عبارت‌اند از: «الهي‌نامه»، «مصيبت‌نامه» و «انشا‌ حديث شوق به عتبات عاليات». در مقدمه كتاب، آثار فارسي علامه مجلسي، با استناد به شواهدي از آن آثار ذكر گرديده همچنين شرح برخي از لغات و اصطلاحات مشكل فارسي و عربي در پانوشت‌ها آمده است. محتواي اين سه رساله مناجات مي‌باشد.

محيي‌ لاري [18] (درگذشت 933ق)

توصيف‌ آثار تاريخي‌ مكه‌ و مدينه‌ و فلسفه‌ مناسك‌ حج‌ در فتوح‌ الحرمين‌ ، به ‌كوشش‌ رسول‌ جعفريان، قم، انصاريان‌، چاپ 1، ????، 94ص، وزيري.

مجموعه اشعاري درباره مكه، مدينه و فلسفه حج است. اين مجموعه در قالب كتابي به نام مثنوي « فتوح‌الحرمين » اثر محيي لاري از شاعران قرن نهم و دهم قمري آمده است. اين اثر مشتمل بر بيان آثار تاريخي مكه و مدينه است كه در قالب شعر آگاهي‌هايي درباره مسجد الحرام، مسجد النبي، بقيع، قبرستان ابوطالب، مسجد قبا، مساجد سبعه و برخي اماكن مقدس و تاريخي ديگر مكه و مدينه مي‌دهد. همچنين اين مثنوي، تحليلي از فلسفه حج و اركان آن است. ناظم اين مثنوي، كتاب را به تصاويري از مساجد و مزارها و اماكن مقدس مكه و مدينه نيز مزين كرده است.

مرتضوي‌، مرتضي (متولد 1364)

اي قوم به حج رفته، كاشان، مرسل، چاپ 1، ‏?‏‏????، 76ص.

شابك: 5 ـ 112 ـ 972 ـ 964 ـ 978

مركز تحقيقات‌ و انتشارات‌ حج‌

زمزم‌ ياد: مجموعه‌ اشعار مسابقه‌ بزرگ‌ شعر حج‌، تهيه‌ و تنظيم‌ مركز تحقيقات‌ حج‌، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1384، 204ص، وزيري.

شابك: 4 ـ 83 ـ 7635 ـ 964

مجموعه اشعار واصله به دبيرخانه «مسابقه بزرگ و سراسري شعر حج» است كه در سال 1382 از سوي معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظّم رهبري در تهران برگزار شد. اين اشعار در موضوعات مرتبط با مدينه منوره و مكه معظمه و سفر حج است

معلمي گنابادي، رجبعلي

سفرنامه عشق يا حج منظوم، گناباد، مؤلف، چاپ 1، 1377، 113ص، رقعي.

سفرنامه حج نويسنده در قالب شعر است. گرايش مؤلف نگاه عشقي و عاشقانه به مسائل و مناسك حج است.

مهدوي‌زاده، سيدمهدي

نغمه‌‌‌‌‌‌هاي شيدايي: شرحي منظوم بر زيارت عاشورا، زيارت جامعه كبيره، دعاي عهد ، قم، روح، چاپ 1، ????، 79ص، رقعي.

شابك: 1 ـ 77 ـ 6790 ـ 964

عنوان ديگر: شرحي منظوم بر زيارت عاشورا .

شرح منظومي بر زيارت عاشورا، زيارت جامعه كبيره، دعاي عهد و مناجات امام علي(ع) است. به اعتقاد مؤلف ترجمه نعل به نعل انجام نشده، بلكه گاهي احساسات شاعرانه، نشأت گرفته از عشق و علاقه به اهل‌بيت عصمت و طهارت(ع) بر آن غلبه يافته است.

نجفي قمشه‏اي، قدرت الله (متولد 1319)

با سالكان وادي نور، تصحيح سيد‌مهدي ميرمسيب، قم، سلمان آزاده، چاپ 1، 1384، 408ص، وزيري.

شابك: 7 ـ 9 ـ 93465 ـ 964

مجموعه سروده‌هاي نگارنده در قالب مثنوي، در تبيين مناسك حج و آداب زيارت است. سراينده به توصيف حرم امن الهي و مدينه منوره، مسجد النبي و ديگر اماكن زيارتي و نيز شرح ابيات پرداخته است.

ندوي، ابوالحسن علي [19] (متولد 1913م)

به‌ سوي‌ مدينه‌، ترجمه محمد قاسم‌ قاسمي‌ و ابوشعيب‌ عبدالقادر‌سراواني، زاهدان، ندوي، چاپ 2، 1384، 163ص، رقعي.

شابك: 2 ـ 1 ـ 96262 ـ 964

عنوان اصلي: الطريق‌ الي‌ المدينة‌ .

مجموعه اشعاري درباره اماكن زيارتي در شهرهاي مكه و مدينه است.

نصرآبادي‌، علي (متولد 1332)

منظومه‌ زيارت‌ عاشورا و دعاي‌ توسل‌ ، تهران، مفيد، چاپ 1، ????، 73ص، رقعي.

شابك: 7 ـ 28 ـ 5950 ـ 964

عنوان‌ روي‌ جلد: زيارت‌ عاشورا و دعاي‌ توسل‌ با ترجمه‌ منظوم‌ .

يزداني‌، خليل‌الله‌ (متولد 1334)

حج‌ در ادب‌ فارسي، تهران، نشر مشعر، چاپ 1، 1379، 407ص، وزيري.

شابك: 7 ـ 72 ـ 6293 ـ 964

بررسي جنبه‌هاي حج از ديدگاه اديبان و شعراي پارسي و انعكاس جلوه‌ها و برجستگي‌هاي حج در ادبيات فارسي است. نويسنده مطالب كتاب را در پنج فصل تنظيم كرده است كه عناوين آنها عبارت‌اند از: حج و قرآن؛ حج و تاريخ؛ حج و سفرنامه‏ها؛ حج در آينه شعر فارسي؛ وحج در پهنه نثر فارسي. وي نخست به بررسي آيات الهيِ مربوط به حج‏ پرداخته سپس سابقه تاريخي حج و حوادث مهمّي را كه در طول تاريخ بر كعبه گذشته، تحت عنوان «حج و تاريخ» در پي آورده‏ است. در ادامه بعضي از متون معروفِ ادب فارسي؛ اعم از سفرنامه‏ها، متون نظم و نثر عرفاني و غير آن معرفي شده و دريافتهاي نويسندگان و گويندگان آنها به اختصار بازگو شده است. نويسنده سعي كرده كه در حدّ امكان از هر قرني آثار چند تن از مشهورترين شعرا و نويسندگان مورد مطالعه قرار گيرد و نظر آنان در آثارشان بيان شود.

يغمائي، حبيب ^[20] (1263 ـ 1280)

شهر پيامبر، تهران، سروا، چاپ 2، 1387، 40ص، رقعي.

شابك: 1 ـ 20 ـ 6262 ـ 964

مجموعه اشعاري در قالب مثنوي كوتاه در توصيف مدينه و اماكن مقدس آن است. در بخش دوم كتاب، فرهنگ توصيفي اعلام درج گرديده است. ابيات آغازين اين مثنوي چنين است:چون ز شهر مدينه ياد آرم/ اشك حسرت ز ديدگان بارم/ ياد آن روزها كنم بسيار/ كه بدانجا فكنده بودم بار/ گرد بر گرد شهر كوهي چند/ متوسط، نه كوتاه و نه بلند/ ....