بخش 8

بخش مهمي از عمرشان ، بدون آنكه بهره اي گرفته باشند ، گذشته است . البته منظور از اين سخن آن نيست كه معاشرت به كلي ترك شود ، بلكه هدف ، محدود كردن دوستي ها و رعايت حد و مرزهاست . حضرت علي ( عليه السلام ) مي فرمايد :

قِلَّةُ الْخِلْطَةِ تَصُونُ الدّينَ وَتُرِيحُ مِنْ مُقارَنَةِ الاَْشْرارِ . ^{( 1 )}

كمي هم نشيني با ديگران ، دين را حفظ مي كند و شخص را از نزديكي به بدان آسوده مي سازد .

در سخني ديگر ، ضابطه اي كلي براي انتخاب هم نشيني بيان كرده است تا از آسيب هاي هم نشيني كاسته شود . بنا بر نقل اهل سنت از آن حضرت :

مَنْ خَالَطَ الْعَلَمْاءَ وُقِّرَ وَمَنْ خَالَطَ الْاَنْزَالَ حُقِّرَ . ^{( 2 )}

كسي كه با عالمان هم نشين گردد ، بزرگ داشته شود و كسي كه با افراد پست هم نشين گردد ، حقير مي شود .

هم نشيني با بدان

همان طور كه انسان بر اثر نزديكي با گل و گلاب بوي خوش مي گيرد ، خلقوخوي او نيز بر اثر هم نشيني با دوستان اثر خوب يا بد مي پذيرد . ازاين رو ، در اسلام به انتخاب دوست و هم نشين خوب بسيار سفارش شده است . برخي از مردم با بدان معاشرت مي كنند و چون چهره واقعي آنان را خوب نمي شناسند ، ادعا مي كنند كه اين معاشرت ها از آن روست كه آنها را نسبت به وظايف ديني و اخلاقي شان آشنا سازند . آنان معمولا در اين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . غررالحكم ، ج 4 ، ص 506 .

2 . سجع الحمام ، ص 399 .

كار نه تنها موفقيتي به دست نمي آورند ، بلكه خود نيز به همان فساد اخلاقي دچار مي شوند . ازاين رو ، كساني كه به پايداري ايمان خود اعتماد ندارند ، نبايد به بهانه هدايت افراد فاسدالاخلاق با آنها طرح دوستي بريزند ؛ زيرا ممكن است دزدان دين و ايمان ، گوهر شرف از كفشان بربايند . امام علي ( عليه السلام ) نسبت به هم نشيني با اين افراد چنين هشدار مي دهد :

جَلِيسُ الشَّرِّ نِقْمةٌ . ^{( 1 )}

هم نشين بد ، مايه عذاب است .

در سخن زيباي ديگري كه اهل سنت از آن حضرت نقل كرده اند ، مي فرمايد :

لا تَصْحَبْ الشَّرِيْرَ فَاِنَّ طَبْعَكَ يَسْرِقُ مِنْ طَبْعِهِ وَأَنْتَ لا تَعْلَمْ . ^{( 2 )}

با افراد بد هم نشين مشو ؛ زيرا طبيعت تو از طبيعت او مي دزدد بدون آنكه خود آگاه شوي .

غشّ در معامله

داد و ستد از ضرورت هاي زندگي دنيايي است . در اين راستا ، با خدمت رساني و تأمين نيازهاي زندگي مردم به قصد قربت مي توان وسيله تعالي و تكامل خويش را فراهم ساخت ، به شرطي كه هدف و مقصد گم نشود . متأسفانه برخي انسان هاي سست ايمان ، به نامِ كسب و كار و داد و ستد ، به شكل هاي مختلف ، مردم را فريب مي دهند و از راه نامشروع ، كيسه هاي خود را پر مي كنند و خوش حالند كه مالي انباشته اند ، غافل از اينكه با چنين كارهايي هر چه بيشتر از شرف و انسانيت دور مي شوند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . غررالحكم ، ج 3 ، ص 356 .

2 . سجع الحمام ، ص 303 .

اينان دزداني نقاب دارند كه در پوشش كسب و كار ، چهره اصلي خود را پنهان كرده اند . آنان فراموش كرده اند كه در جامعه اسلامي ، همه با هم برادرند و متاع دنيا ناپايدار است و اين نوع مال اندوزي ، پايان خوشي ندارد و هيچ مالي را نمي توانند به جهان باقي ببرند . مگر نه اينكه ثروت و دارايي تنها تا سرمنزل تاريك اول در اين سفر طولاني و جاويد با ما همراه هستند . پس چرا با هدف خدمت به مردم ، به كسب خود رنگ الهي نزنيم و با اين صبغه خدايي ، نام نيك از خود بر جا نگذاريم . حضرت علي ( عليه السلام ) مي فرمايد :

شَرُّ النّاسِ مَنْ يَغُشُّ النّاسَ . ^{( 1 )}

بدترين مردم كسي است كه مردم را فريب دهد .

در سخن ديگري مي فرمايد :

اَلْمُؤْمِنُ اَخُو الْمُؤْمِنِ فَلا يَغُشُّهُ وَلا يَعِيْبُه . ^{( 2 )}

مؤمن برادر مؤمن است . بدين جهت برادرش را فريب نمي دهد و بر او عيب نمي نهد .

چاپلوسي

چاپلوسي براي به دست آوردن موقعيتي نزد افراد صاحب منزلت يا به دست آوردن مالي از افراد ثروتمند صورت مي پذيرد . چاپلوسي معمولا از حرص و طمع سرچشمه مي گيرد و انسان به طمع مال به اين كار دست مي زند تا خود را به صاحبان مال نزديك سازد . چاپلوسي از قدر و منزلت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . غرر الحكم ، ج 2 ، ص 164 .

2 . دستور معالم الحكم ، ص 64 .

انسان مي كاهد و او را در نگاه ديگران سبك مي كند . در حقيقت ، چاپلوس روحي كوچك و همتي پست دارد و براي حيثيت انساني خود هيچ ارزشي قائل نيست . ممكن است چاپلوس به ظاهر مورد احترام ديگران باشد ، ولي همه مي دانند كه حيثيت انساني خود را به بهاي اندكي فروخته است و به او با ديده حقارت مي نگرند . انسان با ايمان كه خداوند را مالك حقيقي جهان مي داند و معتقد است آدمي تنها با اراده الهي مي تواند اوج بگيرد ، هيچ گاه خود را به افرادي كه توانايي هاي مالي و موقعيتي آنان زودگذر است ، نزديك نمي سازد . چنين انساني هرگز رويه چاپلوسان دنياگرا را در پيش نمي گيرد ؛ همان هايي كه حضرت علي ( عليه السلام ) به شدت آنان را نكوهش مي كند و مي فرمايد :

اِيّاكَ وَالْمَلَقَ فَاِنَّ الْمَلَقَ لَيْسَ مِنْ خَلائِقِ الاِْيمانِ . ^{( 1 )}

از چاپلوسي بپرهيز ؛ كه چاپلوسي ، روش مردم باايمان نيست .

حضرت علي ( عليه السلام ) بنا بر نقل اهل سنت مي فرمايد :

مَنْ جَلَسَ فِي ظِلِّ الْمَلَقَ لَمْ يَسْتَقِرَّ بِهِ مَوْضِعُهِ لِكِثْرَةِ تَنَقُّلِهِ و تَصَرُّفِهِ مَعَ الْطِّبَاعِ وَعَرَفَهُ النّاسُ بَالْخَدِيعَةِ . ^{( 2 )}

كسي كه در سايه چاپلوسي ، بنشيند جايگاه خود را استقرار نخواهد بخشيد به جهت آنكه براي خوشايند ديگران به طور مكرر از اين رو به آن رو مي شود و مردم وي را فريب كار خواهند شناخت ( و به او اعتماد نخواهند كرد ) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . غررالحكم ، ج 2 ، ص 304 .

2 . سجع الحمام ، ص 397 .

شهادت دروغ

هيچ چيز در دنيا مانند دروغ و شهادت ناروا ، زشت و ناپسند نيست . سفارش جدي پيشوايان دين براي تزكيه و تهذيب ، در پيش گرفتن راستي و صداقت است . آنان راست گويي را مايه نجات آدمي مي دانند و معتقدند انسان مؤمن نبايد هيچ گاه خود را به زشتي دروغ بيالايد . با اين حال مي بينيم كساني كه جز به منافع مادي نمي انديشند ، بسياري از اوقات با شهادت هاي دروغين به پاي مال كردن حق ديگران مي پردازند . آنها در اين راه ، آشنا و بيگانه نمي شناسند و هرجا كه منافع مادي شان ايجاب كند ، به سادگي ، شهادت ناحق مي دهند ، بدون آنكه دچار عذاب وجدان شوند . يك روز به نفع شما شهادت مي دهند و فردا به زيان شما ؛ تا سنگيني كفه ترازو به كدام سو باشد . بايد از اين افراد دورو و دسيسه هايشان همواره بر حذر بود كه حضرت علي ( عليه السلام ) مي فرمايد :

مَنْ شَهِدَ لَكَ بِالْباطِلِ شَهِدَ عَلَيْكَ بِمِثْلِهِ . ^{( 1 )}

هر كس به سود تو شهادت باطل دهد ، به زيان تو نيز چنين خواهد كرد .

زيرا اين گونه انسان ها نه به دين پاي بندند تا از چنين كاري دوري كنند و نه به اصول انساني آن حضرت به نقل اهل سنت مي فرمايد :

لا مُرُوَّةَ لِلكَذُوبِ . ^{( 2 )}

دروغ گو جوان مردي ندارد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . غررالحكم ، ج 5 ، ص 452 .

2 . مطلوب كل طالب ، ص 13 ، كلمه 24 .

بخلورزي

كريمان و بخشندگان افزون بر اينكه نزد ديگران بزرگوارند ، در درون خود نيز احساس آرامش و آسايش دارند ، ولي انسان هاي خسيس هماره در رنج و عذاب هستند و از نظر معنوي هم جزو عقب افتادگان كاروان انسانيتند . به همين دليل ، دل بستن بيش از اندازه به مال دنيا نشانه پست همتي است ؛ چون كسي كه همت عالي داشته باشد ، مقام خود را بالاتر از آن مي داند كه قدرت دل كندن از مال و دارايي را نداشته باشد . البته ولخرجي هم كار ناپسندي است ؛ چون مال در حقيقت امانتي است كه خداوند به انسان سپرده است تا آن را براي برآوردن نيازهاي زندگي خود يا ديگران مصرف كند . كسي كه اين امانت را بيهوده صرف مي كند ، به امانت الهي خيانت كرده است . به راستي ، چگونه انساني مي تواند به خود بقبولاند پس از آنكه سختي ها و مشكلات را بر خود هموار ساخته و مالي اندوخته است ، از هزينه كردن دارايي براي خود ، فرزندانش و برادران ديني اش كوتاهي كند . كسي كه ثروت خود را وسيله اي براي گشودن درهاي بهشت قرار مي دهد و با عقل و تدبير برنامه ريزي درست و آن را در اختيار ديگران قرار مي دهد ، بي شك ، مورد توجه خداوند و محبوب خلق خواهد بود .

امام علي ( عليه السلام ) در نكوهش اين خصلت مي فرمايد :

اَبْخَلُ النّاسِ مَنْ بَخِلَ عَلي نَفْسِهِ بِمالِهِ وَخَلَفَهُ لِوُرّاثِهِ . ^{( 1 )}

خسيس ترين مردم كسي است كه از مصرف مال براي خودش دريغ كند و مالش براي وارثان بماند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . غررالحكم ، ج 2 ، ص 449 .

در سخن زيباي ديگر بنا به نقل اهل سنت مي فرمايد :

بَشِّرْ مَالَ اَلْبَخِيلِ بِحَادِث اَوْ وَارِث . ^{( 1 )}

به بخيل بشارت ده كه مالش را يا حوادث ببرد يا نصيب وارث شود .

زياده روي در توبيخ

يكي از روش هاي تربيتي ، ارشاد و راهنمايي با زباني نرم و ملايم است . هيچ انساني دوست ندارد پيوسته مورد نكوهش ديگران قرار گيرد ، ولي اگر اين راهنمايي ها غيرمستقيم ارايه شود ، خواهد پذيرفت . متأسفانه گاهي افرادي به بهانه اينكه مي خواهند شخصي را نصيحت و اصلاح كنند ، به سرزنش او مي پردازند و در اين كار افراط مي كنند . بي شك ، چنين توبيخ هايي ، نه تنها جنبه تربيتي و سازنده ندارد ، بلكه در طرف مقابل عقده و ناراحتي ايجاد مي كند و سبب مي شود نسبت به گوينده احساس لجاجت و دشمني هم پيدا كند . حضرت علي ( عليه السلام ) مي فرمايد :

اَلاِْفْراطُ فِي الْمَلامَةِ يَشُبُّ نارَ الْلِّجاجَةِ . ^{( 2 )}

زياده روي كردن در سرزنش موجب برافروخته شدن آتش لجاجت مي شود .

در سخني ديگر كه اهل سنت روايت كرده اند ، در اين باره مي فرمايد :

إذا عاتَبْتَ اَلْحَدَثَ فَاتْرُكْ لَهُ مَوْضِعَاً مِنْ ذَنْبِهِ لِئَلاّ يَحْمِلَهُ اَلْاِحْرَاجُ عَلَي اَلْمَكَابَرَةِ .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . مطلوب كل طالب ، ص 7 ، كلمه 10 .

2 . غررالحكم ، ج 2 ، ص 43 .

هنگامي كه نوجوان را ملامت مي كني ، گريزگاهي براي توجيه كار خطايش بازگذار تا در تنگنا نيفتد و به ستيزه جويي نپردازد .

زياده گويي

كم گويي و گزيده گويي نشانه حكمت است . زياده روي در هر كاري ناپسند است و در سخن گفتن محسوس تر است . انسان هاي زياده گو به تدريج موقعيت و اعتبار خود را از دست مي دهند و اين كار سبب مي شود اطرافيان از او فاصله بگيرند . البته انسان ها هميشه به هم صحبت نياز دارند و بايد با سخن گفتن به آرامش برسند . قدرت بيان ، نعمتِ ارزشمندي است كه خداوند آن را در ميان موجودات به اشرف مخلوقات عنايت فرموده است . در پرتو سخنان آموزنده ، انتقال تجربه صورت مي گيرد . هنگام صحبت كردن با ديگران تلاش كنيد ، گفتارتان ملال آور نباشد . از تكرار مطالب بپرهيزيد و طرف مقابل را مجبور به شنيدن سخنانتان نكنيد . هيچ گاه جانب اعتدال را از دست ندهيد و به اندازه و آرام سخن بگوييد تا براي ديگران نيز لذت بخش و شادي آفرين باشد . اين كار پايه هاي دوستي و هم نشيني را تحكيم مي كند . حضرت علي ( عليه السلام ) در سخني آموزنده مي فرمايد :

كَثِرَةُ الكَلامِ يُمِلُّ الإخوان . ^{( 1 )}

زياده گويي ، دوستان را خسته مي كند .

ازاين رو ، بهتر است يا انسان كم گويي كند و اگر سخن نيك نمي تواند بگويد ، سكوت كند كه حضرت در كلامي ديگر كه اهل سنت و شيعه نقل كرده اند ، مي فرمايد :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . غررالحكم .

اَلْصُّمْتُ خَيْرٌ مِنَ الْكَلامِ فِي غَيْرِ مَنْفَعَة . ^{( 1 )}

سكوت نيكوتر است از سخني كه در آن سودي نيست .

خوش حالي از شكست ديگران

شايسته نيست كه انسان از شكست ديگران خشنود شود . حتي اگر با ديگري اختلاف دارد ، نبايد از شكست و گرفتاري آنان اظهار رضايت كند ؛ انسان مؤمن حتي براي نجات جان مخالفان خود ، جانش را به خطر مي اندازد . او نه تنها از سقوط مخالفان دل شاد نمي شود ، بلكه برعكس به كمك آنها نيز مي شتابد . شايسته نيست در دنيايي كه هيچ كس از فرداي خويش باخبر نيست ، از فرو افتادن و شكست خوردن ديگران مغرور و شادمان شود . حضرت علي ( عليه السلام ) بنابر نقل شيعه و اهل سنت مي فرمايد :

لا تَفْرَحَنَّ بِسَقْطَةِ غَيْرِكَ فَاِنَّكَ لا تَدْري ما يُحْدِثُ بِكَ الزَّمانُ . ^{( 2 )}

از زمين خوردن كسي خوش حال مباش ؛ زيرا نمي داني روزگار چه بر سرت خواهد آورد .

بدگماني

انساني كه از تعادل روحي و رواني برخوردار است ، نسبت به ديگران بدبيني و خوش بيني افراطي ندارد ، بلكه با ديگران آن گونه كه هستند ، برخورد مي كند . در مقابل ، برخي از مردم به بيماري بدگماني دچارند ، به گونه اي كه با بدگماني به همه چيز مي نگرند . اين افراد حتي گاهي به نزديك ترين اعضاي خانواده خود نيز بدگمان هستند و به بهانه هاي بيهوده با ديگران درگير مي شوند . نقطه مقابل اين امر ، خوش بيني بيش از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . كنز العمال ، ج 16 ، ص 176 .

2 . غررالحكم ، ج 6 ، ص 290 ؛ سجع الحمام ، ص 308 .

اندازه است كه آن هم درست نيست و شايد زيان هاي ناشي از آن از زيان بدبيني كمتر نباشد . انسان متعادل بايد افزون بر پرهيز از بدبيني افراطي ، مراقب زيان هاي خوش بيني زياد هم باشد . حضرت علي ( عليه السلام ) مي فرمايد :

مَنْ لَمْ يَحْسُنْ ظَنُّهُ اِسْتَوْحَشَ مِنْ كُلّ اَحَد . ^{( 1 )}

هر كس كه گمانش نيكو نباشد [ بدگمان باشد ] ، از همه كس هراس دارد .

حضرت در كلامي ديگر كه شيعه و اهل سنت نقل كرده اند ، مي فرمايد :

قَارِنْ اَهْلَ الْخَيْرِ تَكُنْ مِنْهُمْ وَبَايِنْ اَهْلَ الشَّرِّ تَبِنْ مِنْهُمْ وَلا تَغْلِبَنِّ عَلَيْكَ سُوْءُ اَلظَّنِّ . ^{( 2 )}

به نيكوكاران نزديك شو تا از آنان گردي و از بدكاران دور شو تا از آنان جدا گردي ، ولي درباره ديگران بدگماني بر تو چيره نشود .

شرم بي جا

حيا از ويژگي هاي اخلاقي اهل ايمان و عاملي براي دور نگه داشتن آدمي از آتش دوزخ به شمار مي رود . بنابراين ، بايد تا آنجا كه مي توانيم ، خود را به زيور حيا آراسته سازيم . گاهي اوقات انسان در موقعيتي قرار مي گيرد كه بايد از حقوق خود دفاع كند يا با دادن تذكري ، ديگران را از كارهاي ناشايست بازدارد . با اين حال ، توانايي اين كار را ندارد و آن را به حساب شرم و حياي خود مي گذارد ، در حالي كه حيا با شرم بي جا تفاوت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . غررالحكم ، ج 6 ، ص 290 .

2 . كنز العمال ، ج 16 ، ص 177 ؛ نهج البلاغه ، نامه 31 .

دارد . شرم بي جا ، نشانه ضعف روح است و حيا ، نشانه بزرگي و عظمت روح و اين دو هيچ ارتباطي با يكديگر ندارند . بنابراين ، كسي كه از مردم شرم مي كند و بر اثر آن از حقوق مشروع خود محروم مي ماند ، بايد اين كار را به حساب ناتواني بگذارد ، نه حيا . امام علي ( عليه السلام ) مي فرمايد :

مَنِ اسْتَحْيي مِنْ قَوْلِ الْحَقِّ فَهُوَ أَحْمَقُ . ^{( 1 )}

هر كس از گفتن حق شرم ورزد ، احمق است .

حضرت در سخني بنا بر نقل اهل سنت مي فرمايد :

آفَةُ الْحَياءِ اَلْضَّعْفِ . ^{( 2 )}

آفت حيا ، ناتواني است .

آرزوي مرگ ديگران

ممكن است انسان در زندگي اجتماعي با ديگران اختلاف پيدا كند و گاهي زيان هاي جسمي يا مالي نيز متوجه او شود . بعضي ها وقتي با كسي اختلاف پيدا مي كنند ، براي آنكه عقده دل خود را خالي كنند ، براي ديگري آرزوي مرگ مي كنند و او را مورد لعن و نفرين قرار مي دهند كه عادت بسيار زشتي است . اين افراد داراي روحيه انتقام جويي اند ، تا اندازه اي كه حاضرند براي شادي خود ، جان و مال ديگران نابود شود . اين در حالي است كه انسان مؤمن هرگز حاضر نيست شاهد مرگ و نابودي ديگران باشد . حضرت علي ( عليه السلام ) مي فرمايد :

شَرُّ النّاسِ مَنْ يَبْتَغيِ الْغَوائِلَ لِلنّاسِ . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . غررالحكم ، ج 5 ، ص 339 .

2 . كنز العمال ، ج 16 ، ص 206 .

3 . غررالحكم ، ج 4 ، ص 176 .

بدترين مردم كسي است كه براي مردم آرزوي مرگ و گرفتاري كند .

در كلامي ديگر كه شيعه و اهل سنت از آن حضرت روايت كرده اند ، مي فرمايد :

اَحْبِبْ لِلنَّاسِ اَلْخَيْرَ فِاِنَّ هذِهِ مِنْ اَخْلاقِ الرَّفِيعَةِ . ^{( 1 )}

نيكي و خوبي را براي مردم دوست بدار كه چنين خلقي از برترين اخلاق هاست .

بالاترين عيب

بي شك ، هر انساني كم و بيش عيب هايي دارد . برخي عيب هاي خود را مي بينند و اميدوارند كه آنها را به تدريج برطرف كنند و برخي ديگر نه تنها عيب شان را نمي بينند ، بلكه با تقديس خود ، عيب شان را به ديگران نسبت مي دهند . اين كار از دو جهت آفت زاست . اول اينكه وقتي به وجود عيب در خويش معترف نباشيم ، چگونه مي توانيم در پي اصلاح آن برآييم . پس از اين نظر ، آن عيب همواره با ما خواهد بود . ديگر اينكه با فرافكني ، ديگران را به عيبي متهم مي كنيم كه هرگز در آنان نيست و تنها به پندار خود به آنان نسبت ناروا داده ايم . امام علي ( عليه السلام ) مي فرمايد :

اَكْبَرُ الْعَيْبِ اَنْ تَعِيبَ غَيْرَكَ بِما هُوَ فِيكَ .

بزرگ ترين عيب اين است كه عيبي را كه در تو هست ، به ديگران نسبت دهي .

چاه كندن براي ديگران

در آموزه هاي روايي اسلام آمده است كه هر آنچه را براي خود

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . كنز العمال ، ج 16 ، ص 178 .

مي پسندي ، براي ديگران نيز بخواه . اين آموزه از مؤمنان مي خواهد كه براي ديگران جز خير و صلاح نخواهند و در دعاهاي خود نيز از خداوند خير و خوبي را براي آنان بخواهند . با وجود اين ، برخي افراد بر اثر بدآموزي ها يا احساس حسادت و در پي برخي عقده ها ، همواره تلاش مي كنند كه براي ديگران مشكلاتي به وجود آورند . ممكن است كسي بدون هيچ سابقه دشمني و فقط براي لذت بردن به اين كار غيرانساني دست بزند . بدون شك ، چنين افرادي اگر هر چه زودتر به اصلاح خويش نپردازند ، كارشان به جاي خطرناكي خواهد كشيد . حضرت علي ( عليه السلام ) بنا به نقل شيعه و اهل سنت مي فرمايد :

مَنْ حَفَرَ لِاَخيهِ الْمُؤْمِنِ بِئْراً اُوقِعَ فِيها . ^{( 1 )}

هر كس براي برادر مؤمن خود چاهي بكند ، خود در آن خواهد افتاد .

تغافل

برخي افراد در مقابل هر كاري ، واكنش تندي نشان مي دهند و با اين كار ، فكر و روح خود را درگير و زندگي را بر خود و اطرافيانشان دشوار مي سازند . اينان از كاه ، كوه مي سازند و كار را از آنچه هست ، بدتر و پيچيده تر مي كنند ، به گونه اي كه گره هايي در زندگي شان ايجاد مي شود كه ديگر به راحتي قابل گشودن نيست . ممكن است شخصي از روي ناداني ، سخن ناروايي به شما بگويد و تلاش كند براي رسيدن به مقاصد نامطلوبش ، با شما درگير شود . در چنين مواردي ، مصلحت ايجاب مي كند كه سخن او را نشنيده بگيريد تا جلوي شرارت او گرفته شود و از شرش در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . غررالحكم ، ص 369 ؛ سجع الحمام ، ص 398 .

امان بمانيد . قرار نيست كه انسان در مقابل همه چيز واكنش نشان دهد ؛ زيرا بسياري از امور از قدرت آدمي خارجند . تغافل در امور روزانه ، در برخي شرايطي بسيار ضروري است . چه بسا اگر انسان چنين نكند ، زيان هاي جبران ناپذيري برايش به بار خواهد آمد . حضرت علي ( عليه السلام ) مي فرمايد :

مَنْ لَمْ يَتَغافَلْ وَلا يَغُضُّ عَنْ كَثِير مِنَ الْاُمُورِ تَنَقَّصَتْ عِيشَتُهُ . ^{( 1 )}

هر كس تغافل نكند و از بسياري از آنچه مي بيند ، چشم نپوشد ، در زندگي راحتي نمي بيند .

اما اگر در برابر گفته افراد نادان انسان تغافل بورزد و با حلم و بردباري روبه رو گردد مردم حق را به جانب او خواهند دانست و شخص نادان را سرزنش خواهند نمود . همچنانه علي ( عليه السلام ) در سخني كه اهل سنت روايت نموده اند مي فرمايد :

بِالْحِلْمَ عَنْ السَّفِيهِ تَكثِرُ اَلْاَنْصَارُ عَلَيْهِ . ^{( 2 )}

با بردباري در مقابل افراد نادان ياران بر عليه او زياد خواهند شد .

دشمني با مردم

برقراري ارتباط صميمي و نزديك با مردم ، يكي از رمزهاي موفقيت آدمي است . خداوند كريم در قرآن به پيامبرش فرمان مي دهد كه بال عطوفتت را زير پاي پيروانت بگستران . ^{( 3 )} به طور كلي ، جاذبه شخصيتي هر كس ، تا حد زيادي مرهون رفتار محبت آميز او با مردم و رعايت ارزش و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . غررالحكم ، ص 455 .

2 . سجع الحمام ، ص 448 .

3 . نك ، صافات : 181 .

كرامت انسان هاست . بنابراين ، از راه هاي نفوذ در قلب مردم ، داشتن رفتار دوستانه و محبت آميز است . در مقابل ، دشمني با مردم سبب دوري و بدبيني و گريزان شدن مردم از اطراف انسان مي شود . انسان در روابط اجتماعي خود به دوستان قابل اعتماد و باايمان نياز دارد . اگر در پي دشمني با آنها برآيد ، به تدريج ، رشته محبت ها مي گسلد و مردم از پيرامون او پراكنده مي شوند . هر كسي به دوستي دل سوز و راهنمايي مهربان نياز دارد . كينه توزي سبب مي شود كه انسان ، ياران دل سوز و راهنمايان راه آشنا را از دست بدهد و در وادي گمراهي و تاريكي گام بردارد . حضرت علي ( عليه السلام ) مي فرمايد :

رَأْسُ الْجَهْلِ مُعاداةُ النّاسِ . ^{( 1 )}

دشمني با مردم رأس گمراهي است .

نشانه كينه نداشتن چند امر است كه حضرت در سخني ديگر كه اهل سنت روايت كرده اند بيان كرده :

اَعْفُ عَمَّنْ ظَلَمَكَ ، اَكْرِمْ مَنْ اَهَانَكَ اَحْسِنْ اِلي مَنْ اَسَاءَ اِلَيْكَ . ^{( 2 )}

كسي كه به تو ستم نموده ببخش و آن كسي كه به تو توهين نموده گرامي بدار و نسبت به كسي كه به تو بدي نموده نيكي كن ، ( اگر كسي چنين باشد از كينه بدور بوده محبوب مردم مي شود ) .

دروغ بستن به بزرگان

دروغ ، خانه دل انسان را سياه مي كند و سبب وارونه ساختن حقايق مي شود . دروغ گويي در هر شكل آن منفور و مغضوب خداوند است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . غررالحكم ، ج 4 ، ص 51 .

2 . دستور معالم الحكم ، ص 142 .

گاهي گناه دروغ گو سنگين تر هم مي شود و آن ، زماني است كه شخص سخن دروغي را به بزرگان نسبت بدهد . براي مثال ، بگويد فلان پيامبر يا امام يا فلان بزرگ ، چنين و چنان گفته است . بي شك ، اين گونه دروغ ها مي تواند سبب انحراف مردم شود ؛ زيرا بسياري از مردم ، اين سخن را به اين پندار كه سخن بزرگان است ، مي پذيرند و پايه رفتار و عقايد خود قرار مي دهند . البته گناه چنين انحرافي ، بسيار سنگين و متوجه دورغ گو خواهد بود . حضرت علي ( عليه السلام ) مي فرمايد :

ما اَقْبَحَ الكَذِبَ بِذَوِي الْفَضْلِ . ^{( 1 )}

چه قدر زشت است دروغ بستن به صاحبان فضيلت .

آن حضرت در سخني ديگر كه اهل سنت نقل نموده اند به يكي از مصاديق بارز چنين كذبي اشاره كرده مي فرمايد :

اِنّ مِنْ اَعْظَمِ الْفَري . اَنْ يَقُولَ عَلي رَسُولِ اللهِ مَا لَمْ يَقُلْ . ^{( 2 )}

از بزرگ ترين افتراها آن است كه كسي به رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) چيزي را نسبت دهد كه آن حضرت نگفته .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . غررالحكم ، ج 6 ، ص 70 .

2 . كنز العمال ، ج 16 ، ص 38 .

كتاب نامه

كتاب نامه

1 . ابوحامد غزالي ، احياء علوم الدين ، بيروت ، دارالمعرفة .

2 . محمد بن حبيب الله شنقيطي ، اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب في مناقبه ومشاهده و حكمه ( كفاية الطالب ) ، بيروت ، دار ابن زيدون ، چاپ اول ، 1409هـ . ق .

3 . ابن جرير طبري ، تاريخ الامم و الملوك ، بيروت ، منشورات اعلمي .

4 . محمد بن سلامه قضايي ، دستور معالم الحكم و ماثور مكارم الشيم ، بيروت ، شركت دارالارقم بن ابي ارقم ، 1418هـ . ق .

5 . علي الجندي ، محمد يوسف محجوب ، محمد ابوالفضل ابراهيم ، سجع الحمام في حكم الامام اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) ، قاهره ، مكتبة الانجلو المصرية ، 1967م .

6 . علي متقي هندي حنفي ، كنز العمال ، بيروت ، مؤسسه الرسالة .

7 . اسماعيل بن محمد عجلوني ، كشف الخفاء ، بيروت ، دارالكتب العلميه ، چاپ دوم ، 1408هـ . ق .

8 . احمد بن حجر عسقلاني شافعي ، فتح الباري في شرح صحيح البخاري ، بيروت ،

دارالمعرفة ، چاپ دوم .

9 . احمد بن مروان دينوري ، المجالسة و جواهر العلم ، بيروت ، دار ابن حزم ، چاپ اول ، 1403هـ . ق .

10 . رشيد بن وطواط ، مطلوب كل طالب ، همراه شرح ماه كلمه ابن ميثم بحراني ، قم ، منشورات جامعه مدرسين .

11 . عمرو بن بحر جاحظ ، البيان و التبيين ، بيروت ، دار صعب .

12 . جلال الدين مولوي ، مثنوي ، تهران ، اميركبير ، نهم ، 62 .

13 . فخر رازي ، تفسير كبير ( مفاتيح الغيب ) ، بيروت ، دارالكتب العلميه ، چاپ اول ، 1421هـ . ق .

14 . علامه محمدباقر مجلسي ، بحارالانوار ، بيروت ، مؤسسه الوفاء .

15 . محمد عبدالرؤوف مناوي شافعي ، فيض القدير في شرح جامع الصغير ، بيروت ، دارالكتب العلميه ، چاپ اول ، 1415هـ . ق .

16 . غرر الحكم .

17 . اصول كافي .

18 . نهج البلاغه .